TED2009
Kary Mullis: A next-gen cure for killer infections
کاری مولیس: چارەسەری داهاتووی جینی بۆ نەخۆشیی کوشندە ی توشبوو بەهۆی بەکتریاوە
Filmed:
Readability: 3.4
691,090 views
دەرمانی دژی بەکتریا خەڵک ئەکوژێت، تەنانەت لە نەخۆشخانە گەورەکانیشدا. بەڵام ئێستا نەخۆشی (ستاف) و (ئەنتراکس تێکەڵی بابەتەکە بوون. کیمیا زانی خاوەنی خەڵاتی نۆبڵ کاری مولیس، کە هاوڕێیەکی خۆی بینیوە مردووە کە دژە بەکرتیای بەهێز نەیان توانیوە ڕزگاری بکەن، هەستاوە بە دانانی چارەسەرێکی نوێ کە بەڵێنی زۆر گەورە بە مرۆڤایەتی دەدات.
Kary Mullis - Biochemist
Kary Mullis won the Nobel Prize in Chemistry for developing a way to copy a strand of DNA. (His technique, called PCR, jump-started the 1990s' biorevolution.) He's known for his wide-ranging interests -- and strong opinions. Full bio
Kary Mullis won the Nobel Prize in Chemistry for developing a way to copy a strand of DNA. (His technique, called PCR, jump-started the 1990s' biorevolution.) He's known for his wide-ranging interests -- and strong opinions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
So it was about four years ago, five years ago,
0
0
3000
نزیکەی ٤ بۆ ٥ ساڵ لەمەوپێش
00:21
I was sitting on a stage in Philadelphia, I think it was,
1
3000
2000
لە فیلادلفیا لەسەر ستەیجێک دانیشتبووم وا بزانم
00:23
with a bag similar to this.
2
5000
3000
جانتایەکی وەک ئەمەم پێ بوو
00:26
And I was pulling a molecule out of this bag.
3
8000
3000
شتێکم لە جانتاکە دەرهێنا
00:29
And I was saying, you don't know this molecule really well,
4
11000
3000
بە خۆمم دەوت، تۆ بە باشی نازانیت ئەم شتە چییە
00:32
but your body knows it extremely well.
5
14000
3000
بەڵام جەستەم بە باشی دەزانێت ئەمە چییە
00:35
And I was thinking that your body hated it, at the time,
6
17000
4000
بیرم لەوە دەکردەوە کە جەستەم ڕقی لێیەتی، لەو کاتەدا
00:39
because we are very immune to this. This is called alpha-gal epitope.
7
21000
3000
چونکە ئێمە خۆمان زۆر لەمە دەپارێزین، بەمەش دەوترێت ئەلفا-گەیل ئیپیتۆپ
00:42
And the fact that pig heart valves have lots of these on them
8
24000
4000
ڕاستییەک هەیە کە دەمەوانەی دڵی بەراز ڕێژەیەکی زۆری لەم مادەیە تێدایە
00:46
is the reason that you can't transplant a pig heart valve into a person easily.
9
28000
4000
هەر بۆیە ناتوانرێت دڵی بەراز بە ئاسانی بگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ
00:50
Actually our body doesn't hate these.
10
32000
2000
لە ڕاستیدا جەستەی ئێمە ڕقی لەمە نییە
00:52
Our body loves these. It eats them.
11
34000
3000
جەستەمان حەزی لەمەیە و دەشی خوات
00:55
I mean, the cells in our immune system are always hungry.
12
37000
3000
مەبەستم ئەوەیە، کە خانەکانی سیستەمی بەرگری جەستەمان هەمیشە برسییانە
00:58
And if an antibody is stuck to one of these things
13
40000
4000
وە ئەگەر دژە لەش بە یەکێک لەم گەردیلانە بچەسپێت
01:02
on the cell, it means "that's food."
14
44000
3000
لەناو خانەدا،ئەوە دەگەیەنێت کە " ئەو شتە خواردنە"
01:05
Now, I was thinking about that and I said, you know, we've got this
15
47000
2000
بیرم لەوە دەکردەوە و بە خۆمم دەوت، ئێمە خاوەن ئەم
01:07
immune response to this ridiculous molecule
16
49000
3000
سیستەمی بەرگرییەین کە دژی ئەو گەردە بێ مانایانەیە
01:10
that we don't make, and we see it a lot in other animals and stuff.
17
52000
4000
کە خۆمان دروستی ناکەین بەڵکو زۆر لە ئاژەڵەکانی تردا بەدییان دەکەین
01:14
But I said we can't get rid of it,
18
56000
3000
بەڵام دەمگوت کە ناتوانین لێیان ڕزگار ببین
01:17
because all the people who tried to transplant heart valves
19
59000
2000
چونکە هەموو ئەوانەی کە هەوڵیان داوە کە دەمەوانەی دڵیان بگوێزنەوە
01:19
found out you can't get rid of that immunity.
20
61000
2000
بۆیان دەرکەوتووە کە ناتوانن ڕزگاریان ببێت لەو سیستەمی بەرگرییەی کە هەیانە
01:21
And I said, why don't you use that?
21
63000
2000
منیش وتم، بۆچی ئەوە بەکار نەهێنین؟
01:23
What if I could stick this molecule,
22
65000
3000
باشە چی دەبێت ئەگەر ئەم گەردە
01:26
slap it onto a bacteria
23
68000
2000
بە بەکترییایەکەوە ببەستینەوە
01:28
that was pathogenic to me, that had just invaded my lungs?
24
70000
4000
ئەمە جۆرێکی نەخۆشییە کە ڕەنگە بەم دواییانە توشی سییەکانم بووبێت
01:32
I mean I could immediately tap into
25
74000
2000
مەبەستم ئەوەیە کە دەتوانم دەم و دەست
01:34
an immune response that was already there,
26
76000
2000
بگەڕێمەوە بۆ سیستەمی بەرگری کە لە جەستەدا ئامادەیە
01:36
where it was not going to take five or six days to develop it --
27
78000
3000
کە پێویستی بە ماوەی ٥ بۆ ٦ ڕۆژ نەبوو بۆ گەشەکردن و
01:39
it was going to immediately attack whatever this thing was on.
28
81000
3000
یەکسەر هێرش دەکاتە سەر ئەو گەردیلەیەی کە چۆتە لاشەکەوە
01:42
It was kind of like the same thing that happens when you,
29
84000
2000
ئەمە هەر وەک ئەوە وایە کاتێک تۆ
01:44
like when you're getting stopped for a traffic ticket in L.A.,
30
86000
4000
لە ترافیکێکی لۆس ئەنجلس دەوەستیت و
01:48
and the cop drops a bag of marijuana in the back of your car,
31
90000
3000
پۆلیس پاکەتێک مادەی هۆشبەر دەخاتە پشتی سەیارەکەی تۆوە
01:51
and then charges you for possession of marijuana.
32
93000
3000
وە تاوانبارت دەکات بەوەی کە ئەو ماددەیە هی تۆیە
01:54
It's like this very fast, very efficient way to get people off the street.
33
96000
4000
ئەمەش ڕێگەیەکی باشە بۆ ئەوەی شەقامەکانی پێ چۆڵ کەیت
01:58
(Laughter)
34
100000
2000
پێکەنین
02:00
So you can take a bacteria
35
102000
2000
کەواتە تۆ دەتوانیت کە بەکتریایەک بەکاربهێنیت
02:02
that really doesn't make these things at all,
36
104000
2000
کە ئەم شتانە ناکەن
02:04
and if you could clamp these on it really well
37
106000
2000
ئەگەر توانیت ئەم پڕۆسەیە بەڕگێیەکی باش بکەیت
02:06
you have it taken off the street.
38
108000
2000
ئەوا تۆ سەرکەوتوو بوویت
02:08
And for certain bacteria
39
110000
2000
هەروەها بۆ جۆرێکی تایبەتی بەکتریا
02:10
we don't have really efficient ways to do that anymore.
40
112000
2000
ڕێگەیەکی کارامە و چاکمان نییە کە ئەمە بکەین
02:12
Our antibiotics are running out.
41
114000
2000
دژە بەکتریاکان لە جەستەماندا نەمێنێت
02:14
And, I mean, the world apparently is running out too.
42
116000
3000
مەبەستم لەوەیە جیهانیش بە ئاشکرا کۆتای پێدێت
02:17
So probably it doesn't matter 50 years from now --
43
119000
3000
لەوانەیە پاش ٥٠ ساڵی تر چیتر ئەمە وەک کێشە تەماشا نەکرێ
02:20
streptococcus and stuff like that will be rampant --
44
122000
3000
لەوانەیە بۆ ئەو کات (ستریپۆکۆکەس) و شتی تری لەو بابەتە بکرێتە کێشە
02:23
because we won't be here. But if we are --
45
125000
2000
چونکە ئەو کاتە ئێمە نامێنین، بەڵام ئەگەر ماین
02:25
(Laughter)
46
127000
2000
(پێکەنین)
02:27
we're going to need something to do with the bacteria.
47
129000
2000
بۆ ئەو کاتە پێویستمان بە شتێک دەبێت بۆ ڕو بە ڕو بونەوەی ئەو بەکترییایانە
02:29
So I started working with this thing,
48
131000
4000
هەر بۆیە لەو بوارەدا دەستم بە کار کردن کرد
02:33
with a bunch of collaborators.
49
135000
2000
لەگەڵ دەستەیەک لە هاوکارانمدا
02:35
And trying to attach this to things that were
50
137000
3000
هەوڵدان بۆ بەستنەوەی ئەم شتە بەو بەکتریایانەی
02:38
themselves attached to certain specific target zones,
51
140000
4000
کە خۆیان دەبەستنەوە بە ئامانجێکی تایبەتی دیاری کراوەوە
02:42
bacteria that we don't like.
52
144000
2000
ئەویش ئەو بەکتریایانەن کە حەزی لێ ناکەین
02:44
And I feel now like George Bush.
53
146000
4000
ئێستا هەستەکەم وەک جۆرج بۆش وام
02:48
It's like "mission accomplished."
54
150000
2000
وەک ئەوەی بڵێیت ئەرکەکە جێبەجی کرا
02:50
So I might be doing something dumb, just like he was doing at the time.
55
152000
3000
لەبەرئەوەی لەوانەیە شتێکی بێ ئەقڵانە بکەم هەروەک ئەو پێشتر کردویەتی
02:53
But basically what I was talking about there we've now gotten to work.
56
155000
4000
بەڵام ئەو شتانەی کە ئەوسا قسەم لەبارەوە دەکردن، خستمانە بواری جێبەجێ کردنەوە
02:57
And it's killing bacteria. It's eating them.
57
159000
4000
ئەویش کوشتنی بەکتریا و خواردنیان بوو
03:01
This thing can be stuck, like that little green triangle up there,
58
163000
4000
ئەم بەکتریایانەش لەوانەیە گیر بخوا، وەک ئەوسێ گۆشە سەوزەی سەرەوە
03:05
sort of symbolizing this right now.
59
167000
3000
کە هێمایەکە بۆ ئەوە
03:08
You can stick this to something called a DNA aptamer.
60
170000
3000
دەتوانیت ئەمە بلکێنیت بە شتێکەوە کە پێی دەوترێت شریتی زانیارییەکان دی ئێن ئەی
03:11
And that DNA aptamer will attach specifically
61
173000
2000
وە ئەو شریتی زانیاریانەش دەلکێن بەو
03:13
to a target that you have selected for it.
62
175000
2000
ئامانجەی کە تۆ بۆت هەڵبژاردووە
03:15
So you can find a little feature on a bacterium that you don't like,
63
177000
4000
کەواتە تۆ دەتوانیت خاسیەتێکی ئەو بەکتریایەی کە زیان بەخشە و حەزی لێ ناکەیت بدۆزیتەوە
03:19
like Staphylococcus -- I don't like it in particular,
64
181000
3000
هەر وەک بەکتریای (ستریپۆکۆس) کە من حەزی لێ ناکەم
03:22
because it killed a professor friend of mine last year.
65
184000
3000
چونکە ساڵی ڕابردوو پڕۆفیسۆرێکی هاوڕێمی کوشت
03:25
It doesn't respond to antibiotics. So I don't like it.
66
187000
3000
ئەمانە دژە بەکتریا کاریان تێ ناکات بۆیە ڕقم لێیانە
03:28
And I'm making an aptamer that will have this attached to it.
67
190000
3000
منیش (ئەپتامەر)ێک دروست دەکەم کە خۆی بەم بەکتریایانەوە دەلکێنیت
03:31
That will know how to find Staph when it's in your body,
68
193000
3000
ئەم جۆرە دەزانێت کە چۆن (ستاف) بدۆزێتەوە کاتێک لە لەشدایە
03:34
and will alert your immune system to go after it.
69
196000
3000
سیستەمی بەرگری جەستەیی ئاگادار دەکاتەوە کە دوای بەکتریاکە بکەوێت
03:37
Here's what happened. See that line on the very top
70
199000
3000
ئەمە پڕۆسەیەکە، ئەو خەتەی سەرەوە دەبینن
03:40
with the little dots?
71
202000
2000
کە ئەو خاڵە بچوکانەی لەگەڵە ؟
03:42
That's a bunch of mice that had been poisoned
72
204000
3000
ئەوە کۆمەڵێک مشکن کە ژەهراوی کراون
03:45
by our scientist friends down in Texas,
73
207000
2000
لەلایەن هاوڕێ زاناکانی ئێمەوە لە خواروی تەکساس
03:47
at Brooks Air Base, with anthrax.
74
209000
3000
بە بەکتریای شێرپەنجە لە بنکەی هێڵی ئاسمانی بروکس
03:50
And they had also been treated with a drug that we made
75
212000
3000
لە هەمان کاتدا بەو دەرمانانە چارەسەر کراون کە ئێمە دروستمان کردووە
03:53
that would attack anthrax in particular,
76
215000
3000
ئەو دەرمانانەش بەتایبەتی هێرش دەکەنە سەر بەکتریای شێرپەنجە و
03:56
and direct your immune system to it.
77
218000
2000
سیستەمی بەرگری ئاڕاستەی بەکتریاکە دەکەن
03:58
You'll notice they all lived, the ones on the top line --
78
220000
2000
تێبینی ئەوە دەکەیت کە هەموویان ژیان، ئەوانەی بەشی سەرەوە
04:00
that's a 100 percent survival rate.
79
222000
2000
تێکڕای ڕێژەی % ١٠٠ ڕزگاربووەکانن
04:02
And they actually lived another 14 days,
80
224000
3000
لەڕاستیدا بۆ ١٤ ڕۆژ دوای ئەوە ژیان
04:05
or 28 when we finally killed them,
81
227000
2000
یان ٢٨ ڕۆژ کە لە کۆتایدا لەناومان بردن
04:07
and took them apart and figured out what went wrong.
82
229000
3000
بە جیا جیا مامەڵەمان کردووە و هەڵەکانمان دۆزیوەتەوە
04:10
Why did they not die?
83
232000
2000
بۆچی ئەوان نەمردن؟
04:12
And they didn't die because they didn't have anthrax anymore.
84
234000
3000
ئەوان نەمردن چونکە چیتر هەڵگری بەکتریای شێرپەنجە نەبوون
04:15
So we did it. Okay?
85
237000
2000
کەواتە سەرکەوتوو بوین، باشە؟
04:17
(Applause)
86
239000
2000
چەپڵە
04:19
Mission accomplished!
87
241000
2000
ئەرکەکە جێبەجێ کرا
04:21
(Applause)
88
243000
7000
چەپڵە
ABOUT THE SPEAKER
Kary Mullis - BiochemistKary Mullis won the Nobel Prize in Chemistry for developing a way to copy a strand of DNA. (His technique, called PCR, jump-started the 1990s' biorevolution.) He's known for his wide-ranging interests -- and strong opinions.
Why you should listen
In the early 1980s, Kary Mullis developed the polymerase chain reaction, an elegant way to make copies of a DNA strand using the enzyme polymerase and some basic DNA "building blocks." The process opened the door to more in-depth study of DNA -- like the Human Genome Project. Mullis shared the 1993 Nobel Prize in Chemistry for developing this technique.
As he tells it, after winning the Nobel Prize, his next career move was to learn how to surf. It's typical of Mullis, whose scientific method is to get deeply curious about a topic, work it out from first principles, and then imagine the next giant leap forward. As he puts it in his Nobel autobiography, revised several times since 1993, "I read a lot, and think a lot, and I can talk about almost anything. Being a Nobel laureate is a license to be an expert in lots of things as long as you do your homework."
Most recently, he's been taking a hard look at immunity; a recent patent from his company Altermune describes the redirection of an existing immune response to a new pathogen.
Kary Mullis | Speaker | TED.com