TEDGlobal 2013
George Monbiot: For more wonder, rewild the world
George Monbiot: Để có thêm những điều kì diệu, hãy tái hoang dã thế giới
Filmed:
Readability: 4.6
1,093,408 views
Chó sói đã từng có nguồn gốc từ Công viên quốc gia Yellowstone của Mỹ - cho đến khi việc săn bắn xóa sổ chúng. Thế nhưng, đến năm 1995, những con sói bắt đầu trở lại (nhờ vào một chương trình quản lý tích cực), một điều thú vị đã xảy ra: phần còn lại của công viên đã bắt đầu tìm thấy một sự cân bằng mới, lành mạnh hơn. Trong một ý tưởng thí nghiệm táo bạo, George Monbiot vẽ ra một thế giới hoang dã hơn nơi mà con người làm việc để khôi phục lại chuỗi thức ăn tự nhiên phức tạp bị đánh mất vốn đã từng bao quanh chúng ta.
George Monbiot - Rewilding campaigner
As George Monbiot puts it: "I spend my life looking for ways to untangle the terrible mess we’ve got ourselves into." Full bio
As George Monbiot puts it: "I spend my life looking for ways to untangle the terrible mess we’ve got ourselves into." Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
When I was a young man, I spent six years
0
212
2073
Khi còn là chàng trai trẻ, tôi đã dành 6 năm
00:14
of wild adventure in the tropics
1
2285
2113
để thám hiểm thiên nhiên hoang dã vùng nhiệt đới
00:16
working as an investigative journalist
2
4398
2128
làm việc như một nhà báo điều tra
00:18
in some of the most bewitching parts of the world.
3
6526
3385
tại một số nơi mê ly nhất của thế giới.
00:21
I was as reckless and foolish as only young men can be.
4
9911
3199
Tôi đã liều lĩnh và dại dột đúng như một chàng trai trẻ có thể.
00:25
This is why wars get fought.
5
13110
1538
Đó là lý do những cuộc chiến nổ ra.
00:26
But I also felt more alive than I've ever done since.
6
14648
4227
Nhưng tôi cũng càng cảm thấy được sống nhiều hơn trước đó.
00:30
And when I came home, I found the scope of my existence
7
18875
3893
Và khi trở về nhà, tôi đã thấy mục đích tồn tại của mình
00:34
gradually diminishing
8
22768
1983
từ từ suy giảm
00:36
until loading the dishwasher seemed like an interesting challenge.
9
24751
4446
cho đến khi việc xếp chén bát vào máy rửa chén lại có vẻ như một thử thách thú vị.
00:41
And I found myself sort of
10
29197
2140
Và tôi thấy mình đại loại là
00:43
scratching at the walls of life,
11
31337
2057
đang cào cấu những bức tường cuộc đời,
00:45
as if I was trying to find a way out
12
33394
2038
như thể đang cố tìm đường thoát
00:47
into a wider space beyond.
13
35432
1887
vào một không gian rộng hơn xa hơn nữa.
00:49
I was, I believe, ecologically bored.
14
37319
4531
Tôi đã, tôi tin rằng, thật chán nản về mặt sinh thái.
00:53
Now, we evolved in rather more challenging times than these,
15
41850
4481
Giờ đây, chúng ta đã tiến hóa trong một thời kỳ đầy thách thức hơn nữa
00:58
in a world of horns and tusks and fangs and claws.
16
46331
4826
trong một thế giới của sừng và ngà và răng nanh và móng vuốt.
01:03
And we still possess the fear and the courage
17
51157
2596
Và chúng ta vẫn còn những nỗi sợ hãi và lòng can đảm
01:05
and the aggression required to navigate those times.
18
53753
3193
và sự hùng hổ cần thiết để tồn tại trong những khoảng thời gian đó.
01:08
But in our comfortable, safe, crowded lands,
19
56946
4684
Nhưng trong vùng đất thoải mái, an toàn, đông đúc của mình,
01:13
we have few opportunities to exercise them
20
61630
2983
chúng ta ít có cơ hội để thực thi chúng
01:16
without harming other people.
21
64613
3152
mà không làm hại người khác.
01:19
And this was the sort of constraint that I found myself
22
67765
4138
Và đây là phần nào hạn chế mà tôi thấy bản thân mình
01:23
bumping up against.
23
71903
2250
phải va chạm.
01:26
To conquer uncertainty,
24
74153
2612
Để chinh phục sự không chắc chắn,
01:28
to know what comes next,
25
76765
3318
để biết cái gì sẽ đến tiếp theo,
01:32
that's almost been the dominant aim of industrialized societies,
26
80083
4570
đó là gần như là mục tiêu chủ đạo của xã hội
01:36
and having got there, or almost got there,
27
84653
3600
đã được công nghiệp hóa hoặc gần như là như vậy,
01:40
we have just encountered a new set of unmet needs.
28
88253
3363
chúng ta gặp phải một tập hợp mới các nhu cầu chưa được đáp ứng.
01:43
We've privileged safety over experience
29
91616
3002
Chúng ta đã ưu ái đặt sự an toàn lên trên sự trải nghiệm
01:46
and we've gained a lot in doing so,
30
94618
2504
và chúng ta thu lại được khá nhiều khi làm vậy
01:49
but I think we've lost something too.
31
97122
3008
nhưng tôi nghĩ chúng ta cũng đã bỏ sót nhiều thứ.
01:52
Now, I don't romanticize evolutionary time.
32
100130
2802
Nào, tôi không lãng mạn hóa thời gian tiến hóa.
01:54
I'm already beyond the lifespan of most hunter-gatherers,
33
102932
3518
Tôi đã thực sự quá tuổi săn bắn - hái lượm,
01:58
and the outcome of a mortal combat between me
34
106450
3229
và kết quả của một cuộc chiến sinh tử giữa tôi
02:01
myopically stumbling around with a stone-tipped spear
35
109679
2913
loạng choạng với một ngọn giáo đá
02:04
and an enraged giant aurochs
36
112592
2482
và một con bò rừng khổng lồ đang lồng lộn
02:07
isn't very hard to predict.
37
115074
2482
không phải là khó dự đoán.
02:09
Nor was it authenticity that I was looking for.
38
117556
2996
Và tính xác thực cũng không phải là thứ mà tôi đang tìm kiếm.
02:12
I don't find that a useful or even intelligible concept.
39
120552
3140
Tôi không cho rằng đó là một khái niệm hữu ích hoặc thậm chí dễ hiểu.
02:15
I just wanted a richer and rawer life
40
123692
3926
Tôi chỉ muốn một cuộc sống phong phú và nguyên sơ
02:19
than I've been able to lead in Britain, or, indeed,
41
127618
2496
hơn là cuộc sống mà tôi đã có thể có được tại Anh, hoặc,
02:22
that we can lead in most parts of the industrialized world.
42
130114
3412
cái cuộc sống mà chúng ta có thể sở hữu ở hầu hết các khu vực của thế giới công nghiệp
02:25
And it was only when I stumbled across an unfamiliar word
43
133526
5506
Và chỉ khi tôi tình cờ tìm thấy một từ ngữ xa lạ
02:31
that I began to understand what I was looking for.
44
139032
3605
tôi mới bắt đầu hiểu ra mình đang tìm kiếm cái gì
02:34
And as soon as I found that word,
45
142637
2654
Và ngay sau đó,
02:37
I realized that I wanted to devote
46
145291
2028
tôi nhận ra rằng mình muốn cống hiến
02:39
much of the rest of my life to it.
47
147319
3755
phần lớn khoảng đời còn lại của mình cho nó.
02:43
The word is "rewilding,"
48
151074
3501
Đấy là "rewilding" (tái hoang dã)
02:46
and even though rewilding is a young word,
49
154575
2782
và mặc dù rewilding là một từ mới,
02:49
it already has several definitions.
50
157357
1867
nó cũng đã có được một vài định nghĩa.rồi.
02:51
But there are two in particular that fascinate me.
51
159224
4036
Nhưng có 2 thứ đặc biệt làm tôi bị mê hoặc.
02:55
The first one is the mass restoration
52
163260
3951
Thứ nhất là sự phục hồi hàng loạt
02:59
of ecosystems.
53
167211
2655
của các hệ sinh thái.
03:01
One of the most exciting scientific findings
54
169866
2970
Một trong những phát hiện khoa học thú vị nhất
03:04
of the past half century
55
172836
1770
của nửa thế kỷ trước
03:06
has been the discovery of widespread trophic cascades.
56
174606
4746
đã khám phá ra thác dinh dưỡng phổ biến.
03:11
A trophic cascade is an ecological process
57
179352
3178
Một thác dinh dưỡng là một quá trình sinh thái
03:14
which starts at the top of the food chain
58
182530
2375
bắt đầu ở đầu chuỗi thức ăn
03:16
and tumbles all the way down to the bottom,
59
184905
3295
và giảm mạnh khi càng đi xuống phía dưới cuối chuỗi,
03:20
and the classic example is what happened
60
188200
2343
và một ví dụ cổ điển là những gì đã xảy ra
03:22
in the Yellowstone National Park in the United States
61
190543
2811
trong công viên quốc gia Yellowstone ở Mỹ
03:25
when wolves were reintroduced in 1995.
62
193354
4089
khi những con sói đã được đưa trở lại vào năm 1995.
03:29
Now, we all know that wolves kill various species of animals,
63
197443
4435
Nào, chúng ta đều biết rằng loài sói giết khá nhiều các loài động vật,
03:33
but perhaps we're slightly less aware
64
201878
2399
nhưng có lẽ chúng ta hơi ít biết
03:36
that they give life to many others.
65
204277
3838
rằng chúng cũng cứu sống nhiều loài khác.
03:40
It sounds strange, but just follow me for a while.
66
208115
3113
Nghe có vẻ lạ, nhưng chỉ cần theo dõi tôi một lúc.
03:43
Before the wolves turned up,
67
211228
1826
Trước khi những con sói trỗi dậy,
03:45
they'd been absent for 70 years.
68
213054
1659
chúng đã vắng mặt suốt 70 năm.
03:46
The numbers of deer, because there was nothing to hunt them,
69
214713
3065
Số lượng hươu, nai, vì không có gì để săn chúng,
03:49
had built up and built up in the Yellowstone Park,
70
217778
2754
đã lớn dần lớn dần trong công viên Yellowstone,
03:52
and despite efforts by humans to control them,
71
220532
3091
và mặc dù có những nỗ lực của con người để kiểm soát chúng,
03:55
they'd managed to reduce much of the vegetation there
72
223623
2695
họ đã cố gắng cắt giảm nhiều thảm thực vật ở đó
03:58
to almost nothing, they'd just grazed it away.
73
226318
3421
xuống còn gần như không còn gì, họ chỉ chăn thả chúng.
04:01
But as soon as the wolves arrived,
74
229739
2195
Nhưng ngay sau khi những con sói đến,
04:03
even though they were few in number,
75
231934
1827
mặc dù chúng đã ít về số lượng,
04:05
they started to have the most remarkable effects.
76
233761
3899
chúng bắt đầu có những tác động đáng chú ý hơn hết.
04:09
First, of course, they killed some of the deer,
77
237660
2171
Đầu tiên, dĩ nhiên, chúng ăn thịt vài con nai,
04:11
but that wasn't the major thing.
78
239831
1812
nhưng đấy không phải là điều chính yếu.
04:13
Much more significantly,
79
241643
2031
Còn nhiều cái đáng kể hơn,
04:15
they radically changed the behavior of the deer.
80
243674
3199
chúng hoàn toàn làm thay đổi hành vi của những con nai.
04:18
The deer started avoiding certain parts of the park,
81
246873
2913
Những con nai bắt đầu né tránh một vài khu vực của công viên,
04:21
the places where they could be trapped most easily,
82
249786
2223
những nơi mà chúng có thể bị mắc kẹt dễ dàng nhất,
04:24
particularly the valleys and the gorges,
83
252009
2739
đặc biệt là các thung lũng và các hẻm núi,
04:26
and immediately those places started to regenerate.
84
254748
3189
và ngay lập tức những nơi đó bắt đầu tái sinh.
04:29
In some areas, the height of the trees
85
257937
2399
Trong một số khu vực, chiều cao của cây
04:32
quintupled in just six years.
86
260336
3012
tăng gấp 5 lần chỉ trong 6 năm.
04:35
Bare valley sides quickly became forests of aspen
87
263348
4067
Những sườn trọc của thung lũng nhanh chóng trở thành rừng cây dương lá rung
04:39
and willow and cottonwood.
88
267415
2271
cây liễu và cây dương.
04:41
And as soon as that happened,
89
269686
1778
Ngay sau đó,
04:43
the birds started moving in.
90
271464
2158
chim muông bắt đầu dọn đến.
04:45
The number of songbirds, of migratory birds,
91
273622
2421
Số lượng loài chim biết hót, các loài chim di cư,
04:48
started to increase greatly.
92
276043
2074
bắt đầu tăng đáng kể.
04:50
The number of beavers started to increase,
93
278117
2057
Số lượng hải ly cũng bắt đầu tăng,
04:52
because beavers like to eat the trees.
94
280174
2681
bởi chúng thích ăn cây.
04:54
And beavers, like wolves, are ecosystem engineers.
95
282855
3228
Và hải ly, cũng như sói, chúng là những kỹ sư hệ sinh thái.
04:58
They create niches for other species.
96
286083
2879
Chúng tạo ra những cái hốc cho những loài khác.
05:00
And the dams they built in the rivers
97
288962
2212
Và các cái đập chúng xây trên sông
05:03
provided habitats for otters and muskrats
98
291174
2934
đã cung cấp nơi cư trú cho rái cá và chuột xạ
05:06
and ducks and fish and reptiles and amphibians.
99
294108
4181
vịt, cá, bò sát và lưỡng cư.
05:10
The wolves killed coyotes, and as a result of that,
100
298289
4105
Những con sói giết chó Bắc Mĩ, và như một kết quả tất yếu,
05:14
the number of rabbits and mice began to rise,
101
302394
2462
số lượng thỏ và chuột bắt đầu tăng,
05:16
which meant more hawks, more weasels,
102
304856
2910
có nghĩa là nhiều diều hâu, nhiều chồn hơn,
05:19
more foxes, more badgers.
103
307766
2399
nhiều cáo, nhiều con lửng hơn.
05:22
Ravens and bald eagles came down to feed
104
310165
2487
Quạ và đại bàng xà xuống để kiếm ăn
05:24
on the carrion that the wolves had left.
105
312652
2236
trên những cái xác mà lũ sói bỏ lại.
05:26
Bears fed on it too, and their population began to rise as well,
106
314888
3709
Gấu cũng ăn, và quần thể của chúng cũng bắt đầu tăng lên,
05:30
partly also because there were more berries
107
318597
2343
một phần cũng bởi có nhiều quả rừng
05:32
growing on the regenerating shrubs,
108
320940
2312
mọc lên trên những bụi cây đang tái sinh hơn,
05:35
and the bears reinforced the impact of the wolves
109
323252
3231
và những con gấu củng cố tác động của loài sói
05:38
by killing some of the calves of the deer.
110
326483
4399
bằng cách giết vài con con của lũ nai.
05:42
But here's where it gets really interesting.
111
330882
3676
Nhưng đây mới là thực sự thú vị.
05:46
The wolves changed the behavior of the rivers.
112
334558
5285
Những con sói đã thay đổi trạng thái của những con sông.
05:51
They began to meander less.
113
339843
1687
Chúng bắt đầu ít quanh co hơn.
05:53
There was less erosion. The channels narrowed.
114
341530
3623
Có ít xói mòn. Các con kênh thu hẹp lại.
05:57
More pools formed, more riffle sections,
115
345153
2395
Nhiều hồ hình thành, nhiều phần máng hơn,
05:59
all of which were great for wildlife habitats.
116
347548
2231
tất cả những điều đó thì thật là tuyệt cho môi trường hoang dã.
06:01
The rivers changed
117
349779
2202
Những con sông thay đổi
06:03
in response to the wolves,
118
351981
2212
để thích ứng với lũ sói,
06:06
and the reason was that the regenerating forests
119
354193
3645
và lý do là các khu rừng đang tái sinh
06:09
stabilized the banks so that they collapsed less often,
120
357838
3691
làm ổn định các bên bờ, thế nên chúng ít bị sạt lở hơn,
06:13
so that the rivers became more fixed in their course.
121
361529
3320
bởi vậy những con sông trở nên ổn định hơn trong dòng chảy của chúng.
06:16
Similarly, by driving the deer out of some places
122
364849
3727
Tương tự, bằng cách lái những con nai ra khỏi vài địa điểm
06:20
and the vegetation recovering on the valley sides,
123
368576
4356
và thảm thực vật phục hồi ở hai bên thung lũng,
06:24
there was less soil erosion,
124
372932
1413
có ít đất xói mòn hơn,
06:26
because the vegetation stabilized that as well.
125
374345
3536
bởi thực vật cũng đã được ổn định.
06:29
So the wolves, small in number,
126
377881
3361
nên sói, với một số lượng nhỏ,
06:33
transformed not just the ecosystem
127
381242
2963
đã chuyển đổi không chỉ là hệ sinh thái
06:36
of the Yellowstone National Park, this huge area of land,
128
384205
3102
của Công viên quốc gia Yellowstone, khu vực đất đai rộng lớn này,
06:39
but also its physical geography.
129
387307
4218
mà còn cả địa lý tự nhiên của nó.
06:43
Whales in the southern oceans
130
391525
1624
Cá voi trong vùng biển phương nam
06:45
have similarly wide-ranging effects.
131
393149
2503
có ảnh hưởng trên phạm vi rộng một cách tương tự.
06:47
One of the many post-rational excuses
132
395652
2867
Một trong nhiều lý do nghe có vẻ hợp lý
06:50
made by the Japanese government for killing whales
133
398519
2990
mà chính phủ Nhật Bản dùng để biện hộ việc cho phép đánh bắt cá voi
06:53
is that they said, "Well, the number of fish and krill will rise
134
401509
3134
là họ nói rằng, "Được, số lượng cá và nhuyễn thể sẽ tăng
06:56
and then there'll be more for people to eat."
135
404643
2238
và tiếp là sẽ có thêm nhiều thức ăn cho con người."
06:58
Well, it's a stupid excuse, but it sort of
136
406881
2011
Và, đó là một cái cớ ngớ ngẩn, nhưng nó phần nào
07:00
kind of makes sense, doesn't it,
137
408892
1369
có ý nghĩa, phải không,
07:02
because you'd think that whales eat huge amounts
138
410261
2124
bởi vì bạn hay nghĩ rằng cá voi ăn một lượng khổng lồ
07:04
of fish and krill, so obviously take the whales away,
139
412385
2162
cá và nhuyễn thể, bởi vậy rõ ràng việc mang cá voi đi khỏi,
07:06
there'll be more fish and krill.
140
414547
2062
thì sẽ có nhiều cá và nhuyễn thể hơn.
07:08
But the opposite happened.
141
416609
2393
Nhưng điều ngược lại đã xảy ra.
07:11
You take the whales away,
142
419002
1329
Bạn mang cá voi đi,
07:12
and the number of krill collapses.
143
420331
2851
và số lượng nhuyễn thể tụt giảm.
07:15
Why would that possibly have happened?
144
423182
2093
Tại sao lại như vậy?
07:17
Well, it now turns out that the whales are crucial
145
425275
3140
Hóa ra cá voi rất quan trọng
07:20
to sustaining that entire ecosystem,
146
428415
3313
trong việc duy trì toàn bộ hệ sinh thái đó,
07:23
and one of the reasons for this
147
431728
1729
và một trong những lý do
07:25
is that they often feed at depth
148
433457
2100
là chúng thương xuyên kiếm ăn ở dưới sâu
07:27
and then they come up to the surface and produce
149
435557
1782
và rồi chúng bơi lên bề mặt và sản xuất ra
07:29
what biologists politely call large fecal plumes,
150
437339
4186
cái thứ mà các nhà sinh vật học lịch sự gọi là luồng chất thải lớn,
07:33
huge explosions of poop right across the surface waters,
151
441525
4433
vụ nổ rất lớn của phân ngay trên bề mặt nước,
07:37
up in the photic zone, where there's enough light
152
445958
3316
trong vùng sáng, nơi có đủ ánh sáng
07:41
to allow photosynthesis to take place,
153
449274
3172
cho phép quá trình quang hợp diễn ra,
07:44
and those great plumes of fertilizer
154
452446
2944
và những luồng lớn phân bón đó
07:47
stimulate the growth of phytoplankton,
155
455390
1992
kích thích sự phát triển của thực vật phù du,
07:49
the plant plankton at the bottom of the food chain,
156
457382
1914
các thực vật phù du vốn nằm ở dưới cùng chuỗi thức ăn,
07:51
which stimulate the growth of zooplankton,
157
459296
2098
kích thích sự phát triển của động vật phù du,
07:53
which feed the fish and the krill and all the rest of it.
158
461394
2297
vốn là thức ăn cho cá và các loài nhuyễn thể.
07:55
The other thing that whales do is that,
159
463691
2134
Một điều nữa mà cá voi làm đó là,
07:57
as they're plunging up and down through the water column,
160
465825
2729
khi chúng phụt những cột nước lên xuống
08:00
they're kicking the phytoplankton
161
468554
2368
chúng đá những sinh vật phù du
08:02
back up towards the surface
162
470922
1450
trở về với bề mặt
08:04
where it can continue to survive and reproduce.
163
472372
3114
nơi chúng tiếp tuc tồn tại và tái sản xuất,
08:07
And interestingly, well, we know
164
475486
2628
Và thật thú vị, chúng ta biết
08:10
that plant plankton in the oceans
165
478114
2937
rằng các sinh thực vật phù du trong đại dương
08:13
absorb carbon from the atmosphere --
166
481051
1807
hấp thu cacbon từ khí quyển --
08:14
the more plant plankton there are,
167
482858
1543
càng nhiều thực vật phù du,
08:16
the more carbon they absorb --
168
484401
1679
càng nhiều cacbon được hấp thụ --
08:18
and eventually they filter down into the abyss
169
486080
3082
và cuối cùng chúng lọc xuống vực thẳm
08:21
and remove that carbon from the atmospheric system.
170
489162
3380
và loại bỏ cacbon khỏi hệ khí quyển.
08:24
Well, it seems that when whales were at their historic populations,
171
492542
4301
Vâng, dường như khi cá voi còn giữ được quần thể lịch sử của chúng,
08:28
they were probably responsible for sequestering
172
496843
3009
chúng chịu trách nhiệm cho sự tách riêng
08:31
some tens of millions of tons of carbon
173
499852
3793
vài chục triệu tấn cacbon
08:35
every year from the atmosphere.
174
503645
2689
hằng năm từ khí quyển.
08:38
And when you look at it like that, you think,
175
506334
3227
và khi bạn nhìn vào thứ như vậy, bạn nghĩ,
08:41
wait a minute, here are the wolves
176
509561
1859
đợi chút, đây là những con sói
08:43
changing the physical geography of the Yellowstone National Park.
177
511420
3017
đã làm thay đổi địa lý tự nhiên của công viên quốc gia Yellowstone.
08:46
Here are the whales changing
178
514437
1859
Đây là những con cá voi đã làm thay đổi
08:48
the composition of the atmosphere.
179
516296
2640
cấu tạo của khí quyển.
08:50
You begin to see that possibly,
180
518936
2310
Bạn bắt đầu nhận ra rằng có thể,
08:53
the evidence supporting James Lovelock's Gaia hypothesis,
181
521246
3681
bằng chứng ủng hộ giả thuyết Gaia của James Lovelock,
08:56
which conceives of the world as a coherent,
182
524927
2587
, quan niệm thế giới như một hệ cơ thể
08:59
self-regulating organism,
183
527514
1930
tự điều tiết một cách chặt chẽ,
09:01
is beginning, at the ecosystem level, to accumulate.
184
529444
5734
là khởi đầu, ở cấp độ hệ sinh thái, để tích lũy.
09:07
Trophic cascades
185
535178
2268
Thác dinh dưỡng
09:09
tell us that the natural world
186
537446
2061
nói cho chúng ra rằng thế giới tự nhiên
09:11
is even more fascinating and complex than we thought it was.
187
539507
4746
thậm chí còn hấp dẫn và phức tạp hơn chúng ta nghĩ.
09:16
They tell us that when you take away the large animals,
188
544253
3732
Chúng nói với chúng ta rằng khi bạn đem đi các loài động vật lớn,
09:19
you are left with a radically different ecosystem
189
547985
3192
bạn để lại một hệ sinh thái hoàn toàn khác
09:23
to one which retains its large animals.
190
551177
3172
với khi còn giữ được những động vật lớn kia.
09:26
And they make, in my view, a powerful case
191
554349
3281
Và chúng, theo quan điểm của tôi, đã tạo một trường hợp mạnh mẽ
09:29
for the reintroduction of missing species.
192
557630
4153
cho sự tái thả các loài bị mất tích.
09:33
Rewilding, to me,
193
561783
2076
Rewilding, theo tôi,
09:35
means bringing back some of the missing plants and animals.
194
563859
3298
nghĩa là mang trở lại các động vật và thực vật đã mất.
09:39
It means taking down the fences,
195
567157
1312
Có nghĩa là tháo bỏ hàng rào,
09:40
it means blocking the drainage ditches,
196
568469
2024
có nghĩa là chặn các rãnh thoát nước,
09:42
it means preventing commercial fishing in some large areas of sea,
197
570493
3264
có nghĩa là ngăn chặn thương mại hải sản trong những vùng biển rộng lớn,
09:45
but otherwise stepping back.
198
573757
3414
nhưng mặt khác phải lùi lại.
09:49
It has no view as to what a right ecosystem
199
577171
3810
Không thể xác định một hệ sinh thái đúng là như thế nào
09:52
or a right assemblage of species looks like.
200
580981
2701
hay tập hợp đúng các loài là như thế nào.
09:55
It doesn't try to produce a heath or a meadow
201
583682
3779
Đó cũng không phải ;à cố gắng tạo ra sức khỏe hay đồng cỏ
09:59
or a rain forest or a kelp garden or a coral reef.
202
587461
4686
một cơn mưa rừng hay một khu vườn rong biển hoặc rặng san hô.
10:04
It lets nature decide,
203
592147
2017
Hãy để tự nhiên quyết định.
10:06
and nature, by and large, is pretty good at deciding.
204
594164
3819
và tự nhiên, rộng lớn, lại khá giỏi trong việc đưa ra quyết định.
10:09
Now, I mentioned that there are two definitions
205
597983
2275
Bây giờ, như tôi đã đề cập rằng có hai định nghĩa
10:12
of rewilding that interest me.
206
600258
1846
của "tái hoang dã" làm tôi hứng thú.
10:14
The other one
207
602104
1257
Cái còn lại
10:15
is the rewilding of human life.
208
603361
3023
là sự tái hoang dã cuộc sống của con người.
10:18
And I don't see this as an alternative
209
606384
2063
Và tôi không xem điều đó như một sự thay thế
10:20
to civilization.
210
608447
1924
của nền văn minh.
10:22
I believe we can enjoy the benefits of advanced technology,
211
610371
3400
Tôi tin rằng chúng ta có thể tận hưởng lợi ích của công nghệ tiên tiến,
10:25
as we're doing now, but at the same time, if we choose,
212
613771
3839
như chúng ta vẫn đang làm đây, nhưng cùng lúc, nếu chúng ta lựa chọn,
10:29
have access to a richer and wilder life of adventure
213
617610
5016
thì sẽ được tiếp cận với một cuộc sống phong phú và hoang dã hơn
10:34
when we want to because
214
622626
1583
bởi
10:36
there would be wonderful, rewilded habitats.
215
624209
4396
đó sẽ là những môi trường sống tái hoang dã tuyệt vời.
10:40
And the opportunities for this
216
628605
1784
Và cơ hội cho việc này
10:42
are developing more rapidly than you might think possible.
217
630389
4991
đang phát triển nhanh chóng hơn bạn nghĩ.
10:47
There's one estimate which suggests that in the United States,
218
635380
2979
Có một ước tính cho thấy rằng ở Hoa Kì,
10:50
two thirds of the land which was once forested and then cleared
219
638359
3685
hai phần ba diện tích từng có rừng sau đó bị đốn sạch
10:54
has become reforested as loggers and farmers have retreated,
220
642044
3503
đã được phủ xanh trở lại khi mà những kẻ khai thác gỗ và nông dân rút lui,
10:57
particularly from the eastern half of the country.
221
645547
3013
đặc biệt từ nửa phía đông của đất nước.
11:00
There's another one which suggests
222
648560
1657
Một ví dụ khác thì cho thấy
11:02
that 30 million hectares of land in Europe,
223
650217
3463
30 triệu ha đất ở châu Âu,
11:05
an area the size of Poland,
224
653680
2507
với diện tích tương đương diện tích của Ba Lan,
11:08
will be vacated by farmers
225
656187
1831
sẽ bị nông dân bỏ trống
11:10
between 2000 and 2030.
226
658018
3322
vào khoảng năm 2000 đến 2030.
11:13
Now, faced with opportunities like that,
227
661340
3536
Bây giờ, đối mặt với những cơ hội như vậy,
11:16
does it not seem a little unambitious
228
664876
2171
liệu nó nghe có vẻ hơi không được tham vọng không
11:19
to be thinking only of bringing back wolves, lynx,
229
667047
3714
khi nghĩ rằng chỉ cần mang trở lại sói, mèo rừng,
11:22
bears, beavers, bison, boar, moose,
230
670761
3599
gấu, hải ly, bò rừng, heo rừng, nai sừng tấm,
11:26
and all the other species which are already beginning
231
674360
1825
và tất cả những loài khác đang thực sự bắt đầu
11:28
to move quite rapidly across Europe?
232
676185
3264
di chuyển khá nhanh trên khắp châu Âu?
11:31
Perhaps we should also start thinking
233
679449
2524
Có lẽ chúng ta cũng nên bắt đầu suy nghĩ
11:33
about the return of some of our lost megafauna.
234
681973
3989
về sự trở lại của hệ động vật lớn đã biến mất.
11:37
What megafauna, you say?
235
685962
1932
Hệ động vật lớn là gì?
11:39
Well, every continent had one,
236
687894
2569
Vâng, mỗi lục địa đã từng có một hệ như thế,
11:42
apart from Antarctica.
237
690463
1481
trừ châu Nam Cực.
11:43
When Trafalgar Square in London was excavated,
238
691944
3638
Khi Quảng trường Trafalgar ở London được khai quật,
11:47
the river gravels there were found
239
695582
1755
những tảng đá đáy sông được tìm thấy
11:49
to be stuffed with the bones of hippopotamus,
240
697337
3550
với đầy xương của hà mã,
11:52
rhinos, elephants, hyenas, lions.
241
700887
4088
tê giác, voi, linh cẩu, sư tử.
11:56
Yes, ladies and gentlemen,
242
704975
1374
Vâng, thưa quý ông quý bà,
11:58
there were lions in Trafalgar Square
243
706349
2196
đã từng có sư tử tại Quảng trường Trafalgar
12:00
long before Nelson's Column was built.
244
708545
3206
từ lâu trước khi Cột Nelson được xây dựng.
12:03
All these species lived here
245
711751
2251
Tất cả những loài đã sống ở đây
12:06
in the last interglacial period,
246
714002
2652
trong thời kì trung gian giữa các kỷ băng hà,
12:08
when temperatures were pretty similar to our own.
247
716654
2861
khi nhiệt độ là khá tương tự như của chúng ta.
12:11
It's not climate, largely,
248
719515
2073
không phải là khí hậu, phần lớn,
12:13
which has got rid of the world's megafaunas.
249
721588
3547
đã tống khứ hệ động vật lớn của thế giới.
12:17
It's pressure from the human population
250
725135
2104
Đó là áp lực của dân số loài người
12:19
hunting and destroying their habitats
251
727239
1836
săn bắn và phá hủy môi trường sinh sống của chúng
12:21
which has done so.
252
729075
2051
đã làm điều đó.
12:23
And even so, you can still see the shadows
253
731126
3788
Vàmặc dù là như vậy, bạn vẫn còn có thể nhìn thấy bóng dáng
12:26
of these great beasts in our current ecosystems.
254
734914
2708
của những con thú lớn này trong hệ sinh thái hiện tại của chúng ta.
12:29
Why is it that so many deciduous trees
255
737622
2953
Tại sao có quá nhiều cây rụng lá
12:32
are able to sprout from whatever point the trunk is broken?
256
740575
4558
có thể nảy mầm từ bất cứ điểm nào của thân cây bị gãy?
12:37
Why is it that they can withstand the loss
257
745133
2069
Tại sao chúng có thể chịu đựng được sự mất mát
12:39
of so much of their bark?
258
747202
1607
của quá nhiều vỏ cây?
12:40
Why do understory trees,
259
748809
2943
Tại sao trong khi tầng dưới tán của cây
12:43
which are subject to lower sheer forces from the wind
260
751752
5093
vốn phải chịu tầng lực gió thấp hơn
12:48
and have to carry less weight
261
756845
1731
và mang ít trọng lượng
12:50
than the big canopy trees,
262
758576
2402
hơn là những tầng vòm,
12:52
why are they so much tougher and harder to break
263
760978
3119
thì lại cứng rắn và khó bị phá vỡ
12:56
than the canopy trees are?
264
764097
4409
hơn?
13:00
Elephants.
265
768506
1972
Voi.
13:02
They are elephant-adapted.
266
770478
2169
Chúng được cấu tạo để thích nghi với loài voi.
13:04
In Europe, for example,
267
772647
2288
Ở châu Âu, ví dụ,
13:06
they evolved to resist the straight-tusked elephant,
268
774935
3143
chúng phát triển để chống lại voi ngà thẳng,
13:10
elephas antiquus, which was a great beast.
269
778078
2288
loài elephas antiquus, đó là loài thú tuyệt vời.
13:12
It was related to the Asian elephant,
270
780366
2176
Nó có họ hàng với voi châu Á,
13:14
but it was a temperate animal, a temperate forest creature.
271
782542
2569
nhưng nó từng là một loài động vật ôn đới, một tạo vật rừng ôn đới.
13:17
It was a lot bigger than the Asian elephant.
272
785111
2530
Nó lớn hơn voi châu Á rất nhiều.
13:19
But why is it that some of our common shrubs
273
787641
2817
Nhưng tại sao một số bụi cây thông thường
13:22
have spines which seem to be over-engineered
274
790458
3184
lại có gai, mà dường như là được trang bị quá mức
13:25
to resist browsing by deer?
275
793642
2663
chỉ để chống lại sự sục sạo của lũ hươu nai?
13:28
Perhaps because they evolved
276
796305
1814
Có lẽ bởi vì chúng đã phát triển
13:30
to resist browsing by rhinoceros.
277
798119
3263
để chống lại sự sục sạo của tê giác.
13:33
Isn't it an amazing thought
278
801382
1924
Liệu đó có phải là một ý nghĩ tuyệt vời không
13:35
that every time you wander into a park
279
803306
2728
khi mỗi lần lang thang vào một công viên
13:38
or down an avenue or through a leafy street,
280
806034
2847
hoặc thả bộ xuống một con đường hoặc xuyên qua một con phố toàn lá,
13:40
you can see the shadows of these great beasts?
281
808881
3611
bạn có thể nhìn thấy bóng dáng của những con thú vĩ đại này?
13:44
Paleoecology, the study of past ecosystems,
282
812492
3800
Cổ sinh thái học, nghiên cứu về các hệ sinh thái trong quá khứ,
13:48
crucial to an understanding of our own,
283
816292
4058
quan trọng đối với sự hiểu biết của chúng ta,
13:52
feels like a portal through which you may pass
284
820350
3577
như là một cổng thông mà qua đó bạn có thể đi
13:55
into an enchanted kingdom.
285
823927
2932
đến một vương quốc thần tiên.
13:58
And if we really are looking at areas of land
286
826859
3813
Và nếu chúng ta thực sự đang tìm kiếm tại các khu vực đất đai
14:02
of the sort of sizes I've been talking about becoming available,
287
830672
4245
với đủ loại kích cỡ mà tôi đã đề cập đến,
14:06
why not reintroduce some of our lost megafauna,
288
834917
2715
tại sao không tái lập một số hệ động vật đã bị mất ,
14:09
or at least species closely related to those
289
837632
1950
hoặc ít nhất là loài có liên quan chặt chẽ với điều ấy
14:11
which have become extinct everywhere?
290
839582
2961
vốn đã bị tuyệt chủng ở khắp nơi?
14:14
Why shouldn't all of us
291
842543
2309
Tại sao không phải là tất cả chúng ta
14:16
have a Serengeti on our doorsteps?
292
844852
2953
đều có một Serengeti trên ngưỡng cửa của mình?
14:19
And perhaps this is the most important thing
293
847805
2966
Và có lẽ đây là thứ quan trọng nhất
14:22
that rewilding offers us,
294
850771
1475
rằng: tái hoang dã" cho chúng ta,
14:24
the most important thing that's missing from our lives:
295
852246
3594
thứ quan trọng nhất mà cuộc sống của chúng ta đang thiếu thốn:
14:27
hope.
296
855840
2117
hi vọng.
14:29
In motivating people to love and defend the natural world,
297
857957
4397
Trong việc thúc đẩy mọi người yêu thương và bảo vệ thế giới tự nhiên,
14:34
an ounce of hope is worth a ton of despair.
298
862354
4810
một ounce hy vọng giá trị hơn một tấn tuyệt vọng.
14:39
The story rewilding tells us
299
867164
2639
Câu chuyện tái hoang dã nói với chúng ta rằng
14:41
is that ecological change need not always proceed
300
869803
3640
sự thay đổi sinh thái không cần phải luôn luôn tiến hành
14:45
in one direction.
301
873443
2463
theo một hướng.
14:47
It offers us the hope
302
875906
2436
Nó cho chúng ta hi vọng
14:50
that our silent spring
303
878342
2141
rằng mùa xuân lặng lẽ của chúng ta
14:52
could be replaced by a raucous summer.
304
880483
2331
có thể được thay thế bằng một mùa hè khò khè.
14:54
Thank you.
305
882814
1220
Cám ơn các bạn.
14:56
(Applause)
306
884034
6011
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
George Monbiot - Rewilding campaignerAs George Monbiot puts it: "I spend my life looking for ways to untangle the terrible mess we’ve got ourselves into."
Why you should listen
As a young man, George Monbiot spent six years working as an investigative journalist in West Papua, Brazil and East Africa, during which time he was shot at, shipwrecked, beaten up, stung into a poisoned coma by hornets, became lost for days in a rainforest, where he ate rats and insects to avert starvation and was (incorrectly) pronounced clinically dead in a hospital in northern Kenya. Today, he leads a less adventurous life as an author, columnist for the Guardian newspaper and environmental campaigner. Among his books and projects are Feral: Rewilding the Land, the Sea and Human Life; The Age of Consent and Heat: How to Stop the Planet from Burning, as well as the concept album Breaking the Spell of Loneliness. His latest book is Out of the Wreckage: A New Politics for an Age of Crisis. He has made a number of viral videos. One of them, How Wolves Change Rivers, has been watched 30m times on YouTube.
George Monbiot | Speaker | TED.com