TED2017
Manu Prakash: Lifesaving scientific tools made of paper
Manu Prakash: Kağıttan yapılan hayat kurtarıcı bilimsel aletler
Filmed:
Readability: 4
1,431,573 views
Mucit Manu Prakash, sıradan günlük malzemeleri kağıttan mikroskoplar, akıllı sivrisinek izleyici gibi güçlü bilimsel aletlere dönüştürüyor. TED sahnesinden, "Kağıtfüj"ünün demosunu sunuyor: dönen bir oyuncaktan ilham alarak yaptığı, 20 cent'e mal olup 1000 $'lık makinanın işini elektriğe ihtiyaç duymaksızın yapabilen, elle çalışan bir santrifüj...
Manu Prakash - Physicist, inventor
TED Fellow Manu Prakash is on a mission to bring radical new technology to global health. Full bio
TED Fellow Manu Prakash is on a mission to bring radical new technology to global health. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
So, I love making tools
and sharing them with people.
and sharing them with people.
0
1150
3135
Evet, ben aletler yapıp bunları
insanlarla paylaşmayı seviyorum.
insanlarla paylaşmayı seviyorum.
00:17
I remember as a child,
1
5118
1390
Hatırlarım da çocukken
ilk yaptığım alet
ilk yaptığım alet
00:18
my first tool I built
was actually a microscope
was actually a microscope
2
6532
3293
gerçek bir mikroskoptu;
00:21
that I built by stealing lenses
from my brother's eyeglasses.
from my brother's eyeglasses.
3
9849
3672
lenslerini, ağabeyimin gözlük
camlarını çalarak yapmıştım.
camlarını çalarak yapmıştım.
00:26
He wasn't that thrilled.
4
14289
1787
Ama bu onu pek heyecanlandırmadı.
00:28
But, you know, maybe
because of that moment,
because of that moment,
5
16100
2170
Ama belki de sırf o an sayesinde,
00:30
30 years later,
6
18294
1153
30 yıl sonra da,
00:31
I'm still making microscopes.
7
19471
1888
hâlâ mikroskop yapıyorum.
00:34
And the reason I built these tools
is for moments like this.
is for moments like this.
8
22359
3299
Bugün böyle aletleri yapıyor
olmamın sebebi de, işte böyle anlardır.
olmamın sebebi de, işte böyle anlardır.
00:39
(Video) Girl: I have
black things in my hair --
black things in my hair --
9
27559
2420
(Video) Kız: Saçımda siyah bir şeyler var.
00:42
Manu Prakash: This is a school
in the Bay Area.
in the Bay Area.
10
30003
2275
Manu Prakash: Bu, körfez bölgesindeki
okullardan biri.
okullardan biri.
00:44
(Video) MP: The living world
far supersedes our imagination
far supersedes our imagination
11
32840
4464
(Video) MP: Gerçek hayat, işlerin nasıl
yürüdüğü konusunda
yürüdüğü konusunda
hayal gücümüzün çok ötesine geçer.
00:49
of how things actually work.
12
37328
1967
00:51
(Video) Boy: Oh my God!
13
39319
2451
(Video) Oğlan: Aman Tanrım!
00:55
MP: Right -- oh my God!
14
43773
2352
MP: Haklı, aman Tanrım!
00:58
I hadn't realized this would be
such a universal phrase.
such a universal phrase.
15
46621
3001
Bunun, bu kadar evrensel bir deyiş
olacağını fark etmemiştim.
olacağını fark etmemiştim.
01:03
Over the last two years,
16
51123
1800
Son iki yılda,
laboratuvarımda 50.000 Foldskop
(kağıt mikroskop) yaptık
(kağıt mikroskop) yaptık
01:04
in my lab,
17
52947
1167
01:06
we built 50,000 Foldscopes
18
54138
2075
01:08
and shipped them
to 130 countries in the world,
to 130 countries in the world,
19
56237
2910
ve bunları dünyanın
130 ülkesindeki çocuklara
130 ülkesindeki çocuklara
01:11
at no cost to the kids we sent them to.
20
59171
2586
ücretsiz olarak gönderdik.
01:14
This year alone,
21
62238
1243
Yalnızca bu yıl,
01:15
with the support of our community,
22
63505
2132
topluluğumuzun desteğiyle,
dünyanın çeşitli yerlerindeki çocuklara,
01:17
we are planning to ship
a million microscopes
a million microscopes
23
65661
2480
1 milyon mikroskop yollamayı planlıyoruz.
01:20
to kids around the world.
24
68165
1362
01:22
What does that do?
25
70034
1570
Peki bunların hepsi ne için?
01:23
It creates an inspiring community
of people around the world,
of people around the world,
26
71628
3756
Bu, dünyanın her yanında, ilham verici
insan toplulukları yaratacak;
insan toplulukları yaratacak;
birbirine öğreten
ve birbirinden öğrenen.
ve birbirinden öğrenen.
01:27
learning and teaching each other,
27
75408
1672
01:29
from Kenya to Kampala
to Kathmandu to Kansas.
to Kathmandu to Kansas.
28
77104
4090
Kenya'dan Kampala'ya, Katmandu'dan
Kansas'a kadar pek çok yerde.
Kansas'a kadar pek çok yerde.
01:33
And one of the phenomenal things
that I love about this
that I love about this
29
81218
2645
Bu konuda en hoşuma giden
harikulade şeylerden birisi,
harikulade şeylerden birisi,
01:35
is the sense of community.
30
83887
1556
topluluk hissiyatı.
Nikaragua'da bir çocuk diğerlerine,
01:37
There's a kid in Nicaragua
31
85871
1392
01:39
teaching others how to identify
mosquito species that carry dengue
mosquito species that carry dengue
32
87287
4194
mikroskopla larvalara bakarak,
dang mikrobu taşıyan sivrisineklerin
tespit edilmesini öğretiyor.
tespit edilmesini öğretiyor.
01:43
by looking at the larva
under a microscope.
under a microscope.
33
91505
2418
01:45
There's a pharmacologist
who came up with a new way
who came up with a new way
34
93947
2548
Bir eczacı, sahte ilaçları
herhangi bir yerde
herhangi bir yerde
01:48
to detect fake drugs anywhere.
35
96519
2243
tespit etmek için yeni bir yöntem buluyor.
01:51
There is a girl who wondered:
36
99402
2059
Şunu merak eden bir kız vardı:
01:53
"How does glitter actually work?"
37
101485
1698
"Bir parıldama gerçekte nasıl oluşur?"
01:55
and discovered the physics
of crystalline formation in glitter.
of crystalline formation in glitter.
38
103207
3719
Sonrasında, parıltıdaki kristal
oluşumunun fiziğini keşfetti.
oluşumunun fiziğini keşfetti.
01:59
There is an Argentinian doctor
39
107713
1605
Bu aletle rahim ağzı kanseri
taraması yapmaya çalışan
taraması yapmaya çalışan
02:01
who's trying to do field cervical cancer
screening with this tool.
screening with this tool.
40
109342
4262
Arjantinli bir doktor vardı.
02:05
And yours very truly found
a species of flea
a species of flea
41
113628
3738
Bendeniz de bir pire türü keşfettim;
02:09
that was dug inside my heel in my foot
one centimeter deep.
one centimeter deep.
42
117390
4776
topuğumdan 1 cm içeriye girmişti.
Şimdi, bunların normal dışı
olduklarını düşünebilirsiniz.
olduklarını düşünebilirsiniz.
02:15
Now, you might think
of these as anomalies.
of these as anomalies.
43
123321
4257
02:19
But there is a method to this madness.
44
127975
2020
Ama bu çılgınlığın da bir metodu var.
02:22
I call this "frugal science" --
45
130617
2230
Ben buna "basit bilim" diyorum;
02:24
the idea of sharing
the experience of science,
the experience of science,
46
132871
3852
yalnızca bilgiyi değil,
bilimsel deneyimleri de paylaşma fikri.
bilimsel deneyimleri de paylaşma fikri.
02:28
and not just the information.
47
136747
1715
02:31
To remind you:
48
139011
1215
Hatırlatmak isterim ki,
02:32
there are a billion people on this planet
49
140250
2084
gezegenimizde 1 milyar insan
02:34
who live with absolutely
no infrastructure:
no infrastructure:
50
142358
2515
hiçbir altyapı olmadan yaşıyor;
02:36
no roads,
51
144897
1614
yol yok,
02:38
no electricity
52
146535
1382
elektrik yok
02:39
and thus, no health care.
53
147941
1786
ve tabii, sağlık hizmeti de yok.
02:42
Also, there a billion kids
on this planet that live in poverty.
on this planet that live in poverty.
54
150967
4236
Ayrıca, gezegenimizde yoksulluk içinde
yaşayan 1 milyar çocuk var.
yaşayan 1 milyar çocuk var.
02:47
How are we supposed to inspire them
55
155700
1668
Çözüm üreten
yeni nesil olabilmeleri için
yeni nesil olabilmeleri için
02:49
for the next generation
of solution makers?
of solution makers?
56
157392
2322
onlara nasıl ilham verebiliriz?
02:52
There are health care workers
that we put on the line
that we put on the line
57
160264
2748
Bulaşıcı hastalıklarla savaşırken
kendilerini tehlikeye atan
kendilerini tehlikeye atan
02:55
to fight infectious diseases,
58
163036
1918
sağlık çalışanlarımız var;
02:56
to protect us with absolutely
bare-minimum tools and resources.
bare-minimum tools and resources.
59
164978
4457
çok az araç ve kaynakla
bizi korumaya çalışıyorlar.
bizi korumaya çalışıyorlar.
Bu yüzden Stanford'da laboratuvarda,
03:02
So as a lab at Stanford,
60
170584
1594
03:04
I think of this from a context
of frugal science
of frugal science
61
172202
3937
bunu "basit bilim" bağlamında düşünüyorum
03:08
and building solutions
for these communities.
for these communities.
62
176163
2585
ve bu toplumlara çözüm üretmek bağlamında.
03:10
Often we think about being able to do
diagnosis under a tree, off-grid.
diagnosis under a tree, off-grid.
63
178772
4582
Çoğu zaman, bir ağaç altında tanı
koyabilmeyi hayal ederiz, bağımsız olarak.
koyabilmeyi hayal ederiz, bağımsız olarak.
03:15
I'll tell you two examples
today of new tools.
today of new tools.
64
183816
2729
Bugün sizlere yeni aletlerden
iki örnek vereceğim.
iki örnek vereceğim.
03:18
One of them starts in Uganda.
65
186569
1805
Biri Uganda'da başladı.
03:20
In 2013,
66
188751
1529
2013'te,
03:22
on a field trip to detect
schistosomiasis with Foldscopes,
schistosomiasis with Foldscopes,
67
190304
4046
Foldskoplarımızla şistozomiyaz
parazitlerini tespit için arazideydik;
parazitlerini tespit için arazideydik;
03:26
I made a minor observation.
68
194374
2558
ufak bir gözlemim oldu.
03:28
In a clinic,
69
196956
1577
Bir klinikte,
03:30
in a far, remote area,
70
198557
1339
uzak, ayrı bir bölgede,
03:31
I saw a centrifuge
being used as a doorstop.
being used as a doorstop.
71
199920
3588
kapı tamponu olarak kullanılan
bir santrifüj görmüştüm.
bir santrifüj görmüştüm.
Yani basbayağı kapıyı tutmak için konmuş.
03:36
I mean -- quite literally, the doorstop.
72
204192
2391
03:38
And I asked them and they said,
73
206607
1726
Sorduğumda dediler ki,
03:40
"Oh, we don't actually have electricity,
74
208357
2027
"Bizim normalde elektriğimiz yok,
03:42
so this piece of junk
is good as a doorstop."
is good as a doorstop."
75
210408
3529
bu yüzden bu işe yaramaz parça,
kapı tamponu olarak iyi iş görüyor."
kapı tamponu olarak iyi iş görüyor."
Bilmeyenler için söyleyeyim:
Santrifüjler, numuneler üzerinde
Santrifüjler, numuneler üzerinde
03:46
Centrifuges, for some of you
who don't know,
who don't know,
76
214624
2702
03:49
are the pinnacle tool to be able
to do sample processing.
to do sample processing.
77
217350
3224
çalışılmasını sağlayan
son model aletlerdir.
son model aletlerdir.
03:52
You separate components
of blood or body fluids
of blood or body fluids
78
220598
2742
Kan veya vücut sıvılarını
bileşenlerine ayırır;
bileşenlerine ayırır;
03:55
to be able to detect
and identify pathogens.
and identify pathogens.
79
223364
2460
böylece patojenik bakterileri
tespit edebilirsiniz.
tespit edebilirsiniz.
03:58
But centrifuges are bulky, expensive --
80
226419
2834
Ama santrifüjler, büyük ve pahalıdırlar;
04:01
cost around 1,000 dollars --
81
229277
2194
fiyatı 1.000 dolar civarındadır
04:03
and really hard to carry out in the field.
82
231495
2006
ve arazide kullanması gerçekten zordur.
04:05
And of course,
83
233525
1157
Tabii ki,
güç kaynağı olmadan da çalışamazlar.
04:06
they don't work without power.
84
234706
1434
04:08
Sound familiar?
85
236164
1392
Bu size tanıdık geliyor mu?
04:09
So we started thinking
about solving this problem,
about solving this problem,
86
237580
2548
Böylece, bu sorunu çözmek için
düşünmeye başladık
düşünmeye başladık
04:12
and I came back --
87
240152
1550
ve sonunda
04:13
kept thinking about toys.
88
241726
1666
oyuncaklar üzerine düşünmeden edemedim.
04:15
Now ...
89
243818
1164
Şu anda,
04:18
I have a few with me here.
90
246030
1758
burada yanımda birkaç tane var.
04:19
I first started with yo-yos ...
91
247812
2107
Önce yo-yo'larla başladım;
04:21
and I'm a terrible yo-yo thrower.
92
249943
2631
yo-yo çevirmede çok kötüyümdür.
Bu nesneler çok hızlı döndükleri için,
04:24
Because these objects spin,
93
252923
1681
04:26
we wondered,
94
254628
1162
düşündük ki acaba,
04:27
could we actually use
the physics of these objects
the physics of these objects
95
255814
2357
bu nesnelerin fiziğinden
faydalanarak
faydalanarak
04:30
to be able to build centrifuges?
96
258195
1709
santrifüj yapabilir miyiz?
04:33
This was possibly the worst
throw I could make.
throw I could make.
97
261257
2490
Bu belki de yaptığım
en kötü döndürmeydi.
en kötü döndürmeydi.
Yine de, oyuncakların güvenli
alanında keşfe başladığınızda,
alanında keşfe başladığınızda,
04:36
But you might start realizing,
98
264436
1493
04:37
if you start exploring
the safe space of toys --
the safe space of toys --
99
265953
2839
bir şeyler fark etmeye başlarsınız.
04:40
we tried these spinning tops,
100
268816
2605
Bu dönen oyuncakları denedik;
04:43
and then in the lab,
101
271445
1882
sonra laboratuvarda,
04:45
we stumbled upon this wonder.
102
273351
2082
bu mucizeye rastladık.
04:47
It's the whirligig,
or a buzzer, or a rundle.
or a buzzer, or a rundle.
103
275770
3486
Işıklı, sesli bir topaç
veya fırıldak, ne derseniz.
veya fırıldak, ne derseniz.
04:51
A couple of strings and a little disk,
104
279280
2417
Bir çift sağlam iplik ve küçük bir disk
04:53
and if I push, it spins.
105
281721
2207
ve çektiğimde dönüveriyor.
04:56
How many of you have played
with this as a kid?
with this as a kid?
106
284350
2344
Kaçınız çocukluğunda bununla oynadı?
04:58
This is called a button-on-a-string.
107
286718
1848
İpte düğme oyuncağı.
05:00
OK, maybe 50 percent of you.
108
288590
1636
Tamam, sanırım %50'niz.
05:02
What you didn't realize --
109
290250
1558
Farkına varmadığınız şey ise şu:
05:03
that this little object
110
291832
2313
Bu minik nesne,
05:06
is the oldest toy
in the history of mankind ...
in the history of mankind ...
111
294169
4363
insanlık tarihinin en eski oyuncağıdır,
05:11
5,000 years ago.
112
299007
1645
5.000 yıl öncesine dayanıyor.
05:12
We have found relics of this object
hidden around on our planet.
hidden around on our planet.
113
300676
3699
Gezegenimizin çeşitli yerlerinde
bu nesnenin kalıntılarını bulduk.
bu nesnenin kalıntılarını bulduk.
05:17
Now the irony is,
114
305104
1941
İroniye bakın ki,
05:19
we actually don't understand
how this little thing works.
how this little thing works.
115
307069
3735
normalde bu küçük şeyin
nasıl çalıştığını anlamıyoruz.
nasıl çalıştığını anlamıyoruz.
05:22
That's when I get excited.
116
310828
1403
Beni heyecanlandıran da buydu.
05:24
So we got back to work,
117
312797
2081
Böylece işe koyulduk;
05:26
wrote down a couple of equations.
118
314902
1790
birkaç denklem yazdık.
05:29
If you take the input torque
that you put in,
that you put in,
119
317056
3313
Başta verdiğiniz torku,
diskteki sürtünmeyi
diskteki sürtünmeyi
05:32
you take the drag on this disc,
120
320393
2104
ve ipliklerdeki eğilme direncini
05:34
and the twist drag on these strings,
121
322521
1905
hesaba kattığınızda,
05:36
you should be able
to mathematically solve this.
to mathematically solve this.
122
324450
2489
bunu matematiksel olarak çözebilirsiniz.
05:38
This is not the only equation in my talk.
123
326963
2808
Tabii ki konuşmamdaki
tek denklem bu değil.
tek denklem bu değil.
05:41
Ten pages of math later,
124
329795
1832
On sayfa daha matematikten sonra,
05:43
we could actually write down
the complete analytical solution
the complete analytical solution
125
331651
2859
bu dinamik sistem için
tam bir analitik çözüm yazabildik.
05:46
for this dynamic system.
126
334534
1274
05:48
And out comes what we call "Paperfuge."
127
336388
3611
Sonuç ise "Kağıtfüj" dediğimiz şey.
05:52
That's my postdoc Saad Bhamla,
128
340023
2544
Bu doktora sonrası öğrencim Saad Bhamla.
Kağıtfüj'ü onunla birlikte icat ettik.
05:54
who's the co-inventor of Paperfuge.
129
342591
1667
05:56
And to the left, you see
all the centrifuges
all the centrifuges
130
344282
2245
Solda, "Kağıtfüj" ile
değiştirmeye çalıştığımız
değiştirmeye çalıştığımız
05:58
that we're trying to replace.
131
346551
1427
santrifüjleri görebilirsiniz.
06:00
This little object that you see right here
132
348002
3707
Tam burada gördüğünüz minik nesne
06:04
is a disc, a couple
of strings and a handle.
of strings and a handle.
133
352939
3245
bir disk, bir çift iplik
ve tutma kolları.
ve tutma kolları.
06:08
And when I spin
134
356208
1174
Gerdirip
bıraktığımda
06:09
and I push,
135
357940
1153
06:11
it starts to spin.
136
359117
1152
dönmeye başlıyor.
06:12
Now, when you realize,
137
360293
2085
Şimdi düşünün:
06:14
when you do the math,
138
362950
1395
Matematiğe girip,
06:17
when we calculate the rpm for this object,
139
365579
2490
bu nesnenin devrini hesapladığımızda,
06:20
mathematically, we should be able
to go all the way to a million rpm.
to go all the way to a million rpm.
140
368093
4732
dakikada 1 milyon devire
ulaşabileceğimizi görürüz.
ulaşabileceğimizi görürüz.
Şimdi, insan anatomisinde
çok az titreşim vardır.
çok az titreşim vardır.
06:24
Now, there is a little twist
in human anatomy,
in human anatomy,
141
372849
2193
06:27
because the resonant frequency
of this object is about 10 hertz,
of this object is about 10 hertz,
142
375066
3075
Bu nesneninse, çınlama anında
frekansı 10 hertz civarındadır.
frekansı 10 hertz civarındadır.
06:30
and if you've ever played the piano,
143
378165
1804
Oysa siz piyano çalarken dahi,
06:31
you can't go higher
than two or three hertz.
than two or three hertz.
144
379993
2094
iki ya da üç hertz'i aşamazsınız.
06:34
The maximum speed we've been able
to achieve with this object
to achieve with this object
145
382111
3264
Bu nesneyle çıkabileceğimiz
dakikadaki maksimum devir
dakikadaki maksimum devir
06:37
is not 10,000 rpm,
146
385399
1929
10.000 değil,
06:39
not 50,000 rpm --
147
387352
1604
50.000 değil,
06:40
120,000 rpm.
148
388980
1925
120.000 devir/dakika.
06:42
That's equal to 30,000 g-forces.
149
390929
2804
Bu da 30.000 gram-kuvvet'e eşit.
06:45
If I was to stick you right here
and have it spin,
and have it spin,
150
393757
3207
Sizi buraya tutturup,
bunu döndürseydim,
bunu döndürseydim,
06:48
you would think about the types
of forces you would experience.
of forces you would experience.
151
396988
3429
deneyimleyeceğiniz kuvvet türlerini
düşünsenize...
düşünsenize...
06:52
One of the factors of a tool like this
152
400441
2238
Böyle bir aletin faktörlerinden birisi,
06:54
is to be able to do diagnosis with this.
153
402703
2994
bununla teşhis yapabilmenizdir.
06:57
So, I'm going to do
a quick demo here, where --
a quick demo here, where --
154
405721
4280
Bunun için,
burada küçük bir gösteri yapacağım:
burada küçük bir gösteri yapacağım:
07:02
this is a moment where I'm going
to make a little finger prick,
to make a little finger prick,
155
410442
3595
Parmağımı birazcık kesip,
07:06
and a tiny drop of blood
is going to come out.
is going to come out.
156
414061
2275
minik bir damla kan alacağım.
07:08
If you don't like blood,
you don't have to look at it.
you don't have to look at it.
157
416360
2621
Kandan hoşlanmıyorsanız
bakmayabilirsiniz.
bakmayabilirsiniz.
07:11
Here is a little lancet.
158
419005
1339
Minik bir neşter.
07:12
These lancets are available everywhere,
159
420368
1870
Bunları her yerde bulabilrsiniz;
07:14
completely passive.
160
422262
1523
tamamen zararsız.
07:15
And if I've had breakfast today ...
161
423809
3586
Keşke sabah kahvaltı yapsaydım...
07:22
That didn't hurt at all.
162
430047
1487
Hiç acıtmadı.
07:23
OK, I take a little capillary
with a drop of blood --
with a drop of blood --
163
431558
3984
Tamam, bu çubuğa
bir damla kan alayım.
bir damla kan alayım.
07:27
now this drop of blood has answers,
164
435566
2259
Bu bir damla kanda
sorularımın cevapları var;
sorularımın cevapları var;
07:29
that's why I'm interested in it.
165
437849
1679
bu yüzden, bu kadar ilgileniyorum.
07:31
It might actually tell me whether
I have malaria right now or not.
I have malaria right now or not.
166
439910
3467
Hemen şu anda,
bana sıtma olup olmadığımı söyleyebilir.
bana sıtma olup olmadığımı söyleyebilir.
07:35
I take a little capillary,
167
443401
1832
Minik bir tüp alıyorum;
07:37
and you see it starts wicking in.
168
445257
2125
görüyorsunuz emiyor.
07:39
I'm going to draw a little more blood.
169
447888
2268
Birazcık daha kan alacağım.
07:44
And that's good enough for right now.
170
452782
2243
Şimdilik bu kadarı iyi.
07:47
Now, I just seal this capillary
by putting it in clay.
by putting it in clay.
171
455519
4130
Şimdi tüpü kille kapatıyorum.
07:55
And now that's sealed the sample.
172
463492
2280
Şimdi numune mühürlenmiş oldu.
07:57
We're going to take the sample,
173
465796
2129
Numuneyi alıp,
07:59
mount it on Paperfuge.
174
467949
1964
Kağıtfüj'e yerleştireceğiz.
08:09
A little piece of tape
to make a sealed cavity.
to make a sealed cavity.
175
477092
3388
Sabitlemek için bir parça bant.
08:12
So now the sample is completely enclosed.
176
480975
2895
Böylece numunemiz tamamen
kapanmış oldu.
kapanmış oldu.
08:19
And we are ready for a spin.
177
487107
2293
Döndürmeye hazırız.
08:23
I'm pushing and pulling with this object.
178
491019
2041
Bununla çekip bırakıyorum.
08:25
I'm going to load this up ...
179
493084
1699
Bunu yükleyeceğim
08:28
And you see the object starts spinning.
180
496277
2283
ve dönmeye başladığını göreceksiniz.
08:30
Unlike a regular centrifuge,
181
498584
2014
Normal bir santrifüjden farklı olarak,
08:32
this is a counter-rotating centrifuge.
182
500622
3779
bu çift yönlü dönen bir santrifüj.
08:36
It goes back and forth, back and forth ...
183
504425
2336
İleri, geri, ileri, geri...
08:39
And now I'm charging it up,
184
507221
2128
Şimdi yükleniyorum
08:41
and you see it builds momentum.
185
509373
1828
ve momentum oluştuğunu görüyorsunuz.
08:44
And now -- I don't know
if you can hear this --
if you can hear this --
186
512185
2612
Şimdi, duyabiliyor musunuz bilmiyorum?
08:46
30 seconds of this,
187
514821
1539
30 saniye içerisinde,
08:48
and I should be able to separate
all the blood cells with the plasma.
all the blood cells with the plasma.
188
516989
4325
kan hücreleri plazmadan
ayırılmış oluyor.
ayırılmış oluyor.
08:53
And the ratio of those blood
cells to plasma --
cells to plasma --
189
521938
2813
Bu kan hücrelerinin plazmaya oranı...
08:56
(Applause)
190
524775
2014
(Alkışlar)
09:00
Already, if you see right here,
191
528439
2335
Halihazırda, görüyorsanız,
buna odaklanırsanız,
09:04
if you focus on this,
192
532206
1624
ayrı ayrı miktarları
görebiliyor olmalısınız,
görebiliyor olmalısınız,
09:05
you should be able to see
a separated volume
a separated volume
193
533854
2545
09:09
of blood and plasma.
194
537272
1858
kan ve plazma.
09:11
And the ratio of that actually tells me
whether I might be anemic.
whether I might be anemic.
195
539154
3923
Bunun oranı, anemi olup
olmadığımı söyleyebilir.
olmadığımı söyleyebilir.
09:15
One the of aspects of this is,
we build many types of Paperfuges.
we build many types of Paperfuges.
196
543101
4037
Bunun bir diğer yönü de,
çok farklı Kağıtfüj'ler yapmış olmamız.
çok farklı Kağıtfüj'ler yapmış olmamız.
09:19
This one allows us to identify
malaria parasites
malaria parasites
197
547162
4466
Bu, sıtma parazitlerini
tespit etmemizi sağlıyor.
tespit etmemizi sağlıyor.
09:23
by running them for a little longer,
198
551652
1817
Biraz daha uzun çalıştırırsak,
09:25
and we can identify malaria parasites
that are in the blood
that are in the blood
199
553493
3566
kandaki sıtma parazitlerini
tespit edebiliriz.
tespit edebiliriz.
09:29
that we can separate out and detect
with something like a centrifuge.
with something like a centrifuge.
200
557083
3574
Bunu ancak santrifüj gibi
bir şeyle yapabilirsiniz.
bir şeyle yapabilirsiniz.
09:32
Another version of this allows me
to separate nucleic acids
to separate nucleic acids
201
560681
4480
Bunun bir başka versiyonu
nükleik asitleri ayırmaya yarar.
nükleik asitleri ayırmaya yarar.
09:37
to be able to do nucleic acid tests
out in the field itself.
out in the field itself.
202
565185
3557
Bu da, arazide nükleik asit testlerini
yapabilmemizi mümkün kılar.
yapabilmemizi mümkün kılar.
09:41
Here is another version that allows me
to separate bulk samples,
to separate bulk samples,
203
569573
4344
Bu da, toplu numunelerle
çalışmaya yarıyor.
çalışmaya yarıyor.
09:45
and then, finally,
204
573941
1570
Son olarak,
09:47
something new that we've been working on
205
575535
2000
üzerinde henüz çalışmakta olduğumuz,
09:49
to be able to implement the entire
multiplex test on an object like this.
multiplex test on an object like this.
206
577559
4795
çoklu testin tamamını
uygulayabileceğimiz bir tanesi.
uygulayabileceğimiz bir tanesi.
09:54
So where you do the sample preparation
and the chemistry in the same object.
and the chemistry in the same object.
207
582378
4337
Böylece numune hazırlama ve
test aynı nesneyle yapılabilecek.
test aynı nesneyle yapılabilecek.
09:59
Now ...
208
587540
1286
Şimdi,
hepsi güzel,
10:00
this is all good,
209
588850
1270
ama bunun hakkında
düşünmeye başladığınızda,
düşünmeye başladığınızda,
10:02
but when you start thinking about this,
210
590144
1907
bu aletlerin insanlarla
paylaşılması gerektiği açık.
paylaşılması gerektiği açık.
10:04
you have to share these tools with people.
211
592075
2089
10:06
And one of the things we did is --
we just got back from Madagascar;
we just got back from Madagascar;
212
594188
3382
Yaptığımız şeylerden birisi...
Madagaskar'dan henüz döndük;
Madagaskar'dan henüz döndük;
10:09
this is what clinical trials
for malaria look like --
for malaria look like --
213
597594
2578
bu da sıtmayla ilgili
klinik deneyler.
klinik deneyler.
10:12
(Laughter)
214
600196
1003
(Gülüşmeler)
10:13
You can do this while having coffee.
215
601223
2357
Bunu kahve içerken yapabilirsiniz.
10:15
But most importantly,
216
603604
1873
Ama en önemlisi,
10:17
this is a village six hours from any road.
217
605501
4062
bu köy, en yakın yola altı saat mesafede.
10:22
We are in a room with one of the senior
members of the community
members of the community
218
610036
4563
Topluluğun yaşlı üyelerinden biri ve
bir sağlık çalışanıyla birlikteyiz.
10:26
and a health care worker.
219
614623
1513
10:28
It really is this portion of the work
that excites me the most --
that excites me the most --
220
616160
3497
İşin, beni en fazla heyecanlandıran kısmı,
10:31
that smile,
221
619681
1158
işte bu gülümseme.
10:32
to be able to share simple but powerful
tools with people around the world.
tools with people around the world.
222
620863
3874
Basit ama etkili aletleri
dünyadaki insanlarla paylaşmak.
dünyadaki insanlarla paylaşmak.
10:37
Now, I forgot to tell you this,
223
625479
2302
Bu arada, söylemeyi unuttum:
10:39
that all of that cost me 20 cents to make.
224
627805
2403
Bunu üretmenin toplam maliyeti
sadece 20 sent.
sadece 20 sent.
10:43
OK, in the negative time I have left,
225
631510
2882
Peki, kalan kısa sürede size
10:46
I'll tell you about the most recent --
226
634416
2066
laboratuvarımızın en son...
10:48
(Laughter)
227
636506
1120
(Gülüşmeler)
10:49
invention from our lab.
228
637650
1870
icadından bahsedeceğim.
10:51
It's called Abuzz --
229
639544
1353
İsmi "Avızz"...
10:53
the idea that all of you
could help us fight mosquitoes;
could help us fight mosquitoes;
230
641618
4134
Fikir şu: Sivrisineklerle savaşmamıza
hepiniz yardımcı olabilirsiniz;
hepiniz yardımcı olabilirsiniz;
10:57
you could all help us track our enemies.
231
645776
2267
düşmanlarımızı izlememize
yardım edebilirsiniz.
yardım edebilirsiniz.
11:00
These are enemies because they cause
malaria, Zika, chikungunya, dengue.
malaria, Zika, chikungunya, dengue.
232
648067
3988
Bunlar düşmanımız çünkü sıtma, zika,
chikungunya, deng hummalarının sebebi.
chikungunya, deng hummalarının sebebi.
11:04
But the challenge is that we actually
don't know where our enemies are.
don't know where our enemies are.
233
652079
4784
Ama işin zor tarafı, düşmanlarımızın
yerlerini bilmememiz.
yerlerini bilmememiz.
11:08
The world map for where
mosquitoes are is missing.
mosquitoes are is missing.
234
656887
2979
Dünya sivrisinek haritası
diye bir şey yok.
diye bir şey yok.
11:12
So we started thinking about this.
235
660303
1743
Bu yüzden bunu düşünmeye başladık.
11:14
There are 3,500 species of mosquitoes,
236
662070
2035
3.500 sivrisinek türü var
ve hepsi birbirine çok benziyor.
11:16
and they're all very similar.
237
664129
1403
11:17
Some of them are so identical
238
665556
1439
Bazıları o kadar yakın ki,
11:19
that even an entomologist cannot
identify them under a microscope.
identify them under a microscope.
239
667019
3388
bir böcekbilimci bile
mikroskopla ayırt edemeyebiliyor.
mikroskopla ayırt edemeyebiliyor.
11:23
But they have an Achilles' heel.
240
671096
1785
Ama onların da bir Aşil tendonu var.
11:24
This is what mosquitoes flirting
with each other looks like.
with each other looks like.
241
672905
3200
Bu flört eden sivrisineklerin görüntüsü.
11:28
That's a male chasing a female.
242
676129
2229
Dişiyi kovalayan bir erkek.
11:30
They're actually talking to each other
with their wingbeat frequencies.
with their wingbeat frequencies.
243
678382
3821
Kanat çırpma frekanslarıyla
birbirleriyle konuşurlar.
birbirleriyle konuşurlar.
11:34
(Buzzing sound)
244
682227
1040
(Vızıltı)
11:35
And thus, they have a signature.
245
683291
2357
Bu yüzden, bir imzaları vardır.
11:38
We realized that using a regular phone,
246
686652
3364
Fark ettik ki, normal bir telefonla,
11:42
a $5-10 flip phone --
247
690040
2541
5-10 dolarlık bir şey,
11:44
how many remember what this object is?
248
692605
2102
kimler bunu hatırlar?
11:46
(Laughter)
249
694731
1060
(Gülüşmeler)
11:47
We can record these acoustic
signatures from mosquitoes.
signatures from mosquitoes.
250
695815
4161
Bununla, sivrisineklerin
sesli imzalarını kaydedebiliriz.
sesli imzalarını kaydedebiliriz.
11:52
I'll tell you exactly how to do this.
251
700000
1936
Size bunun nasıl yapıldığını anlatayım.
11:53
I caught some mosquitoes outside.
252
701960
1691
Dışardan birkaç sivrisinek yakaladım.
11:55
Unlike Bill [Gates], I'm not
going to release them.
going to release them.
253
703675
2388
Bill (Gates) gibi, onları
serbest bırakmayacağım.
serbest bırakmayacağım.
11:58
(Laughter)
254
706087
1040
(Gülüşmeler)
11:59
But I will tell you how
to record from this.
to record from this.
255
707151
2575
Size nasıl kayıt yaptığımı anlatacağım.
12:01
All you do is tap them and they fly.
256
709750
2442
Yapmanız gereken, tıklamak, hemen uçarlar.
12:04
You can first test --
257
712216
1341
Önce bir test edebilirsiniz.
12:05
I can actually hear that.
258
713581
1752
Duyabiliyorum.
12:07
And you bring your phone,
which has microphones --
which has microphones --
259
715357
2454
Sonra telefonunuzu alın,
mikrofonu var...
mikrofonu var...
12:09
it turns out the mics
are so damn good already,
are so damn good already,
260
717835
2366
mikrofon çalışır,
zaten artık mikrofonlar çok iyi,
zaten artık mikrofonlar çok iyi,
12:12
even on regular phones,
261
720225
1240
normal telefonlarda bile,
12:13
that you can pick up
this near-field signature.
this near-field signature.
262
721489
2433
bu bölgenin imzasını alabilirsiniz.
12:15
And since I'm out of time,
263
723946
2138
Zamanım kalmadığı için,
12:18
let me just play the recording
that I made a day ago.
that I made a day ago.
264
726108
3692
bir gün önce aldığım kaydı dinleteyim.
12:21
(Mosquitoes buzz)
265
729824
2540
(Sivrisinek vızıltıları)
12:24
This is all the charming sound
that you heard before
that you heard before
266
732388
2928
Daha önce duyduğumuz
büyüleyici ses,
büyüleyici ses,
12:27
that you all love.
267
735340
1184
hepinizin bayıldığı ses.
Bunun sonuçlarından birisi şu:
12:30
One of the contexts of this
268
738786
1421
12:32
is that being able to do this
with a regular cell phone
with a regular cell phone
269
740231
3214
Normal bir cep telefonuyla
bunu yapabilmek,
bunu yapabilmek,
12:35
allows us to map mosquito species.
270
743469
3160
sivrisinek türlerinin haritasını
çıkarmamıza yarar.
çıkarmamıza yarar.
12:39
Using a flip phone,
271
747657
1692
Bir kapaklı telefonla,
12:41
we mapped one of the largest
acoustic databases
acoustic databases
272
749373
2978
en büyük ses veritabanı
haritasını çıkardık;
haritasını çıkardık;
12:44
with 25 to 20 species of mosquitoes
that carry human pathogens.
that carry human pathogens.
273
752375
5228
insan patojenleri taşıyan
20-25 sivrisinek türünü kapsıyor.
20-25 sivrisinek türünü kapsıyor.
12:49
And from this and machine learning,
274
757627
1679
Buna makina öğrenmesini de
eklersek,
eklersek,
12:51
anybody who uploads this data,
275
759330
1784
verileri yüklediğimizde,
12:53
we can identify and tell the probability
276
761138
1988
çalışmakta olduğumuz sivrisinek türünün
12:55
of what species of mosquitoes
you're actually working with.
you're actually working with.
277
763150
2834
olasılığını belirleyebilir
ve söyleyebiliriz.
ve söyleyebiliriz.
12:58
We call this Abuzz,
and if any of you want to sign up,
and if any of you want to sign up,
278
766008
2815
Buna "Avızz" diyoruz
ve kaydolmak isterseniz
ve kaydolmak isterseniz
tek yapmanız gereken
bu siteye gitmek.
bu siteye gitmek.
13:00
just go to the website.
279
768847
1218
13:02
Let me close with something
280
770523
1642
Bir şey ekleyerek bitiriyorum;
13:04
that's very important
and dear to my heart.
and dear to my heart.
281
772189
2301
benim için çok önemli
ve değerli.
ve değerli.
13:07
One of the challenges of today
is we have terrible problems.
is we have terrible problems.
282
775504
3947
Günümüz zorluklarından bir tanesi,
berbat sorunlarımızın olması.
berbat sorunlarımızın olması.
13:11
We have a billion people
with absolutely no health care,
with absolutely no health care,
283
779475
2898
Sağlık hizmetlerinden yoksun
bir milyar insan,
bir milyar insan,
13:14
climate change, biodiversity loss,
284
782397
2125
iklim değişikliği,
biyoçeşitliliğin azalması
biyoçeşitliliğin azalması
13:16
on and on and on.
285
784546
1185
ve bu gibi daha niceleri.
13:18
And we hope that science
is going to provide the answer.
is going to provide the answer.
286
786226
2950
Ancak umarım bilim,
çözümleri bulacaktır.
çözümleri bulacaktır.
13:21
But before you leave this theatre today,
287
789590
2148
Ama bugün bu salonu terk etmeden önce,
13:23
I want you to promise one thing.
288
791762
1754
size bir söz vermek isterim.
13:25
We're going to make science accessible --
289
793925
2378
Bilimi ulaşılabilir hale getireceğiz;
13:29
not just to the people who can afford it,
290
797066
2139
sadece maddi imkanları olanlar için değil,
13:31
but a billion others who can't.
291
799229
1882
diğer bir milyar insan için de.
13:33
Let's make science and scientific
literacy a human right.
literacy a human right.
292
801761
4016
Gelin bilimi ve bilimsel okuryazarlığı
insan haklarına ekleyelim.
insan haklarına ekleyelim.
13:39
The moment that you pass the tingling
feeling of making a discovery
feeling of making a discovery
293
807564
4675
İcat yapma hazzını bir çocuktan diğerine
13:44
to another child,
294
812263
1511
geçirdiğiniz an,
13:46
you're enabling them to be
the next group of people
the next group of people
295
814443
3792
onların, sorunları çözecek olan
13:50
who will actually solve these problems.
296
818259
2108
sonraki insan topluluğu
olmalarını sağlarsınız.
olmalarını sağlarsınız.
13:52
Thank you.
297
820391
1175
Teşekkürler.
13:53
(Applause)
298
821590
3378
(Alkış)
ABOUT THE SPEAKER
Manu Prakash - Physicist, inventorTED Fellow Manu Prakash is on a mission to bring radical new technology to global health.
Why you should listen
An assistant professor of bioengineering at Stanford University, Manu Prakash is a physicist working at the molecular scale to try and understand no less than how the world really works. As he told BusinessWeek in 2010, he is humbled and inspired by nature’s own solutions to the world's biggest problems. "I build and design tools to uncover how and why biological systems so often outsmart us. I believe one day we will be able to understand the physical design principles of life on Earth, leading to a new way to look at the world we live in."
Born in Meerut, India, Prakash earned a BTech in computer science and engineering from the Indian Institute of Technology in Kanpur before moving to the United States. He did his master’s and PhD in applied physics at MIT before founding the Prakash Lab at Stanford.
Prakash's ultra-low-cost, "print-and-fold" paper microscope won a $100,000 grant from the Gates Foundaton in 2012.
Manu Prakash | Speaker | TED.com