TEDGlobal 2005
Steven Pinker: What our language habits reveal
Стивен Пинкер за јазикот и мислата
Filmed:
Readability: 5.2
2,457,061 views
Во ексклузивно интервју за промоција на новата книга „Како мислиме“, Стивен Пинкер го разгледува начинот на кој јазикот го изразува она што го мислиме и како со зборовите што ги избираме кажуваме многу повеќе од она што сме го наумиле.
Steven Pinker - Psychologist
Steven Pinker is a professor of cognitive science (the study of the human mind) who writes about language, mind and human nature. Full bio
Steven Pinker is a professor of cognitive science (the study of the human mind) who writes about language, mind and human nature. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:26
This is a picture of Maurice Druon,
0
1000
2000
На фотографијава го гледаме Морис Дубу,
00:28
the Honorary Perpetual Secretary of L'Academie francaise,
1
3000
4000
почесниот постојан секретар на „Л’академи франсез“,
00:32
the French Academy.
2
7000
2000
Француската академија.
00:34
He is splendidly attired in his 68,000-dollar uniform,
3
9000
5000
Носи раскошна униформа од 68.000 долари,
00:39
befitting the role of the French Academy
4
14000
3000
како што ѝ прилега на улогата на Француската академија,
00:42
as legislating the
5
17000
3000
која има за задача да носи закони
00:45
correct usage in French
6
20000
2000
во врска со правилната употреба на францускиот јазик
00:47
and perpetuating the language.
7
22000
2000
и да го продолжува животот на јазикот.
00:49
The French Academy has two main tasks:
8
24000
3000
Француската академија има две главни задачи:
00:52
it compiles a dictionary of official French.
9
27000
3000
составува речник на официјалниот француски јазик -
00:55
They're now working on their ninth edition,
10
30000
3000
во моментов работат на деветтото издание,
00:58
which they began in 1930, and they've reached the letter P.
11
33000
3000
кое го почнале во 1930 г., а се до буквата „П“.
01:02
They also legislate on correct usage,
12
37000
3000
Ја пропишуваат и правилната употреба на јазикот;
01:05
such as the proper term for what the French call "email,"
13
40000
4000
па според Академијата, она што Французите го нарекуваат „имејл“
01:09
which ought to be "courriel."
14
44000
2000
треба да биде „куриел“;
01:11
The World Wide Web, the French are told,
15
46000
2000
светската интернет мрежа (анг. World Wide Web)
01:13
ought to be referred to as
16
48000
2000
треба да се нарече
01:15
"la toile d'araignee mondiale" -- the Global Spider Web --
17
50000
4000
„глобална пајажина“.
01:19
recommendations that the French gaily ignore.
18
54000
4000
Французите мртви ладни ги игнорираат ваквите препораки.
01:24
Now, this is one model of how language comes to be:
19
59000
4000
Значи, еден начин за создавање на јазикот
01:28
namely, it's legislated by an academy.
20
63000
3000
е ако го пропише академија.
01:31
But anyone who looks at language realizes
21
66000
3000
Но, ако размислиме за некој јазик,
01:34
that this is a rather silly conceit,
22
69000
4000
ќе сфатиме дека ваквата замисла е смешна
01:38
that language, rather, emerges from human minds interacting from one another.
23
73000
3000
и дека јазикот произлегува од интеракцијата на човечките умови.
01:41
And this is visible in the unstoppable change in language --
24
76000
4000
Овој факт го потврдува незапирливата промена на јазикот -
01:45
the fact that by the time the Academy finishes their dictionary,
25
80000
3000
кога Академијата ќе го заврши речникот,
01:48
it will already be well out of date.
26
83000
2000
тој веќе ќе биде застарен.
01:50
We see it in the
27
85000
2000
Го потврдуваат
01:52
constant appearance of slang and jargon,
28
87000
4000
и постојаното појавување на сленгот и жаргонот,
01:56
of the historical change in languages,
29
91000
2000
историската промена на јазиците,
01:58
in divergence of dialects
30
93000
2000
појавата на најразлични дијалекти
02:00
and the formation of new languages.
31
95000
3000
и создавањето нови јазици.
02:03
So language is not so much a creator or shaper of human nature,
32
98000
3000
Така, со јазикот не се создава или оформува човековата природа,
02:06
so much as a window onto human nature.
33
101000
3000
туку тој ни е прозорец кон човековата природа.
02:09
In a book that I'm currently working on,
34
104000
3000
Работам на една книга
02:12
I hope to use language to shed light on
35
107000
3000
во која се надевам дека со помош на јазикот
02:15
a number of aspects of human nature,
36
110000
2000
ќе разјаснам неколку особини на човековата природа,
02:17
including the cognitive machinery
37
112000
2000
како што е когнивната машинерија
02:19
with which humans conceptualize the world
38
114000
3000
со која луѓето го концептуализираат светот,
02:22
and the relationship types that govern human interaction.
39
117000
3000
како и видовите односи на кои се темели човечката интеракција.
02:25
And I'm going to say a few words about each one this morning.
40
120000
3000
Утрово ќе кажам по нешто за секоја од овие особини.
02:28
Let me start off with a technical problem in language
41
123000
2000
Да почнам со еден технички проблем во јазикот,
02:30
that I've worried about for quite some time --
42
125000
2000
што ме мачи веќе некое време -
02:32
and indulge me
43
127000
4000
се надевам дека ќе ми ја испочитувате страста
02:36
in my passion for verbs and how they're used.
44
131000
3000
за глаголите и за нивната употреба.
02:39
The problem is, which verbs go in which constructions?
45
134000
3000
Прашањето е: кои глаголи одат во кои реченици?
02:42
The verb is the chassis of the sentence.
46
137000
3000
Глаголот е шасијата на реченицата.
02:45
It's the framework onto which the other parts are bolted.
47
140000
4000
Тој е рамката на која се зашрафени другите делови.
02:49
Let me give you a quick reminder
48
144000
2000
Да ве потсетам набрзина
02:51
of something that you've long forgotten.
49
146000
2000
на нешто што одамна сте го заборавиле.
02:53
An intransitive verb, such as "dine," for example,
50
148000
3000
Со непреодните глаголи, како „вечера“,
02:56
can't take a direct object.
51
151000
2000
не може да се употреби директен објект.
02:58
You have to say, "Sam dined," not, "Sam dined the pizza."
52
153000
3000
Се вели „Сем вечераше,“ а не „Сем ја вечераше пицата“.
03:01
A transitive verb mandates
53
156000
2000
За секој преоден глагол
03:03
that there has to be an object there:
54
158000
2000
мора да постои објект:
03:05
"Sam devoured the pizza." You can't just say, "Sam devoured."
55
160000
3000
„Сем ја искрка пицата,“ а не „Сем искрка“.
03:08
There are dozens or scores of verbs of this type,
56
163000
4000
Има многу вакви глаголи
03:12
each of which shapes its sentence.
57
167000
2000
и секој од нив ја обликува реченицата.
03:14
So, a problem in explaining how children learn language,
58
169000
4000
Па, така, кога објаснуваме како децата учат јазици,
03:18
a problem in teaching language to adults so that they don't make grammatical errors,
59
173000
5000
кога предаваме јазик на возрасни за да не прават граматички грешки
03:23
and a problem in programming computers to use language is
60
178000
3000
и кога програмираме компјутери за да употребуваат јазик,
03:26
which verbs go in which constructions.
61
181000
2000
проблемот е да објасниме каква конструкција е потребна за секој глагол.
03:29
For example, the dative construction in English.
62
184000
2000
На пример, дативот во англискиот.
03:31
You can say, "Give a muffin to a mouse," the prepositional dative.
63
186000
3000
Велиме „Дај му мафин на глувчето,“ предлошки објект,
03:34
Or, "Give a mouse a muffin," the double-object dative.
64
189000
3000
или „Дај му на глувчето мафин,“ датив со два објекта.
03:37
"Promise anything to her," "Promise her anything," and so on.
65
192000
4000
„Вети ѝ сè на Марија“, „Вети ѝ на Марија сè“, итн.
03:41
Hundreds of verbs can go both ways.
66
196000
2000
Обете конструкции се можни со стотици глаголи.
03:43
So a tempting generalization for a child,
67
198000
2000
Детето, возрасниот човек или компјутерот
03:45
for an adult, for a computer
68
200000
2000
може лесно да заклучи
03:47
is that any verb that can appear in the construction,
69
202000
2000
дека глагол што се појавува во конструкцијата
03:49
"subject-verb-thing-to-a-recipient"
70
204000
3000
„подмет-глагол-нешто-на примачот“
03:52
can also be expressed as "subject-verb-recipient-thing."
71
207000
3000
се изразува и со „подмет-глагол-примачот-нешто“.
03:55
A handy thing to have,
72
210000
2000
Ваквиот заклучок е практичен,
03:57
because language is infinite,
73
212000
2000
бидејќи јазикот е неограничен
03:59
and you can't just parrot back the sentences that you've heard.
74
214000
3000
и не можете само папагалски да ги повторите речениците што сте ги чуле.
04:02
You've got to extract generalizations
75
217000
2000
За да создавате и разбирате нови реченици,
04:04
so you can produce and understand new sentences.
76
219000
3000
мора да сте способни да генерализирате.
04:07
This would be an example of how to do that.
77
222000
2000
Ова би бил пример за генерализација.
04:09
Unfortunately, there appear to be idiosyncratic exceptions.
78
224000
3000
За жал, постојат идиосинкратски исклучоци.
04:12
You can say, "Biff drove the car to Chicago,"
79
227000
3000
Велиме „Биф ја возеше колата до Чикаго“,
04:15
but not, "Biff drove Chicago the car."
80
230000
3000
но не и „Биф ја возеше до Чикаго колата“.
04:18
You can say, "Sal gave Jason a headache,"
81
233000
3000
Велиме „Сал му зададе главоболка на Џејсон“,
04:21
but it's a bit odd to say, "Sal gave a headache to Jason."
82
236000
2000
но „Сал му зададе на Џејсон главоболка“ звучи чудно.
04:24
The solution is that these constructions, despite initial appearance,
83
239000
3000
Решението е фактот што, иако на прв поглед се слични,
04:27
are not synonymous,
84
242000
2000
овие конструкции не се синонимни.
04:29
that when you crank up the microscope
85
244000
2000
Кога ќе ја погледнете одблиску човечката когниција,
04:31
on human cognition, you see that there's a subtle difference
86
246000
2000
ќе забележите фина разлика во значењето
04:33
in meaning between them.
87
248000
2000
на двете реченици.
04:35
So, "give the X to the Y,"
88
250000
2000
Така, конструкцијата „Дај му X на Y“
04:37
that construction corresponds to the thought
89
252000
3000
соодветствува на мислата
04:40
"cause X to go to Y." Whereas "give the Y the X"
90
255000
3000
„Предизвикај X да оди кај Y“. Од друга страна, „Дај му го Y на X“
04:43
corresponds to the thought "cause Y to have X."
91
258000
4000
соодветствува на мислата „предизвикај Y да го има X“.
04:47
Now, many events can be subject to either construal,
92
262000
4000
Многу настани можат да се протолкуваат на обата начини,
04:51
kind of like the classic figure-ground reversal illusions,
93
266000
3000
како со илузиите при кои една фигура се претопува во позадината,
04:54
in which you can either pay attention
94
269000
3000
каде или забележувате
04:57
to the particular object,
95
272000
2000
одреден предмет,
04:59
in which case the space around it recedes from attention,
96
274000
4000
а просторот околу предметот ви се губи од свеста,
05:03
or you can see the faces in the empty space,
97
278000
2000
или ги гледате лицата во празниот простор,
05:05
in which case the object recedes out of consciousness.
98
280000
4000
а предметот ви се губи од свеста.
05:09
How are these construals reflected in language?
99
284000
2000
Како овие толкувања се одразуваат на јазикот?
05:11
Well, in both cases, the thing that is construed as being affected
100
286000
4000
Во обата случаи, предметот што го трпи дејството
05:15
is expressed as the direct object,
101
290000
2000
се изразува со директен објект:
05:17
the noun after the verb.
102
292000
2000
именката по глаголот.
05:19
So, when you think of the event as causing the muffin to go somewhere --
103
294000
4000
Кога настанот го сфаќате како причинување мафинот да оди некаде,
05:23
where you're doing something to the muffin --
104
298000
2000
односно му правите нешто на мафинот,
05:25
you say, "Give the muffin to the mouse."
105
300000
2000
тогаш велите „Дај го мафинот на глувчето“.
05:27
When you construe it as "cause the mouse to have something,"
106
302000
3000
Кога го толкувате како „причини глувчето да има нешто,“
05:30
you're doing something to the mouse,
107
305000
2000
му правите нешто на глувчето,
05:32
and therefore you express it as, "Give the mouse the muffin."
108
307000
3000
па тоа го изразувате со „Дај му на глувчето мафин“.
05:35
So which verbs go in which construction --
109
310000
2000
Значи, прашањето кои глаголи одат во која конструкција,
05:37
the problem with which I began --
110
312000
2000
мојот првичен проблем,
05:39
depends on whether the verb specifies a kind of motion
111
314000
4000
зависи од тоа дали глаголот се однесува на движење
05:43
or a kind of possession change.
112
318000
2000
или на промена на сопственост.
05:45
To give something involves both causing something to go
113
320000
3000
Кога давате нешто, во исто време причинувате тоа нешто да оди некаде
05:48
and causing someone to have.
114
323000
2000
и некој да го поседува тоа нешто.
05:50
To drive the car only causes something to go,
115
325000
3000
Кога возите кола, причинувате само нештото да оди некаде,
05:53
because Chicago's not the kind of thing that can possess something.
116
328000
2000
зашто Чикаго не може да поседува нешто.
05:55
Only humans can possess things.
117
330000
3000
Само луѓето поседуваат ствари.
05:58
And to give someone a headache causes them to have the headache,
118
333000
2000
А, кога некому му задавате главоболка и тие имаат главоболка,
06:00
but it's not as if you're taking the headache out of your head
119
335000
3000
тоа не значи дека вашата главоболка ја вадите од глава
06:03
and causing it to go to the other person,
120
338000
2000
и причинувате да отиде кај другиот човек,
06:05
and implanting it in them.
121
340000
2000
па да им ја ставите во глава.
06:07
You may just be loud or obnoxious,
122
342000
2000
Доволно е да сте бучни или одвратни,
06:09
or some other way causing them to have the headache.
123
344000
2000
или на некој друг начин да ги боли главата од вас (да им задавате главоболка).
06:11
So, that's
124
346000
4000
Ви дадов пример
06:15
an example of the kind of thing that I do in my day job.
125
350000
2000
од мојата секојдневна работа.
06:17
So why should anyone care?
126
352000
2000
Зошто некому би му било гајле?
06:19
Well, there are a number of interesting conclusions, I think,
127
354000
3000
Сметам дека од оваа и од многу слични анализи
06:22
from this and many similar kinds of analyses
128
357000
4000
на стотици англиски глаголи
06:26
of hundreds of English verbs.
129
361000
2000
може да извлечеме неколку интересни заклучоци.
06:28
First, there's a level of fine-grained conceptual structure,
130
363000
3000
Како прво, секој пат кога создаваме или изговараме реченица
06:31
which we automatically and unconsciously compute
131
366000
3000
автоматски и потсвесно извршуваме процес со префинета
06:34
every time we produce or utter a sentence, that governs our use of language.
132
369000
4000
концептуална структура, од кој зависи употребата на јазикот.
06:38
You can think of this as the language of thought, or "mentalese."
133
373000
4000
Ова е еден вид јазик на мислата, односно „умствен јазик“.
06:42
It seems to be based on a fixed set of concepts,
134
377000
3000
Се заснова на непроменлива група концепти,
06:45
which govern dozens of constructions and thousands of verbs --
135
380000
3000
кои обликуваат десетици конструкции и илјадници глаголи,
06:48
not only in English, but in all other languages --
136
383000
3000
не само во англискиот, туку и во сите други јазици -
06:51
fundamental concepts such as space,
137
386000
2000
фундаментални концепти како просторот,
06:53
time, causation and human intention,
138
388000
3000
времето, причинско-последичните врски и интеракцијата меѓу луѓето,
06:56
such as, what is the means and what is the ends?
139
391000
3000
како што е прашањето „кои се средствата и која е целта“?
06:59
These are reminiscent of the kinds of categories
140
394000
2000
Овие концепти се од рангот категории
07:01
that Immanuel Kant argued
141
396000
2000
кои за Емануел Кант
07:03
are the basic framework for human thought,
142
398000
3000
беа основната рамка на човечката мисла,
07:06
and it's interesting that our unconscious use of language
143
401000
3000
и интересно е што изгледа дека нашата несвесна употреба на јазикот
07:09
seems to reflect these Kantian categories.
144
404000
3000
ги отсликува овие Кантовски категории -
07:12
Doesn't care about perceptual qualities,
145
407000
2000
при несвесната употреба, неважни се перцептуалните особини,
07:14
such as color, texture, weight and speed,
146
409000
2000
како бојата, текстурата, тежината и брзината,
07:16
which virtually never differentiate
147
411000
2000
кои безмалку воопшто не прават разлика
07:18
the use of verbs in different constructions.
148
413000
2000
во употребата на различни глаголи во различни конструкции.
07:21
An additional twist is that all of the constructions in English
149
416000
3000
Згора на тоа, сите конструкции во англискиот
07:24
are used not only literally,
150
419000
2000
не ги употребуваме само буквално,
07:26
but in a quasi-metaphorical way.
151
421000
3000
туку и квази-метафорично.
07:29
For example, this construction, the dative,
152
424000
2000
На пример, дативната конструкција
07:31
is used not only to transfer things,
153
426000
2000
не се употребува само за пренос на ствари,
07:33
but also for the metaphorical transfer of ideas,
154
428000
3000
туку и за метафорички пренос на идеи,
07:36
as when we say, "She told a story to me"
155
431000
2000
како кога ќе кажеме „Ми раскажа приказна на мене“
07:38
or "told me a story,"
156
433000
2000
или „Ми раскажа мене приказна“.
07:40
"Max taught Spanish to the students" or "taught the students Spanish."
157
435000
3000
„Макс им предаваше шпански на студентите“ или „Макс им предаваше на студентите шпански“.
07:43
It's exactly the same construction,
158
438000
2000
Конструкцијата е сосема иста,
07:45
but no muffins, no mice, nothing moving at all.
159
440000
4000
но нема ниту мафини, ниту глувчиња. Ништо не се движи.
07:49
It evokes the container metaphor of communication,
160
444000
3000
Вака се повикува „метафората на сад“ при комуникацијата,
07:52
in which we conceive of ideas as objects,
161
447000
2000
во која идеите се објекти,
07:54
sentences as containers,
162
449000
2000
речениците садови,
07:56
and communication as a kind of sending.
163
451000
2000
а комуникацијата е вид испраќање,
07:58
As when we say we "gather" our ideas, to "put" them "into" words,
164
453000
3000
како кога велиме „да ги искажеме идеите ВО реченица,“
08:01
and if our words aren't "empty" or "hollow,"
165
456000
2000
да не се служиме со „празни“ зборови
08:03
we might get these ideas "across" to a listener,
166
458000
3000
за „пренесување“ идеи до слушателот,
08:06
who can "unpack" our words to "extract" their "content."
167
461000
3000
кој ја „извлекува“ „содржината“ од нив.
08:09
And indeed, this kind of verbiage is not the exception, but the rule.
168
464000
3000
Ваквите изрази се правило, а не исклучок.
08:12
It's very hard to find any example of abstract language
169
467000
3000
Тешко е да се најде пример за апстрактен јазик
08:15
that is not based on some concrete metaphor.
170
470000
3000
што не се потпира на конкретна метафора.
08:18
For example, you can use the verb "go"
171
473000
3000
На пример, глаголот „оди“
08:21
and the prepositions "to" and "from"
172
476000
2000
и предлозите „во“ и „од“
08:23
in a literal, spatial sense.
173
478000
2000
се користат во буквалното, просторно значење:
08:25
"The messenger went from Paris to Istanbul."
174
480000
2000
„Гласникот отиде од Париз во Истанбул“.
08:27
You can also say, "Biff went from sick to well."
175
482000
3000
Но, може да се каже и „Биф од болен стана здрав“.
08:30
He needn't go anywhere. He could have been in bed the whole time,
176
485000
3000
Тој не отишол никаде. Можеби цело време бил во кревет,
08:33
but it's as if his health is a point in state space
177
488000
2000
но неговото здравје го замислуваме како точка во просторот на состојбата,
08:35
that you conceptualize as moving.
178
490000
2000
што концептуализираме дека е во движење.
08:37
Or, "The meeting went from three to four,"
179
492000
2000
Или „Состанокот траеше од три до четири“,
08:39
in which we conceive of time as stretched along a line.
180
494000
3000
при што замислуваме дека времето се движи праволиниски.
08:42
Likewise, we use "force" to indicate
181
497000
3000
Во тој контекст, фразите „со сила“ и „присили“
08:45
not only physical force,
182
500000
2000
ги користиме не само во контекст на физичка сила,
08:47
as in, "Rose forced the door to open,"
183
502000
2000
како во „Роуз ја отвори вратата со сила,“
08:49
but also interpersonal force,
184
504000
2000
туку и во контекст на сила меѓу две лица,
08:51
as in, "Rose forced Sadie to go," not necessarily by manhandling her,
185
506000
4000
како во „Роуз ја присили Седи да замине“, што не мора да значи дека ја турнала,
08:55
but by issuing a threat.
186
510000
2000
туку дека употребила закана.
08:57
Or, "Rose forced herself to go,"
187
512000
2000
Исто така, во реченицата „Роуз се присили да си замине“
08:59
as if there were two entities inside Rose's head,
188
514000
2000
ни се чини дека во главата на Роуз имало две лица
09:02
engaged in a tug of a war.
189
517000
2000
што се натпреварувале меѓу себе.
09:04
Second conclusion is that the ability to conceive
190
519000
3000
Вториот заклучок е дека нашата способност
09:07
of a given event in two different ways,
191
522000
3000
еден настан да го замислиме на два различни начини,
09:10
such as "cause something to go to someone"
192
525000
2000
како во „да причини нешто да отиде кај некого“
09:12
and "causing someone to have something,"
193
527000
2000
и „да причини некој да има нешто“,
09:14
I think is a fundamental feature of human thought,
194
529000
4000
е основна особина на човековата мисла
09:18
and it's the basis for much human argumentation,
195
533000
3000
за која многу се дискутира,
09:21
in which people don't differ so much on the facts
196
536000
3000
при што несогласувањето не е толку во фактите,
09:24
as on how they ought to be construed.
197
539000
2000
колку што е во начинот на кој тие треба да се протолкуваат.
09:26
Just to give you a few examples:
198
541000
2000
Неколку примери:
09:28
"ending a pregnancy" versus "killing a fetus;"
199
543000
2000
„да прекине бременост“ наспроти „да убие фетус“,
09:30
"a ball of cells" versus "an unborn child;"
200
545000
3000
„грутка клетки“ наспроти „неродено дете“,
09:33
"invading Iraq" versus "liberating Iraq;"
201
548000
2000
„да се изврши инвазија на Ирак“ наспроти „да се ослободи Ирак“,
09:35
"redistributing wealth" versus "confiscating earnings."
202
550000
4000
„да се прераспредели богатството“ наспроти „да се конфискува заработката“.
09:39
And I think the biggest picture of all
203
554000
2000
И најреално гледано,
09:41
would take seriously the fact
204
556000
3000
треба сериозно да се земе предвид
09:44
that so much of our verbiage about abstract events
205
559000
3000
дека во огромен дел нашите изрази за апстрактни настани
09:47
is based on a concrete metaphor
206
562000
2000
се засноваат на конкретна метафора.
09:49
and see human intelligence itself
207
564000
2000
Самата човечка интелигенција
09:51
as consisting of a repertoire of concepts --
208
566000
3000
така се смета за збир концепти,
09:54
such as objects, space, time, causation and intention --
209
569000
3000
како што се предмети, простор, време, причинување и намера,
09:57
which are useful in a social, knowledge-intensive species,
210
572000
4000
кои се корисни за еден општествен вид што се потпира на знаење,
10:01
whose evolution you can well imagine,
211
576000
2000
а чија еволуција лесно може да се замисли,
10:03
and a process of metaphorical abstraction
212
578000
3000
како и процес на метафорична апстракција,
10:06
that allows us to bleach these concepts
213
581000
2000
со кој првичната концептуална содржина,
10:08
of their original conceptual content --
214
583000
3000
простор, време и сила,
10:11
space, time and force --
215
586000
3000
ја отстрануваме од овие концепти
10:14
and apply them to new abstract domains,
216
589000
2000
и ги применуваме во нови, апстрактни домени,
10:16
therefore allowing a species that evolved
217
591000
3000
со што видот што еволуирал
10:19
to deal with rocks and tools and animals,
218
594000
2000
да може да се справи со камења, алатки и животни,
10:21
to conceptualize mathematics, physics, law
219
596000
3000
сега може да концептуализира математика, физика, право
10:24
and other abstract domains.
220
599000
3000
и други апстрактни домени.
10:27
Well, I said I'd talk about two windows on human nature --
221
602000
3000
Реков дека ќе зборувам за два прозори во човековата природа.
10:30
the cognitive machinery with which we conceptualize the world,
222
605000
3000
Првиот е когнитивната машинерија со која го концептуализираме светот,
10:33
and now I'm going to say a few words about the relationship types
223
608000
2000
а сега ќе кажам по нешто за видовите односи
10:35
that govern human social interaction,
224
610000
2000
на кои се темели човековата општествена интеракција,
10:37
again, as reflected in language.
225
612000
2000
повторно низ призма на јазикот.
10:40
And I'll start out with a puzzle, the puzzle of indirect speech acts.
226
615000
4000
Ќе започнам со загатката на индиректите говорни чинови.
10:44
Now, I'm sure most of you have seen the movie "Fargo."
227
619000
2000
Сигурно повеќето од вас го гледале филмот „Фарго“.
10:46
And you might remember the scene in which
228
621000
2000
Можеби се сеќавате на сцената
10:48
the kidnapper is pulled over by a police officer,
229
623000
3000
во која еден полицаец го запира возилото на киднаперот,
10:51
is asked to show his driver's license
230
626000
2000
му ја бара возачката дозвола на возачот,
10:53
and holds his wallet out
231
628000
2000
а возачот го вади паричникот
10:55
with a 50-dollar bill extending
232
630000
3000
од кој се наѕира
10:58
at a slight angle out of the wallet.
233
633000
2000
банкнота од 50 долари.
11:00
And he says, "I was just thinking
234
635000
2000
И вели „Мислев
11:02
that maybe we could take care of it here in Fargo,"
235
637000
2000
можеби ќе го средиме ова тука, во Фарго“,
11:04
which everyone, including the audience,
236
639000
3000
што сите, дури и публиката,
11:07
interprets as a veiled bribe.
237
642000
3000
го толкуваат како завиен поткуп.
11:10
This kind of indirect speech is rampant in language.
238
645000
4000
Ваквиот вид индиректен говор е многу чест во јазикот.
11:14
For example, in polite requests,
239
649000
2000
На пример, при учтивите молби,
11:16
if someone says, "If you could pass the guacamole,
240
651000
2000
ако некој рече „Ако можеш да ми го подадеш сосот,
11:18
that would be awesome,"
241
653000
2000
би било супер“,
11:20
we know exactly what he means,
242
655000
2000
знаеме точно што сака да каже,
11:22
even though that's a rather bizarre
243
657000
2000
иако концептот што се изразува
11:24
concept being expressed.
244
659000
2000
е прилично бизарен.
11:26
(Laughter)
245
661000
3000
(Смеа)
11:29
"Would you like to come up and see my etchings?"
246
664000
2000
„Сакаш ли да се качиш горе и да ми ги видиш резбите?“
11:31
I think most people
247
666000
2000
Мислам дека повеќето луѓе
11:33
understand the intent behind that.
248
668000
3000
сфаќаат каква намера се крие тука.
11:36
And likewise, if someone says,
249
671000
2000
И слично на тоа, ако некој рече
11:38
"Nice store you've got there. It would be a real shame if something happened to it" --
250
673000
3000
„Колку убава продавница имате. Би било навистина штета да ѝ се случи нешто“,
11:41
(Laughter) --
251
676000
1000
(Смеа)
11:42
we understand that as a veiled threat,
252
677000
2000
тоа го разбираме како завиена закана,
11:44
rather than a musing of hypothetical possibilities.
253
679000
3000
а не хипотетизирање за можностите.
11:47
So the puzzle is, why are bribes,
254
682000
3000
Па, загонетката е зошто поткупот,
11:50
polite requests, solicitations and threats so often veiled?
255
685000
3000
учтивите молби, барањата и заканите се толку често завиени?
11:53
No one's fooled.
256
688000
2000
Никој не прелажува никого -
11:55
Both parties know exactly what the speaker means,
257
690000
3000
и двете страни знаат што точно кажал говорителот,
11:58
and the speaker knows the listener knows
258
693000
2000
а слушателот знае дека говорителот знае
12:00
that the speaker knows that the listener knows, etc., etc.
259
695000
3000
дека слушателот знае дека говорителот знае, итн.
12:03
So what's going on?
260
698000
2000
Значи, што се случува?
12:05
I think the key idea is that language
261
700000
2000
Мислам дека клучната идеја е дека јазикот
12:07
is a way of negotiating relationships,
262
702000
2000
е еден вид преговарање за односи,
12:09
and human relationships fall into a number of types.
263
704000
3000
а постојат неколку типа човечки односи.
12:12
There's an influential taxonomy by the anthropologist Alan Fiske,
264
707000
4000
Антропологот Алан Фиск има изготвено многу важна таксономија,
12:16
in which relationships can be categorized, more or less,
265
711000
3000
во која односите, повеќе или помалку, се делат на
12:19
into communality, which works on the principle
266
714000
2000
заедница, што функционира на принципот
12:21
"what's mine is thine, what's thine is mine,"
267
716000
3000
„Што е мое е твое, што е твое е мое“,
12:24
the kind of mindset that operates within a family, for example;
268
719000
4000
како што размислува едно семејство, на пример,
12:28
dominance, whose principle is "don't mess with me;"
269
723000
3000
доминанција, што се потпира на принципот „Немој да си играш играчки со мене“,
12:31
reciprocity, "you scratch my back, I'll scratch yours;"
270
726000
4000
реципроцитет: „На ти го, дај ми го“,
12:35
and sexuality, in the immortal words of Cole Porter, "Let's do it."
271
730000
5000
и сексуалност: во бесмртните зборови на Коул Портер, „Ајде да бркаме работа“.
12:40
Now, relationship types can be negotiated.
272
735000
3000
За типовите односи може да се преговара.
12:43
Even though there are default situations
273
738000
3000
Иако има стандардни ситуации,
12:46
in which one of these mindsets can be applied,
274
741000
2000
во кои важи едно од овие размислувања,
12:48
they can be stretched and extended.
275
743000
3000
тие може да бидат развлечени и проширени.
12:51
For example, communality applies most naturally
276
746000
3000
На пример, заедницата најприродно се користи
12:54
within family or friends,
277
749000
2000
во рамките на семејството и пријателите,
12:56
but it can be used to try to transfer
278
751000
2000
но може да се користи при обидот
12:58
the mentality of sharing
279
753000
2000
да се пренесе менталитететот на споделување
13:00
to groups that ordinarily would not be disposed to exercise it.
280
755000
4000
во групи што обично не би го применувале.
13:04
For example, in brotherhoods, fraternal organizations,
281
759000
4000
На пример, во братствата или братски организации,
13:08
sororities, locutions like "the family of man,"
282
763000
3000
во сестринствата, во изразите како „семејството на човекот“,
13:11
you try to get people who are not related
283
766000
2000
каде сакате луѓето што не се во крвно сродство
13:13
to use the relationship type that would ordinarily
284
768000
4000
да употребат тип врска што обично
13:17
be appropriate to close kin.
285
772000
2000
се користи за блиски роднини.
13:19
Now, mismatches -- when one person assumes one relationship type,
286
774000
3000
Но, кога има дискрепанци, односно кога едното лице користи еден тип врска,
13:22
and another assumes a different one -- can be awkward.
287
777000
3000
а друго лице друг, може да биде непријатно.
13:25
If you went over and you helped yourself
288
780000
2000
На пример, би било непријатно
13:27
to a shrimp off your boss' plate,
289
782000
2000
самите да си се послужите со шкампа
13:29
for example, that would be an awkward situation.
290
784000
2000
од чинијата на шефот.
13:31
Or if a dinner guest after the meal
291
786000
2000
Или, ако гостинот што сте го поканиле на вечера
13:33
pulled out his wallet and offered to pay you for the meal,
292
788000
3000
по вечерата извади паричник и понуди да ви плати,
13:36
that would be rather awkward as well.
293
791000
2000
повторно ситуацијата ќе биде многу непријатна.
13:38
In less blatant cases,
294
793000
3000
Во помалку драстичните случаи,
13:41
there's still a kind of negotiation that often goes on.
295
796000
3000
сè уште се водат еден вид преговори.
13:44
In the workplace, for example,
296
799000
2000
На пример, на работното место,
13:46
there's often a tension over whether an employee
297
801000
2000
честопати има тензија во однос на тоа
13:48
can socialize with the boss,
298
803000
2000
колку вработеното лице може да се дружи со шефот,
13:50
or refer to him or her
299
805000
2000
да му или да ѝ се обраќа
13:52
on a first-name basis.
300
807000
2000
на „ти“.
13:54
If two friends have a
301
809000
2000
Ако меѓу двајца пријатели
13:56
reciprocal transaction, like selling a car,
302
811000
2000
постои реципроцитетна врска, како при продавање кола,
13:58
it's well known that this can be a source
303
813000
2000
познато е дека ова
14:00
of tension or awkwardness.
304
815000
2000
може да предизвика тензија или непријатност.
14:02
In dating, the transition
305
817000
2000
Во една љубовна врска,
14:04
from friendship to sex
306
819000
2000
преминот од пријателство кон секс
14:06
can lead to, notoriously, various forms of awkwardness,
307
821000
3000
е озлогласен по тоа што предизвикува најразлични непријатности,
14:09
and as can sex in the workplace,
308
824000
2000
како и сексот на работното место,
14:11
in which we call the conflict between a
309
826000
2000
при што конфликтот меѓу доминантната и сексуалната врска
14:13
dominant and a sexual relationship "sexual harassment."
310
828000
4000
го нарекуваме „сексуално малтретирање“.
14:17
Well, what does this have to do with language?
311
832000
2000
Како е ова поврзано со јазикот?
14:19
Well, language, as a social interaction,
312
834000
2000
Јазикот, како општествена интеракција,
14:21
has to satisfy two conditions.
313
836000
2000
мора да задоволи два услови.
14:23
You have to convey the actual content --
314
838000
3000
Мора да ја пренесете конкретната содржина,
14:26
here we get back to the container metaphor.
315
841000
2000
што повторно нè навраќа на метафората на садот.
14:28
You want to express the bribe, the command, the promise,
316
843000
3000
Сакате да го изразите поткупот, заповедта, ветувањето,
14:31
the solicitation and so on,
317
846000
2000
барањето итн.,
14:33
but you also have to negotiate
318
848000
2000
но, исто така, треба и да преговарате
14:35
and maintain the kind of relationship
319
850000
2000
и да ја одржувате врската
14:37
you have with the other person.
320
852000
2000
што ја имате со другото лице.
14:39
The solution, I think, is that we use language at two levels:
321
854000
3000
Сметам дека решението е во тоа што го користиме јазикот на две нивоа:
14:42
the literal form signals
322
857000
2000
буквалното, кое воспоставува
14:44
the safest relationship with the listener,
323
859000
2000
најсигурна врска со слушателот,
14:46
whereas the implicated content --
324
861000
2000
додека содржината што се имплицира,
14:49
the reading between the lines that we count on the listener to perform --
325
864000
2000
она што очекуваме слушателот да го прочита меѓу редови,
14:52
allows the listener to derive the interpretation
326
867000
2000
му овозможува на слушателот да протолкува нешто
14:54
which is most relevant in context,
327
869000
2000
што во дадениот контекст е најрелевантно,
14:56
which possibly initiates a changed relationship.
328
871000
3000
а што може да биде почеток на промена во односот.
14:59
The simplest example of this is in the polite request.
329
874000
4000
Најпростиот пример за ова е учтивата молба.
15:03
If you express your request as a conditional --
330
878000
3000
Ако молбата ја изразите со условна реченица,
15:06
"if you could open the window, that would be great" --
331
881000
3000
„Ако го отвориш прозорот, баш ќе биде супер“,
15:09
even though the content is an imperative,
332
884000
2000
иако содржината е заповедна,
15:11
the fact that you're not using the imperative voice
333
886000
2000
со самото тоа што не го користите заповедниот начин,
15:14
means that you're not acting as if you're in a relationship of dominance,
334
889000
3000
се однесувате како да не сте во доминантна врска,
15:18
where you could presuppose the compliance of the other person.
335
893000
3000
при што претпоставувате дека другото лице ќе ве послуша.
15:21
On the other hand, you want the damn guacamole.
336
896000
2000
Од друга страна, ептен сакате да го добиете сосот.
15:23
By expressing it as an if-then statement,
337
898000
3000
Ако ова го изразите со исказ „ако-тогаш“,
15:26
you can get the message across
338
901000
2000
ќе ја пренесете пораката
15:28
without appearing to boss another person around.
339
903000
4000
без да оставите впечаток дека строите некого.
15:32
And in a more subtle way, I think, this works
340
907000
2000
Според мене, ова функционира на посуптилен начин
15:34
for all of the veiled speech acts
341
909000
2000
за сите завиени говорни чинови,
15:36
involving plausible deniability:
342
911000
2000
во кои има и можноста за одбивање:
15:38
the bribes, threats, propositions,
343
913000
2000
поткуп, закани, предлози,
15:40
solicitations and so on.
344
915000
2000
барања, итн.
15:42
One way of thinking about it is to imagine what it would be like
345
917000
2000
Ова може да се разгледува на следниов начин.
15:44
if language -- where it could only be used literally.
346
919000
3000
Да замислиме што би се случило ако јазикот се користи само буквално.
15:47
And you can think of it in terms of a
347
922000
2000
Можете да го разгледувате ова
15:49
game-theoretic payoff matrix.
348
924000
3000
во рамките на матрицата за добивка од теоријата на игри.
15:52
Put yourself in the position of the
349
927000
2000
Замислете дека сте киднаперот
15:54
kidnapper wanting to bribe the officer.
350
929000
3000
кој сака да го поткупи полицаецот.
15:57
There's a high stakes
351
932000
2000
Постои голем ризик
15:59
in the two possibilities
352
934000
3000
и ако полицаецот е нечесен,
16:02
of having a dishonest officer or an honest officer.
353
937000
3000
и ако полицаецот е чесен.
16:05
If you don't bribe the officer,
354
940000
3000
Ако не го поткупите полицаецот,
16:08
then you will get a traffic ticket --
355
943000
2000
ќе добиете сообраќајна казна,
16:10
or, as is the case of "Fargo," worse --
356
945000
2000
или, во случајот на „Фарго“, и нешто пострашно -
16:12
whether the honest officer
357
947000
2000
без оглед дали
16:14
is honest or dishonest.
358
949000
2000
полицаецот е чесен или нечесен:
16:16
Nothing ventured, nothing gained.
359
951000
2000
ништо не се става на коцка, ништо не се добива.
16:18
In that case, the consequences are rather severe.
360
953000
3000
Во тој случај, ќе има крајно сериозни последици.
16:21
On the other hand, if you extend the bribe,
361
956000
2000
Од друга страна, ако му понудите поткуп,
16:23
if the officer is dishonest,
362
958000
2000
а полицаецот е нечесен,
16:25
you get a huge payoff of going free.
363
960000
3000
придобивката ви е огромна - си одите слободни.
16:28
If the officer is honest, you get a huge penalty
364
963000
3000
Ако полицаецот е чесен, следи тешка казна,
16:31
of being arrested for bribery.
365
966000
2000
односно ве апсат за поткуп.
16:33
So this is a rather fraught situation.
366
968000
2000
Значи, ситуацијата е многу напната.
16:35
On the other hand, with indirect language,
367
970000
2000
Од друга страна, со индиректен јазик,
16:37
if you issue a veiled bribe,
368
972000
2000
ако искажете завиен поткуп,
16:39
then the dishonest officer
369
974000
2000
нечесниот полицаец
16:41
could interpret it as a bribe,
370
976000
2000
може да го протолкува како поткуп,
16:43
in which case you get the payoff of going free.
371
978000
3000
при што придобивката ви е ослободувањето,
16:46
The honest officer can't hold you to it as being a bribe,
372
981000
3000
а чесниот полицаец не може да ве обвини дека сте го поткупиле,
16:49
and therefore, you get the nuisance of the traffic ticket.
373
984000
3000
па добивате само една неважна сообраќајна казна.
16:52
So you get the best of both worlds.
374
987000
3000
Значи, и во обата случаи вие сте во ќар.
16:55
And a similar analysis, I think,
375
990000
2000
Сметам дека на сличен начин може да ја анализираме
16:57
can apply to the potential awkwardness
376
992000
2000
и потенцијалната непријатност
16:59
of a sexual solicitation,
377
994000
2000
при барањето сексуален однос,
17:01
and other cases where plausible deniability is an asset.
378
996000
3000
како и другите случаи во кои има можност за одбивање.
17:04
I think this affirms
379
999000
2000
Мислам дека со ова се потврдува
17:06
something that's long been known by diplomats --
380
1001000
2000
нешто што дипломатите одамна го знаат.
17:08
namely, that the vagueness of language,
381
1003000
2000
Имено, нејасноста на јазикот
17:10
far from being a bug or an imperfection,
382
1005000
3000
воопшто не е баг или несовршеност,
17:13
actually might be a feature of language,
383
1008000
3000
туку веројатно е јазична особина,
17:16
one that we use to our advantage in social interactions.
384
1011000
3000
која ја користиме во наша корист во општествените интеракции.
17:19
So to sum up: language is a collective human creation,
385
1014000
3000
Да резимирам: јазикот е заедничка човечка креација
17:22
reflecting human nature,
386
1017000
2000
и ја одразува човековата природа.
17:24
how we conceptualize reality,
387
1019000
2000
Преку начинот на кој ја концептуализираме реалноста,
17:26
how we relate to one another.
388
1021000
2000
преку начинот на кој градиме врски еден со друг,
17:28
And then by analyzing the various quirks and complexities of language,
389
1023000
4000
како и преку анализа на различните каприци и сложености на јазикот,
17:32
I think we can get a window onto what makes us tick.
390
1027000
3000
мислам дека ни се отвора прозор кон начинот на кој функционираме.
17:35
Thank you very much.
391
1030000
1000
Ви благодарам многу.
17:36
(Applause)
392
1031000
1000
(Аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Steven Pinker - PsychologistSteven Pinker is a professor of cognitive science (the study of the human mind) who writes about language, mind and human nature.
Why you should listen
Steven Pinker grew up in the English-speaking community of Montreal but has spent his adult life bouncing back and forth between Harvard and MIT. He is interested in all aspects of human nature: how we see, hear, think, speak, remember, feel and interact.
To be specific: he developed the first comprehensive theory of language acquisition in children, used verb meaning as a window into cognition, probed the limits of neural networks and showed how the interaction between memory and computation shapes language. He has used evolution to illuminate innuendo, emotional expression and social coordination. He has documented historical declines in violence and explained them in terms of the ways that the violent and peaceable components of human nature interact in different eras. He has written books on the language instinct, how the mind works, the stuff of thought and the doctrine of the blank slate, together with a guide to stylish writing that is rooted in psychology.
In his latest book, Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism, and Progress, he writes about progress -- why people are healthier, richer, safer, happier and better educated than ever. His other books include The Language Instinct, How the Mind Works, The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature, The Stuff of Thought, and The Better Angels of Our Nature.
Steven Pinker | Speaker | TED.com