TED2017
Manu Prakash: Lifesaving scientific tools made of paper
Manu Prakash: Dụng cụ khoa học cứu sinh bằng giấy
Filmed:
Readability: 4
1,431,573 views
Nhà phát minh Manu Prakash biến các vật liệu hàng ngày thành các thiết bị khoa học hữu ích, từ kính hiển vi bằng giấy đến bộ theo dõi muỗi thông minh. Từ sân khấu TED Fellows, anh đã giới thiệu Paperfuge, máy ly tâm bằng tay được lấy cảm hứng từ một món đồ chơi quay tròn có giá 20 xu và có thể làm được công việc tương đương một chiếc máy trị giá 1.000 đô la mà không cần điện.
Manu Prakash - Physicist, inventor
TED Fellow Manu Prakash is on a mission to bring radical new technology to global health. Full bio
TED Fellow Manu Prakash is on a mission to bring radical new technology to global health. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
So, I love making tools
and sharing them with people.
and sharing them with people.
0
1150
3135
Tôi yêu thích việc tạo ra các công cụ
và chia sẻ với mọi người.
và chia sẻ với mọi người.
00:17
I remember as a child,
1
5118
1390
Tôi nhớ khi còn nhỏ,
00:18
my first tool I built
was actually a microscope
was actually a microscope
2
6532
3293
dụng cụ đầu tiên tôi tạo ra
là một chiếc kính hiển vi
là một chiếc kính hiển vi
00:21
that I built by stealing lenses
from my brother's eyeglasses.
from my brother's eyeglasses.
3
9849
3672
mà tôi đã tạo bằng cách lấy trộm
tròng kính từ cặp kính của anh trai tôi.
tròng kính từ cặp kính của anh trai tôi.
00:26
He wasn't that thrilled.
4
14289
1787
Anh ấy đã không hào hứng đến vậy.
00:28
But, you know, maybe
because of that moment,
because of that moment,
5
16100
2170
Nhưng có lẽ từ thời điểm đó
00:30
30 years later,
6
18294
1153
mà tới 30 năm sau này,
00:31
I'm still making microscopes.
7
19471
1888
tôi vẫn đang chế tạo kính hiển vi.
00:34
And the reason I built these tools
is for moments like this.
is for moments like this.
8
22359
3299
Và lý do tôi chế tạo những công cụ đó
là vì những giây phút thế này.
là vì những giây phút thế này.
00:39
(Video) Girl: I have
black things in my hair --
black things in my hair --
9
27559
2420
Cô gái: Tôi có cái gì màu đen
trong tóc của mình
trong tóc của mình
00:42
Manu Prakash: This is a school
in the Bay Area.
in the Bay Area.
10
30003
2275
Manu Prakash: Đây là một
trường học ở Bay Area.
trường học ở Bay Area.
00:44
(Video) MP: The living world
far supersedes our imagination
far supersedes our imagination
11
32840
4464
MP: Cuộc sống trên thế giới thật khác xa
so với tưởng tượng của chúng ta
so với tưởng tượng của chúng ta
00:49
of how things actually work.
12
37328
1967
về việc nó thực sự vận hành như thế nào.
00:51
(Video) Boy: Oh my God!
13
39319
2451
(Đoạn băng) Cậu bé: Ôi chúa ơi!
00:55
MP: Right -- oh my God!
14
43773
2352
MP: Đúng, "Ôi chúa ơi!"
00:58
I hadn't realized this would be
such a universal phrase.
such a universal phrase.
15
46621
3001
Tôi đã không nhận ra cụm từ đó
phổ biến đến mức nào.
phổ biến đến mức nào.
01:03
Over the last two years,
16
51123
1800
Hơn 2 năm vừa qua,
01:04
in my lab,
17
52947
1167
ở phòng thí nghiệm,
chúng tôi sản xuất
50,000 chiếc kính hiển vi gấp gọn
50,000 chiếc kính hiển vi gấp gọn
01:06
we built 50,000 Foldscopes
18
54138
2075
01:08
and shipped them
to 130 countries in the world,
to 130 countries in the world,
19
56237
2910
và chuyển chúng tới 130
quốc gia trên thế giới,
quốc gia trên thế giới,
01:11
at no cost to the kids we sent them to.
20
59171
2586
miễn phí cho trẻ em.
01:14
This year alone,
21
62238
1243
Chỉ riêng năm nay,
01:15
with the support of our community,
22
63505
2132
với sự ủng hộ của cộng đồng,
01:17
we are planning to ship
a million microscopes
a million microscopes
23
65661
2480
chúng tôi lên kế hoạch
gửi một triệu kính hiển vi
gửi một triệu kính hiển vi
01:20
to kids around the world.
24
68165
1362
cho trẻ em trên thế giới.
01:22
What does that do?
25
70034
1570
Việc làm đó để làm gì?
01:23
It creates an inspiring community
of people around the world,
of people around the world,
26
71628
3756
Nó tạo ra một cộng đồng những người
truyền cảm hứng trên toàn thế giới,
truyền cảm hứng trên toàn thế giới,
01:27
learning and teaching each other,
27
75408
1672
cùng học và dạy lẫn nhau,
01:29
from Kenya to Kampala
to Kathmandu to Kansas.
to Kathmandu to Kansas.
28
77104
4090
từ Kenya đến Kampala đến
Kathmandu đến Kansas.
Kathmandu đến Kansas.
01:33
And one of the phenomenal things
that I love about this
that I love about this
29
81218
2645
Và một trong những
điều phi thường mà tôi yêu thích
điều phi thường mà tôi yêu thích
01:35
is the sense of community.
30
83887
1556
là ý thức cộng đồng.
01:37
There's a kid in Nicaragua
31
85871
1392
Có một đứa trẻ ở Nicaragua
01:39
teaching others how to identify
mosquito species that carry dengue
mosquito species that carry dengue
32
87287
4194
đang dạy những người khác cách xác định
loài muỗi gây ra bệnh sốt xuất huyết
loài muỗi gây ra bệnh sốt xuất huyết
01:43
by looking at the larva
under a microscope.
under a microscope.
33
91505
2418
bằng việc nhìn ấu trùng
dưới kính hiển vi.
dưới kính hiển vi.
01:45
There's a pharmacologist
who came up with a new way
who came up with a new way
34
93947
2548
Có một nhà nghiên cứu dược học
đã phát minh ra một cách mới
đã phát minh ra một cách mới
01:48
to detect fake drugs anywhere.
35
96519
2243
để phát hiện ra thuốc giả ở mọi nơi.
01:51
There is a girl who wondered:
36
99402
2059
Có một cô gái đã băn khoăn:
01:53
"How does glitter actually work?"
37
101485
1698
"Kim tuyến hoạt động như thế nào?"
01:55
and discovered the physics
of crystalline formation in glitter.
of crystalline formation in glitter.
38
103207
3719
và đã khám phá ra quy luật vật lý của
sự hình thành tinh thể trong kim tuyến.
sự hình thành tinh thể trong kim tuyến.
01:59
There is an Argentinian doctor
39
107713
1605
Có một bác sĩ người Argentina
02:01
who's trying to do field cervical cancer
screening with this tool.
screening with this tool.
40
109342
4262
đang cố gắng tiến hành khám sàng lọc
ung thư cổ tử cung với công cụ này.
ung thư cổ tử cung với công cụ này.
02:05
And yours very truly found
a species of flea
a species of flea
41
113628
3738
Và chiếc máy của các bạn
đã thực sự tìm ra một loại bọ chét
đã thực sự tìm ra một loại bọ chét
02:09
that was dug inside my heel in my foot
one centimeter deep.
one centimeter deep.
42
117390
4776
được lấy ra từ một centimet
sâu trong gót chân của tôi.
sâu trong gót chân của tôi.
02:15
Now, you might think
of these as anomalies.
of these as anomalies.
43
123321
4257
Bây giờ, bạn có thể nghĩ
những thứ này thật dị thường,
những thứ này thật dị thường,
02:19
But there is a method to this madness.
44
127975
2020
Nhưng có phương pháp
cho sự điên rồ này.
cho sự điên rồ này.
02:22
I call this "frugal science" --
45
130617
2230
Tôi gọi nó là "khoa học tiết kiệm" -
02:24
the idea of sharing
the experience of science,
the experience of science,
46
132871
3852
ý tưởng chia sẻ kinh nghiệm khoa học,
02:28
and not just the information.
47
136747
1715
chứ không chỉ là thông tin.
02:31
To remind you:
48
139011
1215
Để nhắc cho các bạn nhớ:
02:32
there are a billion people on this planet
49
140250
2084
có một tỷ người trên hành tinh này
02:34
who live with absolutely
no infrastructure:
no infrastructure:
50
142358
2515
sống mà hoàn toàn không có cơ sở hạ tầng:
02:36
no roads,
51
144897
1614
không đường xá,
02:38
no electricity
52
146535
1382
không điện, và
02:39
and thus, no health care.
53
147941
1786
dĩ nhiên, không có
chăm sóc sức khỏe.
chăm sóc sức khỏe.
02:42
Also, there a billion kids
on this planet that live in poverty.
on this planet that live in poverty.
54
150967
4236
Ngoài ra, có 1 tỷ trẻ em trên hành tinh
này đang sống trong nghèo khó.
này đang sống trong nghèo khó.
02:47
How are we supposed to inspire them
55
155700
1668
Làm sao để truyền cảm hứng để chúng
02:49
for the next generation
of solution makers?
of solution makers?
56
157392
2322
trở thành thế hệ những người
giải quyết vấn đề?
giải quyết vấn đề?
02:52
There are health care workers
that we put on the line
that we put on the line
57
160264
2748
Có những nhân viên chăm sóc sức khỏe
mạo hiểm bản thân
mạo hiểm bản thân
02:55
to fight infectious diseases,
58
163036
1918
phòng chống các căn bệnh truyền nhiễm,
02:56
to protect us with absolutely
bare-minimum tools and resources.
bare-minimum tools and resources.
59
164978
4457
để bảo vệ chúng ta, hoàn toàn bằng
những công cụ và nguồn lực tối thiểu.
những công cụ và nguồn lực tối thiểu.
Từ phòng thí nghiệm ở Stanford,
03:02
So as a lab at Stanford,
60
170584
1594
03:04
I think of this from a context
of frugal science
of frugal science
61
172202
3937
tôi suy nghĩ về điều này từ
bối cảnh của khoa học tiết kiệm
bối cảnh của khoa học tiết kiệm
03:08
and building solutions
for these communities.
for these communities.
62
176163
2585
và việc xây dựng giải pháp
cho những cộng đồng này.
cho những cộng đồng này.
03:10
Often we think about being able to do
diagnosis under a tree, off-grid.
diagnosis under a tree, off-grid.
63
178772
4582
Chúng tôi thường nghĩ về khả năng chẩn
bệnh dưới một cái cây, không bị lệ thuộc.
bệnh dưới một cái cây, không bị lệ thuộc.
03:15
I'll tell you two examples
today of new tools.
today of new tools.
64
183816
2729
Tôi sẽ kể hai ví dụ
về những công cụ mới hiện nay.
về những công cụ mới hiện nay.
03:18
One of them starts in Uganda.
65
186569
1805
Một trong số chúng bắt đầu từ Uganda.
03:20
In 2013,
66
188751
1529
Vào năm 2013,
03:22
on a field trip to detect
schistosomiasis with Foldscopes,
schistosomiasis with Foldscopes,
67
190304
4046
trong một chuyến đi thực địa để phát hiện
bệnh sán máng bằng Kính hiển vi gấp gọn,
bệnh sán máng bằng Kính hiển vi gấp gọn,
03:26
I made a minor observation.
68
194374
2558
tôi đã có một quan sát nhỏ.
03:28
In a clinic,
69
196956
1577
Trong một phòng khám,
03:30
in a far, remote area,
70
198557
1339
ở một vùng xa xôi hẻo lánh,
03:31
I saw a centrifuge
being used as a doorstop.
being used as a doorstop.
71
199920
3588
Tôi thấy một máy ly tâm
được sử dụng như một cái chặn cửa.
được sử dụng như một cái chặn cửa.
03:36
I mean -- quite literally, the doorstop.
72
204192
2391
Ý tôi là, gần như, một cái chặn cửa.
03:38
And I asked them and they said,
73
206607
1726
Rồi tôi hỏi họ và họ trả lời,
03:40
"Oh, we don't actually have electricity,
74
208357
2027
"Ồ, chúng tôi thực sự không có điện,
03:42
so this piece of junk
is good as a doorstop."
is good as a doorstop."
75
210408
3529
vì vậy mảnh rác này
là một cái chặn cửa tốt."
là một cái chặn cửa tốt."
03:46
Centrifuges, for some of you
who don't know,
who don't know,
76
214624
2702
Máy ly tâm, cho một số người không biết,
03:49
are the pinnacle tool to be able
to do sample processing.
to do sample processing.
77
217350
3224
là công cụ đỉnh cao
có thể xử lý mẫu.
có thể xử lý mẫu.
03:52
You separate components
of blood or body fluids
of blood or body fluids
78
220598
2742
Bạn phân tách các
thành phần máu hoặc dịch cơ thể
thành phần máu hoặc dịch cơ thể
03:55
to be able to detect
and identify pathogens.
and identify pathogens.
79
223364
2460
để phát hiện ra và xác định mầm bệnh.
03:58
But centrifuges are bulky, expensive --
80
226419
2834
Nhưng máy ly tâm cồng kềnh, tốn kém --
04:01
cost around 1,000 dollars --
81
229277
2194
tốn khoảng 1000 đô la --
04:03
and really hard to carry out in the field.
82
231495
2006
và rất khó để vận hành trong lĩnh vực này.
04:05
And of course,
83
233525
1157
Và dĩ nhiên,
chúng vô dụng
nếu thiếu năng lượng.
nếu thiếu năng lượng.
04:06
they don't work without power.
84
234706
1434
04:08
Sound familiar?
85
236164
1392
Nghe quen thuộc phải không?
04:09
So we started thinking
about solving this problem,
about solving this problem,
86
237580
2548
Vì vậy, chúng tôi tìm
cách giải quyết vấn đề này,
cách giải quyết vấn đề này,
04:12
and I came back --
87
240152
1550
và tôi đã quay lại
04:13
kept thinking about toys.
88
241726
1666
liên tục nghĩ về đồ chơi.
04:15
Now ...
89
243818
1164
Bây giờ ...
04:18
I have a few with me here.
90
246030
1758
Tôi có một vài món đồ ở đây.
04:19
I first started with yo-yos ...
91
247812
2107
Tôi sẽ bắt đầu với yo-yos ...
04:21
and I'm a terrible yo-yo thrower.
92
249943
2631
và tôi là người chơi yo-yo rất tệ.
04:24
Because these objects spin,
93
252923
1681
Bởi vì món đồ này có thể quay,
04:26
we wondered,
94
254628
1162
chúng tôi tự hỏi,
04:27
could we actually use
the physics of these objects
the physics of these objects
95
255814
2357
liệu có thể dùng tính chất
vật lý của vật này
vật lý của vật này
04:30
to be able to build centrifuges?
96
258195
1709
để chế tạo máy ly tâm được không?
04:33
This was possibly the worst
throw I could make.
throw I could make.
97
261257
2490
Đây có thể là cú ném
tồi tệ nhất tôi có thể làm.
tồi tệ nhất tôi có thể làm.
04:36
But you might start realizing,
98
264436
1493
Nhưng bạn có lẽ
bắt đầu nhận ra,
bắt đầu nhận ra,
04:37
if you start exploring
the safe space of toys --
the safe space of toys --
99
265953
2839
nếu bạn bắt đầu khám phá
miền giới hạn của đồ chơi,
miền giới hạn của đồ chơi,
04:40
we tried these spinning tops,
100
268816
2605
chúng tôi đã thử những đầu quay,
04:43
and then in the lab,
101
271445
1882
và sau đó trong phòng thí nghiệm,
04:45
we stumbled upon this wonder.
102
273351
2082
chúng tôi vô tình phát hiện
sự kì diệu này.
sự kì diệu này.
04:47
It's the whirligig,
or a buzzer, or a rundle.
or a buzzer, or a rundle.
103
275770
3486
Nó là một con quay, hoặc
một cái còi, hoặc một cái chốt.
một cái còi, hoặc một cái chốt.
04:51
A couple of strings and a little disk,
104
279280
2417
Một vài sợi dây và một cái đĩa nhỏ,
04:53
and if I push, it spins.
105
281721
2207
và nếu tôi kéo, nó quay.
04:56
How many of you have played
with this as a kid?
with this as a kid?
106
284350
2344
Có bao nhiêu bạn đã
chơi cái này hồi còn nhỏ?
chơi cái này hồi còn nhỏ?
04:58
This is called a button-on-a-string.
107
286718
1848
Cái này được gọi là con cù.
05:00
OK, maybe 50 percent of you.
108
288590
1636
OK, có lẽ là 50% trong số các bạn.
05:02
What you didn't realize --
109
290250
1558
Điều mà bạn không nhận ra
05:03
that this little object
110
291832
2313
là vật bé nhỏ này đây
05:06
is the oldest toy
in the history of mankind ...
in the history of mankind ...
111
294169
4363
là đồ chơi lâu đời nhất
trong lịch sử loài người -
trong lịch sử loài người -
05:11
5,000 years ago.
112
299007
1645
5,000 năm về trước.
05:12
We have found relics of this object
hidden around on our planet.
hidden around on our planet.
113
300676
3699
Chúng tôi đã tìm thấy di tích của
vật thể này trên hành tinh của chúng ta.
vật thể này trên hành tinh của chúng ta.
05:17
Now the irony is,
114
305104
1941
Bây giờ điều trớ trêu là,
05:19
we actually don't understand
how this little thing works.
how this little thing works.
115
307069
3735
chúng ta thực sự không hiểu
vật bé nhỏ này hoạt động như thế nào.
vật bé nhỏ này hoạt động như thế nào.
05:22
That's when I get excited.
116
310828
1403
Đó là khi tôi thấy hứng thú.
05:24
So we got back to work,
117
312797
2081
Vì vậy chúng tôi đã trở lại làm việc,
05:26
wrote down a couple of equations.
118
314902
1790
và viết ra một vài phương trình.
05:29
If you take the input torque
that you put in,
that you put in,
119
317056
3313
Nếu bạn dùng mômen quay
mà tay bạn tạo ra,
mà tay bạn tạo ra,
05:32
you take the drag on this disc,
120
320393
2104
lực kéo tác động trên chiếc đĩa,
05:34
and the twist drag on these strings,
121
322521
1905
và mômen xoắn của những sợi dây này
05:36
you should be able
to mathematically solve this.
to mathematically solve this.
122
324450
2489
thì bạn có thể giải nó bằng toán học.
05:38
This is not the only equation in my talk.
123
326963
2808
Phương trình này không phải
duy nhất ở bài giảng của tôi.
duy nhất ở bài giảng của tôi.
05:41
Ten pages of math later,
124
329795
1832
Mười trang toán học sau đó,
05:43
we could actually write down
the complete analytical solution
the complete analytical solution
125
331651
2859
Chúng ta có thể viết ra
giải pháp phân tích hoàn chỉnh
giải pháp phân tích hoàn chỉnh
05:46
for this dynamic system.
126
334534
1274
cho bộ máy năng động này.
05:48
And out comes what we call "Paperfuge."
127
336388
3611
Và xuất hiện những gì
chúng ta gọi là "Máy li tâm giấy".
chúng ta gọi là "Máy li tâm giấy".
05:52
That's my postdoc Saad Bhamla,
128
340023
2544
Đây là tiến sĩ Saad Bhamla,
05:54
who's the co-inventor of Paperfuge.
129
342591
1667
người đồng phát minh Paperfuge.
05:56
And to the left, you see
all the centrifuges
all the centrifuges
130
344282
2245
Bên trái, bạn có thể thấy
những chiếc máy li tâm
những chiếc máy li tâm
05:58
that we're trying to replace.
131
346551
1427
mà chúng tôi cố gắng thay thế.
06:00
This little object that you see right here
132
348002
3707
Vật nhỏ bé mà bạn nhìn thấy ở đây
06:04
is a disc, a couple
of strings and a handle.
of strings and a handle.
133
352939
3245
là một cái đĩa, một cặp dây và tay cầm.
06:08
And when I spin
134
356208
1174
Và khi tôi quay
06:09
and I push,
135
357940
1153
và đẩy chúng,
06:11
it starts to spin.
136
359117
1152
nó bắt đầu quay.
06:12
Now, when you realize,
137
360293
2085
Bây giờ, khi bạn nhận ra,
06:14
when you do the math,
138
362950
1395
khi bạn làm toán,
06:17
when we calculate the rpm for this object,
139
365579
2490
khi bạn tính toán số vòng/phút
cho đối tượng này,
cho đối tượng này,
06:20
mathematically, we should be able
to go all the way to a million rpm.
to go all the way to a million rpm.
140
368093
4732
theo toán học, chúng ta có thể
đạt được một triệu vòng/phút.
đạt được một triệu vòng/phút.
06:24
Now, there is a little twist
in human anatomy,
in human anatomy,
141
372849
2193
Giờ, có chút bất ngờ
trong cơ thể con người,
trong cơ thể con người,
06:27
because the resonant frequency
of this object is about 10 hertz,
of this object is about 10 hertz,
142
375066
3075
bởi vì tần số cộng hưởng
của đối tượng này là khoảng 10 Hz,
của đối tượng này là khoảng 10 Hz,
06:30
and if you've ever played the piano,
143
378165
1804
và nếu bạn đã từng chơi piano,
06:31
you can't go higher
than two or three hertz.
than two or three hertz.
144
379993
2094
bạn không thể chơi mức cao hơn 2 đến 3 Hz.
06:34
The maximum speed we've been able
to achieve with this object
to achieve with this object
145
382111
3264
Tốc độ tối đa chúng ta
có thể đạt được với vật này
có thể đạt được với vật này
06:37
is not 10,000 rpm,
146
385399
1929
không phải là 10.000 vòng/phút,
06:39
not 50,000 rpm --
147
387352
1604
không phải 50.000 vòng/phút --
06:40
120,000 rpm.
148
388980
1925
mà là 120.000 vòng/phút.
06:42
That's equal to 30,000 g-forces.
149
390929
2804
Tương đương với 30,000 lực hấp dẫn.
06:45
If I was to stick you right here
and have it spin,
and have it spin,
150
393757
3207
Nếu tôi buộc bạn vào đây và cho nó quay,
06:48
you would think about the types
of forces you would experience.
of forces you would experience.
151
396988
3429
bạn sẽ suy nghĩ về
các loại lực bạn sẽ trải nghiệm.
các loại lực bạn sẽ trải nghiệm.
06:52
One of the factors of a tool like this
152
400441
2238
Một trong những yếu tố của công cụ như này
06:54
is to be able to do diagnosis with this.
153
402703
2994
là khả năng dùng nó trong chuẩn đoán bệnh.
06:57
So, I'm going to do
a quick demo here, where --
a quick demo here, where --
154
405721
4280
Vì vậy, tôi sẽ làm một bản
thử nghiệm nhanh ở đây,
thử nghiệm nhanh ở đây,
07:02
this is a moment where I'm going
to make a little finger prick,
to make a little finger prick,
155
410442
3595
Bây giờ là tôi chuẩn bị
châm vào đầu ngón tay.
châm vào đầu ngón tay.
07:06
and a tiny drop of blood
is going to come out.
is going to come out.
156
414061
2275
và một giọt máu nhỏ sẽ chảy ra.
07:08
If you don't like blood,
you don't have to look at it.
you don't have to look at it.
157
416360
2621
Nếu bạn không thích máu,
bạn không cần phải nhìn đâu.
bạn không cần phải nhìn đâu.
07:11
Here is a little lancet.
158
419005
1339
Đây là lưỡi dao y tế nhỏ.
07:12
These lancets are available everywhere,
159
420368
1870
Những lưỡi dao này
có sẵn ở mọi nơi,
có sẵn ở mọi nơi,
07:14
completely passive.
160
422262
1523
hoàn toàn thụ động.
07:15
And if I've had breakfast today ...
161
423809
3586
Và nếu tôi đã ăn sáng ngày hôm nay ...
07:22
That didn't hurt at all.
162
430047
1487
nó sẽ không đau chút nào.
07:23
OK, I take a little capillary
with a drop of blood --
with a drop of blood --
163
431558
3984
Được rồi, tôi lấy một ống dẫn
với một giọt máu
với một giọt máu
07:27
now this drop of blood has answers,
164
435566
2259
bây giờ giọt máu này
chứa đựng câu trả lời,
chứa đựng câu trả lời,
07:29
that's why I'm interested in it.
165
437849
1679
đó là lý do tôi hứng thú với nó.
07:31
It might actually tell me whether
I have malaria right now or not.
I have malaria right now or not.
166
439910
3467
Nó có thể cho tôi biết
tôi có bị sốt rét ngay bây giờ hay không.
tôi có bị sốt rét ngay bây giờ hay không.
07:35
I take a little capillary,
167
443401
1832
Tôi lấy ống dẫn nhỏ,
07:37
and you see it starts wicking in.
168
445257
2125
và nó bắt đầu đi vào.
07:39
I'm going to draw a little more blood.
169
447888
2268
Tôi sẽ lấy thêm một ít máu.
07:44
And that's good enough for right now.
170
452782
2243
Và hiện tại chừng này là đủ rồi.
07:47
Now, I just seal this capillary
by putting it in clay.
by putting it in clay.
171
455519
4130
Bây giờ, tôi chỉ cần bịt kín mạch máu này
bằng cách đặt nó trong đất sét.
bằng cách đặt nó trong đất sét.
07:55
And now that's sealed the sample.
172
463492
2280
Và bây giờ nó là mẫu được niêm phong.
07:57
We're going to take the sample,
173
465796
2129
Chúng ta sẽ lấy mẫu đó,
07:59
mount it on Paperfuge.
174
467949
1964
gắn nó vào Paperfuge.
08:09
A little piece of tape
to make a sealed cavity.
to make a sealed cavity.
175
477092
3388
Lấy một miếng băng nhỏ tạo một khoang kín.
08:12
So now the sample is completely enclosed.
176
480975
2895
Vì vậy, bây giờ mẫu này
hoàn toàn được đóng kín.
hoàn toàn được đóng kín.
08:19
And we are ready for a spin.
177
487107
2293
Và chúng ta đã sẵn sàng cho nó quay.
08:23
I'm pushing and pulling with this object.
178
491019
2041
Tôi đang đẩy và kéo với vật thể này.
08:25
I'm going to load this up ...
179
493084
1699
Tôi đang tải cái này lên...
08:28
And you see the object starts spinning.
180
496277
2283
Và bạn thấy vật thể này bắt đầu quay.
08:30
Unlike a regular centrifuge,
181
498584
2014
Không giống như máy ly tâm thông thường,
08:32
this is a counter-rotating centrifuge.
182
500622
3779
đây là máy ly tâm quay ngược.
08:36
It goes back and forth, back and forth ...
183
504425
2336
Nó di chuyển lên và xuống,
lên và xuống ...
lên và xuống ...
08:39
And now I'm charging it up,
184
507221
2128
Và bây giờ tôi sạc nó lên,
08:41
and you see it builds momentum.
185
509373
1828
và bạn thấy nó hình
thành momen lực.
thành momen lực.
08:44
And now -- I don't know
if you can hear this --
if you can hear this --
186
512185
2612
Và bây giờ, tôi không biết
bạn có thể nghe thấy không,
bạn có thể nghe thấy không,
08:46
30 seconds of this,
187
514821
1539
30 giây làm việc này,
08:48
and I should be able to separate
all the blood cells with the plasma.
all the blood cells with the plasma.
188
516989
4325
và tôi có thể phân tách tất cả
các tế bào máu khỏi huyết tương.
các tế bào máu khỏi huyết tương.
08:53
And the ratio of those blood
cells to plasma --
cells to plasma --
189
521938
2813
Và tỷ lệ của những tế bào máu này
so với huyết tương,
so với huyết tương,
08:56
(Applause)
190
524775
2014
(Vỗ tay)
09:00
Already, if you see right here,
191
528439
2335
Nếu bạn nhìn vào chỗ này,
09:04
if you focus on this,
192
532206
1624
nếu bạn tập trung vào nó,
09:05
you should be able to see
a separated volume
a separated volume
193
533854
2545
bạn có thể nhìn thấy
thể tích được tách rời
thể tích được tách rời
09:09
of blood and plasma.
194
537272
1858
của máu và huyết tương.
09:11
And the ratio of that actually tells me
whether I might be anemic.
whether I might be anemic.
195
539154
3923
Và tỷ lệ đó cho tôi biết rằng
tôi có bị thiếu máu không.
tôi có bị thiếu máu không.
09:15
One the of aspects of this is,
we build many types of Paperfuges.
we build many types of Paperfuges.
196
543101
4037
Một trong những khía cạnh của điều này là,
chúng tôi làm ra nhiều loại Paperfuges.
chúng tôi làm ra nhiều loại Paperfuges.
09:19
This one allows us to identify
malaria parasites
malaria parasites
197
547162
4466
Loại này cho phép chúng tôi
xác định ký sinh trùng sốt rét
xác định ký sinh trùng sốt rét
09:23
by running them for a little longer,
198
551652
1817
bằng cách chạy chúng lâu hơn một chút,
09:25
and we can identify malaria parasites
that are in the blood
that are in the blood
199
553493
3566
và chúng tôi có thể xác định
ký sinh trùng sốt rét ở trong máu
ký sinh trùng sốt rét ở trong máu
09:29
that we can separate out and detect
with something like a centrifuge.
with something like a centrifuge.
200
557083
3574
giống như khi chúng tôi sử dụng
một máy li tâm để tách và phát hiện.
một máy li tâm để tách và phát hiện.
09:32
Another version of this allows me
to separate nucleic acids
to separate nucleic acids
201
560681
4480
Một phiên bản khác
cho phép tôi tách axit nucleic
cho phép tôi tách axit nucleic
09:37
to be able to do nucleic acid tests
out in the field itself.
out in the field itself.
202
565185
3557
để có thể làm bài kiểm tra axit nucleic
ở bên ngoài.
ở bên ngoài.
09:41
Here is another version that allows me
to separate bulk samples,
to separate bulk samples,
203
569573
4344
Đây là một phiên bản cho phép
tôi phân tách ra các mẫu rời,
tôi phân tách ra các mẫu rời,
09:45
and then, finally,
204
573941
1570
và sau đó, cuối cùng,
09:47
something new that we've been working on
205
575535
2000
một điều mới mà
chúng tôi đang tiến hành
chúng tôi đang tiến hành
09:49
to be able to implement the entire
multiplex test on an object like this.
multiplex test on an object like this.
206
577559
4795
để có thể thực hiện toàn bộ thí nghiệm đa
phức hợp trên một đối tượng thế này.
phức hợp trên một đối tượng thế này.
09:54
So where you do the sample preparation
and the chemistry in the same object.
and the chemistry in the same object.
207
582378
4337
Vì vậy, nơi bạn chuẩn bị mẫu
và hóa chất trong cùng một đối tượng.
và hóa chất trong cùng một đối tượng.
09:59
Now ...
208
587540
1286
Bây giờ...
10:00
this is all good,
209
588850
1270
tất cả đều tốt,
10:02
but when you start thinking about this,
210
590144
1907
nhưng khi bạn bắt đầu nghĩ về chúng,
10:04
you have to share these tools with people.
211
592075
2089
bạn phải chia sẻ công cụ
này với người khác.
này với người khác.
10:06
And one of the things we did is --
we just got back from Madagascar;
we just got back from Madagascar;
212
594188
3382
Một điều chúng tôi đã làm là --
chúng tôi vừa trở về từ Madagascar;
chúng tôi vừa trở về từ Madagascar;
10:09
this is what clinical trials
for malaria look like --
for malaria look like --
213
597594
2578
đây là cách thử nghiệm
lâm sàng bệnh sốt rét diễn ra --
lâm sàng bệnh sốt rét diễn ra --
10:12
(Laughter)
214
600196
1003
(cười)
10:13
You can do this while having coffee.
215
601223
2357
Bạn có thể làm thí nghiệm
khi đang uống cà phê.
khi đang uống cà phê.
10:15
But most importantly,
216
603604
1873
Nhưng quan trọng nhất là,
10:17
this is a village six hours from any road.
217
605501
4062
Có một ngôi làng mà phải đi
sáu tiếng đồng hồ mới tới đường cái.
sáu tiếng đồng hồ mới tới đường cái.
10:22
We are in a room with one of the senior
members of the community
members of the community
218
610036
4563
Chúng tôi đang ở cùng phòng với một trong
những thành viên lớn tuổi nhất của làng
những thành viên lớn tuổi nhất của làng
10:26
and a health care worker.
219
614623
1513
và một nhân viên chăm sóc y tế.
10:28
It really is this portion of the work
that excites me the most --
that excites me the most --
220
616160
3497
Nó thực sự là điều khiến tôi
thích thú nhất ở công việc này --
thích thú nhất ở công việc này --
10:31
that smile,
221
619681
1158
nụ cười đó,
10:32
to be able to share simple but powerful
tools with people around the world.
tools with people around the world.
222
620863
3874
để chia sẻ những dụng cụ đơn giản mà
hữu dụng với mọi người trên thế giới.
hữu dụng với mọi người trên thế giới.
10:37
Now, I forgot to tell you this,
223
625479
2302
Bây giờ, tôi quên nói với bạn điều này,
10:39
that all of that cost me 20 cents to make.
224
627805
2403
tất cả chi phí phải trả là 20 cent.
10:43
OK, in the negative time I have left,
225
631510
2882
OK, trong thời gian ít ỏi còn lại
10:46
I'll tell you about the most recent --
226
634416
2066
Tôi sẽ nói cho bạn về thứ gần đây nhất
10:48
(Laughter)
227
636506
1120
(cười)
10:49
invention from our lab.
228
637650
1870
phát minh ở phòng
thí nghiệm chúng tôi.
thí nghiệm chúng tôi.
10:51
It's called Abuzz --
229
639544
1353
Nó được gọi là Abuzz --
10:53
the idea that all of you
could help us fight mosquitoes;
could help us fight mosquitoes;
230
641618
4134
ý tưởng là bạn có thể giúp chúng tôi
chống lại tất cả các loại muỗi;
chống lại tất cả các loại muỗi;
10:57
you could all help us track our enemies.
231
645776
2267
bạn có thể giúp chúng tôi
tìm ra kẻ thù chung.
tìm ra kẻ thù chung.
11:00
These are enemies because they cause
malaria, Zika, chikungunya, dengue.
malaria, Zika, chikungunya, dengue.
232
648067
3988
Chúng là kẻ thù vì chúng gây ra sốt rét,
Zika, chikungunya, sốt xuất huyết.
Zika, chikungunya, sốt xuất huyết.
11:04
But the challenge is that we actually
don't know where our enemies are.
don't know where our enemies are.
233
652079
4784
Nhưng thách thức là chúng ta thực sự
không biết kẻ thù của chúng ta ở đâu.
không biết kẻ thù của chúng ta ở đâu.
11:08
The world map for where
mosquitoes are is missing.
mosquitoes are is missing.
234
656887
2979
Vẫn còn thiếu bản đồ thế giới
về những nơi muỗi trú ngụ.
về những nơi muỗi trú ngụ.
11:12
So we started thinking about this.
235
660303
1743
Vì vậy chúng tôi
đã nghĩ về điều này.
đã nghĩ về điều này.
11:14
There are 3,500 species of mosquitoes,
236
662070
2035
Có 3,500 loại muỗi,
11:16
and they're all very similar.
237
664129
1403
Và tất cả đều tương tự nhau.
11:17
Some of them are so identical
238
665556
1439
Một vài loại giống hệt nhau
11:19
that even an entomologist cannot
identify them under a microscope.
identify them under a microscope.
239
667019
3388
thậm chí nhà côn trùng học cũng không
thể xác định dưới kính hiển vi.
thể xác định dưới kính hiển vi.
11:23
But they have an Achilles' heel.
240
671096
1785
Nhưng chúng cũng có điểm yếu.
11:24
This is what mosquitoes flirting
with each other looks like.
with each other looks like.
241
672905
3200
Những con muỗi tán tỉnh nhau như thế này.
11:28
That's a male chasing a female.
242
676129
2229
Đó là một con đực
theo đuổi một con cái
theo đuổi một con cái
11:30
They're actually talking to each other
with their wingbeat frequencies.
with their wingbeat frequencies.
243
678382
3821
Chúng đang nói chuyện với nhau
với tần số của chúng.
với tần số của chúng.
11:34
(Buzzing sound)
244
682227
1040
(Âm thanh vo vo)
11:35
And thus, they have a signature.
245
683291
2357
Và do vậy, chúng có ký hiệu với nhau.
11:38
We realized that using a regular phone,
246
686652
3364
Chúng tôi nhận ra rằng sử dụng
điện thoại thông thường,
điện thoại thông thường,
11:42
a $5-10 flip phone --
247
690040
2541
chiếc điện thoại gập giá 5-10 đô
11:44
how many remember what this object is?
248
692605
2102
Có bao nhiêu người nhớ cái này là gì?
11:46
(Laughter)
249
694731
1060
(cười)
11:47
We can record these acoustic
signatures from mosquitoes.
signatures from mosquitoes.
250
695815
4161
Chúng tôi có thể thu âm những
âm thanh đặc trưng từ muỗi.
âm thanh đặc trưng từ muỗi.
11:52
I'll tell you exactly how to do this.
251
700000
1936
Tôi sẽ cho bạn biết chính xác cách làm.
11:53
I caught some mosquitoes outside.
252
701960
1691
Tôi bắt vài con muỗi bên ngoài.
11:55
Unlike Bill [Gates], I'm not
going to release them.
going to release them.
253
703675
2388
Không giống Bill (Gates), tôi sẽ
không thả chúng.
không thả chúng.
11:58
(Laughter)
254
706087
1040
(cười)
11:59
But I will tell you how
to record from this.
to record from this.
255
707151
2575
Nhưng tôi sẽ nói cho bạn
cách để ghi âm từ chúng.
cách để ghi âm từ chúng.
12:01
All you do is tap them and they fly.
256
709750
2442
tất cả các bạn làm là vỗ nhẹ
và chúng bay.
và chúng bay.
12:04
You can first test --
257
712216
1341
Bạn có thể làm thử trước,
12:05
I can actually hear that.
258
713581
1752
Tôi có thể thực sự nghe thấy chúng,
12:07
And you bring your phone,
which has microphones --
which has microphones --
259
715357
2454
Và dùng điện thoại của bạn,
trong đó có micro,
trong đó có micro,
12:09
it turns out the mics
are so damn good already,
are so damn good already,
260
717835
2366
thực sự là mic đã rất tốt rồi
12:12
even on regular phones,
261
720225
1240
trên cả điện thoại thường,
12:13
that you can pick up
this near-field signature.
this near-field signature.
262
721489
2433
bạn có thể lấy đặc trưng gần trường này.
12:15
And since I'm out of time,
263
723946
2138
Và bởi vì tôi không còn thời gian nữa,
12:18
let me just play the recording
that I made a day ago.
that I made a day ago.
264
726108
3692
tôi sẽ chỉ bật bản thu âm
mà tôi đã thu một ngày trước đây.
mà tôi đã thu một ngày trước đây.
12:21
(Mosquitoes buzz)
265
729824
2540
(muỗi kêu)
12:24
This is all the charming sound
that you heard before
that you heard before
266
732388
2928
Đây là tất cả âm thanh quyến rũ
mà bạn đã từng nghe
mà bạn đã từng nghe
12:27
that you all love.
267
735340
1184
mà mọi người đều yêu.
Một trong những ứng dụng của nó
12:30
One of the contexts of this
268
738786
1421
12:32
is that being able to do this
with a regular cell phone
with a regular cell phone
269
740231
3214
là chỉ với điện thoại di động thông thường
12:35
allows us to map mosquito species.
270
743469
3160
chúng ta có thể lập bản đồ các loài muỗi
12:39
Using a flip phone,
271
747657
1692
Sử dụng một chiếc điện thoại gập,
12:41
we mapped one of the largest
acoustic databases
acoustic databases
272
749373
2978
chúng tôi lập bản đồ một trong những
dữ liệu âm thanh lớn nhất
dữ liệu âm thanh lớn nhất
12:44
with 25 to 20 species of mosquitoes
that carry human pathogens.
that carry human pathogens.
273
752375
5228
với 25 đến 20 loài muỗi
mang mầm bệnh của con người.
mang mầm bệnh của con người.
12:49
And from this and machine learning,
274
757627
1679
Nhờ đó và nhờ cải tiến máy móc,
12:51
anybody who uploads this data,
275
759330
1784
Bất cứ ai tải lên dữ liệu này,
12:53
we can identify and tell the probability
276
761138
1988
Chúng ta có thể xác định
và biết xác suất
và biết xác suất
12:55
of what species of mosquitoes
you're actually working with.
you're actually working with.
277
763150
2834
của loại muỗi mà bạn đang tìm hiểu.
12:58
We call this Abuzz,
and if any of you want to sign up,
and if any of you want to sign up,
278
766008
2815
Chúng tôi gọi đây là Abuzz,
và nếu có ai muốn đăng ký,
và nếu có ai muốn đăng ký,
13:00
just go to the website.
279
768847
1218
chỉ cần vào trang web.
13:02
Let me close with something
280
770523
1642
Tôi sẽ kết thúc bằng những điều
13:04
that's very important
and dear to my heart.
and dear to my heart.
281
772189
2301
rất quan trọng từ sâu trong trái tim tôi.
13:07
One of the challenges of today
is we have terrible problems.
is we have terrible problems.
282
775504
3947
Một trong những thách thức ngày nay là
chúng ta có những vấn đề tồi tệ.
chúng ta có những vấn đề tồi tệ.
13:11
We have a billion people
with absolutely no health care,
with absolutely no health care,
283
779475
2898
Một tỷ người hoàn toàn
không được chăm sóc sức khoẻ,
không được chăm sóc sức khoẻ,
13:14
climate change, biodiversity loss,
284
782397
2125
Biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học,
13:16
on and on and on.
285
784546
1185
và nhiều nhiều nữa.
13:18
And we hope that science
is going to provide the answer.
is going to provide the answer.
286
786226
2950
Và chúng tôi hy vọng rằng khoa học
sẽ đưa ra câu trả lời.
sẽ đưa ra câu trả lời.
13:21
But before you leave this theatre today,
287
789590
2148
Nhưng trước khi bạn rời
trường quay hôm nay,
trường quay hôm nay,
13:23
I want you to promise one thing.
288
791762
1754
tôi muốn bạn hứa một điều.
13:25
We're going to make science accessible --
289
793925
2378
Chúng ta sẽ làm cho khoa học
có thể tiếp cận được
có thể tiếp cận được
13:29
not just to the people who can afford it,
290
797066
2139
không chỉ đối với những người
có đủ khả năng,
có đủ khả năng,
13:31
but a billion others who can't.
291
799229
1882
mà còn với một tỷ người khác không thể.
13:33
Let's make science and scientific
literacy a human right.
literacy a human right.
292
801761
4016
Hãy khiến khoa học và tri thức
trở thành quyền của con người.
trở thành quyền của con người.
13:39
The moment that you pass the tingling
feeling of making a discovery
feeling of making a discovery
293
807564
4675
Khoảnh khắc mà bạn
truyền cảm hứng khám phá
truyền cảm hứng khám phá
13:44
to another child,
294
812263
1511
đến một đứa trẻ khác,
13:46
you're enabling them to be
the next group of people
the next group of people
295
814443
3792
bạn đang giúp chúng trở thành
những người trong tương lai
những người trong tương lai
13:50
who will actually solve these problems.
296
818259
2108
thực sự giải quyết các vấn đề này.
13:52
Thank you.
297
820391
1175
Xin cảm ơn.
13:53
(Applause)
298
821590
3378
ABOUT THE SPEAKER
Manu Prakash - Physicist, inventorTED Fellow Manu Prakash is on a mission to bring radical new technology to global health.
Why you should listen
An assistant professor of bioengineering at Stanford University, Manu Prakash is a physicist working at the molecular scale to try and understand no less than how the world really works. As he told BusinessWeek in 2010, he is humbled and inspired by nature’s own solutions to the world's biggest problems. "I build and design tools to uncover how and why biological systems so often outsmart us. I believe one day we will be able to understand the physical design principles of life on Earth, leading to a new way to look at the world we live in."
Born in Meerut, India, Prakash earned a BTech in computer science and engineering from the Indian Institute of Technology in Kanpur before moving to the United States. He did his master’s and PhD in applied physics at MIT before founding the Prakash Lab at Stanford.
Prakash's ultra-low-cost, "print-and-fold" paper microscope won a $100,000 grant from the Gates Foundaton in 2012.
Manu Prakash | Speaker | TED.com