TED2005
James Watson: How we discovered DNA
James Watson tregon si zbuloi ADN
Filmed:
Readability: 3.9
1,901,584 views
Nobelisti James Watson hap TED2005 me historinë e çiltër dhe argëtuese se si ai dhe partneri i tij shkencor, Francis Crick, zbuluan strukturën e ADN.
James Watson - Biologist, Nobel laureate
Nobel laureate James Watson took part in one of the most important scientific breakthroughs of the 20th century: the discovery of the structure of DNA. More than 50 years later, he continues to investigate biology's deepest secrets. Full bio
Nobel laureate James Watson took part in one of the most important scientific breakthroughs of the 20th century: the discovery of the structure of DNA. More than 50 years later, he continues to investigate biology's deepest secrets. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
Well, I thought there would be a podium, so I'm a bit scared.
0
0
3000
Epo, mendova se do kishte podium, kështu që kam pak frikë.
00:28
(Laughter)
1
3000
3000
(Të Qeshura)
00:31
Chris asked me to tell again how we found the structure of DNA.
2
6000
3000
Kris më kërkoi të shpjegoi edhe një herë se si e gjetëm strukturën e ADN.
00:34
And since, you know, I follow his orders, I'll do it.
3
9000
3000
Dhe meqë, ju e dini, unë ndjek urdhrat e tij, po e bëj.
00:37
But it slightly bores me.
4
12000
2000
Por më bezdis pak.
00:39
(Laughter)
5
14000
2000
(Të qeshura)
00:41
And, you know, I wrote a book. So I'll say something --
6
16000
5000
Dhe, ju e dini, kam shkruajtur libër. Kështu që do them diçka --
00:46
(Laughter)
7
21000
2000
(Të qeshura)
00:48
-- I'll say a little about, you know, how the discovery was made,
8
23000
3000
--Do flas pak mbi si u krye zbulimi.
00:51
and why Francis and I found it.
9
26000
2000
dhe pse Franc dhe unë e gjetëm.
00:53
And then, I hope maybe I have at least five minutes to say
10
28000
4000
Dhe pastaj, besoj se do kem dhe pesë minuta të them
00:57
what makes me tick now.
11
32000
4000
çfarë më ngacmon tani.
01:01
In back of me is a picture of me when I was 17.
12
36000
5000
Mbas meje gjendet një foto imja kur isha 17.
01:06
I was at the University of Chicago, in my third year,
13
41000
3000
Isha tek Universiteti i Cikagos, në vitin e tretë,
01:09
and I was in my third year because the University of Chicago
14
44000
6000
dhe isha në vitin e tretë sepse Universiteti i Cikagos
01:15
let you in after two years of high school.
15
50000
2000
të lejonte të futeshe mbas dy vitesh gjimnaz.
01:17
So you -- it was fun to get away from high school -- (Laughter) --
16
52000
6000
Pra ju -- ishte qejf të lije orët e gjimnazit -- (Të qeshura)
01:23
because I was very small, and I was no good in sports,
17
58000
3000
sepse isha shumë i vogël, dhe nuk isha i mirë me sportet,
01:26
or anything like that.
18
61000
1000
ose ndonjë gjë tjetër si keto.
01:27
But I should say that my background -- my father was, you know,
19
62000
6000
Por mendoj se duhet të them se prejardhja ime -- im at ishte,
01:33
raised to be an Episcopalian and Republican,
20
68000
2000
rritur per te qene Episkopal dhe Republikan,
01:35
but after one year of college, he became an atheist and a Democrat.
21
70000
5000
por mbas një viti kolegj, u bë ateist dhe Demokrat.
01:40
(Laughter)
22
75000
3000
(Të qeshura)
01:43
And my mother was Irish Catholic,
23
78000
2000
Dhe mamaja ime ishte Katolike nga Irlanda,
01:45
and -- but she didn't take religion too seriously.
24
80000
5000
dhe -- por ajo se merrte seriozisht fenë,
01:50
And by the age of 11, I was no longer going to Sunday Mass,
25
85000
4000
Dhe që prej moshës 11 vjeç, une nuk shkoja më në meshën e të djelës,
01:54
and going on birdwatching walks with my father.
26
89000
4000
dhe dilja xhiro për të parë zogjtë me babanë.
01:58
So early on, I heard of Charles Darwin.
27
93000
4000
Kështu që herët, dëgjova mbi Carls Darvinin.
02:02
I guess, you know, he was the big hero.
28
97000
3000
Mendova, e kuptoni, që ai ishte hero i madh.
02:05
And, you know, you understand life as it now exists through evolution.
29
100000
6000
Dhe, e merrni me mend, e kupton ekzistencën e jetës nëpërmjet evolucionit.
02:11
And at the University of Chicago I was a zoology major,
30
106000
4000
Dhe tek Universiteti i Cikagos isha dega e zoologjisë,
02:15
and thought I would end up, you know, if I was bright enough,
31
110000
3000
dhe mendova do mbaroja, e kuptoni, nëse isha i zgjuar sa duhej,
02:18
maybe getting a Ph.D. from Cornell in ornithology.
32
113000
5000
mbase merrja një doktorat nga Kornelli në shkencën e ornitologjisë.
02:23
Then, in the Chicago paper, there was a review of a book
33
118000
6000
Më vonë, në gazetën e Cikagos, ishte përmbledhja e një libri
02:29
called "What is Life?" by the great physicist, Schrodinger.
34
124000
4000
i quajtur: "Cfarë është jeta?" nga fizicisti i madh, Schrodinger.
02:33
And that, of course, had been a question I wanted to know.
35
128000
3000
Dhe kjo, sigurisht, ishte një pyetje së cilën doja ti përgjigjesha.
02:36
You know, Darwin explained life after it got started,
36
131000
3000
Dhe Darvini shpjegoi jeten pasi ajo filloi,
02:39
but what was the essence of life?
37
134000
2000
por kush ishte thelbi i jetës?
02:41
And Schrodinger said the essence was information
38
136000
4000
Dhe Schrodinger tha se thelbi i jetës ishte informacioni
02:45
present in our chromosomes, and it had to be present
39
140000
4000
i gjendur në kromozonet tona, dhe duhej të ishte prezent
02:49
on a molecule. I'd never really thought of molecules before.
40
144000
6000
në një molekulë. S'kisha menduar ndonjëherë mbi molekulat më parë.
02:55
You know chromosomes, but this was a molecule,
41
150000
4000
I dini kromozonet, por kjo ishte një molekulë,
02:59
and somehow all the information was probably present
42
154000
3000
dhe disi i gjithe informacioni ishte pak a shume prezent
03:02
in some digital form. And there was the big question
43
157000
4000
në një formë dixhitale. Dhe kjo ishte pyetja e madhe
03:06
of, how did you copy the information?
44
161000
2000
e, se si mund ta kopjoje këtë informacion?
03:08
So that was the book. And so, from that moment on,
45
163000
5000
Pra ky ishte libri. Dhe, nga ky moment e tutje,
03:13
I wanted to be a geneticist --
46
168000
5000
Dëshiroja të bëhesha gjeneticist --
03:18
understand the gene and, through that, understand life.
47
173000
2000
të kuptoja genet dhe, nepërmjet saj, te kuptoja jetën.
03:20
So I had, you know, a hero at a distance.
48
175000
5000
Pra kisha, e kuptoni, një hero në distanc.
03:25
It wasn't a baseball player; it was Linus Pauling.
49
180000
2000
Nuk ishte lojtar beisbolli; ishte Linus Pauling.
03:27
And so I applied to Caltech and they turned me down.
50
182000
6000
Dhe kështu aplikova tek Caltech dhe ata s'më pranuan.
03:33
(Laughter)
51
188000
2000
(Të qeshura)
03:35
So I went to Indiana,
52
190000
1000
Kështu që shkova në Indiana,
03:36
which was actually as good as Caltech in genetics,
53
191000
3000
që ishte aktualisht po aq e mirë sa Caltech në gjenetikë,
03:39
and besides, they had a really good basketball team. (Laughter)
54
194000
4000
dhe përveç kësaj, kishin edhe një skuadër shumë të mirë basketbolli. (Të qeshura)
03:43
So I had a really quite happy life at Indiana.
55
198000
3000
Pra kisha një jetë shumë të lumtur tek Indiana.
03:46
And it was at Indiana I got the impression
56
201000
3000
Dhe ishte në Indiana që mu krijua idea
03:49
that, you know, the gene was likely to be DNA.
57
204000
2000
që, geni kishte mundësi të pëbëhej nga ADN.
03:51
And so when I got my Ph.D., I should go and search for DNA.
58
206000
4000
Dhe kështu kur mora doktoraturën., duhet të shkoja dhe të kërkoja ADN.
03:55
So I first went to Copenhagen because I thought, well,
59
210000
6000
Pra si fillim shkova në Kopenhagen sepse mendova, epo,
04:01
maybe I could become a biochemist,
60
216000
1000
mbase mund të bëhem biokimist,
04:02
but I discovered biochemistry was very boring.
61
217000
3000
por zbulova se biokimia ishte shumë e mërzitshme.
04:05
It wasn't going anywhere toward, you know, saying what the gene was;
62
220000
4000
Nuk shkonte gjëkundi kundrejt shpjegimit se çfarë ishte geni;
04:09
it was just nuclear science. And oh, that's the book, little book.
63
224000
4000
ishte vetëm shkenc nukleare. Dhe oh, ky është libër, libër i vogël.
04:13
You can read it in about two hours.
64
228000
2000
Mund ta lexoni në dy orë.
04:15
And -- but then I went to a meeting in Italy.
65
230000
4000
Dhe -- por kur shkova në një mbledhje në Itali.
04:19
And there was an unexpected speaker who wasn't on the program,
66
234000
5000
Dhe kishte një folës të papritur i cili nuk ishte në program,
04:24
and he talked about DNA.
67
239000
2000
dhe ai foli mbi ADN.
04:26
And this was Maurice Wilkins. He was trained as a physicist,
68
241000
3000
Dhe ky ishte Maurice Wilkins. Ishte fizicist me profesion,
04:29
and after the war he wanted to do biophysics, and he picked DNA
69
244000
4000
dhe mbas luftës ai dëshironte të studionte biofizikën, dhe zgjodhi ADN
04:33
because DNA had been determined at the Rockefeller Institute
70
248000
3000
sepse ADN ishte vendosur nga Insituti i Rokfelerit
04:36
to possibly be the genetic molecules on the chromosomes.
71
251000
4000
si mundesia e të qënurit molekula gjenetike e kromozoneve.
04:40
Most people believed it was proteins.
72
255000
1000
Shumica e njerëzve besonin se ishin proteinat.
04:41
But Wilkins, you know, thought DNA was the best bet,
73
256000
4000
Por Wilkins, mendonte se ADN kishte mundësinë më të madhe,
04:45
and he showed this x-ray photograph.
74
260000
4000
dhe ai tregoi këtë grafi.
04:49
Sort of crystalline. So DNA had a structure,
75
264000
4000
Pak si strukturë kristalore. Pra ADN kishte një strukturë,
04:53
even though it owed it to probably different molecules
76
268000
3000
megjithëse kjo mbase në varësi të molekulave të tjera
04:56
carrying different sets of instructions.
77
271000
2000
që mbartnin grupe të ndryshme udhëzimesh.
04:58
So there was something universal about the DNA molecule.
78
273000
2000
Pra kishte diçka universale mbi molekulën e ADN.
05:00
So I wanted to work with him, but he didn't want a former birdwatcher,
79
275000
5000
Pra dëshiroja të punoja me të, por ai nuk kërkonte një ish soditës zogjsh,
05:05
and I ended up in Cambridge, England.
80
280000
1000
dhe përfundova tek Kambrixhi, Angli.
05:06
So I went to Cambridge,
81
281000
2000
Pra shkova në Kambrixh,
05:08
because it was really the best place in the world then
82
283000
3000
sepse ishte me të vërtet vëndi më i mirë në botë atëhere
05:11
for x-ray crystallography. And x-ray crystallography is now a subject
83
286000
4000
për grafi. Dhe grafia është tani subjekt
05:15
in, you know, chemistry departments.
84
290000
2000
në, departamentet e kimisë.
05:17
I mean, in those days it was the domain of the physicists.
85
292000
3000
Dua të them se në të shkuarën i përkiste vetëm fizicistave.
05:20
So the best place for x-ray crystallography
86
295000
4000
Pra vendi më i mirë për grafi
05:24
was at the Cavendish Laboratory at Cambridge.
87
299000
3000
ishte Laboratori Kavendish në Kembrixh.
05:27
And there I met Francis Crick.
88
302000
6000
Dhe takova Francis Crickun atje.
05:33
I went there without knowing him. He was 35. I was 23.
89
308000
3000
Shkova atje pa e njohur atë. Ai ishte 35. Unë isha 23.
05:36
And within a day, we had decided that
90
311000
5000
Dhe brenda një dite, vendosëm që
05:41
maybe we could take a shortcut to finding the structure of DNA.
91
316000
5000
mbase mund të gjenim një rrugë më të shkurtër për të gjetur strukturën e ADN.
05:46
Not solve it like, you know, in rigorous fashion, but build a model,
92
321000
6000
Jo ta zgjidhnim, në mënyrë rigoroze, por të ndërtonim një model,
05:52
an electro-model, using some coordinates of, you know,
93
327000
4000
një model elektronik, duke përdorur kordinata,
05:56
length, all that sort of stuff from x-ray photographs.
94
331000
3000
gjatësi, dhe çdo lloj gjëje tjetër nga fotografitë e grafive.
05:59
But just ask what the molecule -- how should it fold up?
95
334000
3000
Por bëj pyetjen si molekula -- si duhej të palosej?
06:02
And the reason for doing so, at the center of this photograph,
96
337000
4000
Dhe arsyeja e kësaj, në qendër të kësaj fotografie,
06:06
is Linus Pauling. About six months before, he proposed
97
341000
3000
ështe Linus Pauling. Para gjashtë muajsh, ai propozoi
06:09
the alpha helical structure for proteins. And in doing so,
98
344000
4000
strukturën e zinxhirit alfa për proteinat. Dhe duke bërë këtë,
06:13
he banished the man out on the right,
99
348000
2000
ai zhduku burrin në të djathtë,
06:15
Sir Lawrence Bragg, who was the Cavendish professor.
100
350000
3000
Zoti Lawrence Bragg, i cili ishte profesor i Kavendishit.
06:18
This is a photograph several years later,
101
353000
2000
Kjo është një foto disa vite më vonë,
06:20
when Bragg had cause to smile.
102
355000
2000
kur Bragg kishte arsye të qeshte.
06:22
He certainly wasn't smiling when I got there,
103
357000
2000
Ai s'qeshte më kur shkova unë atje,
06:24
because he was somewhat humiliated by Pauling getting the alpha helix,
104
359000
4000
sepse ishte ofenduar disi nga Pauling që gjeti spiralen alfa,
06:28
and the Cambridge people failing because they weren't chemists.
105
363000
4000
dhe njerëzit e Kembrixhit dështuan sepse ata nuk ishin kimista.
06:32
And certainly, neither Crick or I were chemists,
106
367000
5000
Dhe sigurisht, as Crick as unë nuk ishim kimista,
06:37
so we tried to build a model. And he knew, Francis knew Wilkins.
107
372000
6000
dhe kështu u përpoqëm të ndërtonim një model. Dhe ai e njihte, Francis e njihte Wilkin.
06:43
So Wilkins said he thought it was the helix.
108
378000
2000
Pra Wilkin tha se ai mendonte se ishte spirale.
06:45
X-ray diagram, he thought was comparable with the helix.
109
380000
3000
Nga diagrami i grafisë, ai mendonte se ishte i përafërt me spiralen.
06:48
So we built a three-stranded model.
110
383000
2000
Pra ndërtuam një model me tre fije.
06:50
The people from London came up.
111
385000
2000
Njerëzit nga Londra erdhën.
06:52
Wilkins and this collaborator, or possible collaborator,
112
387000
5000
Wilkins dhe ky bashkepuntor, ose mundësisht bashkpuntore,
06:57
Rosalind Franklin, came up and sort of laughed at our model.
113
392000
3000
Rosalind Franklin, erdhën dhe qeshën me modelin tonë.
07:00
They said it was lousy, and it was.
114
395000
2000
Ata thanë se ishte i keq, dhe në fakt ishte.
07:02
So we were told to build no more models; we were incompetent.
115
397000
5000
Dhe na u tha mos të ndërtonim më modele se ishim të paaftë.
07:07
(Laughter)
116
402000
4000
(Të qeshura)
07:11
And so we didn't build any models,
117
406000
2000
Dhe ne s'ndërtuam më asnjë model,
07:13
and Francis sort of continued to work on proteins.
118
408000
3000
dhe Francis në një farë mënyre vazhdoi punën mbi proteinat.
07:16
And basically, I did nothing. And -- except read.
119
411000
6000
Kurse unë rrija kot. Përveçse lexoja.
07:22
You know, basically, reading is a good thing; you get facts.
120
417000
3000
Faktkisht, të lexuarit është gjë e mirë; merr fakte.
07:25
And we kept telling the people in London
121
420000
3000
Dhe vazhdonim tu thoshim njerezve në Londer
07:28
that Linus Pauling's going to move on to DNA.
122
423000
2000
që Linus Pauling do e hedhi vëmendjen nga ADN.
07:30
If DNA is that important, Linus will know it.
123
425000
2000
Nqs ADN është kaq e vlefshme, LInus do ta zbuloi.
07:32
He'll build a model, and then we're going to be scooped.
124
427000
2000
Do ndërtoi një model, dhe ne do na dali sekreti.
07:34
And, in fact, he'd written the people in London:
125
429000
2000
Dhe, në fakti, ai ju kish shkruajtur njerezve në Londër:
07:36
Could he see their x-ray photograph?
126
431000
3000
Nëse mund ti hidhte një sy grafive të tyre?
07:39
And they had the wisdom to say "no." So he didn't have it.
127
434000
3000
Dhe ata patën mençurinë ti thoshin "jo". Pra ai nuk e kishte.
07:42
But there was ones in the literature.
128
437000
2000
Por kishte nëpër literatura.
07:44
Actually, Linus didn't look at them that carefully.
129
439000
2000
Faktikisht, Linus nuk i pa ato me vëmendje.
07:46
But about, oh, 15 months after I got to Cambridge,
130
441000
6000
Por mbas, afërsisht 15 muajsh mbasi u ktheva në Kembrixh,
07:52
a rumor began to appear from Linus Pauling's son,
131
447000
3000
një thashethem filloi nga i biri I Linus Paulingut,
07:55
who was in Cambridge, that his father was now working on DNA.
132
450000
4000
i cili ishte në Kembrixh, që i ati po punonte tani në ADN.
07:59
And so, one day Peter came in and he said he was Peter Pauling,
133
454000
4000
Dhe kështu, një ditë Peter erdhi dhe na tha se ai ishte Peter Pauling,
08:03
and he gave me a copy of his father's manuscripts.
134
458000
2000
dhe më dha një kopje të dorëshkrimit të të atit.
08:05
And boy, I was scared because I thought, you know, we may be scooped.
135
460000
6000
Dhe u tremba se mendova na doli sekreti.
08:11
I have nothing to do, no qualifications for anything.
136
466000
3000
S'kam çfarë të bëj, as një kualifikim për asgjë.
08:14
(Laughter)
137
469000
2000
(Të qeshura)
08:16
And so there was the paper, and he proposed a three-stranded structure.
138
471000
6000
Dhe kështu që kjo ishte letra, ku ai propozonte një strukturë me tre fije.
08:22
And I read it, and it was just -- it was crap.
139
477000
2000
Dhe e lexova, dhe ishte -- ishte mut fare.
08:24
(Laughter)
140
479000
5000
(Të qeshura)
08:29
So this was, you know, unexpected from the world's --
141
484000
3000
Pra kjo ishte, e kuptoni, e papritur nga fjala --
08:32
(Laughter)
142
487000
2000
(Të qeshura)
08:34
-- and so, it was held together by hydrogen bonds
143
489000
3000
-- dhe kështu që, mbahej me anë të lidhjeve prej hidrogjeni
08:37
between phosphate groups.
144
492000
2000
midis grupeve fosforike.
08:39
Well, if the peak pH that cells have is around seven,
145
494000
4000
Epo, nëse maksimumi i pH në qeliza është rreth shtatës,
08:43
those hydrogen bonds couldn't exist.
146
498000
3000
këto lidhje hidrogjeni s'mund të ekzistonin.
08:46
We rushed over to the chemistry department and said,
147
501000
2000
Nxituam tek departamenti i kimisë dhe thamë,
08:48
"Could Pauling be right?" And Alex Hust said, "No." So we were happy.
148
503000
6000
-A mund Pauling të ketë të drejtë? Dhe Aleks Hust tha: - Jo. Na u bë qejfi.
08:54
(Laughter)
149
509000
2000
(Të qeshura)
08:56
And, you know, we were still in the game, but we were frightened
150
511000
3000
Dhe, ishim akoma në lojë, por kishim frikë
08:59
that somebody at Caltech would tell Linus that he was wrong.
151
514000
4000
që dikush tek Kaltek do i tregonte Pauling që ai ishte gabim.
09:03
And so Bragg said, "Build models."
152
518000
2000
Dhe kështu që Bragg tha: - Ndërtoni modele.
09:05
And a month after we got the Pauling manuscript --
153
520000
4000
Dhe mbas një muaji mbasi morrëm dorëshkrimin nga Pauling --
09:09
I should say I took the manuscript to London, and showed the people.
154
524000
5000
Duhet të them se e morra dorëshkrimin në Londër, dhe jua tregova njerezve.
09:14
Well, I said, Linus was wrong and that we're still in the game
155
529000
3000
Epo, u thash, Linusi e kishte gabim dhe ne jemi akoma në lojë
09:17
and that they should immediately start building models.
156
532000
2000
dhe se ata duhet të fillojnë menjëherë të ndërtojnë modele,
09:19
But Wilkins said "no." Rosalind Franklin was leaving in about two months,
157
534000
5000
Por Wilkins tha "jo". Rosalind Franklin do largohej në dy muaj,
09:24
and after she left he would start building models.
158
539000
3000
dhe mbasi ajo të largohej ai do fillonte të ndërtonte modele.
09:27
And so I came back with that news to Cambridge,
159
542000
4000
Dhe kështu që u ktheva me atë lajm në Kembrixh,
09:31
and Bragg said, "Build models."
160
546000
1000
dhe Bragg tha, "Ndërto modele."
09:32
Well, of course, I wanted to build models.
161
547000
1000
Epo, sigurisht, dëshiroja të ndërtoja modele.
09:33
And there's a picture of Rosalind. She really, you know,
162
548000
6000
Dhe këtu keni një foto të Rosalind. Ajo me të vërtet,
09:39
in one sense she was a chemist,
163
554000
2000
në një anë ajo ishte kimiste,
09:41
but really she would have been trained --
164
556000
2000
por në të vërtetë ajo ishte trajnuar --
09:43
she didn't know any organic chemistry or quantum chemistry.
165
558000
3000
ajo s'dinte fare kimi organike apo kimi të kuanteve.
09:46
She was a crystallographer.
166
561000
1000
Ajo ishte kristalografiste.
09:47
And I think part of the reason she didn't want to build models
167
562000
5000
Dhe mendoj se pjesë e arsyes pse ajo nuk dëshironte të ndërtonte modele
09:52
was, she wasn't a chemist, whereas Pauling was a chemist.
168
567000
3000
ishte, ajo s'ishte kimiste, ndërsa Pauling ishte kimist.
09:55
And so Crick and I, you know, started building models,
169
570000
5000
Dhe kështu që Crick dhe unë, filluam të ndërtonim modele,
10:00
and I'd learned a little chemistry, but not enough.
170
575000
3000
dhe kisha mësuar pak kimi, por jo aq sa duhej.
10:03
Well, we got the answer on the 28th February '53.
171
578000
4000
Epo, e morrëm përgjigjen në 28 shkurt të 53-shit.
10:07
And it was because of a rule, which, to me, is a very good rule:
172
582000
4000
Dhe ishte për shkak të një rregulli, që, për mua, ishte një rregull shumë i mirë:
10:11
Never be the brightest person in a room, and we weren't.
173
586000
6000
Asnjëherë mos ji njeriu më i zgjuar në dhomë, dhe ne s'ishim.
10:17
We weren't the best chemists in the room.
174
592000
2000
Ne nuk ishim kimistat më të mirë në dhomë.
10:19
I went in and showed them a pairing I'd done,
175
594000
2000
Shkova dhe ju tregoa një çiftëzim që pata bërë,
10:21
and Jerry Donohue -- he was a chemist -- he said, it's wrong.
176
596000
4000
dhe Jerry Donohue -- i cili ishte kimist -- tha, është gabim.
10:25
You've got -- the hydrogen atoms are in the wrong place.
177
600000
3000
Ke -- atomet e hidrogjenit në vendin e gabuar.
10:28
I just put them down like they were in the books.
178
603000
3000
Unë i vendosa siç ishin në libra.
10:31
He said they were wrong.
179
606000
1000
Ai tha që ishin gabim.
10:32
So the next day, you know, after I thought, "Well, he might be right."
180
607000
4000
Pra ditën tjetër, mbasi u mendova thashë: - Epo mbase ka të drejtë.
10:36
So I changed the locations, and then we found the base pairing,
181
611000
4000
Dhe e ndryshova vendosjen, dhe më pas gjetëm çiftëzimin e bazave,
10:40
and Francis immediately said the chains run in absolute directions.
182
615000
3000
dhe Francis menjëherë tha se zinxhirat ishin në drejtime të kundërta.
10:43
And we knew we were right.
183
618000
2000
Dhe e dinim që kishim të drejtë.
10:45
So it was a pretty, you know, it all happened in about two hours.
184
620000
7000
Pra ishte diçka e bukur, dhe e gjitha ndodhi për dy orë.
10:52
From nothing to thing.
185
627000
4000
Nga hiçi tek diçka.
10:56
And we knew it was big because, you know, if you just put A next to T
186
631000
5000
Dhe e kuptuam që ishte diçka e rëndësishme sepse nëse vendosje A përball T
11:01
and G next to C, you have a copying mechanism.
187
636000
3000
dhe G përball C, atëhere kishe një mekanizëm kopimi.
11:04
So we saw how genetic information is carried.
188
639000
4000
Pra vumë re si mbartej informacioni gjenetik.
11:08
It's the order of the four bases.
189
643000
1000
Ka të bëj me vendosjen e katër bazave.
11:09
So in a sense, it is a sort of digital-type information.
190
644000
4000
Pra në një mënyrë, është njëfarë informacioni dixhital.
11:13
And you copy it by going from strand-separating.
191
648000
5000
Dhe kopjohet me anë të ndarjes së fijeve.
11:18
So, you know, if it didn't work this way, you might as well believe it,
192
653000
8000
Pra, nëse s'do funksiononte në këtë mënyrë, ju prap duhet ta besonint,
11:26
because you didn't have any other scheme.
193
661000
1000
se s'do kishit skemë tjetër.
11:27
(Laughter)
194
662000
3000
(Të qeshura)
11:30
But that's not the way most scientists think.
195
665000
3000
Por kjo s'është mënyra si mendojnë shumica e shkenctarëve.
11:33
Most scientists are really rather dull.
196
668000
3000
Shumica e shkencëtarëve janë me të vërtet pothuajse monoton.
11:36
They said, we won't think about it until we know it's right.
197
671000
2000
Ata thanë, ne s'do e vrasim mendjen për këtë deri sa ta dimë që e kemi saktë.
11:38
But, you know, we thought, well, it's at least 95 percent right or 99 percent right.
198
673000
6000
Por, menduam, epo, është të paktën 95% saktë apo 99% saktë.
11:44
So think about it. The next five years,
199
679000
4000
Pra vriteni mendjen. Pesë vitet e ardhshëm,
11:48
there were essentially something like five references
200
683000
2000
atje ishin në thelb diçka si pesë referenca
11:50
to our work in "Nature" -- none.
201
685000
2000
të punës sonë në revistën "Natyra"-- pothuajse asjgë
11:53
And so we were left by ourselves,
202
688000
2000
Dhe kështu mbetëm vetëm,
11:55
and trying to do the last part of the trio: how do you --
203
690000
5000
dhe duke u përpjekur të zgjidhim pjesën e fundit të misterit: si e --
12:00
what does this genetic information do?
204
695000
4000
çfarë bën ky kod gjenetik?
12:04
It was pretty obvious that it provided the information
205
699000
4000
Ishte shumë e dukshme që prodhonte informacion
12:08
to an RNA molecule, and then how do you go from RNA to protein?
206
703000
3000
tek molekula e ARN-së, por pastaj si shkohet nga ARN në protein?
12:11
For about three years we just -- I tried to solve the structure of RNA.
207
706000
5000
Për rreth pesë vjet unë vetëm -- u përpoqa të zgjidh strukturën e ARN-së.
12:16
It didn't yield. It didn't give good x-ray photographs.
208
711000
3000
Pa prodhim. Nuk jepte grafi të mira.
12:19
I was decidedly unhappy; a girl didn't marry me.
209
714000
3000
Isha tejet i palumtur; një vajzë nuk më martoi.
12:22
It was really, you know, sort of a shitty time.
210
717000
3000
Ishte me të vërtetë, njëfarë kohë muti.
12:25
(Laughter)
211
720000
3000
(Të qeshura)
12:28
So there's a picture of Francis and I before I met the girl,
212
723000
4000
Pra këtu është një foto e Francit dhe e imja para se të takoja vajzën,
12:32
so I'm still looking happy.
213
727000
1000
pra dukem akoma i lumtur.
12:33
(Laughter)
214
728000
3000
(Të qeshura)
12:36
But there is what we did when we didn't know
215
731000
3000
Por kjo është çfarë bëmë kur s'dinim gjë
12:39
where to go forward: we formed a club and called it the RNA Tie Club.
216
734000
6000
se si të ecnim përpara: formuam një grup dhe e quajtëm Grupi Lidhja ARN.
12:45
George Gamow, also a great physicist, he designed the tie.
217
740000
4000
George Gamow, ishte një fizicist i madh, ai vizatoi lidhjen.
12:49
He was one of the members. The question was:
218
744000
3000
Ai ishte një prej anetarëve. Pyetja ishte:
12:52
How do you go from a four-letter code
219
747000
2000
Si shkohet nga një kod me 4 shkronja
12:54
to the 20-letter code of proteins?
220
749000
2000
në kodin me 20 shkronja të proteinës?
12:56
Feynman was a member, and Teller, and friends of Gamow.
221
751000
5000
Feynman ishte anetar, si dhe Telleri, dhe shokë me Gamow.
13:01
But that's the only -- no, we were only photographed twice.
222
756000
6000
Dhe kjo është e vetmja -- jo, jemi fotografuar vetëm dy herë më parë.
13:07
And on both occasions, you know, one of us was missing the tie.
223
762000
3000
Dhe në të dy rastet, e dini, dikujt prej nesh i mungonte kollarja.
13:10
There's Francis up on the upper right,
224
765000
3000
Aty është Francis lartas në të djathtë,
13:13
and Alex Rich -- the M.D.-turned-crystallographer -- is next to me.
225
768000
5000
dhe Alex Rich -- mjeku që u kthye ne kristolagrofist -- afër meje.
13:18
This was taken in Cambridge in September of 1955.
226
773000
4000
Kjo foto është marrë në Kembrixh në Shtator të 1955.
13:22
And I'm smiling, sort of forced, I think,
227
777000
6000
Dhe po buzëqeshja por paksa i sforcurar mendoj,
13:28
because the girl I had, boy, she was gone.
228
783000
3000
sepse vajza që kisha, ajo kishte ikur.
13:31
(Laughter)
229
786000
4000
(Të qeshura)
13:35
And so I didn't really get happy until 1960,
230
790000
5000
Dhe kështu që nuk u gëzova më deri në 1960.
13:40
because then we found out, basically, you know,
231
795000
4000
sepse gjetëm,
13:44
that there are three forms of RNA.
232
799000
2000
që ka tre forma ARN-je.
13:46
And we knew, basically, DNA provides the information for RNA.
233
801000
3000
Dhe e dinim që ADN, prodhonte informacionin për ARN.
13:49
RNA provides the information for protein.
234
804000
2000
ARN prodhon informacionin për proteinat.
13:51
And that let Marshall Nirenberg, you know, take RNA -- synthetic RNA --
235
806000
5000
Dhe kjo e lejoi Marshall Nirenbergun, të marri ARN -- ARN të sintetizuar --
13:56
put it in a system making protein. He made polyphenylalanine,
236
811000
6000
ta vendos në një sistem që bën proteinat. Ai bëri polifenilalanin,
14:02
polyphenylalanine. So that's the first cracking of the genetic code,
237
817000
8000
polifenilalanin. Pra ky ishte zbulimi i pare përreth kodit gjenetik,
14:10
and it was all over by 1966.
238
825000
2000
dhe e gjitha kish marrë fund nga viti 1966.
14:12
So there, that's what Chris wanted me to do, it was --
239
827000
3000
Pra aty, kjo është çfarë Krisi dëshironte që unë të bëja, --
14:15
so what happened since then?
240
830000
4000
por çfarë ndodhi që prej asaj kohë?
14:19
Well, at that time -- I should go back.
241
834000
3000
Epo, gjithë ajo kohë -- më duhet ti rikthehem.
14:22
When we found the structure of DNA, I gave my first talk
242
837000
5000
Kur gjetëm strukturën e ADN, dhash fjalimin tim të parë
14:27
at Cold Spring Harbor. The physicist, Leo Szilard,
243
842000
3000
në Cold Springs Harbor. Fizicisti, Leo Sziland,
14:30
he looked at me and said, "Are you going to patent this?"
244
845000
3000
më pa dhe më tha: - Do kërkosh patent për këtë?
14:33
And -- but he knew patent law, and that we couldn't patent it,
245
848000
5000
Dhe -- por unë e dija ligjin për patent, dhe që s'mund të merrja patent,
14:38
because you couldn't. No use for it.
246
853000
2000
sepse thjesht s'mundesha. S'kishte përdorim për këtë zbulim.
14:40
(Laughter)
247
855000
2000
(Të qeshura)
14:42
And so DNA didn't become a useful molecule,
248
857000
4000
Dhe kështu ADN nuk u bë protein e nevojshme,
14:46
and the lawyers didn't enter into the equation until 1973,
249
861000
5000
dhe avokatët nuk ju futën problemit deri më 1973,
14:51
20 years later, when Boyer and Cohen in San Francisco
250
866000
5000
20 vjet më vonë, kur Boyer dhe Cohen në San Françisko
14:56
and Stanford came up with their method of recombinant DNA,
251
871000
2000
dhe Stanford shpikën metodën e tyre për klonimin e ADN,
14:58
and Stanford patented it and made a lot of money.
252
873000
3000
dhe Stanfordi i vuri patent dhe bëri shumë para.
15:01
At least they patented something
253
876000
1000
Të paktën i vunë patent diçkaje
15:02
which, you know, could do useful things.
254
877000
3000
që siç e dini mund të bëjë gjëra të dobishme.
15:05
And then, they learned how to read the letters for the code.
255
880000
3000
Dhe më vonë zbuluan si të lexonin shkronjat e kodit.
15:08
And, boom, we've, you know, had a biotech industry. And,
256
883000
5000
Dhe, plasi, siç e dini një industri bioteknologjie. Dhe,
15:13
but we were still a long ways from, you know,
257
888000
7000
por ne ishim akoma larg,
15:20
answering a question which sort of dominated my childhood,
258
895000
2000
të gjeturit të përgjigjes që më ngacmonte si fëmijë,
15:22
which is: How do you nature-nurture?
259
897000
5000
e cila është: Si e vendos nëse është influenca gjenetike apo ambienti?
15:27
And so I'll go on. I'm already out of time,
260
902000
4000
Dhe do vazhdoj. Megjithëse më ka mbaruar koha,
15:31
but this is Michael Wigler, a very, very clever mathematician
261
906000
3000
por ky është Michael Wigler, një matematicien shumë, shumë i zgjuar
15:34
turned physicist. And he developed a technique
262
909000
3000
i shndërruar në fizicist. Dhe ai shpiku një teknikë
15:37
which essentially will let us look at sample DNA
263
912000
4000
që në thelb do të na lejoj të shohim një copë ADN-je
15:41
and, eventually, a million spots along it.
264
916000
2000
dhe, eventualisht, një milion vende përgjatë saj.
15:43
There's a chip there, a conventional one. Then there's one
265
918000
3000
Kemi një çip tradicional. Më pas ka një
15:46
made by a photolithography by a company in Madison
266
921000
3000
të bërë nga një fotolitograf nga një kompani në Madison
15:49
called NimbleGen, which is way ahead of Affymetrix.
267
924000
5000
e quajtur NimbleGen, e cila është shumë më e avancuar se Affymetrix.
15:54
And we use their technique.
268
929000
2000
Dhe ne përdorim teknikën e tyre.
15:56
And what you can do is sort of compare DNA of normal segs versus cancer.
269
931000
5000
Dhe çfarë mund të bëhet është që të krahasohet ADN-ja e qelizave normale kundrejt atyre kanceroze.
16:01
And you can see on the top
270
936000
4000
Dhe mund ta shihni lart
16:05
that cancers which are bad show insertions or deletions.
271
940000
5000
që qelizat kanceroze që janë të sëmura tregojnë shtime ose fshirje.
16:10
So the DNA is really badly mucked up,
272
945000
3000
Pra ADN është shumë e qullosur,
16:13
whereas if you have a chance of surviving,
273
948000
2000
ndërsa nëse keni një shanc mbijetimi,
16:15
the DNA isn't so mucked up.
274
950000
2000
ADN nuk është kaq e qullosur.
16:17
So we think that this will eventually lead to what we call
275
952000
3000
Pra ne mendojmë që kjo eventualisht do na shpjeri drejt asaj që ne e quajmë
16:20
"DNA biopsies." Before you get treated for cancer,
276
955000
4000
"biopsi ADN-je." Para se të trajtoheni për kancer,
16:24
you should really look at this technique,
277
959000
2000
duhet ta shihni këtë teknikë,
16:26
and get a feeling of the face of the enemy.
278
961000
3000
dhe të kuptoni natyrën e armikut.
16:29
It's not a -- it's only a partial look, but it's a --
279
964000
3000
Nuk është -- është vetëm një kuptim pjesëror, por është --
16:32
I think it's going to be very, very useful.
280
967000
3000
Mendoj se do jetë shumë shumë i dobishëm.
16:35
So, we started with breast cancer
281
970000
2000
Pra, filluam me kancerin e gjoksit
16:37
because there's lots of money for it, no government money.
282
972000
3000
sepse ka shumë para aty, jo para nga qeveria.
16:40
And now I have a sort of vested interest:
283
975000
4000
Dhe tani kam njëfar interesi:
16:44
I want to do it for prostate cancer. So, you know,
284
979000
2000
Dua ta bëj për kancerin e prostatit. Pra,
16:46
you aren't treated if it's not dangerous.
285
981000
3000
nuk trajtoheni nese nuk është e rrezikshme.
16:49
But Wigler, besides looking at cancer cells, looked at normal cells,
286
984000
6000
Por Wigler, përveç se pa qelizat kanceroze, pa edhe qelizat normale,
16:55
and made a really sort of surprising observation.
287
990000
3000
dhe bëri njëfarë observimi befasues.
16:58
Which is, all of us have about 10 places in our genome
288
993000
4000
I cili ishte, që të gjithë ne kemi rreth 10 vende në gjenom
17:02
where we've lost a gene or gained another one.
289
997000
2000
ku kemi humbur një gen apo kemi fituar një tjetër.
17:05
So we're sort of all imperfect. And the question is well,
290
1000000
6000
Pra jemi në një mënyrë jo perfekte. Dhe pyetja është,
17:11
if we're around here, you know,
291
1006000
2000
nëse gjendrmi këtu, atëhere,
17:13
these little losses or gains might not be too bad.
292
1008000
3000
këto humbje apo shtime të vogla s'janë dhe aq të këqija.
17:16
But if these deletions or amplifications occurred in the wrong gene,
293
1011000
5000
Por nëse këto fshirje apo shtesa ndodhin në genin e gabuar,
17:21
maybe we'll feel sick.
294
1016000
1000
mbase do ndihemi të sëmurë.
17:22
So the first disease he looked at is autism.
295
1017000
4000
Pra sëmundja e parë që pamë është autizmi.
17:26
And the reason we looked at autism is we had the money to do it.
296
1021000
5000
Dhe arsyeja pse pamë autizmin është sepse kishim para për këtë.
17:31
Looking at an individual is about 3,000 dollars. And the parent of a child
297
1026000
5000
Të vështrosh një individ kushton rreth 3,000 dollarë. Dhe prinderit e një fëmije
17:36
with Asperger's disease, the high-intelligence autism,
298
1031000
2000
me sëmundjen Asperger, autizmi i inteligjencës së lartë,
17:38
had sent his thing to a conventional company; they didn't do it.
299
1033000
5000
çoi gjërat e tij në një kompani tradicionale; ata sja bënë.
17:43
Couldn't do it by conventional genetics, but just scanning it
300
1038000
3000
S'mund ta bëje dot me gjenetikën tradicionale, por vetëm me anë të skanimit
17:46
we began to find genes for autism.
301
1041000
3000
ne filluam të gjenim genet për autizëm.
17:49
And you can see here, there are a lot of them.
302
1044000
4000
Dhe mund ta shihni këtu, ka shumë prej tyre.
17:53
So a lot of autistic kids are autistic
303
1048000
4000
Pra shumë fëmijë autistik janë të tillë
17:57
because they just lost a big piece of DNA.
304
1052000
2000
sepse ata humbën një pjesë të madhe të ADN.
17:59
I mean, big piece at the molecular level.
305
1054000
2000
Dua të them nje pjesë të madhe në nivelin molekular.
18:01
We saw one autistic kid,
306
1056000
2000
Pamë një fëmijë autistik,
18:03
about five million bases just missing from one of his chromosomes.
307
1058000
3000
mbi pes milion baza mungonin në kromozonet e tij.
18:06
We haven't yet looked at the parents, but the parents probably
308
1061000
3000
S'kemi parë akoma prinderit, por prinderit rrezik
18:09
don't have that loss, or they wouldn't be parents.
309
1064000
3000
nuk e kanë atë humbje, ose s'do ishin prindër.
18:12
Now, so, our autism study is just beginning. We got three million dollars.
310
1067000
7000
Tani, pra, studimi yne mbi autizmin po fillon. Kemi tre milion dollarë.
18:19
I think it will cost at least 10 to 20 before you'd be in a position
311
1074000
4000
Besoj se do kushtoi të paktën 10 deri në 20 para se të jemi në pozicionin
18:23
to help parents who've had an autistic child,
312
1078000
3000
ku mund të ndihmojmë prinderit që kanë një fëmije me autizëm,
18:26
or think they may have an autistic child,
313
1081000
2000
ose që mendojnë që mund të kenë një fëmije me autizem,
18:28
and can we spot the difference?
314
1083000
2000
dhe a mund të kuptojmë ndryshimin?
18:30
So this same technique should probably look at all.
315
1085000
3000
Pra kjo teknikë e njejtë duhet ti shohi të gjitha.
18:33
It's a wonderful way to find genes.
316
1088000
4000
Eshtë një metodë e shkëlqyer për të gjetur genet.
18:37
And so, I'll conclude by saying
317
1092000
2000
Dhe do e mbyll duke thënë
18:39
we've looked at 20 people with schizophrenia.
318
1094000
2000
kemi parë 20 njerëz me skizofreni.
18:41
And we thought we'd probably have to look at several hundred
319
1096000
4000
Dhe mendonim se do të na nevojitej të shihnim disa qindra
18:45
before we got the picture. But as you can see,
320
1100000
2000
para se të kuptonim të përbashketat. Por siç mund ta shihni,
18:47
there's seven out of 20 had a change which was very high.
321
1102000
4000
ka shtatë nga 20 me një ndryshim shumë të madh.
18:51
And yet, in the controls there were three.
322
1106000
3000
Dhe prap, në grupet kontroll kishte tre.
18:54
So what's the meaning of the controls?
323
1109000
2000
Pra çfarë është kuptimi i shfaqjes në grupet kontroll?
18:56
Were they crazy also, and we didn't know it?
324
1111000
2000
A ishin edhe këta të çmendur, por jo të ndërgjegjshëm?
18:58
Or, you know, were they normal? I would guess they're normal.
325
1113000
4000
Apo ishin normal? Mendoj se ishin normal.
19:02
And what we think in schizophrenia is there are genes of predisposure,
326
1117000
7000
Dhe çfarë ne mendojmë për skizofreninë është se ka gene të predispozuara,
19:09
and whether this is one that predisposes --
327
1124000
6000
dhe nëse ky është një që të predispozon --
19:15
and then there's only a sub-segment of the population
328
1130000
4000
dhe më pas ka vetëm një nën-segment të popullatës
19:19
that's capable of being schizophrenic.
329
1134000
2000
që është në gjendje të jetë skizofren.
19:21
Now, we don't have really any evidence of it,
330
1136000
4000
Tani, s'kemi ndonjë evidenc për këtë,
19:25
but I think, to give you a hypothesis, the best guess
331
1140000
5000
por unë mendoj, t'ju jap një hipotez, mundësia më e madhe
19:30
is that if you're left-handed, you're prone to schizophrenia.
332
1145000
6000
është se nëse jeni mëngjarash, ju jeni të predispozuar për skizofreni.
19:36
30 percent of schizophrenic people are left-handed,
333
1151000
3000
30% e skizofrenëve janë mëngjarash.
19:39
and schizophrenia has a very funny genetics,
334
1154000
3000
dhe skizofrenia ka një gjenetikë shumë qesharake,
19:42
which means 60 percent of the people are genetically left-handed,
335
1157000
4000
që do të thotë se 60% e njerëzve janë gjenetikisht mëngjarash,
19:46
but only half of it showed. I don't have the time to say.
336
1161000
3000
por vetëm gjysma e tregojnë. S'kam kohë të them.
19:49
Now, some people who think they're right-handed
337
1164000
3000
Tani, disa njerëz që mendojnë se janë me dorën e djathtë
19:52
are genetically left-handed. OK. I'm just saying that, if you think,
338
1167000
6000
janë gjenetikisht mëngjarash. Dakord. Vetëm po ju them se po menduat,
19:58
oh, I don't carry a left-handed gene so therefore my, you know,
339
1173000
4000
oh, unë se kam genin e mëngjarashit prandaj
20:02
children won't be at risk of schizophrenia. You might. OK?
340
1177000
3000
fëmijët e mi s'kanë risk skizofrenie. Ju mund ta keni. Dakord?
20:05
(Laughter)
341
1180000
3000
(Të qeshura)
20:08
So it's, to me, an extraordinarily exciting time.
342
1183000
3000
Pra është për mua, një kohë jashtezakonisht e ngazëllyer.
20:11
We ought to be able to find the gene for bipolar;
343
1186000
2000
Duhet të jemi në gjendje të gjejmë genin për bipolaritetin,
20:13
there's a relationship.
344
1188000
1000
kjo është marredhënie.
20:14
And if I had enough money, we'd find them all this year.
345
1189000
4000
Dhe nëse do kisha para, do ti gjenim të gjitha këtë vit.
20:18
I thank you.
346
1193000
1000
Ju falenderoj.
ABOUT THE SPEAKER
James Watson - Biologist, Nobel laureateNobel laureate James Watson took part in one of the most important scientific breakthroughs of the 20th century: the discovery of the structure of DNA. More than 50 years later, he continues to investigate biology's deepest secrets.
Why you should listen
James Watson has led a long, remarkable life, starting at age 12, when he was one of radio's high-IQ Quiz Kids. By age 15, he had enrolled in the University of Chicago, and by 25, working with Francis Crick (and drawing, controversially, on the research of Maurice Wilkins and Rosalind Franklin), he had made the discovery that would eventually win the three men the Nobel Prize.
Watson and Crick's 1953 discovery of DNA's double-helix structure paved the way for the astounding breakthroughs in genetics and medicine that marked the second half of the 20th century. And Watson's classic 1968 memoir of the discovery, The Double Helix, changed the way the public perceives scientists, thanks to its candid account of the personality conflicts on the project.
From 1988 to 1994, he ran the Human Genome Project. His current passion is the quest to identify genetic bases for major illnesses; in 2007 he put his fully sequenced genome online, the second person to do so, in an effort to encourage personalized medicine and early detection and prevention of diseases.
James Watson | Speaker | TED.com