TEDGlobal 2010
Sheena Iyengar: The art of choosing
Sheena Iyengar: Sztuka wyboru
Filmed:
Readability: 4
3,620,529 views
Sheena Iyengar bada w jaki sposób dokonujemy wyborów - i co sądzimy o tych, których dokonaliśmy. W TEDGlobal mówi zarówno o błahych wyborach (Cola a Pepsi) jak i o tych znaczących. Przedstawia też swoje przełomowe badania, które ujawniają zaskakujące nastawienie do naszych wyborów.
Sheena Iyengar - Psycho-economist
Sheena Iyengar studies how people choose (and what makes us think we're good at it). Full bio
Sheena Iyengar studies how people choose (and what makes us think we're good at it). Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:22
Today, I'm going to take you
0
7000
2000
Dzisiaj mam zamiar zabrać was
00:24
around the world in 18 minutes.
1
9000
2000
w osiemnastominutową podróż dookoła świata.
00:26
My base of operations is in the U.S.,
2
11000
3000
Moja baza wypadowa znajduje się w USA.
00:29
but let's start at the other end of the map,
3
14000
2000
Ale zacznijmy po przeciwnej stronie mapy
00:31
in Kyoto, Japan,
4
16000
2000
w Kioto, w Japonii,
00:33
where I was living with a Japanese family
5
18000
3000
gdzie mieszkałam u japońskiej rodziny,
00:36
while I was doing part of my dissertational research
6
21000
2000
gdy wykonywałam część badań do mojej pracy doktorskiej
00:38
15 years ago.
7
23000
3000
15 lat temu.
00:41
I knew even then that I would encounter
8
26000
2000
Już wtedy wiedziałam, że czekają mnie
00:43
cultural differences and misunderstandings,
9
28000
2000
różnice kulturowe i wynikające z nich nieporozumienia,
00:45
but they popped up when I least expected it.
10
30000
3000
ale pojawiały się one w najmniej oczekiwanych momentach.
00:48
On my first day,
11
33000
2000
Pierwszego dnia
00:50
I went to a restaurant,
12
35000
2000
poszłam do restauracji
00:52
and I ordered a cup of green tea with sugar.
13
37000
2000
i zamówiłam zieloną herbatę z cukrem.
00:54
After a pause, the waiter said,
14
39000
2000
Po chwili milczenia kelner powiedział:
00:56
"One does not put sugar in green tea."
15
41000
3000
"Nie zwykło się słodzić zielonej herbaty."
01:00
"I know," I said. "I'm aware of this custom.
16
45000
2000
"Wiem." - odpowiedziałam - "Znam ten zwyczaj,
01:02
But I really like my tea sweet."
17
47000
3000
ale naprawdę lubię słodką herbatę."
01:05
In response, he gave me an even more courteous version
18
50000
3000
Kelner jeszcze bardziej uprzejmie
01:08
of the same explanation.
19
53000
2000
wytłumaczył mi:
01:10
"One does not put sugar
20
55000
2000
Nie zwykło się słodzić
01:12
in green tea."
21
57000
3000
zielonej herbaty."
01:15
"I understand," I said,
22
60000
2000
"Zdaję sobie sprawę" - powiedziałam - "z tego,
01:17
"that the Japanese do not put sugar in their green tea,
23
62000
2000
że Japończycy nie słodzą zielonej herbaty.
01:19
but I'd like to put some sugar
24
64000
2000
Ale ja chciałabym trochę cukru
01:21
in my green tea."
25
66000
2000
w mojej herbacie."
01:23
(Laughter)
26
68000
2000
(Śmiech)
01:25
Surprised by my insistence,
27
70000
2000
Zaskoczony moją nieustępliwością
01:27
the waiter took up the issue with the manager.
28
72000
2000
kelner udał się z tą sprawą do kierownika.
01:29
Pretty soon,
29
74000
2000
Bardzo szybko
01:31
a lengthy discussion ensued,
30
76000
2000
wywiązała się długa dyskusja,
01:33
and finally the manager came over to me and said,
31
78000
3000
aż w końcu kierownik podszedł do mojego stolika i powiedział:
01:36
"I am very sorry. We do not have sugar."
32
81000
3000
"Bardzo mi przykro, ale nie mamy cukru."
01:39
(Laughter)
33
84000
2000
(Śmiech)
01:41
Well, since I couldn't have my tea the way I wanted it,
34
86000
3000
No cóż, skoro nie mogłam wypić takiej herbaty jaką chciałam
01:44
I ordered a cup of coffee,
35
89000
2000
zamówiłam filiżankę kawy,
01:46
which the waiter brought over promptly.
36
91000
2000
którą kelner niezwłocznie przyniósł.
01:48
Resting on the saucer
37
93000
2000
A tam, na spodku znajdowały się
01:50
were two packets of sugar.
38
95000
3000
dwie paczuszki cukru.
01:53
My failure to procure myself
39
98000
3000
Moja nieudana próba zamówienia
01:56
a cup of sweet, green tea
40
101000
2000
słodzonej zielonej herbaty
01:58
was not due to a simple misunderstanding.
41
103000
3000
nie wynikała z powodu zwykłego nieporozumienia.
02:01
This was due to a fundamental difference
42
106000
2000
Wynikała z fundamentalnej różnicy w sposobie
02:03
in our ideas about choice.
43
108000
3000
w jaki postrzegamy wybór.
02:06
From my American perspective,
44
111000
2000
Z mojego punktu widzenia, jako Amerykanki
02:08
when a paying customer makes a reasonable request
45
113000
2000
jeżeli klient ma rozsądne życzenia
02:10
based on her preferences,
46
115000
2000
spowodowane jego preferencjami
02:12
she has every right to have that request met.
47
117000
3000
to ma pełne prawo do tego, żeby to życzenie zostało spełnione.
02:15
The American way, to quote Burger King,
48
120000
2000
Amerykańskie podejście to, cytując za Burger Kingiem:
02:17
is to "have it your way,"
49
122000
2000
"niech będzie tak, jak ty chcesz"
02:19
because, as Starbucks says,
50
124000
2000
ponieważ, jak twierdzi Starbucks
02:21
"happiness is in your choices."
51
126000
2000
"wybór daje ci szczęście."
02:23
(Laughter)
52
128000
2000
(Śmiech)
02:25
But from the Japanese perspective,
53
130000
3000
Ale z punktu widzenia Japończyków
02:28
it's their duty to protect those who don't know any better --
54
133000
3000
ich obowiązkiem jest ochronienie tych, którzy nie zdają sobie sprawy,
02:31
(Laughter)
55
136000
2000
(Śmiech)
02:33
in this case, the ignorant gaijin --
56
138000
2000
w tym wypadku niedouczonego gaijina,
02:35
from making the wrong choice.
57
140000
3000
przed dokonaniem złego wyboru.
02:38
Let's face it: the way I wanted my tea
58
143000
2000
Taka jest prawda: herbata, którą chciałam
02:40
was inappropriate according to cultural standards,
59
145000
3000
była niezgodna z normami kulturowymi
02:43
and they were doing their best to help me save face.
60
148000
3000
i obsługa starała się, żebym nie straciła twarzy.
02:46
Americans tend to believe
61
151000
2000
Amerykanie wierzą,
02:48
that they've reached some sort of pinnacle
62
153000
2000
że osiągnęli szczyt w
02:50
in the way they practice choice.
63
155000
2000
sztuce wyboru.
02:52
They think that choice, as seen through the American lens
64
157000
3000
Uważają, że amerykański sposób postrzegania wyboru najlepiej
02:55
best fulfills an innate and universal
65
160000
2000
zaspokaja wrodzone i uniwersalne
02:57
desire for choice in all humans.
66
162000
3000
dla wszystkich ludzi pragnienie wolności wyboru.
03:00
Unfortunately,
67
165000
2000
Niestety ta wiara
03:02
these beliefs are based on assumptions
68
167000
2000
oparta jest na założeniach,
03:04
that don't always hold true
69
169000
2000
które nie zawsze są prawdziwe
03:06
in many countries, in many cultures.
70
171000
3000
dla wszystkich krajów i kultur.
03:09
At times they don't even hold true
71
174000
2000
Czasami nie sprawdzają się one
03:11
at America's own borders.
72
176000
2000
nawet w Ameryce.
03:13
I'd like to discuss some of these assumptions
73
178000
2000
Chciałabym opowiedzieć o niektórych założeniach
03:15
and the problems associated with them.
74
180000
3000
i związanych z nimi problemach.
03:18
As I do so, I hope you'll start thinking
75
183000
2000
Mam nadzieję, że zaczniecie myśleć
03:20
about some of your own assumptions
76
185000
2000
o Waszych założeniach i o tym
03:22
and how they were shaped by your backgrounds.
77
187000
3000
jak zostały one ukształtowane przez Wasze pochodzenia.
03:25
First assumption:
78
190000
2000
Pierwsze założenie:
03:27
if a choice affects you,
79
192000
2000
jeżeli wybór dotyczy Ciebie
03:29
then you should be the one to make it.
80
194000
2000
to Ty powinieneś podejmować decyzję.
03:31
This is the only way to ensure
81
196000
2000
To jedyny sposób, żeby twoje
03:33
that your preferences and interests
82
198000
2000
preferencje i interesy
03:35
will be most fully accounted for.
83
200000
3000
zostały jak najlepiej uwzględnione.
03:38
It is essential for success.
84
203000
3000
Jest to niezbędne, żeby osiągnąć sukces.
03:41
In America, the primary locus of choice
85
206000
3000
W Ameryce głównym źródłem wyboru
03:44
is the individual.
86
209000
2000
jest jednostka.
03:46
People must choose for themselves, sometimes sticking to their guns,
87
211000
3000
Ludzie sami dokonują wyboru, często obstając przy swoim
03:49
regardless of what other people want or recommend.
88
214000
3000
bez względu na życzenia lub rady innych.
03:52
It's called "being true to yourself."
89
217000
3000
Nazywamy to byciem wiernym sobie.
03:55
But do all individuals benefit
90
220000
2000
Ale czy każdy człowiek korzysta
03:57
from taking such an approach to choice?
91
222000
3000
z takiego podejścia do wyboru?
04:00
Mark Lepper and I did a series of studies
92
225000
2000
Razem z Markiem Lepper'em przeprowadziliśmy szereg badań,
04:02
in which we sought the answer to this very question.
93
227000
3000
które miały odpowiedzieć na to pytanie.
04:05
In one study,
94
230000
2000
W jednym z badań
04:07
which we ran in Japantown, San Francisco,
95
232000
3000
przeprowadzonym w Japantown w San Francisco
04:10
we brought seven- to nine-year-old Anglo- and Asian-American children
96
235000
3000
zaprosiliśmy grupę angloamerykańskich i azjatycko-amerykańskich dziewięciolatków
04:13
into the laboratory,
97
238000
2000
do naszej pracowni
04:15
and we divided them up into three groups.
98
240000
2000
i podzieliliśmy ich na 3 grupy.
04:17
The first group came in,
99
242000
2000
Kiedy pierwsza grupa weszła,
04:19
and they were greeted by Miss Smith,
100
244000
2000
została powitana przez Panią Smith,
04:21
who showed them six big piles of anagram puzzles.
101
246000
3000
która pokazała im 6 dużych stosów klocków do gry w anagramy.
04:24
The kids got to choose which pile of anagrams they would like to do,
102
249000
3000
Dzieci mogły wybrać, który stos klocków chcą zrobić.
04:27
and they even got to choose which marker
103
252000
2000
Mogły nawet wybrać, którym pisakiem
04:29
they would write their answers with.
104
254000
2000
będą zapisywać odpowiedzi.
04:31
When the second group of children came in,
105
256000
2000
Kiedy przyszła druga grupa dzieci
04:33
they were brought to the same room, shown the same anagrams,
106
258000
3000
zaprowadzono je do tej samej sali, pokazano te same klocki,
04:36
but this time Miss Smith told them
107
261000
2000
ale tym razem Pani Smith powiedziała im,
04:38
which anagrams to do
108
263000
2000
który stos wybrać
04:40
and which markers to write their answers with.
109
265000
3000
i którym markerem zapisywać odpowiedzi.
04:43
Now when the third group came in,
110
268000
3000
Kiedy przyszła trzecia grupa
04:46
they were told that their anagrams and their markers
111
271000
3000
powiedziano im, że ich anagramy i pisaki
04:49
had been chosen by their mothers.
112
274000
2000
zostały wybrane przez ich mamy.
04:51
(Laughter)
113
276000
2000
(Śmiech)
04:53
In reality,
114
278000
2000
W rzeczywistości
04:55
the kids who were told what to do,
115
280000
2000
dzieciom za które decydowały
04:57
whether by Miss Smith or their mothers,
116
282000
2000
Pani Smith czy ich mamy
04:59
were actually given the very same activity,
117
284000
2000
dano te same zadania,
05:01
which their counterparts in the first group
118
286000
2000
które ich koledzy z pierwszej grupy
05:03
had freely chosen.
119
288000
2000
sami wybrali.
05:05
With this procedure, we were able to ensure
120
290000
2000
Dzięki temu byliśmy pewni,
05:07
that the kids across the three groups
121
292000
2000
że dzieci we wszystkich trzech grupach
05:09
all did the same activity,
122
294000
2000
wykonywały to samo zadanie
05:11
making it easier for us to compare performance.
123
296000
3000
dzięki czemu było nam łatwiej porównać wyniki.
05:14
Such small differences in the way we administered the activity
124
299000
3000
Niewielkie różnice w sposobie udzielenia poleceń
05:17
yielded striking differences
125
302000
2000
wywołały uderzające różnice
05:19
in how well they performed.
126
304000
2000
w osiągniętych przez dzieci wynikach.
05:21
Anglo-Americans,
127
306000
2000
Angloamerykanie
05:23
they did two and a half times more anagrams
128
308000
3000
zrobili 2,5 raza więcej anagramów
05:26
when they got to choose them,
129
311000
2000
kiedy sami mogli je wybrać
05:28
as compared to when it was
130
313000
2000
niż kiedy zostały
05:30
chosen for them by Miss Smith or their mothers.
131
315000
3000
one wybrane przez Panią Smith czy ich mamy.
05:33
It didn't matter who did the choosing,
132
318000
3000
Nieważne, która z nich wybierała -
05:36
if the task was dictated by another,
133
321000
2000
jeżeli decydowała inna osoba
05:38
their performance suffered.
134
323000
2000
ich wyniki były gorsze.
05:40
In fact, some of the kids were visibly embarrassed
135
325000
3000
Co więcej, niektóre dzieci były zażenowane,
05:43
when they were told that their mothers had been consulted.
136
328000
3000
kiedy się dowiedziały, że poradzono się ich matek.
05:46
(Laughter)
137
331000
2000
(Śmiech)
05:48
One girl named Mary said,
138
333000
2000
Dziewczynka imieniem Mary powiedziała:
05:50
"You asked my mother?"
139
335000
3000
"Spytaliście mojej mamy?"
05:53
(Laughter)
140
338000
2000
(Śmiech)
05:55
In contrast,
141
340000
2000
Natomiast
05:57
Asian-American children
142
342000
2000
dzieci azjatyckiego pochodzenia
05:59
performed best when they believed
143
344000
2000
osiągały najlepsze wyniki,
06:01
their mothers had made the choice,
144
346000
3000
kiedy to ich mamy dokonywały wyboru,
06:04
second best when they chose for themselves,
145
349000
3000
gorsze kiedy same decydowały
06:07
and least well when it had been chosen by Miss Smith.
146
352000
3000
a najgorsze kiedy decyzję podejmowała Pani Smith.
06:10
A girl named Natsumi
147
355000
2000
Dziewczynka o imieniu Natsumi
06:12
even approached Miss Smith as she was leaving the room
148
357000
2000
wychodząc z sali podeszła do Pani Smith,
06:14
and tugged on her skirt and asked,
149
359000
2000
pociągnęła ją za spódnice i poprosiła:
06:16
"Could you please tell my mommy
150
361000
2000
"Czy może Pani powiedzieć mojej mamie,
06:18
I did it just like she said?"
151
363000
3000
że zrobiłam wszystko dokładnie tak jak kazała?"
06:22
The first-generation children were strongly influenced
152
367000
3000
Dzieci z pierwszego pokolenia były pod silnym wpływem
06:25
by their immigrant parents'
153
370000
2000
stosunku do wyboru
06:27
approach to choice.
154
372000
2000
swoich rodziców imigrantów.
06:29
For them, choice was not just a way
155
374000
2000
Dla nich wybór nie był sposobem
06:31
of defining and asserting
156
376000
2000
określania i manifestacji
06:33
their individuality,
157
378000
2000
swojej indywidualności
06:35
but a way to create community and harmony
158
380000
2000
ale sposobem na stworzenie więzi i harmoni
06:37
by deferring to the choices
159
382000
2000
poprzez zdanie się na wybór
06:39
of people whom they trusted and respected.
160
384000
3000
ludzi, którym ufają i których szanują.
06:42
If they had a concept of being true to one's self,
161
387000
3000
Gdyby mieli pojęcie bycia wiernym własnemu ja
06:45
then that self, most likely,
162
390000
2000
to to ja
06:47
[was] composed, not of an individual,
163
392000
2000
byłoby prawdopodobnie
06:49
but of a collective.
164
394000
2000
zbiorowe a nie indywidualne.
06:51
Success was just as much about pleasing key figures
165
396000
3000
Sukcesem było zarówno zadowolenie ważnych osób
06:54
as it was about satisfying
166
399000
2000
jak i zaspokojenie
06:56
one's own preferences.
167
401000
2000
własnych preferencji.
06:58
Or, you could say that
168
403000
2000
Można też powiedzieć,
07:00
the individual's preferences were shaped
169
405000
2000
że na preferencje danej osoby wpływały
07:02
by the preferences of specific others.
170
407000
3000
preferencje pewnych innych osób.
07:06
The assumption then that we do best
171
411000
2000
Założenie, że osiągamy najlepsze wyniki
07:08
when the individual self chooses
172
413000
2000
kiedy sami podejmujemy decyzję
07:10
only holds
173
415000
2000
jest prawdziwe
07:12
when that self
174
417000
2000
kiedy dana osoba
07:14
is clearly divided from others.
175
419000
3000
jest wyraźnie oddzielona od innych.
07:17
When, in contrast,
176
422000
2000
Natomiast kiedy
07:19
two or more individuals
177
424000
2000
dwie lub więcej osób
07:21
see their choices and their outcomes
178
426000
2000
postrzegają swoje wybory i ich konsekwencje
07:23
as intimately connected,
179
428000
2000
jako blisko związane
07:25
then they may amplify one another's success
180
430000
3000
wtedy mogą one zwiększyć swój sukces
07:28
by turning choosing
181
433000
2000
poprzez zamianę wyboru
07:30
into a collective act.
182
435000
2000
we wspólne działanie.
07:32
To insist that they choose independently
183
437000
3000
Zmuszanie do osobnego wyboru
07:35
might actually compromise
184
440000
2000
może negatywnie wpłynąć
07:37
both their performance
185
442000
2000
na wyniki obu osób
07:39
and their relationships.
186
444000
2000
i na ich wzajemne stosunki.
07:41
Yet that is exactly what
187
446000
2000
A jednak to dokładnie tego
07:43
the American paradigm demands.
188
448000
2000
wymaga amerykański model.
07:45
It leaves little room for interdependence
189
450000
3000
Nie uwzględnia on współzależności
07:48
or an acknowledgment of individual fallibility.
190
453000
3000
czy omylności jednostki.
07:51
It requires that everyone treat choice
191
456000
3000
Wymaga aby wszyscy traktowali wybór
07:54
as a private and self-defining act.
192
459000
3000
jako osobiste i samookreślające działanie.
07:58
People that have grown up in such a paradigm
193
463000
2000
Ludzie, którzy dorastali w takim modelu
08:00
might find it motivating,
194
465000
2000
mogą to uznać za motywujące.
08:02
but it is a mistake to assume
195
467000
2000
Ale błędem jest zakładanie,
08:04
that everyone thrives under the pressure
196
469000
2000
że wszystkim służy presja
08:06
of choosing alone.
197
471000
3000
samotnego wyboru.
08:09
The second assumption which informs the American view of choice
198
474000
3000
Drugim założeniem, które charakteryzuje amerykański sposób postrzegania wyboru
08:12
goes something like this.
199
477000
2000
brzmi mniej więcej tak.
08:14
The more choices you have,
200
479000
2000
Im więcej możliwości wyboru,
08:16
the more likely you are
201
481000
2000
tym większe prawdopodobieństwo,
08:18
to make the best choice.
202
483000
2000
że dokonasz właściwego.
08:20
So bring it on, Walmart, with 100,000 different products,
203
485000
3000
Więc niech żyje Walmart z 100 000 różnymi produktami,
08:23
and Amazon, with 27 million books
204
488000
3000
Amazon z 27 milionami książek,
08:26
and Match.com with -- what is it? --
205
491000
2000
i Match.com z - ile to już?-
08:28
15 million date possibilities now.
206
493000
3000
15 milionami potencjalnych partnerów.
08:32
You will surely find the perfect match.
207
497000
3000
Na pewno znajdziecie swój ideał.
08:35
Let's test this assumption
208
500000
2000
Sprawdźmy to założenie
08:37
by heading over to Eastern Europe.
209
502000
2000
na przykładzie Europy wschodniej.
08:39
Here, I interviewed people
210
504000
2000
Rozmawiałam tam z ludzmi
08:41
who were residents of formerly communist countries,
211
506000
3000
z byłych państw komunistycznych
08:44
who had all faced the challenge
212
509000
2000
którzy stanęli przed wyzwaniem
08:46
of transitioning to a more
213
511000
2000
przemiany w bardziej
08:48
democratic and capitalistic society.
214
513000
3000
demokratyczne i kapitalistyczne społeczeństwo.
08:51
One of the most interesting revelations
215
516000
2000
Do jednego z ciekawszych spostrzeżeń
08:53
came not from an answer to a question,
216
518000
2000
doszliśmy nie dzięki zadawaniu pytań,
08:55
but from a simple gesture of hospitality.
217
520000
3000
ale dzięki zwykłemu gestowi gościnności.
08:58
When the participants arrived for their interview,
218
523000
3000
Kiedy uczestnicy przybyli na rozmowę
09:01
I offered them a set of drinks:
219
526000
2000
zaoferowałam im zestaw napojów -
09:03
Coke, Diet Coke, Sprite --
220
528000
2000
Cola, dietetyczna Cola, Sprite...
09:05
seven, to be exact.
221
530000
2000
Wszystkich było 7.
09:07
During the very first session,
222
532000
2000
Podczas pierwszego spotkania,
09:09
which was run in Russia,
223
534000
2000
które odbyło się w Rosji
09:11
one of the participants made a comment
224
536000
2000
jeden z uczestników powiedział coś
09:13
that really caught me off guard.
225
538000
3000
co mnie naprawdę zaskoczyło.
09:16
"Oh, but it doesn't matter.
226
541000
2000
"Ależ to nie ma znaczenia.
09:18
It's all just soda. That's just one choice."
227
543000
3000
To wszystko to napoje gazowane. To tylko jeden wybór."
09:21
(Murmuring)
228
546000
2000
(Pomruk)
09:23
I was so struck by this comment that from then on,
229
548000
2000
Ten komentarz wywarł na mnie takie wrażenie,
09:25
I started to offer all the participants
230
550000
2000
że od tamtego momentu wszystkim uczestnikom oferowałam
09:27
those seven sodas,
231
552000
2000
te siedem napojów.
09:29
and I asked them, "How many choices are these?"
232
554000
3000
Pytałam ich: "Ile macie tutaj do wyboru?"
09:32
Again and again,
233
557000
2000
Niezmiennie postrzegali
09:34
they perceived these seven different sodas,
234
559000
3000
te siedem różnych napojów
09:37
not as seven choices, but as one choice:
235
562000
3000
nie jako siedem możliwości wyboru, ale jako jedną:
09:40
soda or no soda.
236
565000
2000
mieć albo nie mieć napój.
09:42
When I put out juice and water
237
567000
2000
Kiedy stawiałam sok i wodę
09:44
in addition to these seven sodas,
238
569000
2000
oprócz tych siedmiu napojów
09:46
now they perceived it as only three choices --
239
571000
2000
postrzegali to jako trzy możliwości wyboru -
09:48
juice, water and soda.
240
573000
3000
sok, woda i napój gazowany.
09:51
Compare this to the die-hard devotion of many Americans,
241
576000
3000
Porównajcie to do upartego przywiązania wielu Amerykanów
09:54
not just to a particular flavor of soda,
242
579000
3000
nie tylko do konkretnego smaku,
09:57
but to a particular brand.
243
582000
2000
ale nawet do konkretnej marki.
09:59
You know, research shows repeatedly
244
584000
3000
Badania nieustannie pokazują,
10:02
that we can't actually tell the difference
245
587000
2000
że nie jesteśmy w stanie
10:04
between Coke and Pepsi.
246
589000
2000
odróżnić Coli od Pepsi.
10:06
Of course, you and I know
247
591000
2000
Oczywiście wiemy wszyscy,
10:08
that Coke is the better choice.
248
593000
2000
że Cola jest lepsza.
10:10
(Laughter)
249
595000
6000
(Śmiech)
10:16
For modern Americans who are exposed
250
601000
2000
Dla współczesnych Amerykanów którzy doświadczają
10:18
to more options and more ads associated with options
251
603000
3000
więcej możliwości wyboru i reklam związanych z tymi możliwościami
10:21
than anyone else in the world,
252
606000
2000
niż ktokolwiek inny na świecie
10:23
choice is just as much about who they are
253
608000
2000
wybór nie zależy tylko od tego kim są,
10:25
as it is about what the product is.
254
610000
3000
ale również od tego jaki jest produkt.
10:28
Combine this with the assumption that more choices are always better,
255
613000
3000
Łącząc to z założeniem, że im więcej możliwości tym lepiej
10:31
and you have a group of people for whom every little difference matters
256
616000
3000
tworzy grupę ludzi dla których najdrobniejsza różnica ma znaczenie
10:34
and so every choice matters.
257
619000
2000
i każdy wybór jest ważny.
10:36
But for Eastern Europeans,
258
621000
3000
Ale dla mieszkańców Europy Wschodniej
10:39
the sudden availability of all these
259
624000
2000
nagłe pojawienie się tych wszystkich
10:41
consumer products on the marketplace was a deluge.
260
626000
3000
towarów na rynku było jak potop.
10:44
They were flooded with choice
261
629000
2000
Zostali zalani opcjami zanim zdąrzyli
10:46
before they could protest that they didn't know how to swim.
262
631000
3000
zaprotestować, że nie wiedzą jak pływać.
10:50
When asked, "What words and images
263
635000
2000
Zapytany "Jakie słowa i obrazy
10:52
do you associate with choice?"
264
637000
2000
wiążą się dla Ciebie z wyborem?"
10:54
Grzegorz from Warsaw said,
265
639000
3000
Grzegorz z Warszawy powiedział:
10:57
"Ah, for me it is fear.
266
642000
2000
"Dla mnie jest to strach.
10:59
There are some dilemmas you see.
267
644000
2000
Jestem w rozterce, co wybrać.
11:01
I am used to no choice."
268
646000
2000
Przywykłem do braku wyboru>"
11:03
Bohdan from Kiev said,
269
648000
2000
Bohdan z Kijowa na pytanie
11:05
in response to how he felt about
270
650000
2000
co sądzi o nowym rynku konsumenckim
11:07
the new consumer marketplace,
271
652000
2000
powiedział:
11:09
"It is too much.
272
654000
2000
"To zbyt wiele.
11:11
We do not need everything that is there."
273
656000
2000
Nie potrzebujemy wszystkiego, co się tam znajduje."
11:13
A sociologist from
274
658000
2000
Socjolog z
11:15
the Warsaw Survey Agency explained,
275
660000
3000
Warszawskiej Agencji Badań wyjaśnił:
11:18
"The older generation jumped from nothing
276
663000
3000
"Starsze pokolenie przeszło od niczego
11:21
to choice all around them.
277
666000
2000
do wszechobecnej możliwości wyboru.
11:23
They were never given a chance to learn
278
668000
2000
Nie mieli szansy nauczyć się
11:25
how to react."
279
670000
2000
jak zareagować."
11:27
And Tomasz, a young Polish man said,
280
672000
3000
Młody Polak o imieniu Tomasz powiedział:
11:30
"I don't need twenty kinds of chewing gum.
281
675000
3000
"Nie muszę mieć 20 rodzajów gumy do żucia do wyboru.
11:33
I don't mean to say that I want no choice,
282
678000
3000
Nie mówię, że chcę zrezygnować z możliwości wyboru,
11:36
but many of these choices are quite artificial."
283
681000
3000
ale wiele tych wyborów jest dosyć sztucznych."
11:40
In reality, many choices are between things
284
685000
3000
W rzeczywistości często wybieramy pomiędzy rzeczami,
11:43
that are not that much different.
285
688000
3000
które wcale się tak bardzo od siebie nie różnią.
11:47
The value of choice
286
692000
2000
Znaczenie wyboru
11:49
depends on our ability
287
694000
2000
zależy od naszej umiejętności
11:51
to perceive differences
288
696000
2000
w dostrzeganiu róznic
11:53
between the options.
289
698000
2000
pomiędzy różnymi opcjami.
11:55
Americans train their whole lives
290
700000
2000
Amerykanie całe życie uczą się
11:57
to play "spot the difference."
291
702000
3000
grać w "znajdź różnicę."
12:00
They practice this from such an early age
292
705000
2000
Zaczynają naukę tak wcześnie,
12:02
that they've come to believe that everyone
293
707000
2000
że są święcie przekonani,
12:04
must be born with this ability.
294
709000
2000
iż każdy rodzi się z tą umiejętnością.
12:06
In fact, though all humans share
295
711000
2000
Prawdę mówiąc, pomimo tego że wszyscy ludzie
12:08
a basic need and desire for choice,
296
713000
3000
odczuwają podstawową potrzebę wyboru
12:11
we don't all see choice in the same places
297
716000
3000
nie wszyscy dostrzegamy wybór w tych samych miejscach
12:14
or to the same extent.
298
719000
2000
czy do tego samego stopnia.
12:16
When someone can't see how one choice
299
721000
2000
Kiedy ktoś nie potrafi odróżnić
12:18
is unlike another,
300
723000
2000
jednej opcji od drugiej
12:20
or when there are too many choices to compare and contrast,
301
725000
3000
albo ma zbyt wiele możliwości do porównania
12:23
the process of choosing can be
302
728000
2000
proces wyboru może być
12:25
confusing and frustrating.
303
730000
3000
skomplikowany i frustrujący.
12:28
Instead of making better choices,
304
733000
2000
Zamiast dokonywać lepszych wyborów
12:30
we become overwhelmed by choice,
305
735000
2000
stajemy się nimi przytłoczeni,
12:32
sometimes even afraid of it.
306
737000
3000
czasami się ich nawet boimy.
12:35
Choice no longer offers opportunities,
307
740000
2000
Wybór przestaje oferować możliwości,
12:37
but imposes constraints.
308
742000
2000
a zamiast tego narzuca ograniczenia.
12:39
It's not a marker of liberation,
309
744000
2000
Nie jest symbolem wyzwolenia,
12:41
but of suffocation
310
746000
2000
ale zaduszenia
12:43
by meaningless minutiae.
311
748000
2000
przez nic nie znaczące szczegóły.
12:45
In other words,
312
750000
2000
Innymi słowy,
12:47
choice can develop into the very opposite
313
752000
2000
wybór może się przerodzić w całkowite przeciwieństwo
12:49
of everything it represents
314
754000
2000
wszystkiego co sobą reprezentuje
12:51
in America
315
756000
2000
w Ameryce,
12:53
when it is thrust upon those
316
758000
2000
jeżeli zostanie narzucony na
12:55
who are insufficiently prepared for it.
317
760000
3000
niewystarczająco przygotowanych ludzi.
12:58
But it is not only other people
318
763000
2000
Ale nie tylko ludzie
13:00
in other places
319
765000
2000
z innych krajów
13:02
that are feeling the pressure
320
767000
2000
odczuwają presję
13:04
of ever-increasing choice.
321
769000
2000
ciągle powiększających się możliwości wyboru.
13:06
Americans themselves are discovering
322
771000
2000
Sami Amerykanie odkrywają
13:08
that unlimited choice
323
773000
2000
że nieograniczony wybór
13:10
seems more attractive in theory
324
775000
2000
jest bardziej atrakcyjny w teorii
13:12
than in practice.
325
777000
2000
niż w praktyce.
13:14
We all have physical, mental
326
779000
3000
Wszyscy mamy fizyczne, umysłowe
13:17
and emotional (Laughter) limitations
327
782000
2000
i emocjonalne ograniczenia,
13:19
that make it impossible for us
328
784000
2000
które uniemożliwiają nam
13:21
to process every single choice we encounter,
329
786000
3000
przeanalizować każdą napotkaną przez nas możliwość wyboru,
13:24
even in the grocery store,
330
789000
2000
nawet w sklepie spożywczym
13:26
let alone over the course of our entire lives.
331
791000
3000
nie mówiąc już o całym życiu.
13:29
A number of my studies have shown
332
794000
3000
Pewna liczba moich badań wykazała,
13:32
that when you give people 10 or more options
333
797000
2000
że jeżeli ludzie moją 10 lub więcej opcji
13:34
when they're making a choice, they make poorer decisions,
334
799000
3000
do wyboru, to podejmują gorsze decyzje,
13:37
whether it be health care, investment,
335
802000
2000
niezależnie od tego czy chodzi o opiekę medyczną, inwestycje
13:39
other critical areas.
336
804000
2000
czy inne ważne sprawy.
13:41
Yet still, many of us believe
337
806000
2000
A mimo to wielu z nas wierzy
13:43
that we should make all our own choices
338
808000
3000
że sami powinniśmy podejmować decyzję
13:46
and seek out even more of them.
339
811000
3000
i szukają więcej sytuacji w których mogą to zrobić.
13:49
This brings me to the third,
340
814000
3000
Co sprowadza mnie do trzeciego
13:52
and perhaps most problematic, assumption:
341
817000
3000
i prawdopodobnie najbardziej skomplikowanego założenia:
13:55
"You must never
342
820000
2000
"Nigdy nie rezygnuj
13:57
say no to choice."
343
822000
3000
z prawa wyboru."
14:00
To examine this, let's go back to the U.S.
344
825000
2000
Żeby je przeanalizować powróćmy na grunt Stanów Zjednoczonych
14:02
and then hop across the pond to France.
345
827000
3000
a następnie przeskoczmy za ocean do Francji.
14:05
Right outside Chicago,
346
830000
3000
Niedaleko Chicago
14:08
a young couple, Susan and Daniel Mitchell,
347
833000
2000
młodej parze, Susan i Danielowi Michell
14:10
were about to have their first baby.
348
835000
3000
miało się urodzić pierwsze dziecko.
14:13
They'd already picked out a name for her,
349
838000
2000
Wybrali już dla niego imię,
14:15
Barbara, after her grandmother.
350
840000
3000
Barbara, po jej babci.
14:18
One night, when Susan was seven months pregnant,
351
843000
3000
Pewnej nocy, w siódmym miesiącu ciąży
14:21
she started to experience contractions
352
846000
2000
Susan zaczęła mieć skurcze
14:23
and was rushed to the emergency room.
353
848000
3000
więc niezwłocznie przewieziono ją na ostry dyżur.
14:26
The baby was delivered through a C-section,
354
851000
3000
Podczas porodu trzeba było zrobić cesarskie cięcie
14:29
but Barbara suffered cerebral anoxia,
355
854000
2000
ale Barbara ucierpiała z powodu
14:31
a loss of oxygen to the brain.
356
856000
3000
niedotlenienia mózgu.
14:34
Unable to breathe on her own,
357
859000
2000
Nie była w stanie sama oddychać,
14:36
she was put on a ventilator.
358
861000
2000
więc podłączono ją do respiratora.
14:38
Two days later,
359
863000
2000
Dwa dni później lekarze
14:40
the doctors gave the Mitchells
360
865000
2000
postawili przed Mitchell'ami
14:42
a choice:
361
867000
2000
wybór.
14:44
They could either remove Barbara
362
869000
2000
Mogli odłączyć Barbarę
14:46
off the life support,
363
871000
2000
od respiratora,
14:48
in which case she would die within a matter of hours,
364
873000
3000
w wyniku czego zmarłaby w ciągu kilku godzin
14:51
or they could keep her on life support,
365
876000
3000
albo mogli zostawić ją podłączoną.
14:54
in which case she might still die
366
879000
2000
W tym przypadku nadal mogła umrzeć
14:56
within a matter of days.
367
881000
2000
w przeciągu kilku dni.
14:58
If she survived, she would remain
368
883000
2000
Jeżeli by przeżyła pozostałaby
15:00
in a permanent vegetative state,
369
885000
3000
w trwałym wegetatywnym stanie,
15:03
never able to walk, talk
370
888000
3000
nigdy by nie chodziła, mówiła
15:06
or interact with others.
371
891000
3000
czy komunikowała się z innymi.
15:09
What do they do?
372
894000
2000
Co zdecydowali?
15:11
What do any parent do?
373
896000
3000
Co zdecydowałby jakikolwiek rodzic?
15:17
In a study I conducted
374
902000
2000
W badaniu które przeprowadziłam wraz z
15:19
with Simona Botti and Kristina Orfali,
375
904000
2000
Simoną Botti i Kristiną Orfali
15:21
American and French parents
376
906000
2000
rozmawialiśmy z amerykańskimi i francuskimi
15:23
were interviewed.
377
908000
2000
rodzicami.
15:25
They had all suffered
378
910000
2000
Wszyscy przeżyli
15:27
the same tragedy.
379
912000
2000
tą samą tragedię.
15:29
In all cases, the life support was removed,
380
914000
3000
W każdym przypadku odłączone
15:32
and the infants had died.
381
917000
2000
od respiratora dziecko zmarło.
15:34
But there was a big difference.
382
919000
2000
Była jednak jedna duża różnica.
15:36
In France, the doctors decided whether and when
383
921000
3000
We Francji to lekarze decydowali
15:39
the life support would be removed,
384
924000
3000
czy i kiedy odłączyć respirator,
15:42
while in the United States,
385
927000
2000
podczas gdy w Stanach
15:44
the final decision rested with the parents.
386
929000
3000
ostateczna decyzja należała do rodziców.
15:48
We wondered:
387
933000
2000
Zastanawialiśmy się
15:50
does this have an effect on how the parents
388
935000
2000
czy to ma wpływ na to jak rodzice
15:52
cope with the loss of their loved one?
389
937000
3000
radzą sobie ze stratą ukochanego maleństwa?
15:55
We found that it did.
390
940000
3000
Okazało się, że tak.
15:58
Even up to a year later,
391
943000
2000
Nawet rok później
16:00
American parents
392
945000
2000
amerykańscy rodzice
16:02
were more likely to express negative emotions,
393
947000
2000
częściej wyrażali negatywne emocje
16:04
as compared to their French counterparts.
394
949000
3000
niż ich francuskie odpowiedniki.
16:07
French parents were more likely to say things like,
395
952000
3000
Francuzi o wiele częściej mówili rzeczy typu:
16:10
"Noah was here for so little time,
396
955000
3000
"Noah był z Nami bardzo krótko,
16:13
but he taught us so much.
397
958000
2000
ale wiele Nas nauczył.
16:15
He gave us a new perspective on life."
398
960000
3000
Dzięki niemu inaczej spojrzeliśmy na życie."
16:19
American parents were more likely to say things like,
399
964000
3000
Amerykańscy rodzice częściej zastanawiali się,
16:22
"What if? What if?"
400
967000
3000
co by było gdyby.
16:25
Another parent complained,
401
970000
2000
Jeden z rodziców żalił się
16:27
"I feel as if they purposefully tortured me.
402
972000
3000
"Mam wrażenie, że celowo mnie torturowano.
16:30
How did they get me to do that?"
403
975000
3000
Jak mogli mnie do tego nakłonić?"
16:33
And another parent said,
404
978000
2000
Inny rodzic powiedział:
16:35
"I feel as if I've played a role
405
980000
2000
"Czuję się jakbym brał udział
16:37
in an execution."
406
982000
3000
w egzekucji."
16:40
But when the American parents were asked
407
985000
2000
Ale gdy amerykańskich rodziców zapytano
16:42
if they would rather have had
408
987000
2000
czy woleliby, żeby
16:44
the doctors make the decision,
409
989000
3000
to lekarze podjęli decyzję
16:47
they all said, "No."
410
992000
2000
wszyscy odpowiedzieli: "Nie."
16:49
They could not imagine
411
994000
2000
Nie byli w stanie sobie wyobrazić
16:51
turning that choice over to another,
412
996000
2000
że powierzają ten wybór komuś innemu,
16:53
even though having made that choice
413
998000
3000
nawet jeżeli później
16:56
made them feel trapped,
414
1001000
2000
czuli się przez to uwięzieni,
16:58
guilty, angry.
415
1003000
2000
winni, źli.
17:00
In a number of cases
416
1005000
2000
W niektórych przypadkach
17:02
they were even clinically depressed.
417
1007000
3000
popadali nawet w depresję kliniczną.
17:05
These parents could not contemplate
418
1010000
2000
Ci rodzice nie przeszło przez myśl
17:07
giving up the choice,
419
1012000
2000
zrezygnowanie z prawa wyboru,
17:09
because to do so would have gone contrary
420
1014000
2000
ponieważ byłoby to sprzeczne
17:11
to everything they had been taught
421
1016000
3000
ze wszystkim, czego byli uczeni
17:14
and everything they had come to believe
422
1019000
2000
i w co uwierzyli
17:16
about the power
423
1021000
2000
jeżeli chodzi o potęgę
17:18
and purpose of choice.
424
1023000
3000
i znaczenie wyboru.
17:21
In her essay, "The White Album,"
425
1026000
3000
W eseju pt. "Biały Album"
17:24
Joan Didion writes,
426
1029000
3000
Joan Didion pisze
17:27
"We tell ourselves stories
427
1032000
2000
"Opowiadamy sobie historyjki,
17:29
in order to live.
428
1034000
2000
żeby żyć.
17:31
We interpret what we see,
429
1036000
2000
Interpretujemy to, co widzimy,
17:33
select the most workable
430
1038000
2000
wybieramy najbardziej wykonalną
17:35
of the multiple choices.
431
1040000
2000
opcję w wielu.
17:37
We live entirely by the imposition
432
1042000
2000
Żyjemy całkowicie poprzez narzucenie
17:39
of a narrative line
433
1044000
2000
linii narracji
17:41
upon disparate images,
434
1046000
2000
na sprzeczne obrazy,
17:43
by the idea with which we have learned to freeze
435
1048000
3000
według wyobrażeń, dzięki którym nauczyliśmy się
17:46
the shifting phantasmagoria,
436
1051000
2000
zatrzymywać w bezruchu zmieniającą się fantasmagorię,
17:48
which is our actual experience."
437
1053000
3000
którą w rzeczywistości są nasze przeżycia."
17:53
The story Americans tell,
438
1058000
2000
Opowieść, którą snują Amerykanie,
17:55
the story upon which
439
1060000
2000
opowieść na której
17:57
the American dream depends,
440
1062000
2000
opiera się amerykański sen
17:59
is the story of limitless choice.
441
1064000
3000
to opowieść o nieograniczonych możliwościach.
18:02
This narrative
442
1067000
2000
Ta historia
18:04
promises so much:
443
1069000
2000
obiecuje tak wiele:
18:06
freedom, happiness,
444
1071000
2000
wolność, szczęście,
18:08
success.
445
1073000
2000
sukces.
18:10
It lays the world at your feet and says,
446
1075000
3000
Rzuca każdemu świat do stóp i mówi:
18:13
"You can have anything, everything."
447
1078000
3000
"Możesz mieć wszystko."
18:17
It's a great story,
448
1082000
2000
To świetna opowieść,
18:19
and it's understandable why they would be reluctant
449
1084000
2000
więc nic dziwnego, że jesteśmy tacy niechętni
18:21
to revise it.
450
1086000
3000
aby ją zrewidować.
18:24
But when you take a close look,
451
1089000
2000
Ale po bliższym spojrzeniu
18:26
you start to see the holes,
452
1091000
2000
zauważamy, że są w niej dziury
18:28
and you start to see that the story
453
1093000
2000
i że ta historia może
18:30
can be told in many other ways.
454
1095000
3000
być opowiedziana na wiele sposobów.
18:33
Americans have so often tried to
455
1098000
2000
Amerykanie często próbowali
18:35
disseminate their ideas of choice,
456
1100000
3000
rozpowszechnić swoje pojęcie wyboru
18:38
believing that they will be, or ought to be,
457
1103000
3000
wierząc, że będą a przynajmniej powinni być
18:41
welcomed with open hearts and minds.
458
1106000
3000
powitania z otwartymi ramionami i umysłami.
18:44
But the history books and the daily news tell us
459
1109000
3000
Ale książki od historii i codzienne wiadomości
18:47
it doesn't always work out that way.
460
1112000
3000
pokazują, że nie zawsze tak jest.
18:50
The phantasmagoria,
461
1115000
2000
Ta fantasmagoria,
18:52
the actual experience that we try to understand
462
1117000
2000
rzeczywiste przeżycia, które staramy się zrozumieć
18:54
and organize through narrative,
463
1119000
3000
i uporządkować za pomocą narracji
18:57
varies from place to place.
464
1122000
3000
różnią się w zależności od miejsca.
19:00
No single narrative serves the needs
465
1125000
2000
Nie ma takiej narracji która zaspokoiłaby
19:02
of everyone everywhere.
466
1127000
3000
potrzeby wszystkich na świecie.
19:06
Moreover, Americans themselves
467
1131000
3000
Co więcej, sami Amerykanie
19:09
could benefit from incorporating
468
1134000
3000
mogliby zyskać na wprowadzeniu
19:12
new perspectives into their own narrative,
469
1137000
3000
świeżego punktu widzenia do swojej narracji,
19:15
which has been driving their choices
470
1140000
2000
która kierowała ich wyborami
19:17
for so long.
471
1142000
3000
przez tak długi czas.
19:20
Robert Frost once said that,
472
1145000
3000
Robert Frost powiedział kiedyś:
19:23
"It is poetry that is lost in translation."
473
1148000
3000
"Poezja jest tym, co przepada w tłumaczeniu."
19:27
This suggests that
474
1152000
2000
To sugeruje, że
19:29
whatever is beautiful and moving,
475
1154000
2000
to co piękne i poruszające,
19:31
whatever gives us a new way to see,
476
1156000
3000
co pozwala nam spojrzeć inaczej na świat,
19:34
cannot be communicated to those
477
1159000
2000
nie może zostać przekazane
19:36
who speak a different language.
478
1161000
3000
ludziom mówiącym innym językiem.
19:39
But Joseph Brodsky said that,
479
1164000
2000
Ale Joseph Brodsky powiedział:
19:41
"It is poetry
480
1166000
2000
Poezja jest tym,
19:43
that is gained in translation,"
481
1168000
2000
co zyskujemy w tłumaczeniu"
19:45
suggesting that translation
482
1170000
2000
sugerując, że tłumaczenie
19:47
can be a creative,
483
1172000
2000
może być twórczym,
19:49
transformative act.
484
1174000
3000
przekształcającym działaniem.
19:52
When it comes to choice,
485
1177000
2000
W kwestii wyboru
19:54
we have far more to gain than to lose
486
1179000
3000
mamy o wiele więcej do zyskania niż do stracenia
19:57
by engaging in the many
487
1182000
3000
zajmując się wieloma
20:00
translations of the narratives.
488
1185000
3000
tłumaczeniami narracji.
20:03
Instead of replacing
489
1188000
2000
Zamiast wymieniać jedną historię
20:05
one story with another,
490
1190000
2000
na drugą
20:07
we can learn from and revel in
491
1192000
2000
możemy się uczyć i cieszyć się
20:09
the many versions that exist
492
1194000
3000
wszystkimi wersjami, które już istnieją
20:12
and the many that have yet to be written.
493
1197000
3000
i które jeszcze powstaną.
20:15
No matter where we're from
494
1200000
3000
Nieważne skąd pochodzimy
20:18
and what your narrative is,
495
1203000
2000
i jaka jest nasza historia,
20:20
we all have a responsibility
496
1205000
2000
wszyscy mamy obowiązek
20:22
to open ourselves up to a wider array
497
1207000
2000
otworzyć się na szersze
20:24
of what choice can do,
498
1209000
3000
postrzeganie wyboru
20:27
and what it can represent.
499
1212000
3000
i tego, co wybó reprezentuje.
20:30
And this does not lead to
500
1215000
2000
To nie prowadzi do
20:32
a paralyzing moral relativism.
501
1217000
3000
paraliżującego moralnego relatywizmu.
20:35
Rather, it teaches us when
502
1220000
2000
Raczej uczy nas kiedy
20:37
and how to act.
503
1222000
2000
i jak działać.
20:39
It brings us that much closer
504
1224000
2000
Pomaga nam lepiej zrozumieć
20:41
to realizing the full potential of choice,
505
1226000
3000
w pełni możliwości jakie daje wybór,
20:44
to inspiring the hope
506
1229000
2000
wzbudzić nadzieję
20:46
and achieving the freedom
507
1231000
2000
i osiągnąć wolność,
20:48
that choice promises
508
1233000
2000
którą wybór nam obiecuje,
20:50
but doesn't always deliver.
509
1235000
2000
ale nie zawsze dostarcza.
20:52
If we learn to speak to one another,
510
1237000
3000
Jeżeli nauczymy się rozmawiać ze sobą,
20:55
albeit through translation,
511
1240000
3000
nawet poprzez tłumaczenie
20:58
then we can begin to see choice
512
1243000
2000
to wtedy zaczniemy widzieć wybór
21:00
in all its strangeness,
513
1245000
2000
w całej jego osobliwości,
21:02
complexity
514
1247000
3000
złożoności
21:05
and compelling beauty.
515
1250000
2000
i trudnym do odparcia pięknie.
21:07
Thank you.
516
1252000
2000
Dziękuję.
21:09
(Applause)
517
1254000
11000
(Oklaski)
21:20
Bruno Giussani: Thank you.
518
1265000
3000
Bruno Giussani: Dziękuję.
21:23
Sheena, there is a detail about your biography
519
1268000
3000
Sheena, jest pewien szczegół twojej biografii
21:26
that we have not written in the program book.
520
1271000
2000
o którym nie wspomnieliśmy w programie.
21:28
But by now it's evident to everyone in this room. You're blind.
521
1273000
3000
Ale teraz jest oczywisty dla wszystkich na sali. Jesteś niewidoma.
21:31
And I guess one of the questions on everybody's mind is:
522
1276000
3000
Pewnie jednym z pytań, które wszyscy chcieliby zadać jest:
21:34
How does that influence your study of choosing
523
1279000
3000
Jak to wpływa na twoje badania dotyczące wyboru.
21:37
because that's an activity
524
1282000
2000
ponieważ jest to czynność,
21:39
that for most people is associated with visual inputs
525
1284000
3000
która większości ludzi kojarzy się z wizualnymi czynnikami
21:42
like aesthetics and color and so on?
526
1287000
3000
takimi jak estetyka, kolor i tym podobne?
21:46
Sheena Iyengar: Well, it's funny that you should ask that
527
1291000
2000
Sheena Iyengar: Cóż, zabawne że o to pytasz
21:48
because one of the things that's interesting about being blind
528
1293000
3000
bo jednym z interesujących aspektów bycia niewidomym
21:51
is you actually get a different vantage point
529
1296000
2000
jest inny punkt widzenia
21:53
when you observe the way
530
1298000
2000
podczas obserwacji sposobu
21:55
sighted people make choices.
531
1300000
2000
w jaki widzący ludzie podejmują decyzję.
21:57
And as you just mentioned, there's lots of choices out there
532
1302000
2000
Jak właśnie wspomniałeś, wiele decyzji
21:59
that are very visual these days.
533
1304000
2000
jest dzisiaj podejmowanych na podstawie wizualnych aspektów.
22:01
Yeah, I -- as you would expect --
534
1306000
2000
Tak, jak zapewne się domyślasz
22:03
get pretty frustrated by choices
535
1308000
2000
często jestem poirytowana decyzjami
22:05
like what nail polish to put on
536
1310000
2000
typu jakim kolorem pomalować paznokcie,
22:07
because I have to rely on what other people suggest.
537
1312000
2000
ponieważ muszę się wtedy opierać na sugestiach innych ludzi.
22:09
And I can't decide.
538
1314000
2000
I nie mogę się zdecydować.
22:11
And so one time I was in a beauty salon,
539
1316000
2000
A więc byłam kiedyś w salonie piękności
22:13
and I was trying to decide between two very light shades of pink.
540
1318000
3000
i próbowałam wybrać pomiędzy dwoma odcieniami jasnego różu.
22:16
And one was called "Ballet Slippers."
541
1321000
2000
Jeden nazywał się "Baletki"
22:18
And the other one was called "Adorable."
542
1323000
3000
a drugi "Zachwycający".
22:21
(Laughter)
543
1326000
2000
(Śmiech)
22:23
And so I asked these two ladies,
544
1328000
2000
Więc zapytałam dwie kobiety o zdanie.
22:25
and the one lady told me, "Well, you should definitely wear 'Ballet Slippers.'"
545
1330000
2000
Jedna powiedziała: "Cóż, zdecydowanie "Baletki".
22:27
"Well, what does it look like?"
546
1332000
2000
"Dobrze, jak ten kolor wygląda?"
22:29
"Well, it's a very elegant shade of pink."
547
1334000
2000
"Hmm, to taki elegancki odcień różu."
22:31
"Okay, great."
548
1336000
2000
"Okej, super."
22:33
The other lady tells me to wear "Adorable."
549
1338000
2000
Druga kobieta powiedziała, żebym wybrała "Zachwycający".
22:35
"What does it look like?"
550
1340000
2000
"Jak ten kolor wygląda?"
22:37
"It's a glamorous shade of pink."
551
1342000
3000
"To taki wytworny odcień różu."
22:41
And so I asked them, "Well, how do I tell them apart?
552
1346000
2000
Więc zapytałam: "Jak odróżniacie jeden od drugiego?
22:43
What's different about them?"
553
1348000
2000
Czym się różnią?"
22:45
And they said, "Well, one is elegant, the other one's glamorous."
554
1350000
2000
Odpowiedziały: "Jeden jest elegancki, a drugi wytworny."
22:47
Okay, we got that.
555
1352000
2000
Dobra, to już zrozumiałam.
22:49
And the only thing they had consensus on:
556
1354000
2000
Tylko co do jednej rzeczy były zgodne:
22:51
well, if I could see them, I would
557
1356000
2000
gdybym mogła je zobaczyć,
22:53
clearly be able to tell them apart.
558
1358000
2000
na pewno byłabym w stanie je odróżnić.
22:55
(Laughter)
559
1360000
2000
(Śmiech)
22:57
And what I wondered was whether they were being affected
560
1362000
3000
A ja zastanowiłam się czy wpłynęła na nie
23:00
by the name or the content of the color,
561
1365000
2000
nazwa czy barwa lakieru.
23:02
so I decided to do a little experiment.
562
1367000
3000
Więc przeprowadziłam mały eksperyment.
23:05
So I brought these two bottles of nail polish into the laboratory,
563
1370000
3000
Przyniosłam do laboratorium oba lakiery
23:08
and I stripped the labels off.
564
1373000
2000
i odkleiłam od nich etykietki.
23:10
And I brought women into the laboratory,
565
1375000
2000
Zaprosiłam do laboratorium grupę kobiet
23:12
and I asked them, "Which one would you pick?"
566
1377000
2000
i zapytałam, który kolor by wybrały.
23:14
50 percent of the women accused me of playing a trick,
567
1379000
3000
50 procent z nich oskarżyło mnie o użycie podstępu,
23:17
of putting the same color nail polish
568
1382000
2000
o nalanie tego samego koloru
23:19
in both those bottles.
569
1384000
2000
do obu buteleczek.
23:21
(Laughter)
570
1386000
2000
(Śmiech)
23:23
(Applause)
571
1388000
4000
(Oklaski)
23:27
At which point you start to wonder who the trick's really played on.
572
1392000
3000
W tym momencie zaczęłam się zastanawiać, kto tak naprawdę pada ofiarą podstępu.
23:30
Now, of the women that could tell them apart,
573
1395000
3000
Kobiety, które potrafiły je odróżnić,
23:33
when the labels were off, they picked "Adorable,"
574
1398000
3000
w przypadku kiedy nie było etykietek wybierały "Zachwycający",
23:36
and when the labels were on,
575
1401000
2000
kiedy etykietki były
23:38
they picked "Ballet Slippers."
576
1403000
3000
wybierały "Baletki".
23:41
So as far as I can tell,
577
1406000
2000
A więc o ile mi wiadomo,
23:43
a rose by any other name
578
1408000
2000
to, co zwiemy różą pod inną nazwą
23:45
probably does look different
579
1410000
2000
prawdopodobnie wygląda inaczej
23:47
and maybe even smells different.
580
1412000
3000
i może nawet pachnie inaczej.
23:50
BG: Thank you. Sheena Iyengar. Thank you Sheena.
581
1415000
3000
BG: Dziękuję. To była Sheena Iyengar. Dziękuję, Sheena.
23:53
(Applause)
582
1418000
8000
(Oklaski)
ABOUT THE SPEAKER
Sheena Iyengar - Psycho-economistSheena Iyengar studies how people choose (and what makes us think we're good at it).
Why you should listen
We all think we're good at making choices; many of us even enjoy making them. Sheena Iyengar looks deeply at choosing and has discovered many surprising things about it. For instance, her famous "jam study," done while she was a grad student, quantified a counterintuitive truth about decisionmaking -- that when we're presented with too many choices, like 24 varieties of jam, we tend not to choose anything at all. (This and subsequent, equally ingenious experiments have provided rich material for Malcolm Gladwell and other pop chroniclers of business and the human psyche.)
Iyengar's research has been informing business and consumer-goods marketing since the 1990s. But she and her team at the Columbia Business School throw a much broader net. Her analysis touches, for example, on the medical decisionmaking that might lead up to choosing physician-assisted suicide, on the drawbacks of providing too many choices and options in social-welfare programs, and on the cultural and geographical underpinning of choice. Her book The Art of Choosing shares her research in an accessible and charming story that draws examples from her own life.
Watch a Facebook-exclusive short video from Sheena Iyengar: "Ballet Slippers" >>
Sheena Iyengar | Speaker | TED.com