TED2008
Helen Fisher: The brain in love
Helen Fisher vëzhgon trurin e të dashuruarve
Filmed:
Readability: 3.6
6,472,519 views
Pse kemi kaq shumë nevojë për dashuri, deri sa edhe jemi gati të vdesim për hir të saj? Për të ditur më tepër rreth nevojës sonë shumë reale, shumë fiziologjike, për dashuri romantike, Helen Fisher dhe ekipi i saj kërkimor skanuan në MRI trurin e personave të dashuruar -- dhe të personave që sapo dikush i ka lënë.
Helen Fisher - Anthropologist, expert on love
Anthropologist Helen Fisher studies gender differences and the evolution of human emotions. She’s best known as an expert on romantic love. Full bio
Anthropologist Helen Fisher studies gender differences and the evolution of human emotions. She’s best known as an expert on romantic love. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:19
I and my colleagues Art Aron and Lucy Brown and others,
0
1000
3000
Unë dhe kolegët e mi Art Aron, Lucy Brown dhe të tjerë,
00:22
have put 37 people who are madly in love
1
4000
2000
shqyrtuam përmes një skaneri truri MRI
00:24
into a functional MRI brain scanner.
2
6000
3000
37 persona të dashuruar marrëzisht.
00:27
17 who were happily in love, 15 who had just been dumped,
3
9000
3000
17 që e jetonin të lumtur dashurinë, 15 që sapo i kishin lënë,
00:30
and we're just starting our third experiment:
4
12000
3000
dhe jemi bash në fillimin e eksperimentit tonë të tretë:
00:33
studying people who report that they're still in love
5
15000
2000
studimin e personave që thonë se janë ende të dashuruar
00:35
after 10 to 25 years of marriage.
6
17000
3000
pas 10 deri 25 vjetë martese.
00:38
So, this is the short story of that research.
7
20000
3000
Kjo është me pak fjalë përmbajtja e atij kërkimi.
00:41
In the jungles of Guatemala, in Tikal, stands a temple.
8
23000
6000
Në xhunglat e Guatemalës, në Tikal, gjendet një tempull.
00:47
It was built by the grandest Sun King,
9
29000
2000
E pat ndërtuar më i madhi i mbretërve Diej,
00:49
of the grandest city-state,
10
31000
3000
i qytet-shtetit më të madh,
00:52
of the grandest civilization of the Americas, the Mayas.
11
34000
3000
të më të madhit prej qytetërimeve të Amerikave, të Majave.
00:55
His name was Jasaw Chan K'awiil.
12
37000
4000
Emrin e kish Jasaw Chan K'awiil.
00:59
He stood over six feet tall.
13
41000
2000
Qe mbi 1,8m i gjatë.
01:01
He lived into his 80s,
14
43000
2000
I kapi të 80-at,
01:03
and he was buried beneath this monument in 720 AD.
15
45000
5000
dhe u varros nën këtë monument më 720 p.e.s.
01:08
And Mayan inscriptions proclaim
16
50000
2000
Dhe mbishkrimi Maja thotë
01:10
that he was deeply in love with his wife.
17
52000
1000
që qe fort i dashuruar me të shoqen.
01:11
So, he built a temple in her honor, facing his.
18
53000
5000
Ndaj, ndërtoi këtë tempull për nder të saj, përballë të vetit.
01:16
And every spring and autumn, exactly at the equinox,
19
58000
3000
Dhe çdo pranverë dhe vjeshtë, gjatë ekuinoksit,
01:19
the sun rises behind his temple,
20
61000
3000
Dielli lartohet pas tempullit të tij,
01:22
and perfectly bathes her temple with his shadow.
21
64000
5000
dhe e kredh përsosmërisht tempullin e saj në hijen e të vetit.
01:27
And as the sun sets behind her temple in the afternoon,
22
69000
4000
Dhe kur Dielli pasdite perëndon pas tempullit të saj,
01:31
it perfectly bathes his temple with her shadow.
23
73000
3000
e kredh përsosmërisht tempullin e tij në hijen e të vetit.
01:34
After 1,300 years, these two lovers
24
76000
4000
Pas 1300 vjetësh, këta dy të dashuruar
01:38
still touch and kiss from their tomb.
25
80000
3000
ende preken dhe puthen prej varreve të tyre.
01:41
Around the world, people love.
26
83000
3000
Anembanë botës njerëzit dashurojnë.
01:44
They sing for love, they dance for love,
27
86000
3000
I këndojnë dashurisë, vallëzojnë për dashurinë,
01:47
they compose poems and stories about love.
28
89000
3000
shkruajnë poema dhe romane mbi dashurinë.
01:50
They tell myths and legends about love.
29
92000
2000
Tregojnë mite dhe legjenda rreth dashurisë.
01:52
They pine for love, they live for love,
30
94000
4000
Vuajnë për dashurinë, rrojnë për dashurinë,
01:56
they kill for love, and they die for love.
31
98000
2000
vrasin për dashurinë, dhe vdesin për dashurinë.
01:58
As Walt Whitman once said,
32
100000
2000
Siç e thosh Uollt Uitmani njëherë e një kohë,
02:00
he said, "Oh, I would stake all for you."
33
102000
3000
që tha,"Oh, i gatshëm të humb gjithçka për ty."
02:03
Anthropologists have found evidence of romantic love in 170 societies.
34
105000
5000
Antropologët kanë gjetur tregues të dashurisë romantike në 170 shoqëri.
02:08
They've never found a society that did not have it.
35
110000
3000
Nuk kanë gjetur as edhe një shoqëri pa të.
02:11
But love isn't always a happy experience.
36
113000
3000
Por dashuria jo gjithmonë është përvojë e lumtur.
02:14
In one study of college students,
37
116000
2000
Gjatë një studimi me studentë universiteti,
02:16
they asked a lot of questions about love,
38
118000
2000
m'u bënë mjaft pyetje rreth dashurisë,
02:18
but the two that stood out to me the most were,
39
120000
3000
por ato dy më të veçantat për mua qenë,
02:21
"Have you ever been rejected by somebody who you really loved?"
40
123000
5000
"A ju ka refuzuar dikush që e dashuronit vërtet?"
02:26
And the second question was,
41
128000
1000
Dhe pyetja e dytë qe,
02:27
"Have you ever dumped somebody who really loved you?"
42
129000
4000
"A keni lënë ndonjëherë dikë që ju dashuronte vërtet?"
02:31
And almost 95 percent of both men and women said yes to both.
43
133000
5000
Dhe gati 95% e meshkujve dhe femrave u përgjigjën "po" për të dyja.
02:36
Almost nobody gets out of love alive.
44
138000
4000
Thuajse askush nuk del gjallë nga dashuria.
02:40
So, before I start telling you about the brain,
45
142000
3000
Pra, para se të nis e t'ju tregoj rreth trurit,
02:43
I want to read for you
46
145000
2000
dua t'ju lexoj
02:45
what I think is the most powerful love poem on Earth.
47
147000
3000
atë që mendoj se është poema më e fuqishme në botë për dashurinë.
02:48
There's other love poems that are, of course, just as good,
48
150000
2000
Ka poema të tjera dashurie që janë, padyshim, po aq të mira,
02:50
but I don't think this one can be surpassed.
49
152000
2000
por nuk mendoj se mund t'ia kalojnë kësaj.
02:52
It was told by an anonymous Kwakiutl Indian of southern Alaska
50
154000
6000
Një indian Kuakutl i paemër, nga Alaska jugore, ia pat recituar
02:58
to a missionary in 1896, and here it is.
51
160000
4000
një misionari më 1896, dhe ja ku e kemi.
03:02
I've never had the opportunity to say it before.
52
164000
4000
Nuk kam patur rast ta them më parë.
03:06
"Fire runs through my body with the pain of loving you.
53
168000
3000
"Zjarri ma përshkon trupin me dhimbjet e dashurisë për ty,
03:09
Pain runs through my body with the fires of my love for you.
54
171000
5000
dhimbja ma përshkon trupin me zjarrin e dashurisë për ty.
03:14
Pain like a boil about to burst with my love for you,
55
176000
3000
Dhimbje e përvëluar, gati të pëlcasë me dashurinë time për ty,
03:17
consumed by fire with my love for you.
56
179000
4000
bërë hi nga zjarri me dashurinë time për ty,
03:21
I remember what you said to me.
57
183000
2000
Më kujtohet ç'më pate thënë.
03:23
I am thinking of your love for me.
58
185000
2000
Më vjen në mendje dashuria jote për mua,
03:25
I am torn by your love for me.
59
187000
2000
Jam bërë copash nga dashuria jote për mua.
03:27
Pain and more pain --
60
189000
3000
Dhimbje dhe prapë dhimbje,
03:30
where are you going with my love?
61
192000
1000
ku vete me dashurinë time??
03:31
I am told you will go from here.
62
193000
3000
Më thanë se do të ikësh prej këtej.
03:34
I am told you will leave me here.
63
196000
1000
Më thonë se do të më lësh këtu.
03:35
My body is numb with grief.
64
197000
3000
Trupi m'u mpi nga pezmi.
03:38
Remember what I said, my love.
65
200000
2000
Mos harro ç'të thashë, e dashur.
03:40
Goodbye, my love, goodbye."
66
202000
4000
Lamtumirë, e dashur, lamtumirë..."
03:44
Emily Dickinson once wrote,
67
206000
2000
Emili Dikinson shkroi dikur,
03:46
"Parting is all we need to know of hell."
68
208000
4000
"Ndarja është boll për të njohur ferrin."
03:50
How many people have suffered
69
212000
2000
Sa vetë e kanë vuajtur
03:52
in all the millions of years of human evolution?
70
214000
4000
në krejt miliona vitet e evolucionit njerëzor?
03:56
How many people around the world
71
218000
2000
Sa njerëz anembanë botës
03:58
are dancing with elation at this very minute?
72
220000
4000
janë në krahët e ngazëllimit në këtë minutë?
04:02
Romantic love is one of the most powerful sensations on Earth.
73
224000
3000
Dashuria romantike është një nga ndjesitë më të fuqishme në Tokë.
04:05
So, several years ago, I decided to look into the brain
74
227000
4000
Ndaj, ca vite të shkuar, vendosa t'i hedh një sy trurit
04:09
and study this madness.
75
231000
4000
dhe të studioj këtë çmenduri.
04:13
Our first study of people who were happily in love
76
235000
2000
Studimi ynë i parë i personave që qenë të dashuruar e të lumtur
04:15
has been widely publicized,
77
237000
1000
është bërë i ditur gjerësisht,
04:16
so I'm only going to say a very little about it.
78
238000
3000
ndaj do ta prek shumë pak.
04:19
We found activity in a tiny, little factory near the base of the brain
79
241000
4000
Vumë re veprimtari në një punishte të vogël afër bazës së trurit
04:23
called the ventral tegmental area.
80
245000
2000
e quajtur zona barkushe tegmentale.
04:25
We found activity in some cells called the A10 cells,
81
247000
3000
Vumë re veprimtari në disa qeliza të quajtura qeliza A10.
04:28
cells that actually make dopamine, a natural stimulant,
82
250000
3000
Qeliza që prodhojnë dopaminë, një stimulant natyral,
04:31
and spray it to many brain regions.
83
253000
2000
dhe e spërkasin në mjaft zona të trurit.
04:33
Indeed, this part, the VTA, is part of the brain's reward system.
84
255000
4000
Në fakt kjo pjesë, ZBT-ja, është pjesë e sistemit shpërblyes të trurit.
04:37
It's way below your cognitive thinking process.
85
259000
3000
Është mjaft poshtë procesit të të menduarit konjitiv.
04:40
It's below your emotions.
86
262000
2000
Gjendet nën emocionet tona.
04:42
It's part of what we call the reptilian core of the brain,
87
264000
3000
Është pjesë e asaj që e quajmë bërthama zvarranike e trurit,
04:45
associated with wanting, with motivation,
88
267000
3000
e që i përshoqërohet dashjes, motivimit,
04:48
with focus and with craving.
89
270000
2000
fokusimit te dikush dhe lakmisë.
04:50
In fact, the same brain region where we found activity
90
272000
3000
Në fakt, e njëjta zonë e trurit ku vumë re veprimtari
04:53
becomes active also when you feel the rush of cocaine.
91
275000
4000
aktivizohet po ashtu kur ndjeni gulçet e kokainës.
04:57
But romantic love is much more than a cocaine high --
92
279000
3000
Por dashuria romantike është shumë më tepër se ekstaza nga kokaina --
05:00
at least you come down from cocaine.
93
282000
3000
nga kokaina, të paktën ktheheni përsëri me këmbë në tokë.
05:03
Romantic love is an obsession. It possesses you.
94
285000
3000
Dashuria romantike është një fiksim. Ju ka në dorë.
05:06
You lose your sense of self.
95
288000
1000
Humbni ndjesinë e vetes.
05:07
You can't stop thinking about another human being.
96
289000
4000
Nuk reshtni dot së menduari për një tjetër qenie njerëzore.
05:11
Somebody is camping in your head.
97
293000
2000
Dikush ka ngritur çadrat në kokën tuaj.
05:13
As an eighth-century Japanese poet said,
98
295000
3000
Siç e thosh një poet japonez i shekullit të tetë,
05:16
"My longing had no time when it ceases."
99
298000
3000
"Përvlimit tim s'i mbet më kohë kur pushoi."
05:19
Wild is love.
100
301000
2000
Marria është dashuri.
05:22
And the obsession can get worse when you've been rejected.
101
304000
3000
Dhe fiksimi mund të përkeqësohet kur ju refuzojnë.
05:25
So, right now, Lucy Brown and I, the neuroscientist on our project,
102
307000
5000
E kështu, Lucy Brown dhe unë, neuroshkencëtarja në projektin tonë,
05:30
are looking at the data of the people
103
312000
2000
po kqyrim tani të dhëna nga personat
05:32
who were put into the machine after they had just been dumped.
104
314000
4000
që i kaluam në skaner fill e pasi i kishin lënë.
05:36
It was very difficult actually,
105
318000
2000
Qe shumë e vështirë në fakt,
05:38
putting these people in the machine,
106
320000
1000
t'i kaloje këta njerëz në skaner,
05:39
because they were in such bad shape.
107
321000
1000
ngaqë qenë kaq të dërrmuar.
05:40
(Laughter)
108
322000
5000
(Të qeshura)
05:45
So anyway, we found activity in three brain regions.
109
327000
2000
Pra, vumë re veprimtari në tri zona të trurit.
05:47
We found activity in the brain region,
110
329000
3000
Vumë re veprimtari në zonën e trurit,
05:50
in exactly the same brain region
111
332000
2000
pikërisht në të njëjtën zonë të trurit
05:52
associated with intense romantic love.
112
334000
2000
që i përshoqërohet dashurisë së fuqishme romantike.
05:54
What a bad deal.
113
336000
2000
Ç'ters!
05:56
You know, when you've been dumped,
114
338000
2000
Siç e dini, kur ju lënë,
05:58
the one thing you love to do is just forget about this human being,
115
340000
2000
ajo çka doni të bëni është thjesht ta harroni atë qenie njerëzore,
06:00
and then go on with your life --
116
342000
1000
dhe të vazhdoni jetën tuaj,
06:01
but no, you just love them harder.
117
343000
3000
por ja që jo, thjesht i dashuroni edhe më fort.
06:04
As the poet Terence, the Roman poet once said,
118
346000
5000
Siç e thosh poeti romak Terenc, një herë e një kohë,
06:09
he said, "The less my hope, the hotter my love."
119
351000
2000
"Më e pakët shpresa, më e zjarrtë dashuria."
06:11
And indeed, we now know why.
120
353000
3000
Dhe vërtet, tani e dimë pse.
06:14
Two thousand years later, we can explain this in the brain.
121
356000
3000
2000 vjetë më vonë, këtë mund ta shpjegojmë te truri.
06:17
That brain system -- the reward system
122
359000
3000
Ai sistem i trurit, sistemi shpërblyes
06:20
for wanting, for motivation, for craving, for focus --
123
362000
4000
për dashjen, për motivimin, për lakminë, për fokusimin,
06:24
becomes more active when you can't get what you want.
124
366000
3000
bëhet më aktiv kur nuk arrini dot atë që doni.
06:27
In this case, life's greatest prize:
125
369000
2000
Në rastin tonë, çmimin më të madh të jetës:
06:29
an appropriate mating partner.
126
371000
3000
një partner të përshtatshëm për çiftim.
06:32
We found activity in other brain regions also --
127
374000
2000
Pamë gjithashtu veprimtari në zona të tjera të trurit --
06:34
in a brain region associated with calculating gains and losses.
128
376000
5000
në një zonë të trurit përshoqëruar me llogaritjen e përfitimit dhe humbjeve.
06:39
You know, you're lying there, you're looking at the picture,
129
381000
2000
Ju kanë shtrirë këtu, po shihni një foto,
06:41
and you're in this machine,
130
383000
1000
dhe gjendeni brenda kësaj makine,
06:42
and you're calculating, you know, what went wrong.
131
384000
4000
dhe po bëni hesap se ç'shkoi ters.
06:46
How, you know, what have I lost?
132
388000
2000
Si, e qysh, e çfarë humba?
06:48
As a matter of fact, Lucy and I have a little joke about this.
133
390000
3000
Meqë ra fjala, unë dhe Lucy kemi një anekdotë të vockël për këtë.
06:51
It comes from a David Mamet play,
134
393000
4000
Që vjen nga një dramë e David Mamet-it,
06:55
and there's two con artists in the play,
135
397000
1000
drama ka dy mashtrues,
06:56
and the woman is conning the man,
136
398000
3000
dhe gruaja po mashtron burrin,
06:59
and the man looks at the woman and says,
137
401000
1000
dhe burri vështron gruan dhe i thotë,
07:00
"Oh, you're a bad pony, I'm not going to bet on you."
138
402000
6000
"Oh, je kalë i ngordhur, nuk vë bast për ty."
07:06
And indeed, it's this part of the brain,
139
408000
2000
Dhe vërtet, është kjo pjesë e trurit,
07:08
the core of the nucleus accumbens, actually, that is becoming active
140
410000
3000
zemra e nucleus accumbens, që bëhet aktive
07:11
as you're measuring your gains and losses.
141
413000
2000
kur vini në kandar qarin dhe zararin.
07:13
It's also the brain region that becomes active
142
415000
3000
Kjo është po ashtu zona e trurit që bëhet aktive
07:16
when you're willing to take enormous risks
143
418000
2000
kur jeni gati të merrni përsipër rreziqe të mëdha
07:18
for huge gains and huge losses.
144
420000
3000
për qare dhe zarare të mëdhenj.
07:21
Last but not least, we found activity in a brain region
145
423000
3000
E fundit, por jo për nga rëndësia, pamë veprimtari në një zonë të trurit
07:24
associated with deep attachment to another individual.
146
426000
5000
përshoqëruar lidhjes së thellë me një individ tjetër.
07:29
No wonder people suffer around the world,
147
431000
4000
S'është çudi pra që njerëzit anembanë botës vuajnë
07:33
and we have so many crimes of passion.
148
435000
3000
dhe që kemi kaq shumë krime pasioni.
07:36
When you've been rejected in love,
149
438000
1000
Kur ju kanë refuzuar dashurinë,
07:37
not only are you engulfed with feelings of romantic love,
150
439000
4000
jo vetëm që jeni i përmbytur nga ndjenja dashurie romantike,
07:41
but you're feeling deep attachment to this individual.
151
443000
3000
por përjetoni edhe një përkushtim të thellë ndaj këtij personi.
07:44
Moreover, this brain circuit for reward is working,
152
446000
3000
Për më tepër, ky qark mendor shpërblyes është në punë,
07:47
and you're feeling intense energy, intense focus,
153
449000
4000
dhe ndjeni energji të thellë, fokusim të thellë mbi dikë,
07:51
intense motivation and the willingness to risk it all
154
453000
4000
motivim të fuqishëm dhe gatishmëri të rrezikoni gjithçka
07:55
to win life's greatest prize.
155
457000
4000
për të fituar çmimin më të madh të jetës.
07:59
So, what have I learned from this experiment
156
461000
3000
Pra, ç'kam mësuar prej këtij eksperimenti
08:02
that I would like to tell the world?
157
464000
2000
e që do të doja t'ia tregoja botës?
08:04
Foremost, I have come to think
158
466000
2000
Mbi të gjitha, kam arritur në mendimin
08:06
that romantic love is a drive, a basic mating drive.
159
468000
3000
se dashuria romantike është një shtysë, një shtysë bazë e çiftimit.
08:09
Not the sex drive -- the sex drive gets you out there,
160
471000
2000
Jo instinkti seksual -- instinkti seksual ju shpie drejt
08:11
looking for a whole range of partners.
161
473000
2000
kërkimit të një game të tërë partnerësh.
08:13
Romantic love enables you to focus your mating energy
162
475000
3000
Dashuria romantike bën të mundur të fokusoni energjinë e çiftimit
08:16
on just one at a time, conserve your mating energy,
163
478000
3000
mbi një në herë, ta ruani energjinë e çiftimit,
08:19
and start the mating process with this single individual.
164
481000
3000
dhe ta filloni procesin e çiftimit me këtë individ të dhënë.
08:22
I think of all the poetry that I've read about romantic love,
165
484000
4000
Kur sjell në mendje krejt poezinë që kam lexuar rreth dashurisë romantike,
08:26
what sums it up best is something that is said by Plato,
166
488000
4000
ajo që e përmbledh më mirë është diçka e thënë nga Platoni
08:30
over 2,000 years ago.
167
492000
2000
këtu e 2000 vjetë të shkuara.
08:32
He said, "The god of love lives in a state of need.
168
494000
4000
Ai thosh, "Perëndia e dashurisë rron në gjendje nevoje.
08:36
It is a need. It is an urge.
169
498000
3000
Është nevojë. Është shtysë.
08:39
It is a homeostatic imbalance.
170
501000
3000
Është një çekuilibër ngjashmërigjendjeje.
08:42
Like hunger and thirst, it's almost impossible to stamp out."
171
504000
4000
Ashtu si uria dhe etja, është thuajse e pamundur ta heqësh qafe."
08:46
I've also come to believe that romantic love is an addiction:
172
508000
4000
Kam filluar gjithashtu të besoj se dashuria romantike është një varësi:
08:50
a perfectly wonderful addiction when it's going well,
173
512000
2000
varësi përsosmërisht e mrekullueshme kur ecën mirë,
08:52
and a perfectly horrible addiction when it's going poorly.
174
514000
4000
dhe varësi përsosmërisht e tmerrshme kur shkon keq.
08:56
And indeed, it has all of the characteristics of addiction.
175
518000
3000
Dhe vërtet, i ka të tëra karakteristikat e një varësie.
08:59
You focus on the person, you obsessively think about them,
176
521000
3000
Fokusoheni te personi, mendoni për ta i fiksuar,
09:02
you crave them, you distort reality,
177
524000
3000
vuani nga mungesa e tyre, realiteti ju shtrembërohet,
09:05
your willingness to take enormous risks to win this person.
178
527000
2000
jeni i gatshëm t'u hyni rreziqeve të mëdha për ta fituar atë person.
09:08
And it's got the three main characteristics of addiction:
179
530000
2000
Dhe i ka të tria karakteristikat kryesore të varësisë.
09:10
tolerance, you need to see them more, and more, and more;
180
532000
4000
Tolerancën --keni nevojë t'i shihni më tepër, dhe më tepër, dhe akoma më tepër --
09:14
withdrawals; and last, relapse.
181
536000
2000
tërheqjen, dhe së fundi, rikthimin.
09:16
I've got a girlfriend who's just getting over a terrible love affair.
182
538000
4000
Kam një shoqe që sapo ka filluar të kapërcejë një histori të tmerrshme dashurie,
09:20
It's been about eight months, she's beginning to feel better.
183
542000
2000
po bëhen nja tetë muaj, sapo ka filluar të ndihet më mirë.
09:22
And she was driving along in her car the other day,
184
544000
3000
Dhe para ca ditësh po ngiste makinën,
09:25
and suddenly she heard a song on the car radio
185
547000
2000
dhe ja ku papritmas dëgjoi në radio
09:27
that reminded her of this man.
186
549000
2000
një këngë që i kujtoi atë burrë.
09:29
And she -- not only did the instant craving come back,
187
551000
3000
Dhe jo vetëm dëshira e zjarrtë u kthye në çast,
09:32
but she had to pull over
188
554000
2000
por iu desh të hapte krahun
09:34
from the side of the road and cry.
189
556000
2000
në anë të rrugës dhe të përlotej.
09:36
So, one thing I would like the medical community,
190
558000
2000
Pra, gjëja që do të doja të përpiqej ta kuptonte,
09:38
and the legal community, and even the college community,
191
560000
3000
komuniteti mjekësor, komuniteti ligjor, madje edhe ai universitar,
09:41
to see if they can understand, that indeed,
192
563000
3000
për të parë nëse do të mundeshin ta kuptonin, që në fakt,
09:44
romantic love is one of the most addictive substances on Earth.
193
566000
4000
është një nga substancat më varësore në botë.
09:48
I would also like to tell the world that animals love.
194
570000
4000
Do të doja gjithashtu t'i tregoja botës që kafshët dashurojnë.
09:52
There's not an animal on this planet
195
574000
1000
Nuk ka në këtë planet kafshë
09:53
that will copulate with anything that comes along.
196
575000
3000
që do të çiftoheshin me çfarëdo që u kalon nën hundë.
09:56
Too old, too young, too scruffy, too stupid, and they won't do it.
197
578000
5000
Shumë plak, shumë e re, shumë leckaman, shumë gdhë, dhe ja ku nuk bëhet gjë.
10:01
Unless you're stuck in a laboratory cage --
198
583000
3000
Veç në qofshi i gozhduar në një kafaz laboratori --
10:04
and you know, if you spend your entire life in a little box,
199
586000
3000
pra, nëse e shkoni tërë jetën tuaj në një kuti të vockël,
10:07
you're not going to be as picky about who you have sex with --
200
589000
4000
nuk keni për të qenë aq nazeli se me kë do të bëni seks --
10:11
but I've looked in a hundred species,
201
593000
2000
por kam parë te njëqind specie,
10:13
and everywhere in the wild, animals have favorites.
202
595000
4000
dhe kudo në natyrë, që kafshët kanë të parapëlqyer.
10:17
As a matter of fact ethologists know this.
203
599000
2000
Në të vërtetë, etologjia e njeh këtë.
10:19
There are over eight words for what they call "animal favoritism:"
204
601000
4000
Ka mbi tetë fjalë me të cilat emërtohet parapëlqimi te kafshët:
10:23
selective proceptivity, mate choice, female choice, sexual choice.
205
605000
5000
proceptivitet përzgjedhës, zgjedhje partneri, zgjedhje femërore, zgjedhje seksuale.
10:28
And indeed, there are now three academic articles
206
610000
3000
Dhe në fakt, ka tre artikuj akademikë
10:31
in which they've looked at this attraction,
207
613000
3000
të cilët merren me këtë tërheqje,
10:34
which may only last for a second,
208
616000
2000
e cila mund të zgjasë vetëm një sekondë,
10:36
but it's a definite attraction,
209
618000
1000
por që është një tërheqje e përcaktuar,
10:37
and either this same brain region, this reward system,
210
619000
4000
dhe aktivizohet ose e njëjta zonë e trurit, ajo e sistemit shpërblyes,
10:41
or the chemicals of that reward system are involved.
211
623000
3000
ose substancat kimike të këtij sistemi shpërblyes.
10:44
In fact, I think animal attraction can be instant --
212
626000
3000
Në fakt, mendoj se tërheqja te kafshët mund të jetë e menjëhershme --
10:47
you can see an elephant instantly go for another elephant.
213
629000
3000
mund të shihni një elefant t'i vihet në çast një elefanti tjetër.
10:50
And I think that this is really the origin
214
632000
2000
Dhe mendoj se kjo është vërtet origjina
10:52
of what you and I call "love at first sight."
215
634000
2000
e asaj që ju dhe unë e quajmë, "dashni me shikim të parë."
10:54
People have often asked me whether
216
636000
5000
Shpesh njerëzit më kanë pyetur nëse
10:59
what I know about love has spoiled it for me.
217
641000
3000
ajo që di mbi dashurinë ma ka zvetënuar atë.
11:02
And I just simply say, "Hardly."
218
644000
2000
Dhe thjesht them: zor se.
11:04
You can know every single ingredient in a piece of chocolate cake,
219
646000
3000
Mund të njihni çdo përbërës në një ëmbëlsirë,
11:07
and then when you sit down and eat that cake,
220
649000
3000
dhe mandej kur uleni dhe shijoni copën tuaj,
11:10
you can still feel that joy.
221
652000
2000
prapë nuk e humbni shijen e saj.
11:12
And certainly, I make all the same mistakes
222
654000
2000
Sigurisht që edhe unë bëj të njëjtat gabime
11:14
that everybody else does too,
223
656000
2000
që bën gjithkush tjetër,
11:16
but it's really deepened my understanding
224
658000
4000
por të kuptuarit prej meje, dhe dhembshuria,
11:20
and compassion, really, for all human life.
225
662000
4000
po, për krejt jetën njerëzore thellohet vërtet.
11:24
As a matter of fact, in New York, I often catch myself
226
666000
3000
Në të vërtetë, shpesh e kap veten në Nju Jork
11:27
looking in baby carriages and feeling a little sorry for the tot.
227
669000
4000
duke vështruar karrocat e bebeve dhe më vjen pak keq për kolopuçin,
11:31
And in fact, sometimes I feel a little sorry
228
673000
3000
dhe në fakt ndonjëherë më vjen pak keq
11:34
for the chicken on my dinner plate,
229
676000
1000
për pulën që më vënë para në pjatë,
11:35
when I think of how intense this brain system is.
230
677000
6000
kur mendoj se sa i fuqishëm është ky sistem i trurit.
11:41
Our newest experiment has been hatched
231
683000
5000
Eksperimenti ynë më i ri u konceptua
11:46
by my colleague, Art Aron --
232
688000
2000
nga kolegu im, Art Aron,
11:48
putting people who are reporting that they are still in love,
233
690000
3000
dhe merret me skanimin në MRI të personave me lidhje afatgjata,
11:51
in a long-term relationship, into the functional MRI.
234
693000
4000
që kanë pohuar se janë ende të dashuruar.
11:55
We've put five people in so far,
235
697000
2000
Deri tani kemi skanuar pesë persona,
11:57
and indeed, we found exactly the same thing. They're not lying.
236
699000
5000
dhe vërtet, gjetëm saktësisht të njëjtën gjë. Ata nuk gënjejnë.
12:02
The brain areas
237
704000
4000
Zonat e trurit
12:06
associated with intense romantic love
238
708000
2000
përshoqëruar dashurisë romantike të fuqishme,
12:08
still become active, 25 years later.
239
710000
4000
ende bëhen aktive, 25 vjetë më vonë.
12:12
There are still many questions to be answered
240
714000
3000
Ka ende plot pyetje që duhen bërë
12:15
and asked about romantic love.
241
717000
3000
dhe që presin përgjigje.
12:18
The question that I'm working on right this minute --
242
720000
1000
Pyetja me të cilën po merrem edhe tani,
12:19
and I'm only going to say it for a second, and then end --
243
721000
3000
dhe që do ta them këtu para se ta mbyll,
12:22
is, why do you fall in love with one person, rather than another?
244
724000
4000
është se pse bini në dashuri me një person të dhënë, dhe jo me një tjetër?
12:26
I never would have even thought to think of this,
245
728000
3000
Nuk do të më kish shkuar kurrë mendja as ta mendoja këtë,
12:29
but Match.com, the Internet-dating site,
246
731000
2000
por Match.com, site-i internet për lidhje,
12:31
came to me three years ago and asked me that question.
247
733000
2000
më kontaktoi para tre vjetësh dhe më bëri këtë pyetje.
12:33
And I said, I don't know.
248
735000
2000
Dhe u thashë se nuk e dija.
12:35
I know what happens in the brain, when you do become in love,
249
737000
3000
Di se ç'ngjet në tru, kur dashuroheni,
12:38
but I don't know why you fall in love with one person
250
740000
2000
por nuk e di pse bini në dashuri me dikë
12:40
rather than another.
251
742000
1000
në vend se me një tjetër.
12:41
And so, I've spent the last three years on this.
252
743000
4000
E kështu, jam marrë me këtë tre vitet e fundit.
12:45
And there are many reasons that you fall in love with one person
253
747000
2000
Dhe ka mjaft arsye pse bini në dashuri me një person
12:47
rather than another, that psychologists can tell you.
254
749000
2000
në vend të një tjetri, të cilat mund t'ua thonë psikologët.
12:49
And we tend to fall in love with somebody
255
751000
1000
Priremi të biem në dashuri me dikë
12:50
from the same socioeconomic background,
256
752000
3000
nga i njëjti sfond socioekonomik,
12:53
the same general level of intelligence,
257
755000
1000
me të njëjtën shkallë inteligjence të përgjithshme,
12:54
the same general level of good looks,
258
756000
2000
me të njëjtën shkallë të të qenit të pashëm në përgjithësi,
12:56
the same religious values.
259
758000
2000
me të njëjtat vlera fetare.
12:58
Your childhood certainly plays a role, but nobody knows how.
260
760000
3000
Fëmijëria juaj sigurisht që luan një rol, por askush nuk e di se si.
13:01
And that's about it, that's all they know.
261
763000
2000
Dhe kaq është, kjo është krejt ajo që dihet.
13:03
No, they've never found the way two personalities
262
765000
3000
Jo, nuk e kanë gjetur dot mënyrën se si dy personalitete
13:06
fit together to make a good relationship.
263
768000
3000
i përkojnë njëri-tjetrit për të dhënë një marrëdhënie të qëlluar.
13:09
So, it began to occur to me
264
771000
2000
Ndaj, fillova të mendoj
13:11
that maybe your biology pulls you
265
773000
2000
se ndoshta ju shtyn biologjia
13:13
towards some people rather than another.
266
775000
3000
drejt dikujt e jo drejt një tjetri.
13:16
And I have concocted a questionnaire to see to what degree
267
778000
4000
Dhe kam sajuar një pyetësor për të parë se në ç'shkallë
13:20
you express dopamine, serotonin, estrogen and testosterone.
268
782000
5000
e shprehni dopaminën, serotoninën, estrogenin dhe testosteronin.
13:25
I think we've evolved four very broad personality types
269
787000
3000
Mendoj se kemi evoluar në katër lloje shumë të përgjithshme personaliteti
13:28
associated with the ratios of these four chemicals in the brain.
270
790000
4000
respektivisht sipas shkallës së këtyre katër substancave në tru.
13:32
And on this dating site that I have created,
271
794000
2000
Te ky site lidhjesh që kam krijuar,
13:34
called Chemistry.com, I ask you first a series of questions
272
796000
6000
i quajtur Chemistry.com. ju bëj fillimisht një varg pyetjesh
13:40
to see to what degree you express these chemicals,
273
802000
3000
për të parë se në çfarë shkalle e shprehni praninë e këtyre substancave,
13:43
and I'm watching who chooses who to love.
274
805000
4000
dhe vëzhgoj se kush dhe çfarë zgjedh për të dashuruar.
13:47
And 3.7 million people have taken the questionnaire in America.
275
809000
3000
Pyetjeve u janë përgjigjur 3.7 milion vetë në Amerikë,
13:50
About 600,000 people have taken it in 33 other countries.
276
812000
6000
dhe rreth 600 mijë persona në 33 vende të tjera.
13:56
I'm putting the data together now,
277
818000
1000
Të dhënat jam duke i përpunuar,
13:57
and at some point -- there will always be magic to love,
278
819000
3000
dhe në një farë pike -- do të ketë përherë diçka magjike te dashuria,
14:00
but I think I will come closer to understanding
279
822000
3000
por mendoj se do t'i afrohem edhe më të kuptuarit
14:03
why it is you can walk into a room
280
825000
3000
se pse mund të hyni në një sallë
14:06
and everybody is from your background,
281
828000
2000
dhe cilido është prej të njëjtit sfond me ju,
14:08
your same general level of intelligence,
282
830000
2000
me të njëjtën shkallë inteligjence të përgjithshme,
14:10
your same general level of good looks,
283
832000
1000
përgjithësisht me të njëjtën shkallë hiresh,
14:11
and you don't feel pulled towards all of them.
284
833000
3000
dhe nuk ju tërheq asnjë prej tyre.
14:14
I think there's biology to that.
285
836000
2000
Mendoj se kjo ka brenda biologji.
14:16
I think we're going to end up, in the next few years,
286
838000
3000
Mendoj se do të arrijmë brenda pak vitesh
14:19
to understand all kinds of brain mechanisms
287
841000
2000
të kuptojmë krejt llojet e mekanizmave të trurit
14:21
that pull us to one person rather than another.
288
843000
3000
që na hedhin drejt një personi e jo drejt një tjetri.
14:24
So, I will close with this. These are my older people.
289
846000
6000
Kështu pra, këtu po e mbyll. Këta janë të moshuarit e mi.
14:30
Faulkner once said, "The past is not dead,
290
852000
3000
Folkneri thosh dikur, "E shkuara nuk ka vdekur,
14:33
it's not even the past."
291
855000
1000
dhe as që është e shkuar."
14:34
Indeed, we carry a lot of luggage
292
856000
3000
Vërtet, në trurin njerëzor bartim
14:37
from our yesteryear in the human brain.
293
859000
3000
plot hejbe nga e kaluara jonë.
14:40
And so, there's one thing
294
862000
1000
Dhe ka diçka
14:41
that makes me pursue my understanding of human nature,
295
863000
7000
që më bën ta vazhdoj njohjen e natyrës njerëzore,
14:48
and this reminds me of it.
296
870000
2000
dhe kjo ma risjell në mendje.
14:50
These are two women.
297
872000
1000
Këtu kemi dy femra.
14:51
Women tend to get intimacy differently than men do.
298
873000
3000
Femrat priren ndryshe nga meshkujt drejt intimitetit.
14:54
Women get intimacy from face-to-face talking.
299
876000
2000
Gratë intimitetin e provojnë përmes bisedës kokë më kokë.
14:56
We swivel towards each other,
300
878000
2000
Kthehemi drejt njëra tjetrës,
14:58
we do what we call the "anchoring gaze" and we talk.
301
880000
4000
bëjmë atë që e quajmë "ngulitje shikimi ankorues" dhe llafosemi.
15:02
This is intimacy to women.
302
884000
2000
Ky është intimiteti për femrat.
15:04
I think it comes from millions of years
303
886000
1000
Mendoj se rrjedh nga miliona vitet
15:05
of holding that baby in front of your face,
304
887000
2000
e mbajtjes së bebes para fytyrës sonë,
15:07
cajoling it, reprimanding it, educating it with words.
305
889000
3000
përkëdheljes së saj, qortimit të saj, mësimit të saj me fjalë.
15:10
Men tend to get intimacy from side-by-side doing.
306
892000
4000
Meshkujt priren drejt intimitetit krah për krah,
15:14
(Laughter)
307
896000
1000
(Të qeshura)
15:15
As soon as one guy looks up, the other guy will look away.
308
897000
3000
Sapo dikush të ngulë sytë, tjetri do t'i hedhë sytë gjetkë.
15:18
(Laughter)
309
900000
2000
(Të qeshura)
15:20
I think it comes from millions of years
310
902000
2000
Mendoj se rrjedh nga miliona vitet
15:22
of standing behind that -- sitting behind the bush,
311
904000
3000
e fshjehjes pas shkurreve,
15:25
looking straight ahead,
312
907000
2000
me sytë ngulur,
15:27
trying to hit that buffalo on the head with a rock.
313
909000
2000
duke u përpjekur të rrokin me gur demin drejt e në kokë.
15:29
(Laughter)
314
911000
1000
(Të qeshura)
15:30
I think, for millions of years, men faced their enemies,
315
912000
2000
E çoj mendjen te milionat e viteve që meshkujt përballeshin me armiqtë e tyre,
15:32
they sat side by side with friends.
316
914000
3000
ngulur krah për krah me shokët.
15:35
So my final statement is: love is in us.
317
917000
4000
Pra, pohimi im përfundimtar është: dashuria gjendet brenda nesh.
15:39
It's deeply embedded in the brain.
318
921000
3000
Është e rrënjosur thellë në tru.
15:42
Our challenge is to understand each other. Thank you.
319
924000
3000
Sfida për ne është të kuptojmë njëri-tjetrin. Faleminderit.
15:45
(Applause)
320
927000
5000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Helen Fisher - Anthropologist, expert on loveAnthropologist Helen Fisher studies gender differences and the evolution of human emotions. She’s best known as an expert on romantic love.
Why you should listen
Fisher's several books lay bare the mysteries of our most treasured emotion: its evolution, its biochemical foundations and its vital importance to human society. Fisher describes love as a universal human drive (stronger than the sex drive; stronger than thirst or hunger; stronger perhaps than the will to live), and her many areas of inquiry shed light on timeless human mysteries like why we choose one partner over another. Her classic study, Anatomy of Love, first published in 1992, has just been re-issued in a fully updated edition, including her recent neuroimaging research on lust, romantic love and attachment as well as discussions of sexting, hooking up, friends with benefits, other contemporary trends in courtship and marriage, and a dramatic current trend she calls “slow love.”
Helen Fisher | Speaker | TED.com