TED2014
Ed Yong: Zombie roaches and other parasite tales
Ed Yong: ဇွန်ဘီးပိုးဟပ်နှင့် အခြားသော ကပ်ပါးကောင်ပုံပြင်များ
Filmed:
Readability: 4.9
1,829,488 views
ကျနော်တို့ လူသားတွေက ကျနော်တို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်ဖန်တီးနိုင်စွမ်းနဲ့ အမှီအခိုကင်းမဲ့မှုအပေါ် တန်ဖိုးထားပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ကျနော်တို့ မစဉ်းစားထားတဲ့ အရိပ်အယောင်လွှမ်းမိုးမှုရှိပါတယ်။ သိပ္ပံစာရေးဆရာ Ed Yong က ဒီ စိတ်ဝင်စားဖို့ကောင်းတဲ့၊ ရယ်ဖို့ကောင်းတဲ့၊ ချောက်ချားဖို့ကောင်းတဲ့ ဟောပြောချက်မှာ ပြောပြာထားတဲ့အတိုင်း ကပ်ပါးကောင်တွေက ကြိုးကိုင်ခြင်းအနုပညာကို သာလွန်တဲ့အဆင့်တစ်ခုအထိ မွမ်းမံထားပါတယ်။ ဒါဆို သူတို့များ ကျနော်တို့ကို လွှမ်းမိုးနေသလား။ ဒါက ဖြစ်နိုင်တာထက် ပိုပါတယ်။
Ed Yong - Science writer
Ed Yong blogs with a mission: to ignite excitement for science in everyone, regardless of their education or background. Full bio
Ed Yong blogs with a mission: to ignite excitement for science in everyone, regardless of their education or background. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
A herd of wildebeests, a shoal of fish,
0
645
2551
အာဖရိကပြောင်းတစ်ဖွဲ့၊ ငါးတစ်စု
00:15
a flock of birds.
1
3196
1629
ငှက်တစ်အုပ်
00:16
Many animals gather in large groups
2
4825
2068
တိရိစ္ဆာန်အများစုက အဖွဲ့လိုက်
စည်းဝေးကြတယ်။
စည်းဝေးကြတယ်။
00:18
that are among the most wonderful spectacles
3
6893
1986
သဘာဝလောကထဲမှာ
အဲ့စုဝေးပွဲတွေက အံ့မခန်း
အဲ့စုဝေးပွဲတွေက အံ့မခန်း
00:20
in the natural world.
4
8879
1718
မြင်ကွင်းပဲလေ။
00:22
But why do these groups form?
5
10597
2724
ဒါပေမယ့် ဘာလို့ ဒီလို အဖွဲ့လိုက်
စုစည်းရတာလဲ။
စုစည်းရတာလဲ။
00:25
The common answers include things like
6
13321
1637
အဖြေအများစုကဒီလိုပါ
00:26
seeking safety in numbers or hunting in packs
7
14958
2966
အရေအတွက်များရင် လုံခြုံမယ်
အုပ်စုလိုက် အမဲလိုက်မယ်
အုပ်စုလိုက် အမဲလိုက်မယ်
00:29
or gathering to mate or breed,
8
17924
2496
ဒါမှမဟုတ် မိတ်လိုက်ဖို့ စုဝေးမယ်။
00:32
and all of these explanations,
9
20420
1668
ဒီလိုရှင်းပြချက်တွေက
00:34
while often true,
10
22088
1237
များတော့အားဖြင့်မှန်ပေမယ့်
00:35
make a huge assumption about animal behavior,
11
23325
3043
ဒါက တိရိစ္ဆာန်တွေဟာ သူတို့ရဲ့ လုပ်ရပ်ကို
သူတို့ ထိန်းချုပ်နေတယ်၊
သူတို့ ထိန်းချုပ်နေတယ်၊
00:38
that the animals are in control of their own actions,
12
26368
3177
သူတို့ခန္ဓာကို သူတို့ ကိုင်တွယ်တယ်ဆိုတဲ့
တိရိစ္ဆာန်အမှုအကျင့်နဲ့
တိရိစ္ဆာန်အမှုအကျင့်နဲ့
00:41
that they are in charge of their bodies.
13
29545
2251
ပတ်သတ်ပြီး အယူအဆကြီးတစ်ခုဖြစ်နေတယ်။
00:43
And that is often not the case.
14
31796
3427
များတော့အားဖြင့် အဲလို မဟုတ်ဘူး။
00:47
This is Artemia, a brine shrimp.
15
35223
2924
ဒါက Artemia၊ ရေငန်ပုစွန်ဆိတ်
00:50
You probably know it better as a sea monkey.
16
38147
2764
ခင်ဗျားတို့ကတော့ sea monkey လို့
သိထားမှာပါ။
သိထားမှာပါ။
00:52
It's small, and it typically lives alone,
17
40911
1995
သေးသေးလေး၊ တစ်ကောင်တည်းနေတယ်
00:54
but it can gather in these large red swarms
18
42906
3077
ဒါပေမယ့် မီတာလောက်ကြီးတဲ့
အနီရောင် အသိုက်အနေနဲ့
အနီရောင် အသိုက်အနေနဲ့
00:57
that span for meters,
19
45983
2247
စုဝေးတတ်ကြတယ်။
01:00
and these form because of a parasite.
20
48230
3090
ဒီလိုဖြစ်ရတဲ့အကြောင်းက
ကပ်ပါးကောင်တစ်ကောင်ကြောင့်ပါ။
ကပ်ပါးကောင်တစ်ကောင်ကြောင့်ပါ။
01:03
These shrimp are infected with a tapeworm.
21
51320
2686
ပုစွန်ဆိတ်တွေထဲမှာ တုပ်ပြားကောင်ရှိပါတယ်။
01:06
A tapeworm is effectively a long, living gut
22
54006
2251
တုပ်ပြားကောင်က သက်ရှိအူရှည်ရှည်တစ်ခုပါ။
01:08
with genitals at one end and
a hooked mouth at the other.
a hooked mouth at the other.
23
56257
2888
တစ်ဖက်မှာ လိင်အင်္ဂါ၊ တစ်ခြားဖက်မှာ
ချိတ်ပါတဲ့ ပါးစပ်ပေါက်။
ချိတ်ပါတဲ့ ပါးစပ်ပေါက်။
01:11
As a freelance journalist, I sympathize.
24
59145
2535
ဂျာနယ်လစ်တစ်ယောက်အနေနဲ့
ကျနော်စာနာပါတယ်။
ကျနော်စာနာပါတယ်။
01:13
(Laughter)
25
61680
2155
(ရယ်သံများ)
01:15
The tapeworm drains nutrients from Artemia's body,
26
63835
2908
တုပ်ပြားကောင်က Artemia ကနေ
အဟာရစုပ်ယူတယ်။
အဟာရစုပ်ယူတယ်။
01:18
but it also does other things.
27
66743
2077
ဒါပေမယ့် တခြားဟာတွေလည်း
လုပ်သေးတယ်။
လုပ်သေးတယ်။
01:20
It castrates them,
28
68820
1620
သူတို့ကို သင်းကွပ်တယ်။
01:22
it changes their color from transparent to bright red,
29
70440
4718
သူတို့အရောင်ကို အကြည်ကနေ
အနီဖြစ်အောင်ပြောင်းတယ်။
အနီဖြစ်အောင်ပြောင်းတယ်။
01:27
it makes them live longer,
30
75158
1516
အသက်ရှည်အောင်လုပ်တယ်။
01:28
and as biologist Nicolas Rode has found,
31
76674
2357
ဒီပုစွန်ဆိတ်တွေကို
အုပ်စုလိုက်နေအောင် လုပ်တယ်လို့
အုပ်စုလိုက်နေအောင် လုပ်တယ်လို့
01:31
it makes them swim in groups.
32
79031
3359
ဇီဝပညာရှင် Nicolas Rode က
တွေ့ရှိထားပါတယ်။
တွေ့ရှိထားပါတယ်။
01:34
Why? Because the tapeworm,
like many other parasites,
like many other parasites,
33
82390
3452
ဘာလို့လဲ။ အကြောင်းကတော့ တခြား
ကပ်ပါးကောင်တွေလို တုပ်ပြားကောင်မှာလည်း
ကပ်ပါးကောင်တွေလို တုပ်ပြားကောင်မှာလည်း
01:37
has a complicated life cycle
34
85842
1581
လက်ခံကောင်အမျိုးမျိုးပါတဲ့
01:39
involving many different hosts.
35
87423
2264
ရှုပ်ထွေးလှတဲ့ ဘဝသံသရာရှိတယ်။
01:41
The shrimp are just one step on its journey.
36
89687
2404
ပုစွန်ဆိတ်တွေက သူ့ခရီးစဉ်မှာ
ခြေတစ်လှမ်းပဲရှိသေးတယ်။
ခြေတစ်လှမ်းပဲရှိသေးတယ်။
01:44
Its ultimate destination is this,
37
92091
2612
နောက်ဆုံးမှတ်တိုင်ကတော့
01:46
the greater flamingo.
38
94703
1947
ကြိုးကြာနီပါ။
01:48
Only in a flamingo can the tapeworm reproduce,
39
96650
3025
တုပ်ပြားကောင်က ကြိုးကြာနီထဲမှာပဲ
မျိုးပွားနိုင်တာ
မျိုးပွားနိုင်တာ
01:51
so to get there, it manipulates its shrimp hosts
40
99675
3289
အဲထဲရောက်ဖို့အတွက် ကြိုးကြာနီ
မြင်သာမယ့်
မြင်သာမယ့်
01:54
into forming these conspicuous colored swarms
41
102964
3091
အရောင်တောက်တဲ့ အုပ်စုဖြစ်လာအောင်
လက်ခံကောင် ပုစွန်ဆိတ်ကို
လက်ခံကောင် ပုစွန်ဆိတ်ကို
01:58
that are easier for a flamingo to spot
42
106055
2717
ကြိုးကိုင်တယ်။
02:00
and to devour,
43
108772
1559
02:02
and that is the secret of the Artemia swarm.
44
110331
2932
အဲ့ဒါက Artemia အုပ်စုရဲ့လျှို့ဝှက်ချက်လေ။
02:05
They aren't sociable through their own volition,
45
113263
2163
သူတို့ စုဝေးကြတာက
ပင်ကိုယ်ဗီဇကြောင့်မဟုတ်ဘဲနဲ့
ပင်ကိုယ်ဗီဇကြောင့်မဟုတ်ဘဲနဲ့
02:07
but because they are being controlled.
46
115426
2076
ထိန်းချုပ်ခံနေရတဲ့အတွက်ပါ။
02:09
It's not safety in numbers.
47
117502
1694
အရေအတွက်များလို့
လုံခြုံနေတာမဟုတ်ဘူး
လုံခြုံနေတာမဟုတ်ဘူး
02:11
It's actually the exact opposite.
48
119196
1859
ဒါက တကယ်တော့ လုံးဝဆန့်ကျင်ဘက်။
02:13
The tapeworm hijacks their brains and their bodies,
49
121055
3041
တုပ်ပြားကောင်က သူတို့ရဲ့
ဦးနှောက်နဲ့ ခန္ဓာကို ကလိလိုက်ပြီး။
ဦးနှောက်နဲ့ ခန္ဓာကို ကလိလိုက်ပြီး။
02:16
turning them into vehicles
50
124096
1396
ကြိုးကြာနီထဲရောက်ဖို့
02:17
for getting itself into a flamingo.
51
125492
3967
စီးနင်းယာဉ်အဖြစ်ပြောင်းလိုက်တယ်။
02:21
And here is another example
52
129459
1430
ဒီဟာက ကပ်ပါးကောင်ကြိုးကိုင်မှု
02:22
of a parasitic manipulation.
53
130889
2526
နောက်ဥပမာတစ်ခုပါ။
02:25
This is a suicidal cricket.
54
133415
2976
ဒါက အသေခံ ပုရစ်။
02:28
This cricket swallowed the
larvae of a Gordian worm,
larvae of a Gordian worm,
55
136391
3304
ပုရစ်က Gordian ဒါမှမဟုတ်
horsehair သန်ကောင် သားလောင်းကို
horsehair သန်ကောင် သားလောင်းကို
02:31
or horsehair worm.
56
139695
1893
မျိုလိုက်တယ်
02:33
The worm grew to adult size within it,
57
141588
2156
သန်ကောင်က အရွယ်ကြီးလာတယ်။
02:35
but it needs to get into water in order to mate,
58
143744
3038
မိတ်လိုက်ဖို့ ရေထဲရောက်ဖို့လိုတယ်
02:38
and it does that by releasing proteins
59
146782
2218
ဒါကြောင့် ပုရစ်ဦးနှောက်ကိုရှုပ်ထွေးစေမယ့်
02:41
that addle the cricket's brain,
60
149000
2188
ပရိုးတင်းထုတ်လိုက်တယ်။
02:43
causing it to behave erratically.
61
151188
2164
ဒီလိုနဲ့ ပုရစ်ကို ဂဏှာမငြိမ်
ဖြစ်အောင်လုပ်တယ်။
ဖြစ်အောင်လုပ်တယ်။
02:45
When the cricket nears a body of water,
62
153352
1955
ရေကူးကန်လို ရေရှိတဲ့နေရာဆီရောက်တော့
02:47
such as this swimming pool,
63
155307
1619
ပုရစ်က ရေထဲခုန်ချပြီး
ရေနစ်သေသွားတယ်
ရေနစ်သေသွားတယ်
02:48
it jumps in and drowns,
64
156926
2257
02:51
and the worm wriggles out
65
159183
1725
ပြီးတော့ ပိုးကောင်က
လှုပ်ပြီးထွက်လာတယ်။
လှုပ်ပြီးထွက်လာတယ်။
02:52
of its suicidal corpse.
66
160908
3856
02:56
Crickets are really roomy. Who knew?
67
164764
3603
ပုရစ်ထဲ သန်ကောင် ဒီလောက်ဝင်ဆန့်တယ်ဆိုတာ
ဘယ်သူကသိလို့လဲ။
ဘယ်သူကသိလို့လဲ။
03:00
The tapeworm and the Gordian worm are not alone.
68
168367
3215
တုပ်ပြားကောင်နဲ့
Gordian သန်ကောင်တင် မကဘူး။
Gordian သန်ကောင်တင် မကဘူး။
03:03
They are part of an entire cavalcade
69
171582
1720
သူတို့က လက်ခံကောင်ရဲ့
စိတ်စွမ်းအားကို
စိတ်စွမ်းအားကို
03:05
of mind-controlling parasites,
70
173302
2077
ကိုင်တွယ်ထိန်းချုပ်တဲ့နေရာမှာ
ကျွမ်းကျင်တဲ့၊
ကျွမ်းကျင်တဲ့၊
03:07
of fungi, viruses, and worms and insects and more
71
175379
3949
စိတ်အာရုံထိန်းချုပ်တဲ့ကပ်ပါးကောင်၊ မှို၊
ဗိုင်းရပ်စ်၊ သန်ကောင်၊ အင်းဆက်တွေ
ဗိုင်းရပ်စ်၊ သန်ကောင်၊ အင်းဆက်တွေ
03:11
that all specialize in subverting and overriding
72
179328
2573
အုပ်စုကြီးရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းပဲ
ရှိပါသေးတယ်။
ရှိပါသေးတယ်။
03:13
the wills of their hosts.
73
181901
2209
03:16
Now, I first learned about this way of life
74
184110
1737
ဒီအကြောင်းကို လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်၂၀တုန်းက
03:17
through David Attenborough's "Trials of Life"
75
185847
2493
David Attenborough ရဲ့ Trials of Life ကနေ
03:20
about 20 years ago,
76
188340
1722
စသိတာပါ။
03:22
and then later through a wonderful book called
77
190062
1702
နောက်တော့ ကျနော် သူငယ်ချင်း
Carl Zimmer ရဲ့ စာအုပ်
Carl Zimmer ရဲ့ စာအုပ်
03:23
"Parasite Rex" by my friend Carl Zimmer.
78
191764
2674
Parasite Rex ကနေ ပိုအကျွမ်းဝင်ခဲ့ပါတယ်။
03:26
And I've been writing about
these creatures ever since.
these creatures ever since.
79
194438
2143
အဲ့ကတည်းက ဒီအကောင်တွေ
အကြောင်း ရေးနေခဲ့တာပါ။
အကြောင်း ရေးနေခဲ့တာပါ။
03:28
Few topics in biology enthrall me more.
80
196581
2811
ဇီဝဗေဒ ခေါင်းစဉ်အနည်းငယ်က
ကျနော့်အာရုံကိုဖမ်းစားပါတယ်။
ကျနော့်အာရုံကိုဖမ်းစားပါတယ်။
03:31
It's like the parasites have subverted my own brain.
81
199392
3706
ကပ်ပါးကောင်တွေက ကျနော့်ဦးနှောက်ကို
မောင်းနှင်နေသလိုမျိုးပေါ့။
မောင်းနှင်နေသလိုမျိုးပေါ့။
03:35
Because after all, they are always compelling
82
203098
2611
ဘာလို့ဆိုတော့ သူတို့က အမြဲ
အာရုံဖမ်းစားတယ်
အာရုံဖမ်းစားတယ်
03:37
and they are delightfully macabre.
83
205709
1288
ကြောက်ဖို့ကောင်းတယ်။
03:38
When you write about parasites,
84
206997
1392
ကပ်ပါးကောင်အကြောင်း ရေးတဲ့အခါ
03:40
your lexicon swells with phrases like
85
208389
2084
ခင်ဗျားရဲ့ အရေးအသာမှာ
"အစိမ်းလိုက်မျိုခံရတယ်"
"အစိမ်းလိုက်မျိုခံရတယ်"
03:42
"devoured alive" and "bursts out of its body."
86
210473
3046
"ခန္ဓာကိုယ်ကနေ ဖောက်ထွက်လာတယ်"
စတဲ့ စာကြောင်းတွေနဲ့ ပြည့်နေတယ်။
စတဲ့ စာကြောင်းတွေနဲ့ ပြည့်နေတယ်။
03:45
(Laughter)
87
213519
1237
(ရယ်သံများ)
03:46
But there's more to it than that.
88
214756
1540
ဒါပေမယ့် အဲ့လောက်ပဲမဟုတ်ပါဘူး
03:48
I'm a writer, and fellow writers in the audience
89
216296
2102
ကျနော်က စာရေးဆရာပါ။ ခင်ဗျားတို့ထဲက
စာရေးဆရာတွေကလည်း
စာရေးဆရာတွေကလည်း
03:50
will know that we love stories.
90
218398
2709
ကျနော်တို့ ပုံပြင်ကြိုက်တယ်ဆိုတာ သိမှာပါ။
03:53
Parasites invite us to resist the allure
91
221107
2393
ကပ်ပါးကောင်တွေက ရိုးအီတဲ့ပုံပြင်တွေရဲ့
03:55
of obvious stories.
92
223500
1850
ဆွဲဆောင်မှုကို ခုခံဖို့ ဖိတ်ခေါ်ပါတယ်။
03:57
Their world is one of plot twists
93
225350
2310
သူတို့ကမ္ဘာက ဇာတ်လှည့်ကွက်တွေ
03:59
and unexpected explanations.
94
227660
3607
မမျှော်လင့်ထားတဲ့ ရှင်းပြချက်တွေနဲ့ပါ။
04:03
Why, for example,
95
231267
1496
ဥပမာ
04:04
does this caterpillar
96
232763
2178
ဒီပိုးတုံးလုံးက သူနဲ့
သူကာကွယ်နေတယ်လို့
သူကာကွယ်နေတယ်လို့
04:06
start violently thrashing about
97
234941
1974
ထင်ရတဲ့ ပိုးအိမ်လေးတွေဆီ
တခြားအင်းဆက်က
တခြားအင်းဆက်က
04:08
when another insect gets close to it
98
236915
1668
အနီးကပ်လာတဲ့အခါ
ဘာလို့ ကြမ်းကြမ်းတမ်းတမ်း
ဘာလို့ ကြမ်းကြမ်းတမ်းတမ်း
04:10
and those white cocoons that it seems
99
238583
2257
ဝှေ့ရမ်းရတာလဲ။
04:12
to be standing guard over?
100
240840
1438
04:14
Is it maybe protecting its siblings?
101
242278
3096
သူ့ရဲ့ မောင်နှမတွေကို
ကာကွယ်နေတာမလား။
ကာကွယ်နေတာမလား။
04:17
No.
102
245374
1449
မဟုတ်ဘူး။
04:18
This caterpillar was attacked
103
246823
1457
ကပ်ပါးနကျယ်ကောင်တစ်ကောင်က
04:20
by a parasitic wasp which laid eggs inside it.
104
248280
3219
ဒီပိုးတုံးလုံးထဲ ဥအုသွားပါတယ်။
04:23
The eggs hatched and the young wasps
105
251499
1434
ဥပေါက်တော့
အကောင်ပေါက်တွေက
အကောင်ပေါက်တွေက
ပိုးတုံးလုံးကိုယ်ကနေ
မဖောက်ထွက်ခင်
မဖောက်ထွက်ခင်
04:24
devoured the caterpillar alive
106
252933
1314
04:26
before bursting out of its body.
107
254247
1671
သူ့ကို အရှင်လတ်လတ်စားလိုက်တယ်။
04:27
See what I mean?
108
255918
2275
ကျနော်ဘာဆိုလိုတယ်ဆိုတာ
သိပါတယ်နော်။
သိပါတယ်နော်။
04:30
Now, the caterpillar didn't die.
109
258193
2838
ပိုးတုံးလုံးကတော့ မသေဘူး။
04:33
Some of the wasps seemed to stay behind
110
261031
2585
တချို့နကျယ်တွေက ကျန်နေခဲ့ပြီး
04:35
and controlled it into defending their siblings
111
263616
3337
ပိုးအိမ်ထဲက အသွင်ပြောင်းနေတဲ့ သူတို့
မောင်နှမတွေကို
မောင်နှမတွေကို
04:38
which are metamorphosing
112
266953
1634
ကာကွယ်ဖို့အတွက် ပိုးတုံးလုံးကို
04:40
into adults within those cocoons.
113
268587
2020
ထိန်းချုပ်တယ်။
04:42
This caterpillar is a head-banging
zombie bodyguard
zombie bodyguard
114
270607
3539
ဒီပိုးတုံးလုံးက သူ့ကိုစားလိုက်တဲ့
အကောင်တွေရဲ့ သားသမီးကို
အကောင်တွေရဲ့ သားသမီးကို
ကာကွယ်ပေးနေရတဲ့ ခေါင်းရမ်း
04:46
defending the offspring
115
274146
1301
04:47
of the creature that killed it.
116
275447
2222
ဇွန်ဘီးသက်တော်စောင့်ဖြစ်လာတယ်။
04:49
(Applause)
117
277669
3866
(လက်ခုပ်သံများ)
04:53
We have a lot to get through.
I only have 13 minutes. (Laughter)
I only have 13 minutes. (Laughter)
118
281535
4295
ပြောရမှာ အများကြီးကျန်သေးတယ်။
ကျနော်မှာ ၁၃ မိနစ်ပဲကျန်တော့တယ်။ (ရယ်သံ)
ကျနော်မှာ ၁၃ မိနစ်ပဲကျန်တော့တယ်။ (ရယ်သံ)
04:57
Now, some of you are probably just
119
285830
1811
ခင်ဗျားတို့ထဲက တချို့က
04:59
desperately clawing for some solace
120
287641
2218
ဒီအရာတွေက သဘာဝလောကရဲ့
အထူးအဆန်းတွေ၊ ခြွင်းချက်တွေ
အထူးအဆန်းတွေ၊ ခြွင်းချက်တွေ
05:01
in the idea that these things are oddities
121
289859
2260
ဆိုတဲ့ အတွေးထဲ စိတ်သက်သာရာကို
အသည်းအသန်
အသည်းအသန်
05:04
of the natural world, that they are outliers,
122
292119
1931
လိုက်ရှာနေမှာပါ။
05:06
and that point of view is understandable,
123
294050
1820
ဒီလိုအမြင်ကို နားလည်ပေးလို့ရတယ်။
05:07
because by their nature, parasites are quite small
124
295870
2378
ဘာလို့ဆိုတော့ ကပ်ပါးကောင်တွေက
တော်တော်လေး ငယ်တယ်။
တော်တော်လေး ငယ်တယ်။
05:10
and they spend a lot of their time
125
298248
1340
သူတို့က တခြားအကောင်တွေရဲ့
05:11
inside the bodies of other things.
126
299588
2954
ကိုယ်ထဲမှာပဲ နေနေတာ။
05:14
They're easy to overlook,
127
302542
1771
သူတို့ကို လွဲသွားဖို့
လွယ်တယ်။
လွယ်တယ်။
05:16
but that doesn't mean that they aren't important.
128
304313
2585
ဒါပေမယ့် ဒါက သူတို့
အရေးမပါဘူးလို့ မဆိုလိုဘူး။
အရေးမပါဘူးလို့ မဆိုလိုဘူး။
05:18
A few years back, a man called Kevin Lafferty
129
306898
2205
ဟိုးနှစ်အနည်းငယ်တုန်းက
Kevin Laffertyက
Kevin Laffertyက
05:21
took a group of scientists
into three Californian estuaries
into three Californian estuaries
130
309103
3369
သိပ္ပံပညာရှင်တစ်စုနဲ့အတူ ကယ်လီဖိုးနီယား
မြစ်ဝ သုံးနေရာကို သွားတယ်။
မြစ်ဝ သုံးနေရာကို သွားတယ်။
05:24
and they pretty much weighed and dissected
131
312472
1748
သူတို့တွေ့သမျှအကောင်တွေကို
တိုင်းတာတယ်
တိုင်းတာတယ်
05:26
and recorded everything they could find,
132
314220
1995
ခွဲစိတ်တယ် မှတ်တမ်းတင်တယ်။
05:28
and what they found
133
316215
1228
ပြီးတော့ ကပ်ပါးကောင်တွေ
05:29
were parasites in extreme abundance.
134
317443
3216
အများကြီးရှိတာကို ရှာတွေ့ခဲ့တယ်။
05:32
Especially common were trematodes,
135
320659
2044
အထူး အတွေ့များတာက
ဒီကံမကောင်းတဲ့ ခရုတွေလို
ဒီကံမကောင်းတဲ့ ခရုတွေလို
05:34
tiny worms that specialize in castrating their hosts
136
322703
2650
လက်ခံကောင်တွေကို သင်းကွပ်တဲ့
နေရာမှာကျွမ်းကျင်တဲ့
နေရာမှာကျွမ်းကျင်တဲ့
05:37
like this unfortunate snail.
137
325353
2546
သန်ပြားကောင်တွေပေါ့။
05:39
Now, a single trematode is tiny, microscopic,
138
327899
2889
သန်ပြားကောင်တစ်ကောင်က
အင်မတန်မှသေးပါတယ်။
အင်မတန်မှသေးပါတယ်။
05:42
but collectively they weighed as much
139
330788
1799
ဒါပေမယ့် အားလုံးပေါင်းလိုက်ရင်
05:44
as all the fish in the estuaries
140
332587
2186
မြစ်ဝမှာရှိတဲ့ ငါးအားလုံး
နီးနီးလောက်လေးပါတယ်။
နီးနီးလောက်လေးပါတယ်။
05:46
and three to nine times more than all the birds.
141
334773
3707
ငှက်အားလုံးထက် ၃ဆ ကနေ ၉ဆ
အထိလေးပါတယ်။
အထိလေးပါတယ်။
05:50
And remember the Gordian worm that I showed you,
142
338480
1994
ကျနော်ပြောခဲ့တဲ့ ပုရစ်အကြောင်း
Gordian သန်ကောင်ကို
Gordian သန်ကောင်ကို
05:52
the cricket thing?
143
340474
1388
မှတ်မိပါသေးလား။
05:53
One Japanese scientist called Takuya Sato
144
341862
2553
ဂျပန်သိပ္ပံပညာရှင် Takuya Sato
တွေ့ထားတာက
တွေ့ထားတာက
05:56
found that in one stream,
145
344415
1696
ချောင်းတစ်ခုမှာ အဲ့ဒီကောင်ကြောင့်
05:58
these things drive so many crickets
146
346111
1971
ပုရစ်တွေ နှံကောင်တွေအများကြီး
ရေထဲရောက်ပြီး
ရေထဲရောက်ပြီး
06:00
and grasshoppers into the water
147
348082
1299
သေကုန်လို့ အဲ့ပိုးအသေတွေက
06:01
that the drowned insects
148
349381
1309
ချောင်းထဲက ထရောက်ငါးရဲ့ အစာရဲ့
06:02
make up some 60 percent of the diet of local trout.
149
350690
4304
၆၀ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်နေပါတယ်။
06:06
Manipulation is not an oddity.
150
354994
2934
ကြိုးကိုင်တယ်ဆိုတာ
အထူးအဆန်းမဟုတ်ဘူး။
အထူးအဆန်းမဟုတ်ဘူး။
06:09
It is a critical and common part
151
357928
2120
အဲ့ဒါက ကျနော်တို့ဘေးပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့
အရေးကြီးပြီး အဖြစ်များတဲ့
အပိုင်းတစ်ခုပါ။
အပိုင်းတစ်ခုပါ။
06:12
of the world around us,
152
360048
1891
06:13
and scientists have now found
153
361939
1521
ပြီးတော့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေက
06:15
hundreds of examples of such manipulators,
154
363460
2482
ကြိုးကိုင်သူ ဥပမာပေါင်းများစွာကို
တွေ့ရှိထားပြီး
တွေ့ရှိထားပြီး
06:17
and more excitingly, they're starting to understand
155
365942
2437
ဒီအကောင်တွေ သူတို့ရဲ့ လက်ခံကောင်ကို
ဘယ်လိုထိန်းချုပ်လဲဆိုတာကို
ဘယ်လိုထိန်းချုပ်လဲဆိုတာကို
06:20
exactly how these creatures control their hosts.
156
368379
4058
စပြီးနားလည်လာပြီ။
06:24
And this is one of my favorite examples.
157
372437
2524
ဒါက ကျနော့်အကြိုက်ဆုံးထဲက တစ်ခုပါ။
06:26
This is Ampulex compressa,
158
374961
2457
ဒါက Ampulex compressa
06:29
the emerald cockroach wasp,
159
377418
2224
မြပိုးဟပ်နကျယ်ကောင်
06:31
and it is a truth universally acknowledged
160
379642
2294
ဥအုမယ့် မြပိုးဟပ်နကျယ်ကောင်က
ပိုးဟပ်ကိုလိုချင်ရမယ့်ဆိုတာဟာ
ပိုးဟပ်ကိုလိုချင်ရမယ့်ဆိုတာဟာ
06:33
that an emerald cockroach wasp in possession
161
381936
1643
06:35
of some fertilized eggs
162
383579
1796
06:37
must be in want of a cockroach.
163
385375
2466
ဘုံအမှန်တရားတစ်ခုပါ။
06:39
When she finds one,
164
387841
1200
ပိုးဟပ်ကိုတွေ့ရင်
06:41
she stabs it with a stinger
165
389041
2211
အာရုံခံတဲ့ အချွန်နဲ့
ပိုးဟပ်ကိုထိုးပါတယ်။
ပိုးဟပ်ကိုထိုးပါတယ်။
06:43
that is also a sense organ.
166
391252
1449
06:44
This discovery came out three weeks ago.
167
392701
2671
ဒီဖြစ်စဉ်ကို ပြီးခဲ့၃ပတ်က
တွေ့ထားတာပါ။
တွေ့ထားတာပါ။
06:47
She stabs it with a stinger that is a sense organ
168
395372
2305
သူမထိုးလိုက်တဲ့အာရုံခံအင်္ဂါအချွန်မှာ
06:49
equipped with small sensory bumps
169
397677
1794
ပိုးဟပ် ဦးနှောက်
မျက်နှာပြင်ကိုခံစားဖို့
မျက်နှာပြင်ကိုခံစားဖို့
06:51
that allow her to feel the distinctive texture
170
399471
2555
အာရုံခံဘုသေးသေးလေးပါပါတယ်။
06:54
of a roach's brain.
171
402026
2107
06:56
So like a person blindly rooting about in a bag,
172
404133
3041
အိတ်ထဲလက်ထည့်ပြီး
လျှောက်စမ်းနေတဲ့လူလိုပေါ့။
လျှောက်စမ်းနေတဲ့လူလိုပေါ့။
06:59
she finds the brain, and she injects it with venom
173
407174
2477
သူမ စမ်းလို့မိတာနဲ့ အာရုံဆဲလ်နှစ်စုထဲကို
07:01
into two very specific clusters of neurons.
174
409651
4201
အဆိပ်ထိုးထည့်လိုက်တယ်။
07:05
Israeli scientists Frederic Libersat and Ram Gal
175
413852
3083
အဆိပ်က တိကျတဲ့ပစ်မှတ်ရှိတဲ့ ဓာတု
လက်နက်ဖြစ်တယ်ဆိုတာ
လက်နက်ဖြစ်တယ်ဆိုတာ
07:08
found that the venom is a
very specific chemical weapon.
very specific chemical weapon.
176
416935
3725
အစ္စရေးသိပ္ပံပညာရှင် Frederic Libersatနဲ့
Ram Gal တို့တွေ့ထားပါတယ်။
Ram Gal တို့တွေ့ထားပါတယ်။
07:12
It doesn't kill the roach, nor does it sedate it.
177
420660
2544
အဲ့ဒါက ပိုးဟပ်ကိုမသတ်ဘူး။
အိပ်မွေ့လည်းမချဘူး။
အိပ်မွေ့လည်းမချဘူး။
07:15
The roach could walk away
178
423204
2127
ပိုးဟပ်က ထွက်ပြေးချင်ရင်
07:17
or fly or run if it chose to,
179
425331
3025
ထွက်ပြေးလို့ရသေးတယ်။
07:20
but it doesn't choose to,
180
428356
1875
ဒါပေမယ့် အဲလိုမလုပ်ဘူး။
07:22
because the venom nixes its motivation to walk,
181
430231
3380
ဘာလို့ဆိုတော့ အဆိပ်က သူ့ရဲ့
လမ်းလျှောက်ချင်တဲ့ ဆန္ဒတစ်ခုတည်းကို
လမ်းလျှောက်ချင်တဲ့ ဆန္ဒတစ်ခုတည်းကို
07:25
and only that.
182
433611
1114
ဖိနှိပ်လိုက်တာ။
07:26
The wasp basically un-checks
the escape-from-danger box
the escape-from-danger box
183
434725
3706
ပိုးဟပ်ရဲ့ ထိန်းချုပ်စနစ်မှာရှိတဲ့
အန္တရာယ်ကရှောင်ပြေးစနစ်ကို
အန္တရာယ်ကရှောင်ပြေးစနစ်ကို
07:30
in the roach's operating system,
184
438431
1840
နကျယ်က ပယ်ဖျက်လိုက်တယ်။
07:32
allowing her to lead her helpless victim
185
440271
3233
သူ့သားကောင်ရဲ့ ဦးမှင်ကိုကိုင်ပြီး
07:35
back to her lair by its antennae
186
443504
2111
သူ့နေရာဆီခေါ်သွားဖို့အတွက်ပေါ့။
07:37
like a person walking a dog.
187
445615
2639
လူက ခွေးနဲ့လမ်းလျှောက်သလိုမျိုးပေါ့။
07:40
And once there, she lays an egg on it,
188
448254
1677
နေရာရောက်ရင် ပိုးဟပ်ထဲဥအုလိုက်တယ်။
07:41
egg hatches, devoured alive, bursts out of body,
189
449931
2276
ဥပေါက်တယ်။ အစိမ်းလိုက်မျိုတယ်။
ဖောက်ထွက်တယ်။
ဖောက်ထွက်တယ်။
07:44
yadda yadda yadda, you know the drill.
190
452207
2189
ဘာဘာညာညာပေါ့။ ခင်ဗျားတို့သိပါတယ်။
07:46
(Laughter) (Applause)
191
454396
3230
(ရယ်သံ)(လက်ခုပ်သံ)
07:49
Now I would argue that, once stung,
192
457626
2880
အဆိပ်ဆူးခံရပြီးရင် ပိုးဟပ်က
07:52
the cockroach isn't a roach anymore.
193
460506
2005
ပိုးဟပ်မဟုတ်တော့ဘဲနဲ့
07:54
It's more of an extension of the wasp,
194
462511
2350
နကျယ်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်း
တစ်ခုဖြစ်လာပါတယ်။
တစ်ခုဖြစ်လာပါတယ်။
07:56
just like the cricket was an
extension of the Gordian worm.
extension of the Gordian worm.
195
464861
2843
ပုရစ်က Gordian သန်ကောင်ရဲ့
အစိတ်အပိုင်းဖြစ်လာသလိုပေါ့။
အစိတ်အပိုင်းဖြစ်လာသလိုပေါ့။
07:59
These hosts won't get to survive or reproduce.
196
467719
2800
ဒီလက်ခံကောင်တွေက ရှင်သန်ခွင့်
မျိုးပွားခွင့်မရှိတော့ဘူး။
မျိုးပွားခွင့်မရှိတော့ဘူး။
08:02
They have as much control over their own fates
197
470519
1799
သူတို့ ကံကြမ္မာကို
ထိန်းချုပ်ခွင့်မရှိတော့ဘူး။
ထိန်းချုပ်ခွင့်မရှိတော့ဘူး။
08:04
as my car.
198
472318
1784
ကျနော့်ကားလိုပေါ့။
08:06
Once the parasites get in,
199
474102
1500
ကပ်ပါးကောင် ဝင်လာတာနဲ့
08:07
the hosts don't get a say.
200
475602
2565
အိမ်ရှင်တွေမှာ ငြင်းဆိုခွင့်မရှိပါဘူး။
08:10
Now humans, of course,
201
478167
1314
ကြိုးကိုင်တာက လူတွေအတွက်
08:11
are no stranger to manipulation.
202
479481
2032
အထူးအဆန်းမဟုတ်ပါဘူး။
08:13
We take drugs to shift the chemistries of our brains
203
481513
2360
ကျနော်တို့ ဦးနှောက်ရဲ့ ဓာတုတွေ
ခံစားချက်တွေ
ခံစားချက်တွေ
ပြောင်းဖို့ ဆေးသောက်တယ်။
08:15
and to change our moods,
204
483873
1131
08:17
and what are arguments or advertising or big ideas
205
485004
4020
ငြင်းခုန်တာတွေ၊ ကြောငြာတာတွေ၊
ဒီ အိုင်ဒီယာကြီးတွေကကော လူတွေရဲ့
ဒီ အိုင်ဒီယာကြီးတွေကကော လူတွေရဲ့
08:21
if not an attempt to influence someone else's mind?
206
489024
3703
စိတ်ကို လွှမ်းမိုးဖို့မဟုတ်ရင်
ဘာတွေလဲ။
ဘာတွေလဲ။
08:24
But our attempts at doing this
207
492727
1527
ဒါပေမယ့် ကပ်ပါးကောင်တွေရဲ့
08:26
are crude and blundering compared
208
494254
1778
အသေးစိပ်မှုနဲ့ နှိုင်းယှဉ်လိုက်ရင်
08:28
to the fine-grained specificity of the parasites.
209
496032
3095
ကျနော်တို့လုပ်ရပ်တွေက
ရိုးရှင်းလွန်းပါတယ်။
ရိုးရှင်းလွန်းပါတယ်။
08:31
Don Draper only wishes he was as elegant
210
499127
2392
Don Draper ကတော့
မြပိုးဟပ်နကျယ်ကောင်လို
မြပိုးဟပ်နကျယ်ကောင်လို
08:33
and precise as the emerald cockroach wasp.
211
501519
4960
အနုစိပ်ကျ တတ်ကျွမ်းချင်မှာပါ။
08:38
Now, I think this is part of what makes parasites
212
506479
3740
ဒီအပိုင်းက ကပ်ပါးကောင်တွေကို
ကြောက်ဖို့ စိတ်ဝင်စားဖို့
ကြောက်ဖို့ စိတ်ဝင်စားဖို့
08:42
so sinister and so compelling.
213
510219
2786
ကောင်းစေတယ်လို့ ကျနော်ထင်တယ်။
08:45
We place such a premium on our free will
214
513005
2622
ကျနော်တို့က ကျနော်တို့ရဲ့
စိတ်စွမ်းအား အမှီအခိုကင်းမဲ့မှုကို
စိတ်စွမ်းအား အမှီအခိုကင်းမဲ့မှုကို
08:47
and our independence
215
515627
1261
တန်ဖိုးထားလွန်းလို့
08:48
that the prospect of losing those qualities
216
516888
1581
မမြင်နိုင်တဲ့ အရာကြောင့်
08:50
to forces unseen
217
518469
1278
ဒီစွမ်းရည်တွေ
08:51
informs many of our deepest societal fears.
218
519747
3168
ဆုံးရှုံးနိုင်ခြေက ကျနော်တို့ရဲ့
အကြောက်တရားကို သတိပေးနေပါတယ်။
အကြောက်တရားကို သတိပေးနေပါတယ်။
08:54
Orwellian dystopias and shadowy cabals
219
522915
2453
Orwell ဖွဲ့နွဲ့ထားတဲ့ ကမ္ဘာပျက်၊
နိုင်ငံရေးသူလျှို
နိုင်ငံရေးသူလျှို
08:57
and mind-controlling supervillains --
220
525368
1854
စိတ်ထိန်းချုပ်တဲ့ လူဆိုးတွေ
08:59
these are tropes that fill our darkest fiction,
221
527222
3028
ဒါတွေက သည်းထိတ်ရင်ဖို ဝတ္ထုထဲက
ဥပမာအလင်္ကာတွေလေ။
ဥပမာအလင်္ကာတွေလေ။
09:02
but in nature, they happen all the time.
222
530250
4798
ဒါပေမဲ့ သဘာဝလောကမှာ
အမြဲတွေ့ရပါတယ်။
အမြဲတွေ့ရပါတယ်။
09:07
Which leads me to an obvious
223
535048
2632
ဒါကြောင့် ကျနော့်မှာ
09:09
and disquieting question:
224
537680
2300
မေးခွန်းတစ်ခုရထားတယ်။
09:11
Are there dark, sinister parasites
225
539980
1723
ကျနော်တို့မသိအောင်
ကျနော်တို့ အမှုအကျင့်ကို
ကျနော်တို့ အမှုအကျင့်ကို
09:13
that are influencing our behavior
226
541703
1956
ထိန်းချုပ်နေတဲ့
မကောင်းဆိုးဝါး
မကောင်းဆိုးဝါး
09:15
without us knowing about it,
227
543659
1575
ကပ်ပါးကောင်များ
NSA နောက်ကွယ်မှာ ရှိနေမလား။
NSA နောက်ကွယ်မှာ ရှိနေမလား။
09:17
besides the NSA?
228
545234
2819
09:20
If there are any —
229
548053
1307
ရှိများရှိခဲ့ရင်
09:21
(Laughter) (Applause)
230
549360
3966
(ရယ်သံများ)(လက်ခုပ်သံများ)
09:25
I've got a red dot on my forehead now, don't I?
231
553326
2322
ကျနော်နဖူးကို သေနတ်နဲ့
ချိန်ထားလောက်ပြီ။
ချိန်ထားလောက်ပြီ။
09:27
(Laughter)
232
555648
2527
(ရယ်သံများ)
09:30
If there are any, this is a good candidate for them.
233
558175
2954
ရှိခဲ့ရင် ဒီကောင်က သင့်တော်တဲ့
ရွေးချယ်မှုပါ။
ရွေးချယ်မှုပါ။
09:33
This is Toxoplasma gondii, or Toxo, for short,
234
561129
3278
ဒါက Toxoplasma gondii
အတိုလိုဆိုရင် Toxo ပါ
အတိုလိုဆိုရင် Toxo ပါ
09:36
because the terrifying creature
235
564407
1589
ဒီကြောက်စရာကောင်းတဲ့ အကောင်လည်း
09:37
always deserves a cute nickname.
236
565996
2210
ချစ်စရာနာမည်ပြောင်လေးနဲ့
ထိုက်တန်တာပဲလေ။
ထိုက်တန်တာပဲလေ။
09:40
Toxo infects mammals,
237
568206
2282
Toxo က နို့တိုက်သတ္တဝါပေါင်းစုံကို
09:42
a wide variety of mammals,
238
570488
1478
ကူးစက်နိုင်ပါတယ်။
09:43
but it can only sexually reproduce in a cat.
239
571966
3081
ဒါပေမယ့် ကြောင်တွေထဲမှာပဲ
လိင်ရှိမျိုးပွားနိုင်တာပါ။
လိင်ရှိမျိုးပွားနိုင်တာပါ။
09:47
And scientists like Joanne Webster have shown that
240
575047
2761
Joanne Webster လို သိပ္ပံပညာရှင်တွေက
09:49
if Toxo gets into a rat or a mouse,
241
577808
2193
Toxo က ကြွက်ကို ကြောင်ရှာတဲ့
အကောင်အဖြစ်
အကောင်အဖြစ်
09:52
it turns the rodent into a cat-seeking missile.
242
580001
3472
ပြောင်းလဲနိုင်ကြောင်းကို ပြသထားပါတယ်။
09:55
If the infected rat smells the delightful odor
243
583473
3076
ပိုးဝင်ထားတဲ့ ကြွက်က
ကြောင်ရဲ့ မွေးကြိုင်တဲ့ ဆီးနံ့ကို ရရင်
ကြောင်ရဲ့ မွေးကြိုင်တဲ့ ဆီးနံ့ကို ရရင်
09:58
of cat piss,
244
586549
1224
09:59
it runs towards the source of the smell
245
587773
2720
ထွက်ပြေးရမယ့်အစား
10:02
rather than the more sensible direction of away.
246
590493
3919
ဆီးရှိရာနေရာဆီ ပြေးသွားတယ်။
10:06
The cat eats the rat. Toxo gets to have sex.
247
594412
2535
ကြောင်က ကြွက်ကိုစားလိုက်တယ်။
Toxo လိင်ဆက်ဆံခွင့်ရတယ်။
Toxo လိင်ဆက်ဆံခွင့်ရတယ်။
10:08
It's a classic tale of Eat, Prey, Love.
248
596947
2872
ဒါက Eat, Pray, Love
နမူနာပုံပြင်ပေါ့။
နမူနာပုံပြင်ပေါ့။
10:11
(Laughter) (Applause)
249
599819
4668
(ရယ်သံ)(လက်ခုပ်သံ)
10:19
You're very charitable, generous people.
250
607512
3202
ခင်ဗျားတို့က တော်တော်ရက်ရောတဲ့
လူတွေပဲ။
လူတွေပဲ။
10:22
Hi, Elizabeth, I loved your talk.
251
610714
2585
ဟိုင်း Elizabeth ခင်ဗျားရဲ့
အပြောကို ကြိုက်ပါတယ်။
အပြောကို ကြိုက်ပါတယ်။
10:25
How does the parasite control its host
252
613299
3368
ကပ်ပါးကောင်က သူ့လက်ခံကောင်ကို
ဒီနည်းနဲ့ ဘယ်လိုများ ထိန်းချုပ်လဲ။
ဒီနည်းနဲ့ ဘယ်လိုများ ထိန်းချုပ်လဲ။
10:28
in this way?
253
616667
1204
10:29
We don't really know.
254
617871
1326
ကျနော်တို့ တကယ်မသိသေးပါဘူး။
10:31
We know that Toxo releases an enzyme
255
619197
1688
ကျနော်တို့သိတာက
Toxo က "ဆုလာဒ်နဲ့
Toxo က "ဆုလာဒ်နဲ့
10:32
that makes dopamine, a substance involved
256
620885
1992
လှုံ့ဆော်မှုစနစ်"မှာပါတဲ့
dopamine ကို ပြုလုပ်တဲ့
dopamine ကို ပြုလုပ်တဲ့
10:34
in reward and motivation.
257
622877
1813
အင်ဇိုင်းကိုထုတ်ပါတယ်။
10:36
We know it targets certain parts of a rodent's brain,
258
624690
2431
ဒါက လိင်လှုံ့ဆော်မှုအပိုင်းအပါ
ကြွက်ဦးနှောက်ရဲ့
ကြွက်ဦးနှောက်ရဲ့
10:39
including those involved in sexual arousal.
259
627121
2465
တချို့အပိုင်းကို ပစ်မှတ်ထားတယ်ဆိုတာ
သိပါတယ်။
သိပါတယ်။
10:41
But how those puzzle pieces fit together
260
629586
2201
အဲ့ဒီ ပဟေဠိအပိုင်းတွေဘယ်လို
ဆက်စပ်ရမလဲဆိုတာ
ဆက်စပ်ရမလဲဆိုတာ
10:43
is not immediately clear.
261
631787
1844
မရှင်းလင်းဘူးဆိုပေမယ့်
10:45
What is clear is that this thing
262
633631
2296
တစ်ခုရှင်းတာက ဒီကောင်က
10:47
is a single cell.
263
635927
1392
ဆဲလ်တစ်ခုတည်းပါ။
10:49
This has no nervous system.
264
637319
1370
အာရုံကြောစနစ် မရှိဘူး။
10:50
It has no consciousness.
265
638689
1132
သတိမရှိဘူး။
10:51
It doesn't even have a body.
266
639821
1301
ခန္ဓာကိုယ်တောင်မရှိတာကိုး
10:53
But it's manipulating a mammal?
267
641122
2624
နို့တိုက်သတ္တဝါတစ်ကောင်ကို
ထိန်းချုပ်နေတယ်ပေါ့လေ။
ထိန်းချုပ်နေတယ်ပေါ့လေ။
10:55
We are mammals.
268
643746
1426
ကျနော်တို့က
နို့တိုက်သတ္တဝါတွေ။
နို့တိုက်သတ္တဝါတွေ။
10:57
We are more intelligent than a mere rat, to be sure,
269
645172
2434
တကယ်ဆိုကျနော်တို့ကတောင် ကြွက်ထက်
ဉာဏ်ရည်ပိုထက်တယ်။
ဉာဏ်ရည်ပိုထက်တယ်။
10:59
but our brains have the same basic structure,
270
647606
2524
ဒါပေမယ့် ကျနော်တို့ ဦးနှောက်
တည်ဆောက်ပုံက အတူတူပါပဲ။
တည်ဆောက်ပုံက အတူတူပါပဲ။
11:02
the same types of cells,
271
650130
1393
ဆဲလ်အမျိုးအစားက အတူတူပါပဲ။
11:03
the same chemicals running through them,
272
651523
1588
လည်ပတ်နေတဲ့ ဓာတုတွေလည်း
အတူတူပါပဲ။
အတူတူပါပဲ။
11:05
and the same parasites.
273
653111
2319
ပြီးရင် ကပ်ပါးကောင်တွေအတူတူပဲ။
11:07
Estimates vary a lot, but some figures suggest
274
655430
2348
စစ်တမ်းတွေကွဲပြားနိုင်ပေမယ့်
တစ်ချို့ တွေ့ရှိချက်က
တစ်ချို့ တွေ့ရှိချက်က
11:09
that one in three people around the world
275
657778
2360
ကမ္ဘာပေါ် လူ၃ယောက်မှာ
၁ယောက်ရဲ့ ဦးနှောက်ထဲမှာ
၁ယောက်ရဲ့ ဦးနှောက်ထဲမှာ
11:12
have Toxo in their brains.
276
660138
1713
Toxo ရှိနိုင်တယ်လို့ ဆိုထားပါတယ်။
11:13
Now typically, this doesn't lead to any overt illness.
277
661851
3488
များတော့အားဖြင့် ဒါကြောင့် ရောဂါ
ဆိုးဆိုးရွားရွားမဖြစ်ပါဘူး။
ဆိုးဆိုးရွားရွားမဖြစ်ပါဘူး။
11:17
The parasite holds up in a dormant state
278
665339
1878
ဒီကပ်ပါးကောင်က အချိန်ကြာ
11:19
for a long period of time.
279
667217
2183
အောင်းနေနိုင်ပါတယ်။
11:21
But there's some evidence that those people
280
669400
2039
ပိုးရှိသူတွေက ပုဂ္ဂိုလ်
အရည်အသွေးမေးခွန်း ဖြေတဲ့နေရာမှာ
အရည်အသွေးမေးခွန်း ဖြေတဲ့နေရာမှာ
11:23
who are carriers score slightly differently
281
671439
3034
ရလဒ်တွေက တခြားသူတွေထက်
ကွဲပြားနိုင်သလို
ကွဲပြားနိုင်သလို
11:26
on personality questionnaires than other people,
282
674473
2729
သူတို့မှာ ကားတိုက်နိုင်ခြေ အနည်းငယ်
ပိုးများတယ်ဆိုတဲ့
ပိုးများတယ်ဆိုတဲ့
11:29
that they have a slightly
higher risk of car accidents,
higher risk of car accidents,
283
677202
2484
သက်သေအထောက်အထား
တချို့ရှိပါတယ်။
တချို့ရှိပါတယ်။
11:31
and there's some evidence
that people with schizophrenia
that people with schizophrenia
284
679686
2603
Schizophrenia စိတ်ရောဂါရှိသူတွေက
ပိုးရှိနိုင်ခြေ
ပိုးရှိနိုင်ခြေ
11:34
are more likely to be infected.
285
682289
2546
ပိုများတယ်ဆိုတဲ့ သက်သေတချို့ရှိပါတယ်။
11:36
Now, I think this evidence is still inconclusive,
286
684835
2183
ဒီသက်သေအထောက်အထားတွေက
မရေရာဘူးလို့ ထင်ပါတယ်။
မရေရာဘူးလို့ ထင်ပါတယ်။
Toxo သုတေသနရှင်တွေထဲမှာ
11:39
and even among Toxo researchers,
287
687018
1911
11:40
opinion is divided as to whether the parasite
288
688929
2440
ဒီကပ်ပါးကောင်က ကျနော်တို့
အကျင့်စရိုက်ကို လွှမ်းမိုးနေလားဆိုတဲ့
အကျင့်စရိုက်ကို လွှမ်းမိုးနေလားဆိုတဲ့
11:43
is truly influencing our behavior.
289
691369
2385
အမြင်တွေက ကွဲပြားနေပါတယ်။
11:45
But given the widespread
nature of such manipulations,
nature of such manipulations,
290
693754
2659
ဒါပေမယ့် ဒီလို ကြိုးကိုင်ကောင်တွေ
ပျံ့နှံ့နေတဲ့အချိန်မှာ
ပျံ့နှံ့နေတဲ့အချိန်မှာ
11:48
it would be completely implausible
291
696413
1845
လူသားမျိုးစိတ်တစ်ခုပဲ သက်ရောက်မှု
11:50
for humans to be the only species
292
698258
1649
မခံရဘူးဆိုရင် လုံးဝမဖြစ်နိုင်ပါဘူး။
11:51
that weren't similarly affected.
293
699907
2946
11:54
And I think that this capacity to constantly
294
702853
4393
ကမ္ဘာနဲ့ပတ်သတ်တဲ့ ကျနော်တို့
အတွေးကို ထိန်းချုပ်နိုင်တဲ့ ဒီစွမ်းရည်ဟာ
အတွေးကို ထိန်းချုပ်နိုင်တဲ့ ဒီစွမ်းရည်ဟာ
11:59
subvert our way of thinking about the world
295
707246
2867
ကပ်ပါးကောင်တွေကို အံ့အားသင့်ဖို့
ကောင်းစေတယ်လို့
ကောင်းစေတယ်လို့
12:02
makes parasites amazing.
296
710113
1547
ထင်ပါတယ်။
12:03
They're constantly inviting us to
look at the natural world sideways,
look at the natural world sideways,
297
711660
3209
သူတို့က ကျနော်တို့ကို သဘာဝလောကကို
ဘေးတိုက်ကြည့်ဖို့ရယ် ပြီးရင်
ဘေးတိုက်ကြည့်ဖို့ရယ် ပြီးရင်
12:06
and to ask if the behaviors we're seeing,
298
714869
2171
ကျနော်တို့မြင်နေတဲ့ အမှုအကျင့်တွေက
12:09
whether they're simple and obvious
299
717040
1487
ရိုးရှင်းသိသာတာတွေလား ဒါမှမဟုတ်
12:10
or baffling and puzzling,
300
718527
1533
ကိုယ်ပိုင်လုပ်ရပ်ကြောင့်မဟုတ်ဘဲ
12:12
are not the results of individuals
301
720060
2086
တစ်ခုခုကြောင့် ထိန်းချုပ်ခံနေရလို့
12:14
acting through their own accord
302
722146
1853
ပဟေဠိဆန်ပြီးရှုပ်ထွေးနေလားဆိုပြီး
12:15
but because they are being bent
303
723999
1809
မေးခွန်းထုတ်ဖို့ ဖိတ်ခေါ်နေပါတယ်။
12:17
to the control of something else.
304
725808
2670
12:20
And while that idea may be disquieting,
305
728478
2040
အဲ့ဒီအတွေးက ချောက်ချားဖို့ကောင်းပေမယ့်
12:22
and while parasites' habits may be very grisly,
306
730518
2923
ကပ်ပါးကောင်တွေရဲ့လုပ်ရပ်တွေက
ရက်စက်ပေမယ့်
ရက်စက်ပေမယ့်
12:25
I think that ability to surprise us
307
733441
1792
ကျနော်တို့ကို
အံ့အားသင့်နိုင်စေတဲ့ စွမ်းရည်က
အံ့အားသင့်နိုင်စေတဲ့ စွမ်းရည်က
12:27
makes them as wonderful and as charismatic
308
735233
3175
သူတို့ကို ပန်ဒါ၊ လိပ်ပြာ၊ လင်းပိုင်တွေလို
12:30
as any panda or butterfly or dolphin.
309
738408
3364
ထူးခြားစေတယ်လို့ ကျနော်ထင်ပါတယ်။
12:33
At the end of "On the Origin of Species,"
310
741772
2219
"On the Origin of Species" အဆုံးမှာ
12:35
Charles Darwin writes about the grandeur of life,
311
743991
2989
Charles Darwin က သက်ရှိရဲ့ အံ့မခန်းဖွယ်
12:38
and of endless forms most beautiful
312
746980
2653
မကုန်ခမ်းနိုင်တဲ့
အလှတရားတွေရဲ့ အကြောင်းကို
အလှတရားတွေရဲ့ အကြောင်းကို
12:41
and most wonderful,
313
749633
1432
ရေးသားထားပါတယ်။
12:43
and I like to think he could easily have been talking
314
751065
2579
ပုစွန်ဆိတ်ကို ဖော်ရွေစေတဲ့
တုပ်ပြားကောင်အကြောင်း
တုပ်ပြားကောင်အကြောင်း
12:45
about a tapeworm that makes shrimp sociable
315
753644
3180
ပိုးဟပ်ကိုလမ်းလျှောက်ထွက်တဲ့
နကျယ်ကောင်အကြောင်း
နကျယ်ကောင်အကြောင်း
12:48
or a wasp that takes cockroaches for walks.
316
756824
3249
လွယ်လွယ်ပြောနိုင်မှာပါလို့
တွေးချင်ပါတယ်။
တွေးချင်ပါတယ်။
12:52
But perhaps, that's just a parasite talking.
317
760073
3149
ဒါပေမယ့် အဲ့ဒါက ကပ်ပါးကောင်
စကားပြောနေတာဖြစ်နေမှာပါလေ။
စကားပြောနေတာဖြစ်နေမှာပါလေ။
12:55
Thank you.
318
763222
1731
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
12:56
(Applause)
319
764953
4000
(လက်ခုပ်သံ)
ABOUT THE SPEAKER
Ed Yong - Science writerEd Yong blogs with a mission: to ignite excitement for science in everyone, regardless of their education or background.
Why you should listen
Whether he's exploring a possible resurrection for extinct mouth-birthing amphibians or skewering media misunderstandings of hyped hormones like oxytocin, Ed Yong has a gift for illuminating the beauty (or controversy) in difficult and complex topics.
The award-winning blog Not Exactly Rocket Science (hosted by National Geographic) is the epicenter of Yong’s formidable web and social media presence. In its posts, he tackles the hottest and most bizarre topics in science journalism. As he says, “The only one that matters to me, as far as my blog is concerned, is that something interests me. That is, excites or inspires or amuses me.” When not blogging, he also finds time to contribute to Nature, Wired, Scientific American and many other web and print outlets.
He is also the author of the book I Contain Multitudes: The Microbes Within Us and a Grander View of Life.
Ed Yong | Speaker | TED.com