TEDLagos Ideas Search
Stephanie Busari: How fake news does real harm
Stephanie Busari: Si lajmet e rreme bëjnë dëme reale
Filmed:
Readability: 3.9
1,358,172 views
Në 14 prill 2014, terroristët e organizatës Boko Haram rrëmbyen mbi 200 vajza shkolle nga qyteti Chibok, në Nigeri. Nëpër botë, krimi u epitetizua nga slogani #BringBackOurGirls-- por në Nigeri, zyrtarët qeveritarë e quajtën krimin një rreng, duke çoroditur dhe vonuar çdo përpjekje për të shpëtuar vajzat. Në këtë fjalim të fuqishëm, gazetarja Stephanie Busari tregon tragjedinë e Chibok për të shpjeguar rrezikun vdekjeprurës të lajmeve të rreme dhe asaj çka ne mund të bëjmë për ta ndaluar.
Stephanie Busari - Journalist
Stephanie Busari is a journalist and editor at CNN International Digital. Full bio
Stephanie Busari is a journalist and editor at CNN International Digital. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
I want to tell you a story about a girl.
0
1072
2808
Dua t'ju tregoj historinë e një vajze.
00:16
But I can't tell you her real name.
1
4515
2112
Por s'mund t'ju them
emrin e saj të vërtetë.
emrin e saj të vërtetë.
00:19
So let's just call her Hadiza.
2
7015
1913
Kështu që, le ta quajmë Hadiza.
00:21
Hadiza is 20.
3
9561
1489
Hadiza është 20 vjeç.
00:23
She's shy,
4
11639
1151
Është e turpshme,
00:24
but she has a beautiful smile
that lights up her face.
that lights up her face.
5
12814
3234
por ka një buzëqeshje të bukur
që ndriçon i fytyrën.
që ndriçon i fytyrën.
00:28
But she's in constant pain.
6
16959
1930
Por ajo ka dhimbje të vazhdueshme.
00:32
And she will likely be on medication
for the rest of her life.
for the rest of her life.
7
20643
3474
Dhe ka të ngjarë që të jetë me ilaçe
për gjithë pjesën tjetër të jetës.
për gjithë pjesën tjetër të jetës.
00:37
Do you want to know why?
8
25046
1505
Doni ta dini pse?
00:39
Hadiza is a Chibok girl,
9
27964
2857
Hadiza është një vajzë nga Chibok,
00:42
and on April 14, 2014, she was kidnapped
10
30845
3233
dhe në 14 Prill 2014 u rrëmbye
00:46
by Boko Haram terrorists.
11
34102
1624
nga terroristët Boko Haram.
00:48
She managed to escape, though,
12
36470
2509
Sidoqoftë ajo arriti të arratiset,
00:51
by jumping off the truck
that was carrying the girls.
that was carrying the girls.
13
39003
3197
duke kërcyer nga kamioni
që mbante vajzat.
që mbante vajzat.
00:54
But when she landed,
she broke both her legs,
she broke both her legs,
14
42224
3293
Por kur ra në tokë, theu të dyja këmbët,
00:57
and she had to crawl on her tummy
to hide in the bushes.
to hide in the bushes.
15
45541
3420
dhe ju desh të zvarritej me bark
për t'u fshehur në shkurre.
për t'u fshehur në shkurre.
01:00
She told me she was terrified
that Boko Haram would come back for her.
that Boko Haram would come back for her.
16
48985
4078
Ajo më tha se ish e tmerruar se mos
Boko Haram do të kthehej për të.
Boko Haram do të kthehej për të.
01:05
She was one of 57 girls who would escape
by jumping off trucks that day.
by jumping off trucks that day.
17
53704
4627
Ajo ishte një nga 57 vajzat që u arratisën
duke u hedhur nga kamioni atë ditë.
duke u hedhur nga kamioni atë ditë.
01:10
This story, quite rightly, caused ripples
18
58355
2541
Kjo histori, me të drejtë, shkaktoi zhurmë
01:12
around the world.
19
60920
1372
nëpër botë.
01:14
People like Michelle Obama,
Malala and others
Malala and others
20
62316
3270
Njerëz si Michelle Obama,
Malala dhe të tjerë
Malala dhe të tjerë
01:17
lent their voices in protest,
21
65610
2092
bashkuan zërat në shenjë proteste,
01:19
and at about the same time --
I was living in London at the time --
I was living in London at the time --
22
67726
3261
dhe pothuaj në të njëjtën kohë--
jetoja në Londër në atë periudhë--
jetoja në Londër në atë periudhë--
01:23
I was sent from London to Abuja
to cover the World Economic Forum
to cover the World Economic Forum
23
71011
4643
u dërgova nga Londra në Abuja
për të ndjekur Forumin Ekonomik Botëror
për të ndjekur Forumin Ekonomik Botëror
01:27
that Nigeria was hosting
for the first time.
for the first time.
24
75678
2422
që organizohej nga Nigeria
për herë të parë.
për herë të parë.
01:30
But when we arrived, it was clear
that there was only one story in town.
that there was only one story in town.
25
78655
4064
Por kur arritëm, ishte e qartë
se kish vetëm një ngjarje në qytet.
se kish vetëm një ngjarje në qytet.
01:35
We put the government under pressure.
26
83909
1845
Ne e vendosëm qeverinë nën presion.
01:37
We asked tough questions
about what they were doing
about what they were doing
27
85778
2562
Drejtuam pyetje të vështira
rreth asaj që po bënin
rreth asaj që po bënin
01:40
to bring these girls back.
28
88364
1491
për t'i kthyer këto vajza.
01:42
Understandably,
29
90379
1724
Kuptohet,
01:44
they weren't too happy
with our line of questioning,
with our line of questioning,
30
92127
2807
ata nuk ishin shumë të kënaqur
me linjën e pyetjeve tona,
me linjën e pyetjeve tona,
01:46
and let's just say we received
our fair share of "alternative facts."
our fair share of "alternative facts."
31
94958
3749
dhe le të themi se kemi marrë atë që
na takonte me "fakte alternative".
na takonte me "fakte alternative".
01:50
(Laughter)
32
98731
2681
(Te qeshura)
01:53
Influential Nigerians
were telling us at the time
were telling us at the time
33
101436
3198
Nigerianët me influencë
na thanë në atë kohë
na thanë në atë kohë
01:56
that we were naïve,
34
104658
1997
se ishim naivë,
01:58
we didn't understand
the political situation in Nigeria.
the political situation in Nigeria.
35
106679
3204
dhe se nuk e kuptonim
situatën politike në Nigeri.
situatën politike në Nigeri.
02:02
But they also told us
36
110900
2095
Por ata gjithashtu na thanë
02:05
that the story of the Chibok girls
37
113019
2608
se historia e vajzave Chibok
02:07
was a hoax.
38
115651
1185
ishte një rreng.
02:10
Sadly, this hoax narrative has persisted,
39
118265
2700
Mjerisht, kjo narrativë e mashtrimit
vazhdoi,
vazhdoi,
02:12
and there are still people
in Nigeria today
in Nigeria today
40
120989
2290
dhe ka ende njerëz sot në Nigeri
02:15
who believe that the Chibok girls
were never kidnapped.
were never kidnapped.
41
123303
2763
që besojnë se vajzat e Chibok
nuk janë rrëmbyen kurrë.
nuk janë rrëmbyen kurrë.
02:18
Yet I was talking to people like these --
42
126931
2563
Sidoqoftë flisja me njerëz të tillë si --
02:22
devastated parents,
43
130401
1705
prindërit e shkatërruar,
02:24
who told us that on the day
Boko Haram kidnapped their daughters,
Boko Haram kidnapped their daughters,
44
132130
4054
që na tregonin se, ditën që Boko Haram
rrëmbyen vajzat e tyre
rrëmbyen vajzat e tyre
02:28
they ran into the Sambisa Forest
after the trucks carrying their daughters.
after the trucks carrying their daughters.
45
136208
4574
ata vrapuan në pyllin Sambisa
pas kamionëve që u mbanin të bijat.
pas kamionëve që u mbanin të bijat.
02:32
They were armed with machetes,
but they were forced to turn back
but they were forced to turn back
46
140806
3728
Ishin të armatosur me hanxharë,
por u detyruan të ktheheshin mbrapa
por u detyruan të ktheheshin mbrapa
02:36
because Boko Haram had guns.
47
144558
1849
sepse Boko Haram kishte armë.
02:39
For two years, inevitably,
the news agenda moved on,
the news agenda moved on,
48
147345
3663
Për dy vjet, në mënyrë të pashmangshme,
axhenda e lajmeve u zhvendos,
axhenda e lajmeve u zhvendos,
02:43
and for two years,
49
151032
1730
dhe këto dy vite,
02:44
we didn't hear much
about the Chibok girls.
about the Chibok girls.
50
152786
3159
nuk u dëgjua shumë
rreth vajzave nga Chibok.
rreth vajzave nga Chibok.
02:47
Everyone presumed they were dead.
51
155969
1869
Gjithkush mendonte se kishin vdekur.
02:50
But in April last year,
52
158233
1987
Por në prill të vitit të kaluar,
02:52
I was able to obtain this video.
53
160244
2205
Pata mundësinë të zotëroj këtë video.
02:55
This is a still from the video
54
163036
1740
Kjo është nje sekuencë nga video
02:56
that Boko Haram filmed as a proof of life,
55
164800
3114
që Boko Haram filmoi si provë
se ato janë gjallë,
se ato janë gjallë,
03:00
and through a source,
I obtained this video.
I obtained this video.
56
168923
2544
dhe përmes një burimi,
kam marrë këtë video.
kam marrë këtë video.
Por, para se të mund ta publikoja,
03:04
But before I could publish it,
57
172109
1537
03:05
I had to travel
to the northeast of Nigeria
to the northeast of Nigeria
58
173670
3025
Mu desh të udhëtoja
në verilindje të Nigerisë
në verilindje të Nigerisë
03:08
to talk to the parents, to verify it.
59
176719
2067
për të folur me prindërit,
që ta verifikonin.
që ta verifikonin.
03:11
I didn't have to wait
too long for confirmation.
too long for confirmation.
60
179317
3377
Nuk mu desh të pritsja
shumë e gjatë për konfirmimin.
shumë e gjatë për konfirmimin.
03:15
One of the mothers,
when she watched the video, told me
when she watched the video, told me
61
183630
3330
Një nga nënat, kur pa videon, më tha
03:18
that if she could have reached
into the laptop
into the laptop
62
186984
2700
se nëse ajo do të mund të hynte në laptop
03:21
and pulled our her child from the laptop,
63
189708
4019
dhe të nxirrte fëmijën e saj prej aty,
03:25
she would have done so.
64
193751
1406
ajo do ta kishte bërë.
03:28
For those of you who are parents,
like myself, in the audience,
like myself, in the audience,
65
196203
3222
Për ata prej jush në audiencë,
që si dhe unë, jeni prindër,
që si dhe unë, jeni prindër,
03:31
you can only imagine the anguish
66
199449
2828
vetëm mund të imagjinoni ankthin
03:34
that that mother felt.
67
202301
1459
që ndjente ajo nënë.
03:37
This video would go on to kick-start
negotiation talks with Boko Haram.
negotiation talks with Boko Haram.
68
205601
6554
Kjo video do të nxiste fillimin
e negociatave me Boko Haramin.
e negociatave me Boko Haramin.
03:44
And a Nigerian senator told me
that because of this video
that because of this video
69
212179
3968
Dhe një senator nigerian më tha
se për shkak të kësaj video
se për shkak të kësaj video
03:48
they entered into those talks,
70
216171
1993
ata hynë në bisedime,
03:50
because they had long presumed
that the Chibok girls were dead.
that the Chibok girls were dead.
71
218188
3506
sepse ata kishin menduar se vajzat nga
Chibok kishin vdekur para shumë kohësh.
Chibok kishin vdekur para shumë kohësh.
03:54
Twenty-one girls were freed
in October last year.
in October last year.
72
222639
4702
Njëzet e një vajza u liruan
tetorin e vitit të kaluar.
tetorin e vitit të kaluar.
03:59
Sadly, nearly 200 of them
still remain missing.
still remain missing.
73
227365
3568
Fatkeqsisht, gati 200 prej tyre
mbeten ende të zhdukura.
mbeten ende të zhdukura.
04:03
I must confess that I have not been
a dispassionate observer
a dispassionate observer
74
231691
4197
Duhet ta pohoj se nuk kam qenë
një vëzhguese e paanëshme duke
një vëzhguese e paanëshme duke
04:07
covering this story.
75
235912
1186
mbuluar këtë histori.
04:09
I am furious when I think
about the wasted opportunities
about the wasted opportunities
76
237122
3808
Tërbohem kur mendoj
për mundësitë e humbura
për mundësitë e humbura
04:14
to rescue these girls.
77
242232
1189
për shpëtimin e vajzave.
04:15
I am furious when I think about
what the parents have told me,
what the parents have told me,
78
243445
3900
Tërbohem kur mendoj atë që
më kanë thënë prindërit e tyre,
më kanë thënë prindërit e tyre,
se nëse ato do të ishin vajzat
e të pasurve dhe të fuqishmëve,
e të pasurve dhe të fuqishmëve,
04:19
that if these were daughters
of the rich and the powerful,
of the rich and the powerful,
79
247369
2774
04:22
they would have been found much earlier.
80
250167
2161
do të ishin gjetur shumë më herët.
04:26
And I am furious
81
254281
2008
Tërbohem
04:28
that the hoax narrative,
82
256313
1928
se narrativa e mashtrimit,
04:30
I firmly believe,
83
258265
1878
besoj fuqimisht,
04:32
caused a delay;
84
260167
2112
shkaktoi një vonesë;
04:34
it was part of the reason
for the delay in their return.
for the delay in their return.
85
262303
2989
ishte pjesë e arsyes
së vonesës në kthimin e tyre.
së vonesës në kthimin e tyre.
04:38
This illustrates to me
the deadly danger of fake news.
the deadly danger of fake news.
86
266680
4515
Kjo më ilustroi rrezikun vdekjeprurës
të lajmit të rremë.
të lajmit të rremë.
04:43
So what can we do about it?
87
271219
1592
Por, çfarë mund të bëjmë për këtë?
04:45
There are some very smart people,
88
273883
1917
Ka disa njerëz shumë të zgjuar,
04:47
smart engineers at Google and Facebook,
89
275824
2459
inxhinierë të zgjuar pranë
Google dhe Facebook,
Google dhe Facebook,
04:50
who are trying to use technology
to stop the spread of fake news.
to stop the spread of fake news.
90
278307
5065
të cilët përpiqen të përdorin teknologjinë
të ndalojnë përhapjen e lajmeve të rreme.
të ndalojnë përhapjen e lajmeve të rreme.
04:55
But beyond that, I think
everybody here -- you and I --
everybody here -- you and I --
91
283396
4751
Por përtej kësaj, unë mendoj
të gjithë këtu - ti dhe unë -
të gjithë këtu - ti dhe unë -
05:00
we have a role to play in that.
92
288171
2187
kemi një rol në këtë çeshtje.
05:02
We are the ones who share the content.
93
290382
2293
Ne jemi ata që ndajnë përmbajtjen.
05:04
We are the ones who share
the stories online.
the stories online.
94
292699
2511
Ne jemi ata që ndajnë tregimet online.
05:07
In this day and age, we're all publishers,
95
295234
2187
Në këtë ditë dhe moshë,
të gjithë jemi publikues,
të gjithë jemi publikues,
05:10
and we have responsibility.
96
298535
2491
dhe kemi përgjegjësi.
05:13
In my job as a journalist,
97
301050
2310
Gjatë punës sime si gazetare,
05:15
I check, I verify.
98
303384
2028
kontrolloj, verifikoj.
05:17
I trust my gut, but I ask tough questions.
99
305436
3281
I besoj parandjenjës,
por bëj pyetjet të vështira.
por bëj pyetjet të vështira.
05:21
Why is this person telling me this story?
100
309620
2876
Pse ky person po më tregon këtë histori?
05:24
What do they have to gain
by sharing this information?
by sharing this information?
101
312520
3499
Çfarë duhet të fitojnë
duke ndarë këtë informacion?
duke ndarë këtë informacion?
05:28
Do they have a hidden agenda?
102
316043
1808
A kanë një axhendë të fshehtë?
05:30
I really believe that we must all start
to ask tougher questions
to ask tougher questions
103
318682
5491
Besoj me të vërtetë se të gjithë duhet
të fillojmë të bëjmë pyetje më të ashpra
të fillojmë të bëjmë pyetje më të ashpra
05:36
of information that we discover online.
104
324197
2310
se informacioni që zbulojmë në internet.
05:41
Research shows that some of us
don't even read beyond headlines
don't even read beyond headlines
105
329673
5731
Studimet tregojnë se disa prej nesh
as nuk lexojnë përtej titujve
as nuk lexojnë përtej titujve
05:47
before we share stories.
106
335428
2103
para se të shpërndajmë historitë.
05:49
Who here has done that?
107
337555
1539
Kush e ka bërë këtë?
05:51
I know I have.
108
339944
1335
E di që unë e kam bërë.
05:54
But what if
109
342435
1359
Por, po sikur
05:57
we stopped taking information
that we discover at face value?
that we discover at face value?
110
345295
4209
të ndalojmë marrjen e informacionit
që zbulojmë me vlerë nominale?
që zbulojmë me vlerë nominale?
06:02
What if we stop to think
about the consequence
about the consequence
111
350250
3573
Po sikur të ndalim e të mendojmë
rreth pasojave
rreth pasojave
06:05
of the information that we pass on
112
353847
2449
të informacionit që përcjellim
06:08
and its potential to incite
violence or hatred?
violence or hatred?
113
356320
3211
dhe potencialit të tij për të nxitur
dhunë apo urrejtje?
dhunë apo urrejtje?
06:12
What if we stop to think
about the real-life consequences
about the real-life consequences
114
360595
4535
Po sikur të ndalim e të mendojmë
rreth pasojave në jetën reale
rreth pasojave në jetën reale
06:17
of the information that we share?
115
365154
1848
të informacionit që ne ndajmë?
06:20
Thank you very much for listening.
116
368105
1800
Ju falemnderit shumë që dëgjuat.
06:21
(Applause)
117
369929
3494
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Stephanie Busari - JournalistStephanie Busari is a journalist and editor at CNN International Digital.
Why you should listen
Stephanie Busari moved to Lagos from London in July 2016 to pioneer CNN's first digital and multimedia bureau. She also reports on-air in breaking news situations for CNN International.
In April 2016 Busari exclusively obtained the "proof of life" video that showed that the missing Chibok schoolgirls who were kidnapped in Nigeria in 2014 were still alive. She was also an instrumental member of the CNN team that won a Peabody Award in May 2015 for the network's coverage of the missing girls. Busari recently won a Gracie Award for her persistence in covering this story, and she's also a previous recipient of the Outstanding Woman in the Media Awards.
Busari is a passionate community activist who curated TEDxBrixton for three years before she left London. She founded TEDxBrixton in 2013 driven by a desire to bring disparate elements of her community together and to create a platform for those who wouldn't normally have one to share their ideas worth spreading.
A passionate and adept public speaker, Busari is regularly invited to share her insights and host panels. She has spoken at UN Women, Said Business School, Oxford, Africa Gathering among others.
Over a 15-year career, Busari has worked as a news reporter, entertainment and features writer, court reporter and columnist, and she has been published in many of the UK and international media's most influential outlets, such as the BBC and Daily Mirror.
During a six-month stint in Northern Ireland in 2003, Busari spent time in some of the worst affected areas of "The Troubles" and secured interviews with a crucifixion victim, government ministers and paramilitaries. While there, she also launched and edited an award-winning lifestyle column.
A native Yoruba speaker, Busari also speaks fluent French and is currently learning Hausa.
Stephanie Busari | Speaker | TED.com