TEDGlobal 2014
Wendy Freedman: This telescope might show us the beginning of the universe
Wendy Freedman: Bu yeni teleskop bize kainatın başlangıcını gösterebilir
Filmed:
Readability: 4.2
1,448,439 views
Kainat ne zaman ve nasıl başladı? Farklı ülkelerden astronomlar, zamanda daha geriye bakma imkanını sağlayacak yeni büyük bir teleskopla bu soruyu cevaplamak istiyor. Wendy Freedman Güney Amerika'da yapımı devam eden Büyük Magellan Teleskopu'nun yapımının başında. Rio'daki TEDGlobal'de BMT'nun mümkün kılabileceği kainat keşifleri hakkında cüretkar görüşlerini paylaşıyor.
Wendy Freedman - Astronomer
Wendy Freedman led the construction of the Giant Magellan Telescope, a massive earthbound observatory. Full bio
Wendy Freedman led the construction of the Giant Magellan Telescope, a massive earthbound observatory. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
When I was 14 years old,
I was interested in science --
I was interested in science --
0
944
4371
14 yaşındayken bilime merak salmış,
00:17
fascinated by it,
excited to learn about it.
excited to learn about it.
1
5339
2485
ona hayran kalmış
ve öğrenmek için sabırsızlanmıştım.
ve öğrenmek için sabırsızlanmıştım.
00:20
And I had a high school science teacher
who would say to the class,
who would say to the class,
2
8479
4059
Lisede bir fizik öğretmenimiz şöyle derdi:
00:24
"The girls don't have to listen to this."
3
12562
3189
"Kızların bunu dinlemesine gerek yok."
00:28
Encouraging, yes.
4
16800
1405
Cesaretlendirici, evet.
00:30
(Laughter)
5
18229
1087
(Gülüşmeler)
00:31
I chose not to listen --
but to that statement alone.
but to that statement alone.
6
19340
4032
Sırf bu ifadeden dolayı
dinlememeyi tercih etmiştim.
dinlememeyi tercih etmiştim.
00:36
So let me take you
to the Andes mountains in Chile,
to the Andes mountains in Chile,
7
24710
3707
Sizi Şili'deki And Dağları'na
götürmeme izin verin.
götürmeme izin verin.
00:40
500 kilometers, 300 miles
northeast of Santiago.
northeast of Santiago.
8
28441
4529
Santiago'nun 500 kilometre,
300 mil kuzeydoğusu.
300 mil kuzeydoğusu.
00:45
It's very remote, it's very dry
and it's very beautiful.
and it's very beautiful.
9
33284
4190
Oldukça uzak, çok kurak
ve çok güzel bir yer.
ve çok güzel bir yer.
00:50
And there's not much there.
10
38087
1375
Orada fazla bir şey yok.
00:51
There are condors, there are tarantulas,
11
39486
2640
Akbabalar, tarantulalar var
00:54
and at night, when the light dims,
12
42150
2497
ve gece çökünce, etraf kararınca
00:56
it reveals one of the darkest
skies on Earth.
skies on Earth.
13
44671
3365
dünyanın en karanlık gökyüzünden biri
ortaya çıkar.
ortaya çıkar.
01:00
It's kind of a magic place, the mountain.
14
48906
2550
Bu dağ adeta büyülü bir yer.
01:03
It's a wonderful combination
of very remote mountaintop
of very remote mountaintop
15
51480
4337
Oldukça uzakta bir dağ zirvesinin
zarif ve ileri bir teknolojiyle
zarif ve ileri bir teknolojiyle
01:07
with exquisitely sophisticated technology.
16
55841
3181
güzel bir kombinasyonu.
01:11
And our ancestors, for as long
as there's been recorded history,
as there's been recorded history,
17
59508
3592
Atalarımız, kayıtlı tarih boyunca
gökyüzüne baktılar
gökyüzüne baktılar
01:15
have looked at the night sky
and pondered the nature of our existence.
and pondered the nature of our existence.
18
63124
4786
ve varlığımızın doğasını düşündüler.
01:20
And we're no exception, our generation.
19
68506
2360
Bizim neslimiz da farklı değil.
01:23
The only difficulty is
that the night sky now is blocked
that the night sky now is blocked
20
71536
3096
Günümüzde gece göğü ile ilgili tek güçlük
şehir ışıklarının görüşü engellemesidir.
01:26
by the glare of city lights.
21
74656
1850
01:29
And so astronomers go
to these very remote mountaintops
to these very remote mountaintops
22
77058
3614
Bu yüzden astronomlar, görüntüleme ve
evren üzerine çalışma yapmak için
evren üzerine çalışma yapmak için
01:32
to view and to study the cosmos.
23
80696
1920
bu ücra zirvelere çıkıyorlar.
01:34
So telescopes
are our window to the cosmos.
are our window to the cosmos.
24
82981
3119
Ve teleskoplar
evrene açılan pencerelerimizdir.
evrene açılan pencerelerimizdir.
01:40
It's no exaggeration to say that
the Southern Hemisphere is going to be
the Southern Hemisphere is going to be
25
88042
4023
Şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki;
Güney yarım küre, 21. yüzyıl
astronomisinin geleceği olacaktır.
astronomisinin geleceği olacaktır.
01:44
the future of astronomy
for the 21st century.
for the 21st century.
26
92089
3415
01:48
We have an array
of existing telescopes already,
of existing telescopes already,
27
96135
3232
Hâlihazırda Şili'deki And dağlarında
01:51
in the Andes mountains in Chile,
28
99391
2032
bir teleskop dizisi bulunmakta
01:53
and that's soon to be joined by a really
sensational array of new capability.
sensational array of new capability.
29
101447
5137
ve bunlar yakında bir dizi
heyecan verici özellik ile donatılacaklar.
heyecan verici özellik ile donatılacaklar.
01:58
There will be two international groups
that are going to be building
that are going to be building
30
106608
3199
Uluslararası iki grup
gözlerimiz gibi optik ışınıma hassas olan
devasa teleskoplar inşa edecek.
devasa teleskoplar inşa edecek.
02:01
giant telescopes, sensitive
to optical radiation, as our eyes are.
to optical radiation, as our eyes are.
31
109831
5476
02:07
There will be a survey telescope
32
115669
1871
Bir adet tetkik teleskopu da
02:09
that will be scanning the sky
every few nights.
every few nights.
33
117564
3320
birkaç gecede bir gökyüzünü tarayacak.
02:13
There will be radio telescopes,
34
121366
1526
Uzun dalga radyo ışınıma hassas
02:14
sensitive to long-wavelength
radio radiation.
radio radiation.
35
122916
3508
radyo teleskopları olacak.
02:18
And then there will be
telescopes in space.
telescopes in space.
36
126448
3115
Bazı teleskoplar uzayda konumlandırılacak.
James Webb Teleskobu
diye adlandırdığımız
diye adlandırdığımız
02:21
There'll be a successor
to the Hubble Space Telescope;
to the Hubble Space Telescope;
37
129587
2897
02:24
it's called the James Webb Telescope,
38
132508
2037
Hubble Uzay Teleskobu'na
varis bir teleskop olacak
varis bir teleskop olacak
02:26
and it will be launched in 2018.
39
134569
2485
ve 2018 yılında fırlatılacak.
02:29
There'll be a satellite called TESS
40
137078
1706
TESS adında bir uydu olacak
02:30
that will discover planets
outside of our solar system.
outside of our solar system.
41
138808
3373
ve güneş sistemimizin dışındaki
gezegenleri keşfedecek.
gezegenleri keşfedecek.
02:36
For the last decade,
I've been leading a group --
I've been leading a group --
42
144259
2630
Son on yıldır,
tamamlandığında kategorisinde
dünyanın en büyüğü olacak
dünyanın en büyüğü olacak
02:38
a consortium -- international group,
43
146913
2217
02:41
to build what will be, when it's finished,
44
149154
2983
optik teleskobu inşa eden
uluslararası bir gruba,
uluslararası bir gruba,
02:44
the largest optical
telescope in existence.
telescope in existence.
45
152161
3304
bir konsorsiyuma liderlik ediyorum.
02:47
It's called the Giant
Magellan Telescope, or GMT.
Magellan Telescope, or GMT.
46
155489
3656
Adı Büyük Macellan Teleskobu,
ya da kısaca BMT.
ya da kısaca BMT.
02:51
This telescope is going to have mirrors
that are 8.4 meters in diameter --
that are 8.4 meters in diameter --
47
159748
4733
Bu teleskop,
her birinin çapı 8.4 metre olan
her birinin çapı 8.4 metre olan
02:56
each of the mirrors.
48
164505
1162
aynalara sahip olacak.
02:57
That's almost 27 feet.
49
165691
1639
Bu neredeyse 27 fit.
02:59
So it dwarfs this stage -- maybe
out to the fourth row in this audience.
out to the fourth row in this audience.
50
167354
4472
Yani belki de, salonun dördüncü sırasına
kadar olan kısmı kadar alan kaplayacak.
kadar olan kısmı kadar alan kaplayacak.
03:03
Each of the seven mirrors
in this telescope
in this telescope
51
171850
3024
Bu teleskoptaki yedi aynanın herbiri
03:06
will be almost 27 feet in diameter.
52
174898
3784
neredeyse 27 fit çapında olacak.
03:10
Together, the seven mirrors
in this telescope will comprise
in this telescope will comprise
53
178706
3928
Birleştiğinde yedi aynanın hepsinin çapı,
03:14
80 feet in diameter.
54
182658
2041
80 fit (24.38m) olacak.
03:16
So, essentially the size
of this entire auditorium.
of this entire auditorium.
55
184723
2958
Yani, esasen bu salonun tamamı kadar.
03:20
The whole telescope will stand
about 43 meters high,
about 43 meters high,
56
188448
3646
Teleskop yaklaşık 43 metre
yükseklikte olacak.
yükseklikte olacak.
03:24
and again, being in Rio,
57
192118
2690
Rio'da olduğumuzdan,
03:26
some of you have been to see
the statue of the giant Christ.
the statue of the giant Christ.
58
194832
3619
bazılarınız dev İsa heykelini
görmeye gitmişsinizdir.
görmeye gitmişsinizdir.
03:30
The scale is comparable in height;
59
198475
1829
Yüksekliklerini karşılaştırdığımızda,
03:32
in fact, it's smaller
than this telescope will be.
than this telescope will be.
60
200328
3237
bu heykel teleskoptan küçük olacak.
03:36
It's comparable to the size
of the Statue of Liberty.
of the Statue of Liberty.
61
204192
3088
Teleskop, Özgürlük Heykeli'nin
boyutuyla da karşılaştırılabilir.
boyutuyla da karşılaştırılabilir.
03:39
And it's going to be housed
in an enclosure that's 22 stories --
in an enclosure that's 22 stories --
62
207721
4049
Ve teleskop 22 katlık -60 metrelik-
03:43
60 meters high.
63
211794
1899
bir duvarın içine yerleştirilecek.
03:45
But it's an unusual building
to protect this telescope.
to protect this telescope.
64
213717
3002
Bu teleskobu korumak için
alışılmadık bir yapı.
alışılmadık bir yapı.
03:48
It will have open windows to the sky,
65
216743
1786
İnceleme yapmak için
03:50
be able to point and look at the sky,
66
218553
2348
gökyüzüne açık pencereleri olacak
03:52
and it will actually rotate on a base --
67
220925
2628
ve zemin üzerinde çevrilebilecek,
03:55
2,000 tons of rotating building.
68
223577
3475
2.000 tonluk dönen bir yapı.
03:59
The Giant Magellan Telescope
will have 10 times the resolution
will have 10 times the resolution
69
227719
4833
Büyük Macellan Teleskobu'nun çözünürlüğü,
Hubble Uzay Teleskobu'ndan
Hubble Uzay Teleskobu'ndan
04:04
of the Hubble Space Telescope.
70
232576
1739
10 kat daha iyi olacak.
04:06
It will be 20 million times
more sensitive than the human eye.
more sensitive than the human eye.
71
234934
4060
İnsan gözünden
20 milyon kat daha duyarlı olacak.
20 milyon kat daha duyarlı olacak.
04:11
And it may, for the first time ever,
be capable of finding life on planets
be capable of finding life on planets
72
239593
6136
Belki de ilk defa güneş sistemimizin
dışındaki gezegenlerde,
dışındaki gezegenlerde,
04:17
outside of our solar system.
73
245753
2010
yaşam bulacak teleskop olacak.
04:20
It's going to allow us to look back
at the first light in the universe --
at the first light in the universe --
74
248469
4373
Evrenimizin ilk ışığına, kelimenin
tam anlamıyla kosmosun şafağına
tam anlamıyla kosmosun şafağına
04:24
literally, the dawn of the cosmos.
75
252866
2367
bakmamıza imkan sağlayacak.
04:27
The cosmic dawn.
76
255257
1768
Kozmik şafak.
Bu teleskop bize geçmişe bakıp,
galaksilerin daha oluşma aşamasında
galaksilerin daha oluşma aşamasında
04:29
It's a telescope that's
going to allow us to peer back,
going to allow us to peer back,
77
257763
3754
04:33
witness galaxies as they were
when they were actually assembling,
when they were actually assembling,
78
261541
3785
nasıl gözüktüklerine şahit olma,
evrendeki ilk karadelikleri
evrendeki ilk karadelikleri
04:37
the first black holes in the universe,
the first galaxies.
the first galaxies.
79
265350
3341
ve galaksileri inceleme fırsatı sunacak.
04:41
Now, for thousands of years,
we have been studying the cosmos,
we have been studying the cosmos,
80
269690
4608
Şimdi, binlerce yıldır
kozmosu inceliyor,
kozmosu inceliyor,
04:46
we've been wondering
about our place in the universe.
about our place in the universe.
81
274322
2654
evrendeki yerimizi merak ediyoruz.
04:49
The ancient Greeks told us
82
277000
1665
Antik Yunanlar bize
04:50
that the Earth was the center
of the universe.
of the universe.
83
278689
2482
evrenin merkezinde Dünya'nın
olduğunu anlattılar.
olduğunu anlattılar.
04:53
Five hundred years ago,
Copernicus displaced the Earth,
Copernicus displaced the Earth,
84
281195
3626
Beş yüz yıl önce,
Kopernik Dünya'nın yerine,
Kopernik Dünya'nın yerine,
04:56
and put the Sun
at the heart of the cosmos.
at the heart of the cosmos.
85
284845
2791
kozmosun kalbine Güneş'i koydu.
05:00
And as we've learned over the centuries,
86
288785
2054
Ve yüzyıllardır yeni şeyler öğrendik.
05:02
since Galileo Galilei,
the Italian scientist,
the Italian scientist,
87
290863
2718
İtalyan bilim adamı Galileo Galilei,
05:05
first turned, in that time, a two-inch,
very small telescope, to the sky,
very small telescope, to the sky,
88
293605
5250
iki inçlik çok küçük teleskobunu
gökyüzüne çevirdiğinden beri,
gökyüzüne çevirdiğinden beri,
05:10
every time we have built
larger telescopes,
larger telescopes,
89
298879
3015
ne zaman daha büyük teleskop yapsak,
05:13
we have learned something
about the universe;
about the universe;
90
301918
2199
evren hakkında yeni şeyler öğrenip,
05:16
we've made discoveries, without exception.
91
304141
2826
istisnasız her seferinde
keşifler yapıyoruz.
keşifler yapıyoruz.
05:20
We've learned in the 20th century
that the universe is expanding
that the universe is expanding
92
308908
3737
20. yüzyılda evrenimizin genişlediğini
05:24
and that our own solar system
is not at the center of that expansion.
is not at the center of that expansion.
93
312669
4724
ve güneş sistemimizin bu genişlemenin
merkezinde olmadığını öğrendik.
merkezinde olmadığını öğrendik.
05:29
We know now that the universe
is made of about 100 billion galaxies
is made of about 100 billion galaxies
94
317757
5279
Şimdi gözlemlenebilir evrenin
yaklaşık 100 milyar galaksi
yaklaşık 100 milyar galaksi
05:35
that are visible to us,
95
323060
1650
ve her galaksinin de
05:36
and each one of those galaxies
has 100 billion stars within it.
has 100 billion stars within it.
96
324734
5411
100 milyar yıldız içerdiğini biliyoruz.
05:43
So we're looking now
at the deepest image of the cosmos
at the deepest image of the cosmos
97
331234
2862
Şu an kozmosun çekilmiş
en derin fotoğrafına
en derin fotoğrafına
05:46
that's ever been taken.
98
334120
1499
bakıyoruz.
05:48
It was taken using
the Hubble Space Telescope,
the Hubble Space Telescope,
99
336015
2818
Bu fotoğraf,
Hubble Uzay Teleskobu'yla çekildi
Hubble Uzay Teleskobu'yla çekildi
05:50
and by pointing the telescope at what
was previously a blank region of sky,
was previously a blank region of sky,
100
338857
4890
ve Hubble uzaya gönderilmeden önce
gökyüzünün karanlık bölgesi olan yere
gökyüzünün karanlık bölgesi olan yere
05:55
before the launch of Hubble.
101
343771
1599
bakılarak elde edildi.
05:57
And if you can imagine this tiny area,
102
345394
2263
Bu küçük bölgeyi hayal edebilirseniz,
05:59
it's only one-fiftieth
of the size of the full moon.
of the size of the full moon.
103
347681
3330
dolunayın sadece ellide biri kadar.
06:03
So, if you can imagine the full moon.
104
351035
2040
Dolunayı göz önüne getirin.
06:05
And there are now 10,000 galaxies
visible within that image.
visible within that image.
105
353099
4138
Şu an bu fotoğrafta gözüken
10.000 galaksi var.
10.000 galaksi var.
06:09
And the faintness of those images
and the tiny size is only a result
and the tiny size is only a result
106
357782
4678
Bu fotoğrafların soluk
ve küçük olmasının sebebi,
ve küçük olmasının sebebi,
06:14
of the fact that those galaxies
are so far away, the vast distances.
are so far away, the vast distances.
107
362484
4407
söz konusu galaksilerin oldukça
uzak olmasıdır, muazzam mesafelerde.
uzak olmasıdır, muazzam mesafelerde.
06:18
And each of those galaxies
may contain within it
may contain within it
108
366915
2933
Ve bu galaksilerin her biri
birkaç milyar,
birkaç milyar,
06:21
a few billion or even hundreds
of billions of individual stars.
of billions of individual stars.
109
369872
5009
hatta yüz milyarlarca
yıldız içeriyor olabilir.
yıldız içeriyor olabilir.
06:27
Telescopes are like time machines.
110
375591
2019
Teleskoplar zaman makinesi gibidir.
06:29
So the farther back we look in space,
the further back we see in time.
the further back we see in time.
111
377634
4463
Yani uzayın ne kadar derinine bakarsak
zamanda o kadar geriye gideriz.
zamanda o kadar geriye gideriz.
06:34
And they're like light buckets --
literally, they collect light.
literally, they collect light.
112
382470
3186
Aynı zamanda ışık kovası gibidirler,
zira ışığı toplarlar.
zira ışığı toplarlar.
06:37
So larger the bucket,
the larger the mirror we have,
the larger the mirror we have,
113
385680
3234
Yani kovamız ne kadar büyük,
aynamız ne kadar geniş olursa,
aynamız ne kadar geniş olursa,
06:40
the more light we can see,
and the farther back we can view.
and the farther back we can view.
114
388938
3410
o kadar ışık görebilir,
daha uzak geçmişe bakabiliriz.
daha uzak geçmişe bakabiliriz.
06:45
So, we've learned in the last century
115
393610
2271
Evet, son yüzyılda,
06:47
that there are exotic objects
in the universe -- black holes.
in the universe -- black holes.
116
395905
2934
evrende egzotik nesneler olduğunu
-kara delikler- öğrendik.
-kara delikler- öğrendik.
Göremediğimiz kara madde
ve karanlık enerjinin varlığını öğrendik.
ve karanlık enerjinin varlığını öğrendik.
06:50
We've even learned
that there's dark matter and dark energy
that there's dark matter and dark energy
117
398863
2777
06:53
that we can't see.
118
401664
1211
varlığını öğrendik.
06:55
So you're looking now
at an actual image of dark matter.
at an actual image of dark matter.
119
403218
3558
Hatta şu an karanlık maddenin gerçek
fotoğrafına bakıyorsunuz.
fotoğrafına bakıyorsunuz.
06:58
(Laughter)
120
406800
1150
(Gülüşme)
06:59
You got it. Not all audiences get that.
121
407974
2643
Evet anladınız.
Ancak herkes anlamadı espriyi.
Ancak herkes anlamadı espriyi.
07:02
(Laughter)
122
410641
1765
(Gülüşme)
07:04
So the way we infer
the presence of dark matter --
the presence of dark matter --
123
412430
2724
Evet, karanlık maddenin
-ki onu göremiyoruz-
-ki onu göremiyoruz-
07:07
we can't see it -- but there's
an unmistakable tug, due to gravity.
an unmistakable tug, due to gravity.
124
415178
4695
varlığının sonucuna yerçekiminin
aşikar etkisi sayesinde vardık.
aşikar etkisi sayesinde vardık.
07:13
We now can look out,
we see this sea of galaxies
we see this sea of galaxies
125
421302
3378
Artık genişleyen evrendeki
galaksi denizlerini
galaksi denizlerini
07:16
in a universe that's expanding.
126
424704
1777
gözleyebiliyoruz.
07:18
What I do myself is to measure
the expansion of the universe,
the expansion of the universe,
127
426862
3303
Benim görevim
evrenin genişleme hızını ölçmek
evrenin genişleme hızını ölçmek
07:22
and one of the projects
that I carried out in the 1990s
that I carried out in the 1990s
128
430189
3141
ve 1990'larda yürüttüğüm
projelerden biri de
projelerden biri de
07:25
used the Hubble Space Telescope to measure
how fast the universe is expanding.
how fast the universe is expanding.
129
433354
5116
Hubble Uzay Teleskobunu kullanarak evrenin
ne kadar hızla genişlediğini hesaplamaktı.
ne kadar hızla genişlediğini hesaplamaktı.
07:31
We can now trace back to 14 billion years.
130
439356
3966
Şu an 14 milyar yıl geriyi
gözlemleyebiliyoruz.
gözlemleyebiliyoruz.
07:35
We've learned over time
that stars have individual histories;
that stars have individual histories;
131
443731
4336
Geçen zamanda öğrendik ki
yıldızların kendine has yaşamları var;
yıldızların kendine has yaşamları var;
07:40
that is, they have birth,
they have middle ages
they have middle ages
132
448091
2929
doğarlar, orta yaşa ulaşırlar
07:43
and some of them
even have dramatic deaths.
even have dramatic deaths.
133
451044
2330
ve bazıları dramatik şekilde ölür.
07:45
So the embers from those stars actually
then form the new stars that we see,
then form the new stars that we see,
134
453829
6115
Bu yıldızların korları biçimlenerek
yeni yıldızları oluşturur,
yeni yıldızları oluşturur,
07:51
most of which turn out to have
planets going around them.
planets going around them.
135
459968
3811
bunların çoğunun yörüngelerinde
gezegenlerin olduğu ortaya çıktı.
gezegenlerin olduğu ortaya çıktı.
07:56
And one of the really surprising results
in the last 20 years
in the last 20 years
136
464272
4035
Son 20 senedeki
sürpriz sonuçlardan biri de
sürpriz sonuçlardan biri de
08:00
has the been the discovery
of other planets going around other stars.
of other planets going around other stars.
137
468331
4126
başka yıldızların yörüngesinde de dolanan
diğer gezegenlerin keşfi.
diğer gezegenlerin keşfi.
08:04
These are called exoplanets.
138
472481
1906
Bunlara öte-gezegen deniyor.
08:06
And until 1995, we didn't even know
the existence of any other planets,
the existence of any other planets,
139
474411
4996
1995'e kadar bizim yıldızımızın
etrafındakilerin dışında,
etrafındakilerin dışında,
08:11
other than going around our own sun.
140
479431
2334
bir gezegenin varlığından
bile haberimiz yoktu.
bile haberimiz yoktu.
08:14
But now, there are almost 2,000
other planets orbiting other stars
other planets orbiting other stars
141
482360
6421
Ancak şimdi, diğer yıldızların
yörüngesinde 2.000'e yakın gezegeni
yörüngesinde 2.000'e yakın gezegeni
08:20
that we can now detect,
measure masses for.
measure masses for.
142
488805
2560
keşfedip ağırlıklarını ölçüyoruz.
08:23
There are 500 of those
that are multiple-planet systems.
that are multiple-planet systems.
143
491389
3672
Bunların 500 tanesi çok-gezegenli sistem.
08:27
And there are 4,000 --
and still counting -- other candidates
and still counting -- other candidates
144
495085
3960
Ve daha 4.000 tane -hâlâ artıyor-
08:31
for planets orbiting other stars.
145
499069
2214
aday gezegen var.
08:33
They come in a brooling variety
of different kinds.
of different kinds.
146
501790
2973
Şaşırtıcı çeşitlikte gezegenler var.
08:37
There are Jupiter-like
planets that are hot,
planets that are hot,
147
505134
3286
Jüpiter'e benzer sıcak gezegenler,
08:40
there are other planets that are icy,
there are water worlds
there are water worlds
148
508444
4258
buzla kaplı olanlar,
su gezegenleri
su gezegenleri
08:44
and there are rocky planets
like the Earth, so-called "super-Earths,"
like the Earth, so-called "super-Earths,"
149
512726
3254
ve Dünya'ya benzer "süper-Dünya" denilen
kayalık gezegenler var,
kayalık gezegenler var,
08:48
and there have even been planets
that have been speculated diamond worlds.
that have been speculated diamond worlds.
150
516004
4687
hatta elmas dünyası olduğu
iddia edilenler bile var.
iddia edilenler bile var.
08:53
So we know there's at least one planet,
our own Earth, in which there is life.
our own Earth, in which there is life.
151
521794
4955
Bildiğimiz kadarıyla sadece bir gezegende
-bizim Dünya'mız- yaşam var.
-bizim Dünya'mız- yaşam var.
08:58
We've even found planets
that are orbiting two stars.
that are orbiting two stars.
152
526773
4160
İki yıldızın yörüngesinde bulunan
gezegenler bile bulduk.
gezegenler bile bulduk.
09:02
That's no longer the province
of science fiction.
of science fiction.
153
530957
3181
Bu artık bir bilim kurgu öğesi değil.
09:07
So around our own planet,
we know there's life,
we know there's life,
154
535211
2214
Bizim gezegenimizde
yaşam olduğunu biliyoruz,
yaşam olduğunu biliyoruz,
09:09
we've developed a complex life,
we now can question our own origins.
we now can question our own origins.
155
537449
5716
kompleks bir yaşam geliştirdik,
şimdi kökenlerimizi sorgulayabiliyoruz.
şimdi kökenlerimizi sorgulayabiliyoruz.
09:15
And given all that we've discovered,
the overwhelming numbers now suggest
the overwhelming numbers now suggest
156
543728
4220
Yaptığımız tüm bu keşifler,
bu yüksek sayılar gösteriyor ki,
bu yüksek sayılar gösteriyor ki,
09:19
that there may be millions, perhaps --
maybe even hundreds of millions --
maybe even hundreds of millions --
157
547972
4072
belki milyonlarca,
hatta yüz milyonlarca gezegen
hatta yüz milyonlarca gezegen
09:24
of other stars that are close enough --
158
552068
2779
kendi yıldızına yeterince yakın,
09:26
just the right distance from their stars
that they're orbiting --
that they're orbiting --
159
554871
3290
sıvı halde su bulunmasına
09:30
to have the existence of liquid water
and maybe could potentially support life.
and maybe could potentially support life.
160
558185
5536
hatta yaşam oluşmasına elverişli
bölgede yörüngelenmiştir.
bölgede yörüngelenmiştir.
09:36
So we marvel now at those odds,
the overwhelming odds,
the overwhelming odds,
161
564121
4174
Bu olağanüstü gariplikler
karşısında hayrete düşüyoruz,
karşısında hayrete düşüyoruz,
09:40
and the amazing thing
is that within the next decade,
is that within the next decade,
162
568319
2943
inanılmaz olan şey ise
on yıl içerisinde,
on yıl içerisinde,
09:43
the GMT may be able to take spectra
of the atmospheres of those planets,
of the atmospheres of those planets,
163
571286
5230
BMT belki de bu gezegenlerin
atmosferinin spektrumlarını alıp
atmosferinin spektrumlarını alıp
09:48
and determine whether or not
they have the potential for life.
they have the potential for life.
164
576540
3512
yaşama elverişli olup
olmadıklarına karar verebilir.
olmadıklarına karar verebilir.
09:53
So, what is the GMT project?
165
581702
1780
Peki BMT projesi nedir?
09:55
It's an international project.
166
583506
1874
Bu uluslararası bir proje.
09:57
It includes Australia, South Korea,
and I'm happy to say, being here in Rio,
and I'm happy to say, being here in Rio,
167
585404
5849
Avustralya, Güney Kore ve
Rio'da bulunma nedenimiz olan,
Rio'da bulunma nedenimiz olan,
10:03
that the newest partner
in our telescope is Brazil.
in our telescope is Brazil.
168
591277
3035
en yeni partnerimiz Brezilya'yı da
kapsayan teleskop projesi.
kapsayan teleskop projesi.
10:06
(Applause)
169
594825
4459
(Alkış)
10:11
It also includes a number of institutions
across the United States,
across the United States,
170
599308
4790
Ayrıca Birleşik Devletler'den
birkaç enstitüyü de,
birkaç enstitüyü de,
10:16
including Harvard University,
171
604122
3096
-Harvard Üniversitesi,
10:19
the Smithsonian
and the Carnegie Institutions,
and the Carnegie Institutions,
172
607242
2944
Smithsonian ve Carnegie Enstitüsü
10:22
and the Universities of Arizona, Chicago,
Texas-Austin and Texas A&M University.
Texas-Austin and Texas A&M University.
173
610210
6467
ve Arizona, Chicago, Texas - Austin,
Texas A&M Üniversitesi- kapsıyor.
Texas A&M Üniversitesi- kapsıyor.
10:29
It also involves Chile.
174
617074
1887
Şili de projeye dahil.
10:32
So, the making of the mirrors
in this telescope is also fascinating
in this telescope is also fascinating
175
620723
3212
Teleskobun aynalarının yapımı da
10:35
in its own right.
176
623959
1365
kendi içinde büyüleyici.
10:37
Take chunks of glass, melt them
in a furnace that is itself rotating.
in a furnace that is itself rotating.
177
625348
4635
Cam parçalarını alıp
dönen fırının içinde eritmek.
dönen fırının içinde eritmek.
10:42
This happens underneath
the football stadium
the football stadium
178
630751
2091
Bunu Arizona Üniversitesi'nin
futbol stadyumunun
futbol stadyumunun
10:44
at the University of Arizona.
179
632866
2042
altında gerçekleştiriyoruz.
10:46
It's tucked away under 52,000 seats.
180
634932
2936
52.000 koltuğun altına saklanmış bir yer.
10:49
Nobody know it's happening.
181
637892
1401
Kimsenin olaylardan haberi yok.
10:51
And there's essentially
a rotating cauldron.
a rotating cauldron.
182
639738
3324
Esasında dönen bir kazan var.
10:55
The mirrors are cast
and they're cooled very slowly,
and they're cooled very slowly,
183
643086
3035
Aynalar biçimlendirilip
yavaşça soğutuluyor,
yavaşça soğutuluyor,
10:58
and then they're polished
to an exquisite precision.
to an exquisite precision.
184
646145
2913
sonra da süper hassaslıkta cilalanıyor.
11:01
And so, if you think
about the precision of these mirrors,
about the precision of these mirrors,
185
649637
3077
Aynaların ne kadar hassas
olduğunu düşünmek açısından,
olduğunu düşünmek açısından,
11:04
the bumps on the mirror,
over the entire 27 feet,
over the entire 27 feet,
186
652738
4553
27 fit'lik (8.22 m'lik)
bir aynanın üzerindeki pürüz
bir aynanın üzerindeki pürüz
11:09
amount to less
than one-millionth of an inch.
than one-millionth of an inch.
187
657315
3679
bir inç'in sadece milyonda biri kadar.
11:13
So, can you visualize that?
188
661018
1524
Göz önüne getirebiliyor musunuz?
11:15
Ow!
189
663089
1151
Ah!
11:16
(Laughter)
190
664264
1324
(Gülüşme)
11:17
That's one five-thousandths
of the width of one of my hairs,
of the width of one of my hairs,
191
665612
6271
Bu, 27 fit'lik bir aynanın üzerinde,
benim saçlarımdan birinin genişliğinin
benim saçlarımdan birinin genişliğinin
11:23
over this entire 27 feet.
192
671907
2137
bir ila 5 binde biri kadar.
11:26
It's a spectacular achievement.
193
674068
1870
Olağanüstü bir başarı.
11:27
It's what allows us to have
the precision that we will have.
the precision that we will have.
194
675962
3315
İleride sahip olacağımız hassasiyete
imkan sağlayacak olan şey de bu.
imkan sağlayacak olan şey de bu.
11:32
So, what does that precision buy us?
195
680876
2417
Peki bu hassasiyet bize ne kazandıracak?
11:35
So the GMT, if you can imagine --
196
683843
2739
BMT, farzedelim ki;
11:38
if I were to hold up a coin,
which I just happen to have,
which I just happen to have,
197
686606
4449
eğer bir bozuk para tutarsam
-ki tutmak üzereyim-
-ki tutmak üzereyim-
11:43
and I look at the face of that coin,
I can see from here
I can see from here
198
691079
4991
ve paranın yüzüne bakarsam,
buradan paranın üzerindeki
buradan paranın üzerindeki
11:48
the writing on the coin;
I can see the face on that coin.
I can see the face on that coin.
199
696094
3985
yazıları görebilirim;
üzerindeki yüzü görebilirim.
üzerindeki yüzü görebilirim.
11:52
My guess that even in the front row,
you can't see that.
you can't see that.
200
700103
3114
Tahminimce ön sıradakiler bile
bunu göremez.
bunu göremez.
11:55
But if we were to turn
the Giant Magellan Telescope,
the Giant Magellan Telescope,
201
703645
2862
Ancak Büyük Macellan Teleskobu'nu
11:58
all 80-feet diameter
that we see in this auditorium,
that we see in this auditorium,
202
706531
3373
-tüm bu salon kadar olan
80 fit'lik çapının tamamını- çevirip
80 fit'lik çapının tamamını- çevirip
12:01
and point it 200 miles away,
203
709928
3069
200 mil uzağa doğrultursak,
12:05
if I were standing in São Paulo,
we could resolve the face of this coin.
we could resolve the face of this coin.
204
713021
5868
ve ben Sao Paulo'da dursam,
bu paranın yüzünü ayırt edebilirdik.
bu paranın yüzünü ayırt edebilirdik.
12:10
That's the extraordinary resolution
and power of this telescope.
and power of this telescope.
205
718913
3607
İşte bu, teleskobun
fevkalade çözünürlüğü ve gücü.
fevkalade çözünürlüğü ve gücü.
12:15
And if we were --
206
723761
2698
Ve biz --
12:18
(Applause)
207
726483
3870
(Alkış)
12:22
If an astronaut went up to the Moon,
a quarter of a million miles away,
a quarter of a million miles away,
208
730377
4601
Eğer bir astronot Ay'a çıkıp,
400.000 km uzaklıkta,
400.000 km uzaklıkta,
12:27
and lit a candle -- a single candle --
209
735002
2916
bir mum yaksa, sadece bir mum,
12:29
then we would be able
to detect it, using the GMT.
to detect it, using the GMT.
210
737942
2810
BMT'yi kullanarak
bunu belirleyebiliriz.
bunu belirleyebiliriz.
12:33
Quite extraordinary.
211
741347
1282
Olağanüstü.
12:37
This is a simulated image
of a cluster in a nearby galaxy.
of a cluster in a nearby galaxy.
212
745334
5681
Yakın galaksideki bir kümenin
simüle edilmiş bir görüntüsü.
simüle edilmiş bir görüntüsü.
12:43
"Nearby" is astronomical,
it's all relative.
it's all relative.
213
751039
2585
"Yakın" ifadesi astronomik anlamda,
her şey göreceli.
her şey göreceli.
12:45
It's tens of millions of light-years away.
214
753648
2503
Galaksi on milyonlarca
ışık yılı uzaklıkta.
ışık yılı uzaklıkta.
12:48
This is what this cluster would look like.
215
756175
2014
Bu kümenin böyle gözükmesi gerek.
12:50
So look at those four bright objects,
216
758213
2168
Evet, bu dört parlak nesneye bakıp
12:52
and now lets compare it with a camera
on the Hubble Space Telescope.
on the Hubble Space Telescope.
217
760405
4007
Hubble Uzay Teleskobu'ndaki
bir kamerayla karşılaştıralım,
bir kamerayla karşılaştıralım,
12:56
You can see faint detail
that starts to come through.
that starts to come through.
218
764436
3179
soluk detayların netleşmeye
başladığını görebilirsiniz.
başladığını görebilirsiniz.
12:59
And now finally -- and look how dramatic
this is -- this is what the GMT will see.
this is -- this is what the GMT will see.
219
767639
6295
Ve şimdi de -ne kadar çarpıcı
olduğuna bakın- BMT'nin göreceği.
olduğuna bakın- BMT'nin göreceği.
13:05
So, keep your eyes on those
bright images again.
bright images again.
220
773958
2370
Evet, gözlerinizi
parlak nesnelerden ayırmayın.
parlak nesnelerden ayırmayın.
13:08
This is what we see on one of the most
powerful existing telescopes on the Earth,
powerful existing telescopes on the Earth,
221
776352
4418
Bu Dünya'daki en güçlü
teleskoplardan birinin gördüğü,
teleskoplardan birinin gördüğü,
13:12
and this, again, what the GMT will see.
222
780794
2881
ve bu BMT'nin göreceği.
13:16
Extraordinary precision.
223
784554
1858
Olağanüstü keskinlik.
13:18
So, where are we?
224
786975
1322
Peki biz neredeyiz?
13:20
We have now leveled the top
of the mountaintop in Chile.
of the mountaintop in Chile.
225
788321
3182
Şu an Şili'deki bir dağın
zirvesinde konuşlandık.
zirvesinde konuşlandık.
13:23
We blasted that off.
226
791527
1763
Orayı işgal ettik.
13:25
We've tested and polished
the first mirror.
the first mirror.
227
793314
2719
Birinci aynayı test ettik ve cilaladık.
13:28
We've cast the second
and the third mirrors.
and the third mirrors.
228
796057
2589
İkinci ve üçüncü aynayı biçimlendirdik.
13:30
And we're about to cast the fourth mirror.
229
798670
2269
Ve dördüncüyü biçimlendirmek üzereyiz.
13:32
We had a series of reviews this year,
230
800963
1887
Bu sene birkaç kez incelendik,
13:34
international panels
that came in and reviewed us,
that came in and reviewed us,
231
802874
2542
uluslararası paneller
gelip inceleme yaptılar
gelip inceleme yaptılar
13:37
and said, "You're ready
to go to construction."
to go to construction."
232
805440
2531
ve "Yapıma geçmeye hazırsınız." dediler.
13:39
And so we plan on building this telescope
with the first four mirrors.
with the first four mirrors.
233
807995
3349
Ve biz de teleskobu ilk dört aynayla
inşa etme hazırlığındayız.
inşa etme hazırlığındayız.
13:43
We want to get on the air quickly,
and be taking science data --
and be taking science data --
234
811368
4129
Bir an önce çalışmaya başlayıp
biz astronomların "ilk ışık" dedikleri
biz astronomların "ilk ışık" dedikleri
13:47
what we astronomers call
"first light," in 2121.
"first light," in 2121.
235
815521
4579
bilimsel veriyi 2021 yılında
elde etmeye başlamayı istiyoruz.
elde etmeye başlamayı istiyoruz.
13:53
And the full telescope will be finished
in the middle of the next decade,
in the middle of the next decade,
236
821031
3446
Teleskop tamamıyla,
tüm yedi aynasıyla,
tüm yedi aynasıyla,
gelecek on yılın ortasında
tamamlanacak.
tamamlanacak.
13:56
with all seven mirrors.
237
824501
1396
13:58
So we're now poised to look back
at the distant universe,
at the distant universe,
238
826542
3558
Şu an uzak evrene,
kozmik şafağa bakmaya
kozmik şafağa bakmaya
14:02
the cosmic dawn.
239
830124
1308
hazır durumdayız.
14:03
We'll be able to study other planets
in exquisite detail.
in exquisite detail.
240
831804
4133
Diğer gezegenleri ince detaylarla
inceleme fırsatı bulacağız.
inceleme fırsatı bulacağız.
14:08
But for me, one of the most
exciting things about building the GMT
exciting things about building the GMT
241
836424
3737
Ama BMT'yi yapmakla ilgili beni
en çok heyecanlandıran şey onun,
en çok heyecanlandıran şey onun,
14:12
is the opportunity
to actually discover something
to actually discover something
242
840185
2830
hakkında hiçbir şey bilmediğimiz,
14:15
that we don't know about --
that we can't even imagine at this point,
that we can't even imagine at this point,
243
843039
3270
şu noktada hayal bile edemediğimiz,
tamamen yeni bir şey keşfetmeye
tamamen yeni bir şey keşfetmeye
14:18
something completely new.
244
846333
1642
imkan kazandıracak olmasıdır.
14:20
And my hope is that with the construction
of this and other facilities,
of this and other facilities,
245
848713
3630
Ve umuyorum ki, teleskop ve diğer
tesisler, birçok genç kadın ve erkeğe,
tesisler, birçok genç kadın ve erkeğe,
14:24
that many young women and men
will be inspired to reach for the stars.
will be inspired to reach for the stars.
246
852367
5210
yıldızlara erişmek için
ilham kaynağı olacak.
ilham kaynağı olacak.
14:30
Thank you very much.
247
858036
1272
Çok teşekkür ederim.
14:31
Obrigado.
248
859332
1475
Obrigado.
14:32
(Applause)
249
860831
5893
(Alkış)
14:38
Bruno Giussani: Thank you, Wendy.
250
866748
1602
Bruno Giussani: Teşekkürler, Wendy.
14:40
Stay with me, because
I have a question for you.
I have a question for you.
251
868374
2267
Yanımda kal,
çünkü sana bir sorum olacak.
çünkü sana bir sorum olacak.
14:42
You mentioned different facilities.
252
870665
2397
Farklı tesislerden söz ettin.
14:45
So the Magellan Telescope is going up,
but also ALMA and others in Chile
but also ALMA and others in Chile
253
873086
4853
Evet, Macellan Teleskobu yapılıyor,
ancak Şili'de ALMA teleskobu var,
ancak Şili'de ALMA teleskobu var,
14:49
and elsewhere, including in Hawaii.
254
877963
2136
Hawaii dahil başka yerlerde de
teleskoplar var.
teleskoplar var.
14:52
Is it about cooperation
and complementarity, or about competition?
and complementarity, or about competition?
255
880772
4076
Bu bir işbirlik ve tamamlayıcılık mı
yoksa bir rekabet mi?
yoksa bir rekabet mi?
14:56
I know there's competition in terms
of funding, but what about the science?
of funding, but what about the science?
256
884872
3722
Biliyorum finansman anlamında
bir rekabet var ancak bilimsel boyutu ne?
bir rekabet var ancak bilimsel boyutu ne?
15:00
Wendy Freedman: In terms of the science,
they're very complementary.
they're very complementary.
257
888618
3217
Wendy Freedman: Bilimsel olarak
oldukça tamamlayıcılar.
oldukça tamamlayıcılar.
15:03
The telescopes that are in space,
the telescopes on the ground,
the telescopes on the ground,
258
891859
3027
Uzaydaki teleskoplar,
yeryüzündekiler,
yeryüzündekiler,
15:06
telescopes with different
wavelength capability,
wavelength capability,
259
894910
2430
farklı dalga boyutunda
gözlem yapanlar,
gözlem yapanlar,
15:09
telescopes even that are similar,
but different instruments --
but different instruments --
260
897364
2943
hatta benzer özellikte olup
farklı edevatı olan teleskoplar,
farklı edevatı olan teleskoplar,
15:12
they will all look at different parts
of the questions that we're asking.
of the questions that we're asking.
261
900331
3746
bunların hepsi sorduğumuz sorunun
farklı bölümlerini araştıracaklar.
farklı bölümlerini araştıracaklar.
15:16
So when we discover other planets,
we'll be able to test those observations,
we'll be able to test those observations,
262
904101
3627
Yani başka gezegenleri keşfettiğimizde
bu gözlemleri test edebileceğiz,
bu gözlemleri test edebileceğiz,
15:19
we'll be able to measure the atmospheres,
263
907752
2088
atmosferleri ölçebileceğiz,
15:21
be able to look in space
with very high resolution.
with very high resolution.
264
909864
2875
uzaya çok yüksek
çözünürlükte bakabileceğiz.
çözünürlükte bakabileceğiz.
15:24
So, they're very complementary.
265
912763
1477
Yani oldukça tamamlayıcılar.
15:26
You're right about
the funding, we compete;
the funding, we compete;
266
914264
2237
Finansman konusunda haklısın,
rekabet halindeyiz;
rekabet halindeyiz;
15:28
but scientifically,
it's very complementary.
it's very complementary.
267
916525
2665
ancak bilimsel anlamda
bu durum oldukça tamamlayıcı.
bu durum oldukça tamamlayıcı.
15:31
BG: Wendy, thank you very much
for coming to TEDGlobal.
for coming to TEDGlobal.
268
919214
2653
BG: Wendy, TEDGlobal'a katıldığın için
çok teşekkür ederim.
çok teşekkür ederim.
15:33
WF: Thank you.
269
921891
1151
WF: Teşekkürler.
15:35
(Applause)
270
923066
1688
(Alkış)
ABOUT THE SPEAKER
Wendy Freedman - AstronomerWendy Freedman led the construction of the Giant Magellan Telescope, a massive earthbound observatory.
Why you should listen
Wendy Freedman and her colleagues raced to build the world’s first next-generation telescope. The Giant Magellan Telescope (GMT), in northern Chile, is one of three mega-telescopes currently under construction in the Atacama desert region (The others are the ALMA and the European Extremely Large Telescope, E-ELT).
The GMT will have 10 times more resolution than the Hubble Space Telescope. When it is finished, Freedman could be among those who answer one of astronomy’s greatest riddles: are there any other Earth-like planets out there? No stranger to big questions, Freedman and her colleagues at the Carnegie Observatories are also refining the measurement of the Hubble Constant, which could change our understanding of the speed of our expanding universe.
More profile about the speakerThe GMT will have 10 times more resolution than the Hubble Space Telescope. When it is finished, Freedman could be among those who answer one of astronomy’s greatest riddles: are there any other Earth-like planets out there? No stranger to big questions, Freedman and her colleagues at the Carnegie Observatories are also refining the measurement of the Hubble Constant, which could change our understanding of the speed of our expanding universe.
Wendy Freedman | Speaker | TED.com