TED2017
Lisa Genova: What you can do to prevent Alzheimer's
Lisa Genova: Alzheimer'ı önlemek için ne yapabilirsiniz?
Filmed:
Readability: 4.8
4,830,426 views
''Unutma Beni (Still Alice) '' kitabının yazarı Lisa Genova, Alzheimer beyninizin kaderi olmak zorunda değil diyor ve Alzheimer'a dirençli bir beynimiz olması için ümit vaadeden araştırmaları ve hastalıkla ilgili en son bilimsel gelişmeleri paylaşıyor.
Lisa Genova - Neuroscientist, novelist
Through her fiction, Lisa Genova beckons us into the lives of people with neurological disease, making their worlds real and relatable. Full bio
Through her fiction, Lisa Genova beckons us into the lives of people with neurological disease, making their worlds real and relatable. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
How many people here would like to live
to be at least 80 years old?
to be at least 80 years old?
0
1117
4414
Burada kaç kişi en az 80 yaşına
kadar yaşamak ister?
kadar yaşamak ister?
00:18
Yeah.
1
6072
1475
Evet.
00:19
I think we all have
this hopeful expectation
this hopeful expectation
2
7571
2795
Sanırım hepimiz geç bir yaşa kadar
00:22
of living into old age.
3
10390
1960
yaşayabilmeyi ümit ediyoruz.
00:24
Let's project out into the future,
4
12828
2086
Haydi bunu geleceğe yansıtalım,
00:26
to your future "you's,"
5
14938
1560
gelecekteki 'siz'lere,
00:28
and let's imagine that we're all 85.
6
16522
2853
ve hepimizin 85 yaşında
olduğunu hayal edelim.
olduğunu hayal edelim.
00:31
Now, everyone look at two people.
7
19894
2018
Şimdi, herkes, iki kişiye baksın.
00:35
One of you probably has
Alzheimer's disease.
Alzheimer's disease.
8
23151
3532
Biriniz muhtemelen Alzheimer hastası.
00:39
(Laughter)
9
27365
3424
(Gülüşmeler)
00:42
Alright, alright.
10
30813
1594
Tamam, tamam.
00:44
And maybe you're thinking,
"Well, it won't be me."
"Well, it won't be me."
11
32954
3817
Belki ''O ben olmayacağım''
diye düşünüyorsunuz.
diye düşünüyorsunuz.
00:49
Then, OK. You are a caregiver.
12
37350
3385
O zaman tamam.
Siz hastaya bakan kişisiniz.
Siz hastaya bakan kişisiniz.
00:53
So --
13
41388
1164
Yani--
00:54
(Laughter)
14
42576
2872
(Gülüşmeler)
00:57
so in some way,
15
45472
1357
yani bir şekilde,
00:58
this terrifying disease
is likely to affect us all.
is likely to affect us all.
16
46853
3644
bu korkutucu hastalık,
muhtemelen hepimizi etkileyecek.
muhtemelen hepimizi etkileyecek.
01:02
Part of the fear around Alzheimer's
stems from the sense
stems from the sense
17
50933
3014
Alzheimer ile ilgili korkunun
büyük bir kısmı, hastalıkla ilgili
büyük bir kısmı, hastalıkla ilgili
01:05
that there's nothing we can do about it.
18
53971
2414
yapabileceğimiz olmadığı
düşüncesinden kaynaklanır.
düşüncesinden kaynaklanır.
01:08
Despite decades of research, we still
have no disease-modifying treatment
have no disease-modifying treatment
19
56409
5125
Onlarca yıllık araştırmalara rağmen,
hâlen önleyici bir çalışma
hâlen önleyici bir çalışma
01:13
and no cure.
20
61558
1307
ve tedaviye sahip değiliz.
01:15
So if we're lucky enough
to live long enough,
to live long enough,
21
63321
2469
Uzun yaşayacak kadar şanslıysak,
01:17
Alzheimer's appears to be
our brain's destiny.
our brain's destiny.
22
65814
3108
Alzheimer beynimizin kaderi
olacak gibi gözüküyor.
olacak gibi gözüküyor.
01:21
But maybe it doesn't have to be.
23
69369
1880
Belki de böyle olmak zorunda değil.
01:23
What if I told you we could
change these statistics,
change these statistics,
24
71585
3365
Ya sizlere bu istatistikleri,
beynimizin kaderini,
beynimizin kaderini,
01:26
literally change our brain's destiny,
25
74974
2690
tıptaki gelişmelere ve tedavilere
01:29
without relying on a cure
or advancements in medicine?
or advancements in medicine?
26
77688
3529
bağlı kalmadan
değiştirebileceğimizi söylesem.
değiştirebileceğimizi söylesem.
01:33
Let's begin by looking at
what we currently understand
what we currently understand
27
81983
2525
Gelin, Alzheimer'ın nörobilimi
hakkında halihazırda
hakkında halihazırda
01:36
about the neuroscience of Alzheimer's.
28
84532
2357
ne anladığımıza bakarak başlayalım.
01:39
Here's a picture
of two neurons connecting.
of two neurons connecting.
29
87730
3009
Burada birbirine bağlı
iki nöron görmekteyiz.
iki nöron görmekteyiz.
01:42
The point of connection,
this space circled in red,
this space circled in red,
30
90763
3357
Kırmızı daire içine alınmış
bağlantı noktası,
bağlantı noktası,
01:46
is called the synapse.
31
94144
1639
sinaps olarak adlandırılır.
01:47
The synapse is where
neurotransmitters are released.
neurotransmitters are released.
32
95807
3192
Sinaps sinir taşıyıcılarının
salıverildiği yerdir.
salıverildiği yerdir.
01:51
This is where signals are transmitted,
where communication happens.
where communication happens.
33
99023
4268
Sinyaller burada iletilir,
iletişim burada gerçekleşir.
iletişim burada gerçekleşir.
01:55
This is where we think,
feel, see, hear, desire ...
feel, see, hear, desire ...
34
103315
5106
Burası düşündüğümüz, hissettiğimiz,
gördüğümüz, arzuladığımız
gördüğümüz, arzuladığımız
02:00
and remember.
35
108445
1649
ve hatırladığımız yerdir.
02:02
And the synapse
is where Alzheimer's happens.
is where Alzheimer's happens.
36
110118
2898
Burası Alzheimer'ın da
gerçekleştiği yerdir.
gerçekleştiği yerdir.
02:05
Let's zoom in on the synapse
37
113040
1962
Sinapse odaklanalım
02:07
and look at a cartoon representation
of what's going on.
of what's going on.
38
115026
3087
ve ne olup bittiğinin
çizgisel tasvirine bakalım.
çizgisel tasvirine bakalım.
02:10
During the business
of communicating information,
of communicating information,
39
118799
2287
Bilginin iletişimi esnasında,
02:13
in addition to releasing neurotransmitters
like glutamate into the synapse,
like glutamate into the synapse,
40
121110
3998
glutamate ve sinaps gibi
sinir taşıyıcılarının yanında,
sinir taşıyıcılarının yanında,
02:17
neurons also release a small peptide
called amyloid beta.
called amyloid beta.
41
125132
4461
nöronlar ayrıca amiloid beta
denilen küçük bir peptid salgılarlar.
denilen küçük bir peptid salgılarlar.
02:22
Normally, amyloid beta is cleared away
metabolized by microglia,
metabolized by microglia,
42
130617
4984
Normalde, amiloid beta, beynimizin
temizlik görevlisi mikroglia tarafından
temizlik görevlisi mikroglia tarafından
02:27
the janitor cells of our brains.
43
135625
2153
metabolize edilerek temizlenir.
02:30
While the molecular causes
of Alzheimer's are still debated,
of Alzheimer's are still debated,
44
138405
3859
Alzheimer'ın moleküler nedenleri
hâlâ tartışılsa da,
hâlâ tartışılsa da,
02:34
most neuroscientists believe
that the disease begins
that the disease begins
45
142288
3254
birçok nörobilimci, hastalığın
amiloid beta birikmesinden
amiloid beta birikmesinden
02:37
when amyloid beta begins to accumulate.
46
145566
2830
kaynaklandığına inanıyor.
02:40
Too much is released,
or not enough is cleared away,
or not enough is cleared away,
47
148967
2749
Çok fazla salgılanır ya da
yeterli kadar temizlenemez
yeterli kadar temizlenemez
02:43
and the synapse begins
to pile up with amyloid beta.
to pile up with amyloid beta.
48
151740
3334
ve sinapslar amyloid beta
biriktirmeye başlar.
biriktirmeye başlar.
02:47
And when this happens, it binds to itself,
49
155098
2219
Bu olduğunda da, amiloid plakları denilen
02:49
forming sticky aggregates
called amyloid plaques.
called amyloid plaques.
50
157341
3289
yapışkan kümeler oluşturarak
kendiyle birleştirir.
kendiyle birleştirir.
02:53
How many people here
are 40 years old or older?
are 40 years old or older?
51
161582
2953
Burada kaç kişi 40 yaşın üzerinde?
02:57
You're afraid to admit it now.
52
165184
2520
Şimdi kabul etmeye korkuyorsunuz.
02:59
This initial step into the disease,
53
167728
2226
Hastalığın bu ilk adımı,
03:01
this presence of amyloid
plaques accumulating,
plaques accumulating,
54
169978
3084
amiloid plakları birikmesi,
03:05
can already be found in your brains.
55
173086
2594
şu anda beyinlerinizde saptanabilir.
03:08
The only way we could be sure of this
would be through a PET scan,
would be through a PET scan,
56
176271
3470
Bundan emin olmanın tek yolu
PET taramasıdır,
PET taramasıdır,
03:11
because at this point,
you are blissfully unaware.
you are blissfully unaware.
57
179765
3816
çünkü bu noktada mutlu ve
farkında değilsiniz.
farkında değilsiniz.
03:15
You're not showing any impairments
in memory, language, or cognition ...
in memory, language, or cognition ...
58
183605
4289
Hafıza, dil ve kavramada
bir sorun yaşamıyorsunuz...
bir sorun yaşamıyorsunuz...
03:19
yet.
59
187918
1151
şimdilik.
03:21
We think it takes at least 15 to 20 years
of amyloid plaque accumulation
of amyloid plaque accumulation
60
189471
4537
Amiloid plak birikmesinin
kritik sınıra ulaşmasının,
kritik sınıra ulaşmasının,
03:26
before it reaches a tipping point,
61
194032
2381
10-15 yıl kadar sürdüğünü, sonra da
03:28
then triggering a molecular cascade
62
196437
2235
hastalığın kilinik belirtilerine yol açan
03:30
that causes the clinical
symptoms of the disease.
symptoms of the disease.
63
198696
2667
moleküler bir şelaleyi tetikleyeceğini
tahmin etmekteyiz.
tahmin etmekteyiz.
03:33
Prior to the tipping point,
64
201810
1961
Kritik noktaya gelene kadar,
03:35
your lapses in memory
might include things like,
might include things like,
65
203795
3584
hafızanızdaki sapmalar
şunlar gibi olabilir,
şunlar gibi olabilir,
03:39
"Why did I come in this room?"
66
207403
2325
''Bu odaya neden geldim?''
03:41
or "Oh ... what's his name?"
67
209752
2228
ya da ''Ya...Adı neydi?''
03:44
or "Where did I put my keys?"
68
212479
2344
ya da ''Anahtarlarımı nereye bıraktım?''
03:47
Now, before you all
start freaking out again,
start freaking out again,
69
215553
2556
Şimdi hepiniz dehşete düşmeden önce,
03:50
because I know half of you did at least
one of those in the last 24 hours --
one of those in the last 24 hours --
70
218133
5398
çünkü eminim en az yarınız bunlardan
en az birini son 24 saatte yaşadınız--
en az birini son 24 saatte yaşadınız--
03:55
these are all normal kinds of forgetting.
71
223555
3237
bunlar aslında unutulması normal şeyler.
03:58
In fact, I would argue that these examples
72
226816
2313
Hatta, şunu söyleyebilirim ki bunların
04:01
might not even involve your memory,
73
229153
1977
aslında hafızanızla ilgisi bile yok,
04:03
because you didn't pay attention
to where you put your keys
to where you put your keys
74
231154
2892
çünkü ilk etapta anahtarları
nereye koyduğunuza
nereye koyduğunuza
04:06
in the first place.
75
234070
1345
dikkat etmediniz.
04:07
After the tipping point,
76
235439
1678
Kritik noktadan sonra,
04:09
the glitches in memory,
language and cognition are different.
language and cognition are different.
77
237141
3523
hafızadaki, dil ve kavramadaki
hatalar farklıdır.
hatalar farklıdır.
04:12
Instead of eventually finding
your keys in your coat pocket
your keys in your coat pocket
78
240688
2900
Anahtarlarınızı sonunda cebinizde
04:15
or on the table by the door,
79
243612
2002
ya da masada bulmak yerine
04:17
you find them in the refrigerator,
80
245638
2714
onları buzdolabında bulursunuz
04:20
or you find them and you think,
81
248376
1966
ya da bulduktan sonra şunu düşünürsünüz,
04:22
"What are these for?"
82
250366
1533
''Bunlar ne işe yarıyordu?''
04:24
So what happens when amyloid plaques
accumulate to this tipping point?
accumulate to this tipping point?
83
252843
5208
Öyleyse amiloid plaklar kritik
noktaya ulaştıktan sonra ne olur?
noktaya ulaştıktan sonra ne olur?
04:30
Our microglia janitor cells
become hyper-activated,
become hyper-activated,
84
258075
3319
Mikrogli temizleyici hücrelerimiz
aşırı aktive olur
aşırı aktive olur
04:33
releasing chemicals that cause
inflammation and cellular damage.
inflammation and cellular damage.
85
261418
4134
ve iltihap ve hücresel tahribata
yol açan kimyasallar salgılarlar.
yol açan kimyasallar salgılarlar.
04:37
We think they might actually
start clearing away
start clearing away
86
265576
2595
Sinapsları temizlemeye başladıklarını da
04:40
the synapses themselves.
87
268195
1704
düşünebiliriz.
04:42
A crucial neural transport protein
called "tau" becomes hyperphosphorylated
called "tau" becomes hyperphosphorylated
88
270398
4448
''Tau'' olarak adlandırılan önemli bir
sinir iletim proteini hiperfosfatlanır ve
sinir iletim proteini hiperfosfatlanır ve
04:46
and twists itself
into something called "tangles,"
into something called "tangles,"
89
274870
2584
kendisini ''yumak'' adı verilen
bir şeylere büker,
bir şeylere büker,
04:49
which choke off the neurons
from the inside.
from the inside.
90
277478
3035
bu da içindeki nöronları kusar.
04:52
By mid-stage Alzheimer's,
we have massive inflammation and tangles
we have massive inflammation and tangles
91
280537
3834
Alzheimer'ın orta dönemlerinde
aşırı iltihaplanma ve yumaklar
aşırı iltihaplanma ve yumaklar
04:56
and all-out war at the synapse
92
284395
1947
ve sinapslarda topyekün savaşlar ve
04:58
and cell death.
93
286366
1253
hücre ölümleri olur.
05:00
So if you were a scientist
trying to cure this disease,
trying to cure this disease,
94
288238
3088
Bu hastalığı tedavi etmek isteyen
bir bilim insanı iseniz
bir bilim insanı iseniz
05:03
at what point would you ideally
want to intervene?
want to intervene?
95
291350
2997
hangi aşamada müdahale
etmeniz ideal olur?
etmeniz ideal olur?
05:07
Many scientists are betting big
on the simplest solution:
on the simplest solution:
96
295134
3904
Birçok bilim insanı en basit
çözüm üstünde duruyor:
çözüm üstünde duruyor:
05:11
keep amyloid plaques
from reaching that tipping point,
from reaching that tipping point,
97
299062
3834
Amiloid plakalarının bu doyma
noktasına ulaşmasını engellemek.
noktasına ulaşmasını engellemek.
05:14
which means that drug discovery is largely
focused on developing a compound
focused on developing a compound
98
302920
4028
Bu da ilaç buluşlarının büyük ölçüde,
amiloid plaklarının yoğunlaşmasını
amiloid plaklarının yoğunlaşmasını
05:18
that will prevent, eliminate, or reduce
amyloid plaque accumulation.
amyloid plaque accumulation.
99
306972
5348
önleyecek bir bileşimin bulunmasına
odaklanması anlamına geliyor.
odaklanması anlamına geliyor.
05:24
So the cure for Alzheimer's will likely be
a preventative medicine.
a preventative medicine.
100
312859
5189
Yani, Alzheimer'ın çaresi
muhtemelen önleyici tıp olacaktır.
muhtemelen önleyici tıp olacaktır.
05:30
We're going to have to take this pill
before we reach that tipping point,
before we reach that tipping point,
101
318072
3429
Bu ilacı bu doyma noktasına
ulaşmadan önce,
ulaşmadan önce,
05:33
before the cascade is triggered,
102
321525
2252
katlı yığılma başlamadan önce,
05:35
before we start leaving
our keys in the refrigerator.
our keys in the refrigerator.
103
323801
3028
anahtarı buzdolabında unutmadan
önce kullanmaya başlamalıyız.
önce kullanmaya başlamalıyız.
05:39
We think this is why, to date,
these kinds of drugs have failed
these kinds of drugs have failed
104
327381
3673
Bunun, klinik deneylerde, bu tür ilaçların
bugüne kadar başarısız olmalarının
bugüne kadar başarısız olmalarının
05:43
in clinical trials --
105
331078
1237
nedeni olduğunu düşünüyoruz.
05:44
not because the science wasn't sound,
106
332339
2445
Araştırmaların güvenilir
olmadığı için değil,
olmadığı için değil,
05:46
but because the people in these trials
were already symptomatic.
were already symptomatic.
107
334808
4134
bu deneylerdeki deneklerin zaten
bu belirtilere sahip olması yüzünden.
bu belirtilere sahip olması yüzünden.
05:50
It was too late.
108
338966
1732
Artık çok geç olduğundan.
05:52
Think of amyloid plaques as a lit match.
109
340722
3252
Amiloid plaklarını bir kibriti
çakmak gibi düşünün.
çakmak gibi düşünün.
05:55
At the tipping point, the match
sets fire to the forest.
sets fire to the forest.
110
343998
3418
Doyma noktasında kibrit
ormanı ateşe verir.
ormanı ateşe verir.
05:59
Once the forest is ablaze,
111
347884
1950
Orman bir kere tutuştuğunda,
06:01
it doesn't do any good
to blow out the match.
to blow out the match.
112
349858
2482
kibriti söndürmek bir işe yaramaz.
06:04
You have to blow out the match
before the forest catches fire.
before the forest catches fire.
113
352364
3523
Kibriti, orman yanmaya başlamadan
söndürmeniz gerekir.
söndürmeniz gerekir.
06:08
Even before scientists sort this out,
114
356331
1863
Bilim adamları bunu çözmeden önce dahi
06:10
this information is actually
really good news for us,
really good news for us,
115
358218
2868
bu bilgi bizim için çok iyi bir haberdir
06:13
because it turns out that the way we live
can influence the accumulation
can influence the accumulation
116
361110
4044
çünkü artık yaşam biçimimizin amiloid
plak birikmesini etkileyebileceğini
plak birikmesini etkileyebileceğini
06:17
of amyloid plaques.
117
365178
1229
biliyoruz.
06:18
And so there are things we can do
118
366431
1576
Yani bu doyma noktasına
06:20
to keep us from reaching
that tipping point.
that tipping point.
119
368031
2619
gelmemizi önlemek için
bir şeyler yapabiliriz.
bir şeyler yapabiliriz.
06:23
Let's picture your risk
of Alzheimer's as a see-saw scale.
of Alzheimer's as a see-saw scale.
120
371117
3888
Alzheimer riskinizi bir
terazide resmedelim.
terazide resmedelim.
06:27
We're going to pile
risk factors on one arm,
risk factors on one arm,
121
375029
2049
Risk faktörlerinizi bir kola yığacağız
06:29
and when that arm hits the floor,
you are symptomatic
you are symptomatic
122
377102
2478
ve kol yere değdiğinde,
belirtilerini gösterip
belirtilerini gösterip
06:31
and diagnosed with Alzheimer's.
123
379604
1935
Alzheimer teşhisi konulacak.
06:34
Let's imagine you're 50 years old.
124
382058
2719
Farz edelim ki 50 yaşındasınız.
06:36
You're not a spring chicken anymore,
125
384801
1735
Artık genç değilsiniz,
06:38
so you've accumulated
some amyloid plaques with age.
some amyloid plaques with age.
126
386560
3072
yani yaşınızla birlikte biraz
amiloid plakaları biriktirdiniz.
amiloid plakaları biriktirdiniz.
06:41
Your scale is tipped a little bit.
127
389656
2191
Terazi biraz oynadı.
06:44
Now let's look at your DNA.
128
392323
1739
Şimdi DNA'nıza bakalım.
06:46
We've all inherited our genes
from our moms and our dads.
from our moms and our dads.
129
394536
3552
Hepimiz genlerimizi anne ve
babalarımzıdan alırız.
babalarımzıdan alırız.
06:50
Some of these genes will increase our risk
and some will decrease it.
and some will decrease it.
130
398112
4078
Bu genlerin bazıları riskimizi
yükseltir, bazıları da azaltır.
yükseltir, bazıları da azaltır.
06:54
If you're like Alice in "Still Alice,"
131
402214
2189
Eğer ''Still Alice''
(Unutma Beni) filmindeki
(Unutma Beni) filmindeki
06:56
you've inherited a rare genetic mutation
that cranks out amyloid beta,
that cranks out amyloid beta,
132
404427
4551
Alice iseniz amiloid beta yığılmasına
yol açan çok nadir bir gen mutasyonu
yol açan çok nadir bir gen mutasyonu
07:01
and this alone will tip
your scale arm to the ground.
your scale arm to the ground.
133
409002
3553
miras aldınız demek ve sadece bu bile
terazinin kolunu yere değdirecek.
terazinin kolunu yere değdirecek.
07:04
But for most of us, the genes we inherit
will only tip the arm a bit.
will only tip the arm a bit.
134
412579
4166
Ancak çoğumuzun genleri
kolu sadece biraz oynatır.
kolu sadece biraz oynatır.
07:08
For example, APOE4 is a gene variant
that increases amyloid,
that increases amyloid,
135
416769
4815
Örneğin, APOE4 amiloidi artıran
bir gen çeşididir ancak
bir gen çeşididir ancak
07:13
but you can inherit a copy of APOE4
from mom and dad
from mom and dad
136
421608
3268
anne ve babadan sadece bir
kopya APOE4 alabilirsiniz ve
kopya APOE4 alabilirsiniz ve
07:16
and still never get Alzheimer's,
137
424900
2391
hâlâ Alzheimer'a hiç
yakalanmayabilirsiniz,
yakalanmayabilirsiniz,
07:19
which means that for most of us,
138
427315
2113
bu da birçoğumuz için,
07:21
our DNA alone does not determine
whether we get Alzheimer's.
whether we get Alzheimer's.
139
429452
3840
sadece DNA'ların Alzheimer
olmamızı etkilememesi demektir.
olmamızı etkilememesi demektir.
07:25
So what does?
140
433984
1474
Peki ne etkiler?
07:27
We can't do anything about getting older
or the genes we've inherited.
or the genes we've inherited.
141
435482
3792
Yaşlanmak ya da kalıtımımızla
ilgili elimizden bir şey gelmez.
ilgili elimizden bir şey gelmez.
07:31
So far, we haven't changed
our brain's destiny.
our brain's destiny.
142
439298
2997
Şimdiye kadar beynimizin
kaderini değiştiremedik.
kaderini değiştiremedik.
07:35
What about sleep?
143
443144
1465
Peki ya uyku?
07:37
In slow-wave deep sleep, our glial cells
rinse cerebral spinal fluid
rinse cerebral spinal fluid
144
445278
4082
Ağır dalga derin uykuda,
gliyal hücrelerimiz beyindeki
gliyal hücrelerimiz beyindeki
07:41
throughout our brains,
145
449384
1216
serebral sıvıyı,
07:42
clearing away metabolic waste
that accumulated in our synapses
that accumulated in our synapses
146
450624
3572
uyanık olduğumuz sürede
sinapslerde biriken metabolik
sinapslerde biriken metabolik
07:46
while we were awake.
147
454220
1901
artıkları temizler.
07:48
Deep sleep is like
a power cleanse for the brain.
a power cleanse for the brain.
148
456145
2806
Derin uyku beyin için
güçlü bir temizlik demektir.
güçlü bir temizlik demektir.
07:51
But what happens if you shortchange
yourself on sleep?
yourself on sleep?
149
459646
3186
Ancak kendinizi uykudan
mahrum bırakırsanız ne olur?
mahrum bırakırsanız ne olur?
07:55
Many scientists believe
150
463421
1532
Birçok bilim insanı,
07:56
that poor sleep hygiene might actually
be a predictor of Alzheimer's.
be a predictor of Alzheimer's.
151
464977
4250
yetersiz uykunun Alzheimer'ın
habercisi olabileceğine inanır.
habercisi olabileceğine inanır.
08:01
A single night of sleep deprivation
leads to an increase in amyloid beta.
leads to an increase in amyloid beta.
152
469613
4926
Tek gecelik uykusuzluk amiloid beta
birikmesine yol açar.
birikmesine yol açar.
08:07
And amyloid accumulation
has been shown to disrupt sleep,
has been shown to disrupt sleep,
153
475410
3426
Amiloid birikmesinin de uykusuzluğa
neden olduğu kanıtlanmıştır ki
neden olduğu kanıtlanmıştır ki
08:10
which in turn causes
more amyloid to accumulate.
more amyloid to accumulate.
154
478860
2487
bu da daha çok amiloid birikmesi demektir.
08:13
And so now we have
this positive feedback loop
this positive feedback loop
155
481371
2476
Bu döngüye girmemiz de,
08:15
that's going to accelerate
the tipping of that scale.
the tipping of that scale.
156
483871
2873
terazinin bu uca yatmasını
hızlandıracaktır.
hızlandıracaktır.
08:19
What else?
157
487306
1423
Başka ne var?
08:20
Cardiovascular health.
158
488753
1626
Kalp sağlığı.
08:23
High blood pressure, diabetes,
obesity, smoking, high cholesterol,
obesity, smoking, high cholesterol,
159
491043
3745
Yüksek tansiyon, diyabet,
obezite, sigara, yüksek kolesterol,
obezite, sigara, yüksek kolesterol,
08:26
have all been shown to increase our risk
of developing Alzheimer's.
of developing Alzheimer's.
160
494812
4136
bunların hepsinin Alzheimer
riskimizi artırdığı kanıtlanmıştır.
riskimizi artırdığı kanıtlanmıştır.
08:30
Some autopsy studies have shown
161
498972
1891
Otopsiler, Alzheimer hastalarının
08:32
that as many as 80 percent
of people with Alzheimer's
of people with Alzheimer's
162
500887
2672
neredeyse yüzde 80'inin
kalp rahatsızlıkları olduğunu da
kalp rahatsızlıkları olduğunu da
08:35
also had cardiovascular disease.
163
503583
2762
göstermiştir.
08:38
Aerobic exercise has been shown
in many studies to decrease amyloid beta
in many studies to decrease amyloid beta
164
506369
5005
Birçok çalışmada aerobik egzersizler
hayvan deneklerde, amiloid beta
hayvan deneklerde, amiloid beta
08:43
in animal models of the disease.
165
511398
1730
birikmesini azaltmıştır.
08:45
So a heart-healthy
Mediterranean lifestyle and diet
Mediterranean lifestyle and diet
166
513619
3580
Yani, kalp dostu bir
Akdeniz yaşam tarzı ve beslenme,
Akdeniz yaşam tarzı ve beslenme,
08:49
can help to counter
the tipping of this scale.
the tipping of this scale.
167
517223
2654
terazinin bu tarafını dengeleyebilir.
08:52
So there are many things we can do
168
520697
2349
Yani Alzheimer'ı önlemek ya da
08:55
to prevent or delay
the onset of Alzheimer's.
the onset of Alzheimer's.
169
523070
2372
ertelemek için yapabileceğimiz
birçok şey var.
birçok şey var.
08:57
But let's say
you haven't done any of them.
you haven't done any of them.
170
525466
2229
Ama diyelim ki hiçbirini yapmadınız.
09:00
Let's say you're 65;
171
528211
2454
Diyelim ki 65 yaşındasınız;
09:02
there's Alzheimer's in your family,
so you've likely inherited a gene or two
so you've likely inherited a gene or two
172
530689
3666
ailenizde Alzheimer var yani
terazinin bu tarafına gelen
terazinin bu tarafına gelen
09:06
that tips your scale arm a bit;
173
534379
2024
bir iki gen taşıma ihtimaliniz var;
09:08
you've been burning the candle
at both ends for years;
at both ends for years;
174
536427
2732
yıllarca uykusuz kaldınız,
09:11
you love bacon;
175
539183
1503
eti seviyorsunuz
09:12
and you don't run unless
someone's chasing you.
someone's chasing you.
176
540710
2223
ve biri sizi kovalamadıkça
koşmazsınız.
koşmazsınız.
09:14
(Laughter)
177
542957
1301
(Gülüşmeler)
09:16
Let's imagine that your amyloid plaques
have reached that tipping point.
have reached that tipping point.
178
544282
3612
Diyelim ki amiloid plaklarınız
bu doyma noktasına ulaştı.
bu doyma noktasına ulaştı.
09:19
Your scale arm has crashed to the floor.
179
547918
2048
Terazinin kolu yere vurdu.
09:21
You've tripped the cascade,
180
549990
1681
Yığılmayı aştınız,
09:23
setting fire to the forest,
181
551695
1566
ormanı ateşe verdiniz,
09:25
causing inflammation, tangles,
and cell death.
and cell death.
182
553285
3098
bu da iltihap, düğüm ve
hücre ölümlerine yol açtı.
hücre ölümlerine yol açtı.
09:29
You should be symptomatic for Alzheimer's.
183
557137
2659
Alzheimar belirtilerini
göstermeye başlamalısınız.
göstermeye başlamalısınız.
09:31
You should be having trouble
finding words and keys
finding words and keys
184
559820
3316
Kelimeleri ve anahtarları bulmakta
09:35
and remembering what I said
at the beginning of this talk.
at the beginning of this talk.
185
563160
3146
ve konuşmanın başında ne söylediğimi
hatırlamakta zorlanmalısınız.
hatırlamakta zorlanmalısınız.
09:38
But you might not be.
186
566917
1714
Ama böyle olmayabilir de.
09:41
There's one more thing you can do
to protect yourself
to protect yourself
187
569180
2478
Beyninizin yapısında,
tüm hastalık işaretleri
tüm hastalık işaretleri
09:43
from experiencing
the symptoms of Alzheimer's,
the symptoms of Alzheimer's,
188
571682
2586
görülse de, kendinizi Alzheimer'dan
09:46
even if you have the full-blown disease
pathology ablaze in your brain.
pathology ablaze in your brain.
189
574292
4491
korumak için yapabileceğiniz
bir şey daha var.
bir şey daha var.
09:50
It has to do with neural plasticity
and cognitive reserve.
and cognitive reserve.
190
578807
3907
Bu da nöral şekillendirme ve
zihinsel arşivinizle ile alakalıdır.
zihinsel arşivinizle ile alakalıdır.
09:55
Remember, the experience
of having Alzheimer's
of having Alzheimer's
191
583261
2377
Alzheimar'a yakalanmanın
sinapsleri kaybetmekten
sinapsleri kaybetmekten
09:57
is ultimately a result of losing synapses.
192
585662
3206
kaynaklandığını hatırlayın.
10:01
The average brain has
over a hundred trillion synapses,
over a hundred trillion synapses,
193
589339
3377
Ortalama bir beyinde
yüz trilyondan fazla sinaps vardır ki
yüz trilyondan fazla sinaps vardır ki
10:04
which is fantastic;
we've got a lot to work with.
we've got a lot to work with.
194
592740
2713
bu da muhteşem bir şey;
çalışabileceğimiz sayı çok fazla.
çalışabileceğimiz sayı çok fazla.
10:07
And this isn't a static number.
195
595477
1669
Bu sabit bir sayı da değildir.
10:09
We gain and lose synapses all the time,
196
597170
2398
Nöral şekillendirme sürecinde,
10:11
through a process
called neural plasticity.
called neural plasticity.
197
599592
2803
birçok sinaps kazanır ve kaybederiz.
10:14
Every time we learn something new,
198
602419
2072
Her yeni bir şey öğrendiğimizde,
10:16
we are creating and strengthening
new neural connections,
new neural connections,
199
604515
4127
yeni bir nöral bağlantı,
yeni sinaps yaratıyoruz
yeni sinaps yaratıyoruz
10:20
new synapses.
200
608666
1617
ve güçlendiriyoruz.
10:22
In the Nun Study,
201
610988
1575
Rahibeler üstüne bir araştırmada,
10:24
678 nuns, all over the age of 75
when the study began,
when the study began,
202
612587
4893
çalışma başladığında 75 yaşın
üzerinde olan 678 rahibe,
üzerinde olan 678 rahibe,
10:29
were followed for more than two decades.
203
617504
2309
yirmi yıldan uzun bir süre takip edildi.
10:31
They were regularly given
physical checkups and cognitive tests,
physical checkups and cognitive tests,
204
619837
3460
Düzenli olarak sağlık taraması
ve zihinsel testlerden geçtiler
ve zihinsel testlerden geçtiler
10:35
and when they died, their brains
were all donated for autopsy.
were all donated for autopsy.
205
623321
4048
ve öldüklerinde beyinleri
otopsi için bağışlandı.
otopsi için bağışlandı.
10:39
In some of these brains, scientists
discovered something surprising.
discovered something surprising.
206
627393
4375
Beyinlerin bazılarında bilim insanları
şaşırtıcı bir şeye rastladılar.
şaşırtıcı bir şeye rastladılar.
10:43
Despite the presence of plaques
and tangles and brain shrinkage --
and tangles and brain shrinkage --
207
631792
4576
Plakların ve düğümlerin varlığına
ve beynin küçülmesine rağmen--
ve beynin küçülmesine rağmen--
10:48
what appeared to be
unquestionable Alzheimer's --
unquestionable Alzheimer's --
208
636392
2869
ki bunlar kesinlikle
Alzheimer işaretidir--
Alzheimer işaretidir--
10:51
the nuns who had belonged
to these brains showed no signs
to these brains showed no signs
209
639285
3679
bu beyinlerin sahibi olan rahibeler
yaşarken hiçbir Alzheimer belirtisi
yaşarken hiçbir Alzheimer belirtisi
10:54
of having the disease
while they were alive.
while they were alive.
210
642988
2567
göstermemişlerdir.
10:58
How can this be?
211
646181
1449
Bu nasıl olabilir?
11:00
We think it's because these nuns
had a high level of cognitive reserve,
had a high level of cognitive reserve,
212
648009
4127
Bu rahibelerin yüksek düzeyde
zekâ arşivleri olduğunu sanıyoruz,
zekâ arşivleri olduğunu sanıyoruz,
11:04
which is a way of saying that they had
more functional synapses.
more functional synapses.
213
652160
3923
diğer bir deyişle, daha fazla
fonksiyonel sinapsleri vardı.
fonksiyonel sinapsleri vardı.
11:08
People who have more years
of formal education,
of formal education,
214
656107
2574
Uzun yıllar eğitim alanlar,
11:10
who have a high degree of literacy,
215
658705
2235
yüksek kültürel düzeyde olanlar,
11:12
who engage regularly
in mentally stimulating activities,
in mentally stimulating activities,
216
660964
3579
düzenli olarak zihinsel aktivitelerde
bulunanların hepsi
bulunanların hepsi
11:16
all have more cognitive reserve.
217
664567
2481
daha fazla zekâ arşivine sahiptirler.
11:19
They have an abundance
and a redundancy in neural connections.
and a redundancy in neural connections.
218
667072
4127
Nöral bağlantılarında bir bolluk
ve bereket vardır.
ve bereket vardır.
11:23
So even if they have a disease
like Alzheimer's
like Alzheimer's
219
671223
2680
Yani Alzheimer gibi
sinapslerinin bazılarını
sinapslerinin bazılarını
11:25
compromising some of their synapses,
220
673927
2054
kaybedecekleri bir hastalıkta bile,
11:28
they've got many extra backup connections,
221
676005
2985
birçok ekstra yedek bağlantıları vardır
11:31
and this buffers them from noticing
that anything is amiss.
that anything is amiss.
222
679014
3335
ve bu onların yanlış giden bir şey
olduğunu fark etmelerini önler.
olduğunu fark etmelerini önler.
11:34
Let's imagine a simplified example.
223
682977
2262
Basit bir örnekle düşünelim.
11:37
Let's say you only know one thing
about a subject.
about a subject.
224
685263
2726
Mesela bir konu ile ilgili
sadece tek şey biliyorsunuz.
sadece tek şey biliyorsunuz.
11:40
Let's say it's about me.
225
688013
1529
Diyelim benimle ilgili.
11:41
You know that Lisa Genova
wrote "Still Alice,"
wrote "Still Alice,"
226
689566
2306
Lisa Genova ''Still Alice''in yazarı
11:43
and that's the only thing
you know about me.
you know about me.
227
691896
2436
ve bu benim hakkımda
bildiğiniz tek şey.
bildiğiniz tek şey.
11:46
You have that single neural connection,
228
694356
2390
Sadece bu, tek nöral bağlantınız var,
11:48
that one synapse.
229
696770
1946
sadece bu tek sinaps.
11:50
Now imagine you have Alzheimer's.
230
698740
2161
Şimdi Alzheimer olduğunuzu farz edin.
11:52
You have plaques and tangles
and inflammation
and inflammation
231
700925
2333
Bu sinapsi yiyip bitiren plaklarınız,
11:55
and microglia devouring that synapse.
232
703282
2735
düğümleriniz ve iltihabınız var.
11:58
Now when someone asks you,
"Hey, who wrote 'Still Alice?'"
"Hey, who wrote 'Still Alice?'"
233
706603
4230
Biri size ''Still Alice''i kim
yazdı?" diye sorduğunda,
yazdı?" diye sorduğunda,
12:02
you can't remember,
234
710857
1245
hatırlayamazsınız,
12:04
because that synapse
is either failing or gone.
is either failing or gone.
235
712126
3183
çünkü bu sinaps ya bozulmuştur
ya da kaybolmuştur.
ya da kaybolmuştur.
12:07
You've forgotten me forever.
236
715333
1759
Beni sonsuza dek unutmuşsunuzdur.
12:09
But what if you had learned more about me?
237
717760
2626
Ama ya beni daha fazla tanısaydınız?
12:12
Let's say you learned
four things about me.
four things about me.
238
720410
2089
Diyelim hakkımda dört şey öğrendiniz.
12:14
Now imagine you have Alzheimer's,
239
722523
1845
Farz edin ki Alzheimer'a yakalandınız
12:16
and three of those synapses
are damaged or destroyed.
are damaged or destroyed.
240
724392
2995
ve bu sinapslerin dördü
hasarlı ya da yok oldu.
hasarlı ya da yok oldu.
12:20
You still have a way
to detour the wreckage.
to detour the wreckage.
241
728077
2461
Hâlâ enkazdan kaçacak
bir yan yolunuz var.
bir yan yolunuz var.
12:22
You can still remember my name.
242
730562
2019
Hâlâ adımı hatırlayabilirsiniz.
12:25
So we can be resilient
to the presence of Alzheimer's pathology
to the presence of Alzheimer's pathology
243
733283
3926
Alzheimer'ın ortaya çıkmasına,
sağlam yolları kullanarak
sağlam yolları kullanarak
12:29
through the recruitment
of yet-undamaged pathways.
of yet-undamaged pathways.
244
737233
3103
karşı koyabiliriz.
12:32
And we create these pathways,
this cognitive reserve,
this cognitive reserve,
245
740360
3779
Bu yeni yolları ve bilişsel rezervleri de,
12:36
by learning new things.
246
744163
1700
yeni şeyler öğrenerek yaratırız.
12:38
Ideally, we want these new things
to be as rich in meaning as possible,
to be as rich in meaning as possible,
247
746455
4521
İdeal olarak bu yeni şeylerin
mümkün olduğunca, anlamca zengin,
mümkün olduğunca, anlamca zengin,
12:43
recruiting sight and sound
and associations and emotion.
and associations and emotion.
248
751000
4739
görme ve duymayı, duygular ve bağlantıları
çalıştıran şeyler olmasını isteriz.
çalıştıran şeyler olmasını isteriz.
12:48
So this really doesn't mean
doing crossword puzzles.
doing crossword puzzles.
249
756398
3135
Yani bu, aslında bulmaca
çözmek anlamına gelmez.
çözmek anlamına gelmez.
12:51
You don't want to simply retrieve
information you've already learned,
information you've already learned,
250
759557
4097
Zaten bildiğiniz şeyleri
tekrarlamak istemezsiniz,
tekrarlamak istemezsiniz,
12:55
because this is like traveling
down old, familiar streets,
down old, familiar streets,
251
763678
3343
çünkü bu tanıdık, eski caddelerde
yürümeye, bildiğiniz çevrede
yürümeye, bildiğiniz çevrede
12:59
cruising neighborhoods you already know.
252
767045
2585
dolaşmaya benzer.
13:02
You want to pave new neural roads.
253
770113
2834
Yeni nöral yollar döşemeniz gerek.
13:04
Building an Alzheimer's-resistant brain
254
772971
2512
Alzheimer'a dayanıklı bir beyin yaratmak,
13:07
means learning to speak Italian,
255
775507
2180
İtalyanca öğrenmek,
13:09
meeting new friends,
256
777711
1510
yeni arkadaşlarla tanışmak,
13:11
reading a book,
257
779245
1167
kitap okumak
13:12
or listening to a great TED Talk.
258
780436
2369
ya da güzel bir TED Konuşması dinlemektir.
13:15
And if, despite all of this, you are
someday diagnosed with Alzheimer's,
someday diagnosed with Alzheimer's,
259
783283
5313
Tüm bunlara rağmen yine de
bir gün Alzheimer'a yakalanırsanız,
bir gün Alzheimer'a yakalanırsanız,
13:20
there are three lessons I've learned
from my grandmother
from my grandmother
260
788620
3153
büyükannemden ve hastalıkla yaşayan
düzinelerce kişiden öğrendiğim
düzinelerce kişiden öğrendiğim
13:23
and the dozens of people I've come to know
living with this disease.
living with this disease.
261
791797
3737
üç ders var.
13:28
Diagnosis doesn't mean
you're dying tomorrow.
you're dying tomorrow.
262
796115
3184
Teşhis yarın öleceğiniz anlamına gelmez.
13:31
Keep living.
263
799323
1722
Yaşamaya devam edin.
13:33
You won't lose your emotional memory.
264
801069
2366
Duygusal hafızanızı kaybetmeyeceksiniz.
13:35
You'll still be able
to understand love and joy.
to understand love and joy.
265
803459
3506
Hâlâ sevgi ve neşeyi anlayabileceksiniz.
13:38
You might not remember
what I said five minutes ago,
what I said five minutes ago,
266
806989
3003
Beş dakika önce söylediklerimi
hatırlamayabilirsiniz,
hatırlamayabilirsiniz,
13:42
but you'll remember how I made you feel.
267
810016
2285
ama size ne hissettirdiğimi hatırlarsınız.
13:44
And you are more than what
you can remember.
you can remember.
268
812944
3276
Hatırlayabildiğinizden
çok daha fazlasısınız.
çok daha fazlasısınız.
13:48
Thank you.
269
816244
1289
Teşekkürler.
13:49
(Applause)
270
817557
5323
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Lisa Genova - Neuroscientist, novelistThrough her fiction, Lisa Genova beckons us into the lives of people with neurological disease, making their worlds real and relatable.
Why you should listen
Lisa Genova wields her ability to tell a story and her knowledge of the human brain to talk about medical conditions like Alzheimer’s in warmly human terms. Her writing, often focusing on those who are misunderstood, explores the lives of people living with neurological diseases and disorders. A bestselling author, her work has been transformed into an Oscar-winning film, Still Alice, but the real triumph is Genova’s ability to help us empathize with a person’s journey we otherwise couldn’t even begin to understand.
Her newest book, Inside the O’Briens, is about Huntington’s disease.
Lisa Genova | Speaker | TED.com