TEDxManchester
Helen Czerski: The fascinating physics of everyday life
Helen Czerski: Vật lý kì diệu quanh ta
Filmed:
Readability: 3.4
1,600,477 views
Vật lý không chỉ diễn ra ở phòng thí nghiệm - nó diễn ra khi bạn đẩy miếng bánh mì nướng rớt xuống bàn, thả nho khô vào sô-đa chanh, hay quan sát giọt cà phê khô lại. Hãy trở thành một thực khách thú vị hơn khi nhà vật lý Helen Czerski trình bày các khái niệm vật lý khác nhau mà ứng dụng quen thuộc của chúng trong cuộc sống hàng ngày quanh ta.
Helen Czerski - Physicist
Dr. Helen Czerski investigates the physics of ocean bubbles and spends a lot of time sharing the big scientific ideas hidden in the small objects around us. Full bio
Dr. Helen Czerski investigates the physics of ocean bubbles and spends a lot of time sharing the big scientific ideas hidden in the small objects around us. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Như các bạn biết, tôi là nhà vật lý.
00:13
As you heard, I'm a physicist.
0
1786
1699
00:15
And I think the way we talk about physics
needs a little modification.
needs a little modification.
1
3509
3985
Và tôi nghĩ chúng ta cần có
chút thay đổi khi nói về vật lý.
chút thay đổi khi nói về vật lý.
00:19
I am from just down the road here;
I don't live here anymore.
I don't live here anymore.
2
7518
3361
Tôi đã từng sống rất gần nơi này.
00:22
But coming from round here means
that I have a northern nana,
that I have a northern nana,
3
10903
4507
Nhưng tôi vẫn còn người thân
định cư ở đây,
định cư ở đây,
00:27
my mum's mom.
4
15434
1167
là bà ngoại tôi.
00:28
And Nana is very bright;
she hasn't had much formal education,
she hasn't had much formal education,
5
16625
4027
Bà ngoại rất giỏi.
Mặc dù bà không được học hành nhiều,
Mặc dù bà không được học hành nhiều,
00:32
but she's sharp.
6
20676
1168
nhưng bà rất nhạy bén.
00:33
And when I was a second-year undergraduate
studying physics at Cambridge,
studying physics at Cambridge,
7
21868
4078
Khi tôi đang là sinh viên năm hai
khoa Vật lý đại học Cambridge.
khoa Vật lý đại học Cambridge.
00:37
I remember spending an afternoon
at Nana's house in Urmston
at Nana's house in Urmston
8
25970
4843
Tôi nhớ là tôi đã dành cả buổi chiều
ở nhà bà ở Urmston,
ở nhà bà ở Urmston,
00:42
studying quantum mechanics.
9
30837
1382
để học vật lý lượng tử.
00:44
And I had these folders
open in front of me
open in front of me
10
32243
2291
Tôi mở ba tập sách trước mặt mình.
00:46
with this, you know,
hieroglyphics -- let's be honest.
hieroglyphics -- let's be honest.
11
34558
2898
Thành thật mà nói, trong sách
toàn các kí hiệu và công thức.
toàn các kí hiệu và công thức.
00:49
And Nana came along,
and she looked at this folder,
and she looked at this folder,
12
37480
4704
Bà ngoại tới, nhìn vào cuốn sách, hỏi tôi:
00:54
and she said, "What's that?"
13
42208
1591
"Cái gì đây?"
00:56
I said, "It's quantum mechanics, Nana."
14
44537
2642
Tôi nói: "Đó là vật lý lượng tử ạ."
00:59
And I tried to explain something
about what was on the page.
about what was on the page.
15
47203
4806
Và tôi cố gắng giải thích cho bà
những thứ trong quyển sách,
những thứ trong quyển sách,
01:04
It was to do with the nucleus
and Einstein A and B coefficients.
and Einstein A and B coefficients.
16
52033
3989
như là hạt nhân, các hệ số
trong phương trình Einstein.
trong phương trình Einstein.
01:08
And Nana looked very impressed.
17
56046
1790
Bà tôi có vẻ rất hứng thú.
01:10
And then she said, "Oh.
18
58593
1310
Rồi bà nói: " Vậy thì,
01:13
What can you do when you know that?"
19
61053
2000
con biết những cái đó để làm gì?"
01:15
(Laughter)
20
63077
2000
(Cười)
"Con cũng không biết nữa bà ơi."
01:19
"Don't know, ma'am."
21
67495
1229
01:20
(Laughter)
22
68748
1064
(Cười)
01:21
I think I said something about computers,
23
69836
2000
Tôi nghĩ tôi hay nói về máy tính
01:23
because it was all
I could think of at the time.
I could think of at the time.
24
71860
3078
vì lúc nào tôi cũng nghĩ đến nó.
01:26
But you can broaden that question out,
because it's a very good question --
because it's a very good question --
25
74962
3644
Nhưng chúng ta có thể hiểu câu hỏi
của bà tôi theo cách khác -
của bà tôi theo cách khác -
01:30
"What can you do when you know that?"
when "that" is physics?
when "that" is physics?
26
78630
2902
"Chúng ta làm được gì
khi ta hiểu về vật lý?"
khi ta hiểu về vật lý?"
01:33
And I've come to realize that when
we talk about physics in society
we talk about physics in society
27
81556
3468
Và tôi bắt đầu nhận ra điều đó
khi ta nói về vật lý
khi ta nói về vật lý
và cách xã hội nhìn nhận nó,
01:37
and our sort of image of it,
28
85048
1402
ta không nghĩ tới những thứ
ta có thể làm nếu hiểu vật lý.
ta có thể làm nếu hiểu vật lý.
01:38
we don't include the things
that we can do when we know that.
that we can do when we know that.
29
86474
3152
01:41
Our perception of what physics is
needs a bit of a shift.
needs a bit of a shift.
30
89650
2713
Quan điểm chúng ta về vật lý
cần phải thay đổi một chút.
cần phải thay đổi một chút.
01:44
Not only does it need a bit of a shift,
31
92387
1904
Không chỉ là thay đổi một chút,
01:46
but sharing this different perspective
matters for our society,
matters for our society,
32
94315
5556
mà chúng ta cần phải chia sẻ
cách nhìn khác này cho mọi người.
cách nhìn khác này cho mọi người.
01:51
and I'm not just saying that
because I'm a physicist and I'm biased
because I'm a physicist and I'm biased
33
99895
3208
Tôi nói vậy không phải vì tôi
là nhà vật lý nên tôi thiên vị đâu.
là nhà vật lý nên tôi thiên vị đâu.
01:55
and I think we're the most
important people in the world.
important people in the world.
34
103127
2767
Tôi nghĩ chúng ta là những người
quan trọng nhất trên thế giới.
quan trọng nhất trên thế giới.
01:57
Honest.
35
105918
1151
Thật đấy.
01:59
So, the image of physics -- we've got
an image problem, let's be honest --
an image problem, let's be honest --
36
107093
3642
Vì vậy, những tưởng tượng
lệch lạc về vật lí
lệch lạc về vật lí
02:02
it hasn't moved on much from this.
37
110759
1814
không hề thay đổi nhiều.
02:04
This is a very famous photograph
that's from the Solvay Conference in 1927.
that's from the Solvay Conference in 1927.
38
112597
4132
Đây là bức ảnh rất nổi tiếng
tại hội nghị Solvay năm 1927.
tại hội nghị Solvay năm 1927.
02:08
This is when the great minds
of physics were grappling
of physics were grappling
39
116753
4245
Lúc này những bộ óc vĩ đại
đang cố gắng tìm hiểu
đang cố gắng tìm hiểu
02:13
with the nature of determinism
40
121022
2246
bản chất của thuyết tất định,
02:15
and what it means
only to have a probability
only to have a probability
41
123292
2080
là liệu có khả năng một nguyên tử
02:17
that a particle might be somewhere,
42
125396
1711
sẽ cố định tại một vị trí nào đó,
02:19
and whether any of it was real.
43
127131
1582
và liệu nó có thật hay không.
02:20
And it was all very difficult.
44
128737
1467
Đây là một việc rất khó khăn.
02:22
And you'll notice they're all
very stern-looking men in suits.
very stern-looking men in suits.
45
130228
2963
Bạn thấy đấy tất cả họ
đều nghiêm nghị trong bộ vest đen.
đều nghiêm nghị trong bộ vest đen.
02:25
Marie Curie -- I keep maybe saying,
"Marie Antoinette,"
"Marie Antoinette,"
46
133215
2910
Marie Curie - tôi vẫn hay gọi bà
là "Marie Antoinette" -
là "Marie Antoinette" -
02:28
which would be a turn-up for the books --
47
136149
1964
là một điểm nhấn trong bức ảnh này.
02:30
Marie Curie, third from the left
on the bottom there,
on the bottom there,
48
138137
2596
Marie Curie, đứng thứ 3 hàng dưới
tính từ bên trái qua.
tính từ bên trái qua.
02:32
she was allowed in,
but had to dress like everybody else.
but had to dress like everybody else.
49
140757
2715
Bà có mặt trong hình, nhưng
mặc đồ như những người đàn ông khác.
mặc đồ như những người đàn ông khác.
02:35
(Laughter)
50
143496
1025
(cười)
02:36
So, this is what physics is like --
there's all these kinds of hieroglyphics,
there's all these kinds of hieroglyphics,
51
144545
3890
Vật lý cũng giống như vậy -
toàn công thức và kí hiệu,
toàn công thức và kí hiệu,
02:40
these are to do with waves and particles.
52
148459
2173
Sóng và các nguyên tử đều rất khó hiểu.
02:42
That is an artist's impression
of two black holes colliding,
of two black holes colliding,
53
150656
3180
Đây là hình ảnh
về sự va chạm của hai lỗ đen,
về sự va chạm của hai lỗ đen,
02:45
which makes it look
worth watching, to be honest.
worth watching, to be honest.
54
153860
2288
thật đáng để xem!
02:48
I'm glad I didn't have to write
the risk assessment
the risk assessment
55
156172
2392
Tôi mừng vì không phải viết bài
đánh giá nguy cơ
đánh giá nguy cơ
02:50
for whatever was going on there.
56
158588
1532
về chuyện gì sẽ diễn ra ở đó.
02:52
The point is: this is
the image of physics, right?
the image of physics, right?
57
160144
2353
Vấn đề là: đây là một hình ảnh vật lý.
02:54
It's weird and difficult,
58
162521
1199
Nó kì lạ và khó hiểu,
02:55
done by slightly strange people
dressed in a slightly strange way.
dressed in a slightly strange way.
59
163744
3124
và chỉ được nghiên cứu
bởi những người kì lạ mặc đồ kì lạ.
bởi những người kì lạ mặc đồ kì lạ.
02:58
It's inaccessible, it's somewhere else
60
166892
2001
Không nhiểu người hiểu được vật lý,
03:00
and fundamentally, why should I care?
61
168917
1810
vậy sao tôi lại quan tâm đến vật lý?
03:03
And the problem with that
is that I'm a physicist,
is that I'm a physicist,
62
171250
4269
Vấn đề là tôi là một nhà vật lý,
03:07
and I study this.
63
175543
1473
và tôi nghiên cứu về nó.
03:09
This -- this is my job, right?
64
177040
2286
Đây là công việc của tôi.
03:11
I study the interface
between the atmosphere and the ocean.
between the atmosphere and the ocean.
65
179350
3700
Tôi nghiên cứu mặt phân giới
giữa khí quyển và đại dương.
giữa khí quyển và đại dương.
03:15
The atmosphere is massive,
the ocean is massive,
the ocean is massive,
66
183074
2288
Khí quyển bao la và đại dương cũng thế,
03:17
and the thin layer
that joins them together
that joins them together
67
185386
2101
và mặt phân giới mỏng manh
kết hợp chúng lại
kết hợp chúng lại
03:19
is really important,
68
187511
1162
rất quan trọng.
03:20
because that's where things go
from one huge reservoir to the other.
from one huge reservoir to the other.
69
188697
3217
Bởi vì đó là nơi mọi thứ đi từ khí quyển
qua đại dương và ngược lại.
qua đại dương và ngược lại.
03:23
You can see that the sea surface --
that was me who took this video --
that was me who took this video --
70
191938
3714
Video về bề mặt đại dương các bạn
đang xem do tôi quay lại -
đang xem do tôi quay lại -
03:27
the average height of those waves
by the way, was 10 meters.
by the way, was 10 meters.
71
195676
3135
độ cao trung bình
của những con sóng này là 10m.
của những con sóng này là 10m.
03:30
So this is definitely physics
happening here --
happening here --
72
198835
2495
Có gì đó liên quan
đến vật lý diễn ta ở đây.
đến vật lý diễn ta ở đây.
03:33
there's lots of things --
this is definitely physics.
this is definitely physics.
73
201354
2548
Rất nhiều nữa là đằng khác.
03:35
And yet it's not included
in our cultural perception of physics,
in our cultural perception of physics,
74
203926
3550
Nhưng trong nhiều hiện tượng,
ta không mô tả vật lý cụ thể,
ta không mô tả vật lý cụ thể,
03:39
and that bothers me.
75
207500
1826
điều đó làm tôi rất băn khoăn.
03:41
So what is included
in our cultural perception of physics?
in our cultural perception of physics?
76
209350
3328
Vậy làm sao để mô tả vật lý
một cách sống động được?
một cách sống động được?
03:44
Because I'm a physicist,
there has to be a graph, right?
there has to be a graph, right?
77
212702
2810
Tôi là một nhà vật lý,
tôi cần một biểu đồ.
tôi cần một biểu đồ.
03:47
That's allowed.
78
215536
1156
Hãy xem,
03:48
We've got time along the bottom here,
from very fast things there,
from very fast things there,
79
216716
4261
chúng ta có trục hoành
03:53
to things that take a long time over here.
80
221001
3441
để diễn tả thời gian.
03:56
Small things at the bottom,
big things up there.
big things up there.
81
224466
2495
Trục tung diễn tả kích thước.
03:58
So, our current cultural image
of physics looks like this.
of physics looks like this.
82
226985
3025
Hình ảnh cụ thể về vật lý
của chúng ta sẽ như thế này.
của chúng ta sẽ như thế này.
04:02
There's quantum mechanics
down in that corner,
down in that corner,
83
230034
2521
Phía gốc của biểu đồ là vật lý lượng tử.
04:04
it's very small, it's very weird,
84
232579
2000
Nó cực kì nhỏ và rất kỳ lạ.
04:06
it happens very quickly,
85
234603
2001
Sau đó chúng biến chuyển chớp nhoáng
04:08
and it's a long way down
in the general ...
in the general ...
86
236628
3281
trong khoảng thời gian dài đằng đẵng
04:11
on the scale of anything that matters
for everyday life.
for everyday life.
87
239933
2834
trong phạm vi vật chất quanh chúng ta.
04:14
And then there's cosmology,
which is up there;
which is up there;
88
242791
2332
Và chúng tiến tới một vũ trụ như bên trên,
04:17
very large, very far away,
89
245147
1311
rất rộng và rất xa,
04:18
also very weird.
90
246482
2000
cũng khá kì dị.
04:20
And if you go to some places
91
248506
2000
Và nếu bạn đi tới những nơi
04:22
like black holes
in the beginning of the universe,
in the beginning of the universe,
92
250530
3064
như lỗ đen - nơi bắt đầu của vũ trụ,
04:25
we know that these are frontiers
in physics, right?
in physics, right?
93
253618
3002
chúng ta biết rằng chúng
là chướng ngại của vật lý.
là chướng ngại của vật lý.
04:28
There's lots of work being done
to discover new physics
to discover new physics
94
256644
2755
Nhiều công trình được thực hiện
tìm ra tính chất vật lý
tìm ra tính chất vật lý
04:31
in these places.
95
259423
1426
tại những nơi này.
04:33
But the thing is, you will notice
there's a very large gap in the middle.
there's a very large gap in the middle.
96
261317
3517
Nhưng bạn hãy chú ý vấn đề ở đây
là có một khoảng trống rất lớn ở giữa.
là có một khoảng trống rất lớn ở giữa.
04:36
And in that gap, there are many things.
97
264858
2158
Trong khoảng trống đó có rất nhiều thứ.
04:39
There are planets and toasts
and volcanoes and clouds
and volcanoes and clouds
98
267040
2643
Các hành tinh,
bánh mì nướng, núi lửa, mây,
bánh mì nướng, núi lửa, mây,
04:41
and clarinets and bubbles and dolphins
99
269707
2137
kèn clarinet, bọt biển và cá heo.
04:43
and all sorts of things
that make up our everyday life.
that make up our everyday life.
100
271868
3259
Tất tần tật mọi thứ
tạo nên cuộc sống của chúng ta.
tạo nên cuộc sống của chúng ta.
04:47
And these are also run by physics,
you'd be surprised --
you'd be surprised --
101
275151
3113
Và chúng cũng vận hành theo vật lý.
04:50
there is physics in the middle,
it's just that nobody talks about it.
it's just that nobody talks about it.
102
278288
3299
Khoảng giữa đó có mặt vật lý
nhưng chẳng có ai nói về nó.
nhưng chẳng có ai nói về nó.
04:53
And the thing about all of these
is that they all run
is that they all run
103
281611
3971
Tất cả mọi thứ tôi vừa đề cập đến
đều được vận hành
đều được vận hành
04:57
on a relatively small number
of physical laws,
of physical laws,
104
285606
3531
theo một số lượng không nhiều
các định luật vật lý,
các định luật vật lý,
05:01
things like Newton's laws of motion,
105
289161
1878
chẳng hạn ba định luật Newton,
05:03
thermodynamics,
106
291063
1163
nhiệt động lực học,
05:04
some rotational dynamics.
107
292250
1715
động học quay.
05:05
The physics in the middle
applies over a huge range,
applies over a huge range,
108
293989
3528
Các định luật vật lí này
áp dụng cho phạm vi rộng
áp dụng cho phạm vi rộng
05:09
from very, very small things
to very, very big things.
to very, very big things.
109
297541
2621
từ những thứ rất nhỏ
cho đến những thứ rất lớn.
cho đến những thứ rất lớn.
05:12
You have to try very hard
to get outside of this.
to get outside of this.
110
300186
2374
Bạn khó có thể nằm ngoài các quy luật này.
05:14
And there is also a frontier
in research physics here,
in research physics here,
111
302584
3801
Cũng có những giới hạn
khi nghiên cứu chúng,
khi nghiên cứu chúng,
05:18
it's just that nobody talks about it.
112
306409
1803
nhưng chẳng ai nói về điều đó cả.
05:20
This is the world of the complex.
113
308236
1677
Đây là một thế giới phức tạp,
05:21
When these laws work together,
they bring about
they bring about
114
309937
2247
nơi các định luật gắn kết, giúp vận hành
thế giới xinh đẹp, hỗn độn và phức tạp
mà chúng ta đang sống.
mà chúng ta đang sống.
05:24
the beautiful, messy,
complex world we live in.
complex world we live in.
115
312208
2830
05:27
Fundamentally, this is the bit
that really matters to me
that really matters to me
116
315062
3673
Chúng là những điều khiến tôi bận tâm
05:30
on an everyday basis.
117
318759
1190
khi đi làm mỗi ngày.
05:31
And this is the bit
that we don't talk about.
that we don't talk about.
118
319973
2179
Và đây là những điều chúng ta
không hay nói ra.
không hay nói ra.
05:34
There's plenty of physics
research going on here.
research going on here.
119
322176
2334
Rất nhiều người đang nghiên cứu về chúng,
05:36
But because it doesn't involve
pointing at stars,
pointing at stars,
120
324534
2374
nhưng nó không liên quan
đến những điều to tát,
đến những điều to tát,
05:38
people for some reason
think it's not that.
think it's not that.
121
326932
2082
nên người ta không nghĩ nhiều về nó.
05:41
Now, the cool thing about this
is that there are so many things
is that there are so many things
122
329038
3482
Điều thú vị chính là
việc có rất nhiều thứ cần nghiên cứu
việc có rất nhiều thứ cần nghiên cứu
05:44
in this middle bit,
123
332544
2000
trong khoảng giữa đó,
05:46
all following the same physical laws,
124
334568
2834
chúng tuân theo các quy luật vật lý.
05:49
that we can see those laws at work
125
337426
2325
Chúng ta thấy các quy luật này
luôn vận hành
luôn vận hành
05:51
almost all the time around us.
126
339775
2000
xung quanh chúng ta.
05:53
I've got a little video here.
127
341799
1415
Các bạn hãy sau video sau.
05:55
So the game is, one of these eggs is raw
and one of them has been boiled.
and one of them has been boiled.
128
343238
3963
Câu hỏi là: Có một quả trứng sống
và một quả trứng chín.
và một quả trứng chín.
05:59
I want you to tell me which one is which.
129
347225
2000
Bạn hãy nói tôi biết cái nào sống,
06:02
Which one's raw?
130
350733
1782
cái nào chín?
06:04
(Audience responds)
131
352539
1146
(khán giả trả lời)
06:05
The one on the left -- yes!
132
353709
1474
Cái bên trái - đúng vậy.
06:07
And even though you might not
have tried that, you all knew.
have tried that, you all knew.
133
355207
2840
Bạn không cần thử chúng bạn cũng biết.
06:10
The reason for that is,
you set them spinning,
you set them spinning,
134
358071
2550
Lý do là khi bạn quay chúng,
06:12
and when you stop the cooked egg,
the one that's completely solid,
the one that's completely solid,
135
360645
3183
lúc bạn dừng quả chín,
cả quả trứng sẽ dừng lại ngay,
cả quả trứng sẽ dừng lại ngay,
06:15
you stop the entire egg.
136
363852
1152
vì bên trong nó đặc.
06:17
When you stop the other one,
you only stop the shell;
you only stop the shell;
137
365028
2563
Nhưng khi bạn ngừng quả sống,
bạn chỉ tác động lên vỏ,
bạn chỉ tác động lên vỏ,
06:19
the liquid inside is still rotating
because nothing's made it stop.
because nothing's made it stop.
138
367615
3346
chất lỏng bên trong vẫn quay
vì đâu có cái gì khiến chúng ngừng quay.
vì đâu có cái gì khiến chúng ngừng quay.
06:22
And then it pushes the shell round again,
so the egg starts to rotate again.
so the egg starts to rotate again.
139
370985
4282
Chất lỏng này đẩy cho vỏ trứng
tiếp tục quay.
tiếp tục quay.
06:27
This is brilliant, right?
140
375291
2042
Hay quá phải không?
06:29
It's a demonstration
of something in physics
of something in physics
141
377357
2265
Đó là minh hoạ cho một định luật vật lý
06:31
that we call the law of conservation
of angular momentum,
of angular momentum,
142
379646
3346
cho Định luật bảo toàn mô-men động lượng
trong chuyển động quay.
trong chuyển động quay.
06:35
which basically says
that if you set something spinning
that if you set something spinning
143
383016
2722
Định luật này như sau:
Nếu bạn quay một vật
Nếu bạn quay một vật
xung quanh một trục cố định,
06:37
about a fixed axis,
144
385762
1155
06:38
that it will keep spinning
unless you do something to stop it.
unless you do something to stop it.
145
386941
3095
nó sẽ quay mãi cho đến khi
có tác động làm nó ngừng quay.
có tác động làm nó ngừng quay.
06:42
And that's really fundamental
in how the universe works.
in how the universe works.
146
390060
3180
Đây cũng là nguyên lý căn bản
về cách vũ trụ này hoạt động.
về cách vũ trụ này hoạt động.
06:45
And it's not just eggs that it applies to,
147
393264
2600
Nguyên lí này không chỉ áp dụng
cho quả trứng.
cho quả trứng.
06:47
although it's really useful
if you're the sort of person --
if you're the sort of person --
148
395888
2812
Mặc dù nó rất hữu ích cho một số người --
06:50
and apparently, these people do exist --
149
398724
1943
có thể bạn cũng sẽ làm vậy --
06:52
who will boil eggs
and then put them back in the fridge.
and then put them back in the fridge.
150
400691
2787
những người luộc chín trứng
rồi cho vào tủ lạnh.
rồi cho vào tủ lạnh.
06:55
Who does that? Don't admit to it --
it's OK. We won't judge you.
it's OK. We won't judge you.
151
403502
3105
Có ai làm vậy không?
Cứ nhận đi. Không ai đánh giá bạn đâu.
Cứ nhận đi. Không ai đánh giá bạn đâu.
06:58
But it's also got much
broader applicabilities.
broader applicabilities.
152
406631
3069
Nguyên lí này có ứng dụng
rộng hơn thế rất nhiều.
rộng hơn thế rất nhiều.
07:01
This is the Hubble Space Telescope.
153
409724
1972
Đây là Kính thiên văn Hubble,
và ảnh chụp Vùng sâu Hubble,
một phần rất nhỏ của vũ trụ.
một phần rất nhỏ của vũ trụ.
07:03
The Hubble Ultra Deep Field,
which is a very tiny part of the sky.
which is a very tiny part of the sky.
154
411720
3192
07:06
Hubble has been floating
in free space for 25 years,
in free space for 25 years,
155
414936
3121
Nó đã trôi trong không gian 25 năm,
07:10
not touching anything.
156
418081
1568
không đụng phải bất cứ vật nào.
07:11
And yet it can point
to a tiny region of sky.
to a tiny region of sky.
157
419673
2706
Nó có thể chụp ảnh
một vùng rất nhỏ trên bầu trời.
một vùng rất nhỏ trên bầu trời.
07:14
For 11 and a half days,
it did it in sections,
it did it in sections,
158
422403
4302
Chỉ trong 11 ngày rưỡi,
Hubble đã làm tốt nhiệm vụ của mình,
Hubble đã làm tốt nhiệm vụ của mình,
07:18
accurately enough
to take amazing images like this.
to take amazing images like this.
159
426729
2654
và chụp những bức hình tuyệt vời thế này.
07:21
So the question is:
160
429407
1159
Câu hỏi ở đây là:
07:22
How does something
that is not touching anything
that is not touching anything
161
430590
2414
Làm sao chiếc kính đó biết nó ở đâu
nếu nó không đụng phải bất cứ thứ gì?
07:25
know where it is?
162
433028
1161
07:26
The answer is that right in the middle
of it, it has something
of it, it has something
163
434213
2961
Câu trả lời nằm ngay trong chính nó,
07:29
that, to my great disappointment,
isn't a raw egg,
isn't a raw egg,
164
437198
2371
dù không phải là một quả trứng sống,
nhưng nó cũng hoạt động tương tự.
07:31
but basically does the same job.
165
439593
1539
Nó có một con quay hồi chuyển bên trong,
07:33
It's got gyroscopes which are spinning,
166
441156
1879
07:35
and because of the law
of conservation of angular momentum,
of conservation of angular momentum,
167
443059
2804
và vì tuân theo Định luật bảo toàn
mô-men động lượng,
mô-men động lượng,
07:37
they keep spinning
with the same axis, indefinitely.
with the same axis, indefinitely.
168
445887
2574
nên chúng tiếp tục quay
trên cùng một trục.
trên cùng một trục.
07:40
Hubble kind of rotates around them,
and so it can orient itself.
and so it can orient itself.
169
448485
3089
Đó là lý do nó có thể tự định hướng.
07:43
So the same little physical law
we can play with in the kitchen and use,
we can play with in the kitchen and use,
170
451598
4144
Với cùng định luật vật lý,
chúng ta có thể vận dụng trong nhà bếp,
chúng ta có thể vận dụng trong nhà bếp,
07:47
also explains what makes possible
some of the most advanced technology
some of the most advanced technology
171
455766
4553
và cũng giải thích được
những công nghệ hiện đại
những công nghệ hiện đại
07:52
of our time.
172
460343
1751
trong thời đại chúng ta.
07:54
So this is the fun bit of physics,
that you learn these patterns
that you learn these patterns
173
462118
3607
Điều thú vị của vật lý
là chúng ta biết được các nguyên lí,
là chúng ta biết được các nguyên lí,
07:57
and then you can apply them
again and again and again.
again and again and again.
174
465749
2561
và có thể ứng dụng chúng nhiều lần.
08:00
And it's really rewarding
when you spot them in new places.
when you spot them in new places.
175
468334
2876
Rất đáng để ứng dụng một nguyên lý
theo nhiều cách khác nhau.
theo nhiều cách khác nhau.
08:03
This is the fun of physics.
176
471234
1493
Vật lý quả thật rất thú vị.
08:04
I have shown that egg video
to an audience full of businesspeople once
to an audience full of businesspeople once
177
472751
4454
Tôi đã đưa video về quả trứng
cho buổi hội thảo toàn các doanh nghiệp,
cho buổi hội thảo toàn các doanh nghiệp,
08:09
and they were all dressed up very smartly
and trying to impress their bosses.
and trying to impress their bosses.
178
477229
4650
họ ăn mặc bảnh bao
và cố gây ấn tượng với sếp của họ.
và cố gây ấn tượng với sếp của họ.
08:13
And I was running out of time,
so I showed the egg video and then said,
so I showed the egg video and then said,
179
481903
3779
Khi sắp hết thời gian,
tôi chiếu đoạn video đó và nói:
tôi chiếu đoạn video đó và nói:
08:17
"Well, you can work it out,
and ask me afterwards to check."
and ask me afterwards to check."
180
485706
2860
"Các bạn có thể suy nghĩ
và hỏi tôi sau để kiểm chứng."
và hỏi tôi sau để kiểm chứng."
08:20
Then I left the stage.
181
488590
1157
Sau đó tôi rời sân khấu.
08:21
And I had, literally,
182
489771
1153
Sau đó,
08:22
middle-aged grown men
tugging on my sleeve afterwards,
tugging on my sleeve afterwards,
183
490948
2577
một người đàn ông trung niên
tới kéo áo tôi và hỏi:
tới kéo áo tôi và hỏi:
08:25
saying, "Is it this? Is it this?"
184
493549
1636
"Có phải thế này không?"
Khi tôi nói "Đúng vậy!",
anh ta tỏ ra rất vui.
anh ta tỏ ra rất vui.
08:27
And when I said, "Yes." They went, "Yes!"
185
495209
2004
08:29
(Laughter)
186
497237
1020
(cười)
08:30
The joy that you get
from spotting these patterns
from spotting these patterns
187
498281
2458
Niềm vui khi bạn phát hiện ra
những điều như thế này
những điều như thế này
08:32
doesn't go away when you're an adult.
188
500763
2117
không mất đi cho dù bạn đã trưởng thành.
08:34
And that's really important,
189
502904
1755
Điều đó rất quan trọng,
08:36
because physics is all about patterns,
190
504683
2479
bởi vì vật lý là như vậy,
08:39
and a small number of patterns
give you access
give you access
191
507186
2646
thậm chí chỉ từ những hiện tượng nhỏ,
08:41
to almost all of the physics
in our everyday world.
in our everyday world.
192
509856
3467
ta cũng có thể hiểu được hầu hết
thế giới vật lý quanh mình,
thế giới vật lý quanh mình,
08:45
The thing that's best about this
is it involves playing with toys.
is it involves playing with toys.
193
513347
3571
nhất là từ những trò chúng ta hay chơi.
08:48
Things like the egg shouldn't be dismissed
as the mundane little things
as the mundane little things
194
516942
3491
Những thứ như quả trứng
tưởng như chỉ là món đồ chơi lặt vặt
tưởng như chỉ là món đồ chơi lặt vặt
08:52
that we just give the kids to play with
on a Saturday afternoon
on a Saturday afternoon
195
520457
3086
cho trẻ con chơi vào những chiều thứ bảy,
08:55
to keep them quiet.
196
523567
1165
để chúng không làm ồn.
08:56
This is the stuff
that actually really matters,
that actually really matters,
197
524756
2256
Những điều nhỏ nhặt đó
lại vô cùng quan trọng,
lại vô cùng quan trọng,
08:59
because this is the laws of the universe
and it applies to eggs
and it applies to eggs
198
527036
3024
vì chúng thể hiện
một phần quy luật của vũ trụ trên mình.
một phần quy luật của vũ trụ trên mình.
Hay như mặt trét bơ của bánh mì nướng
luôn chạm đất trước khi chúng rơi,
luôn chạm đất trước khi chúng rơi,
09:02
and toast falling butter-side down
and all sorts of other things,
and all sorts of other things,
199
530084
3279
09:05
just as much as it applies
to modern technology
to modern technology
200
533387
2434
và nhiều thứ nữa, cả công nghệ hiện đại,
09:07
and anything else
that's going on in the world.
that's going on in the world.
201
535845
2213
hay bất cứ thứ gì khác trên quả đất này.
09:10
So I think we should play
with these patterns.
with these patterns.
202
538082
3714
Chúng ta thử xem vài ví dụ nhé.
09:13
Basically, there are a small
number of concepts
number of concepts
203
541820
2215
Về căn bản, có một số các ý tưởng
09:16
that you can become familiar with
using things in your kitchen,
using things in your kitchen,
204
544059
3005
có lẽ bạn đã quen
khi áp dụng trong nhà bếp
khi áp dụng trong nhà bếp
09:19
that are really useful
for life in the outside world.
for life in the outside world.
205
547088
2765
và cũng hữu dụng khi ra ngoài.
09:21
If you want to learn about thermodynamics,
a duck is a good place to start,
a duck is a good place to start,
206
549877
3557
Nếu bạn muốn tìm hiểu về Nhiệt động lực,
hãy nhìn con vịt xem,
hãy nhìn con vịt xem,
09:25
for example, why their feet
don't get cold.
don't get cold.
207
553458
2052
tại sao chân chúng không bao giờ lạnh?
Khi đã biết đôi chút
về Nhiệt động lực học qua con vịt,
về Nhiệt động lực học qua con vịt,
09:27
Once you've got a bit
of thermodynamics with the duck,
of thermodynamics with the duck,
208
555534
2551
09:30
you can also explain fridges.
209
558109
1419
bạn sẽ hiểu cơ chế tủ lạnh.
09:31
Magnets that you can play with
in your kitchen
in your kitchen
210
559552
2761
Nam châm bạn sử dụng trong nhà bếp
09:34
get you to wind turbines
and modern energy generation.
and modern energy generation.
211
562337
4040
lại có liên quan đến cối xay gió
và các máy phát điện hiện đại.
và các máy phát điện hiện đại.
09:38
Raisins in [fizzy] lemonade, which is always
a good thing to play with.
a good thing to play with.
212
566401
3044
Bỏ nho khô vào sô đa chanh rất thú vị.
Nếu bạn đang chán bữa tiệc,
hãy lấy một ít nho khô
hãy lấy một ít nho khô
09:41
If you're at a boring party,
fish some raisins out of the bar snacks,
fish some raisins out of the bar snacks,
213
569469
3279
09:44
put them in some lemonade.
214
572772
2000
bỏ vào sô đa chanh.
09:46
It's got three consequences.
215
574796
1587
Bạn sẽ có được ba thứ.
09:48
First thing is, it's quite good
to watch; try it.
to watch; try it.
216
576407
2367
Thứ nhất, xem nó rất vui, bạn hãy thử đi.
09:50
Secondly, it sends the boring people away.
217
578798
2515
Thứ hai, nó làm cho
những người nhàm chán đi khỏi.
những người nhàm chán đi khỏi.
09:53
Thirdly, it brings
the interesting people to you.
the interesting people to you.
218
581337
2363
Thứ ba, nó làm
những người thú vị đến với bạn.
những người thú vị đến với bạn.
09:55
You win on all fronts.
219
583724
1363
Đằng nào bạn cũng được lợi.
09:57
And then there's spin
and gas laws and viscosity.
and gas laws and viscosity.
220
585111
3347
Chúng ta còn có chuyển động quay,
các khí, các chất kết dính.
các khí, các chất kết dính.
10:00
There's these little patterns,
and they're right around us everywhere.
and they're right around us everywhere.
221
588482
3492
Những thứ này đều có mặt
xung quanh chúng ta.
xung quanh chúng ta.
10:03
And it's fundamentally democratic, right?
222
591998
3561
Thật là công bằng vì tất cả mọi người
10:07
Everybody has access to the same physics;
you don't need a big, posh lab.
you don't need a big, posh lab.
223
595583
3652
đều áp dụng được vật lý
mà không cần phải có phòng thí nghiệm.
mà không cần phải có phòng thí nghiệm.
10:11
When I wrote the book,
I had the chapter on spin.
I had the chapter on spin.
224
599259
3954
Khi viết sách, tôi dành một chương
cho chuyển động quay.
cho chuyển động quay.
Tôi viết về mặt trét bơ trên bánh mì
chạm đất trước khi rơi.
chạm đất trước khi rơi.
10:15
I had written a bit
about toast falling butter-side down.
about toast falling butter-side down.
225
603237
2682
10:17
I gave the chapter to a friend of mine
who's not a scientist,
who's not a scientist,
226
605943
3072
Tôi tặng quyển sách cho một người bạn.
Cậu ấy không phải nhà khoa học.
Cậu ấy không phải nhà khoa học.
10:21
for him to read and tell me
what he thought,
what he thought,
227
609039
2114
Tôi muốn xem cậu ấy nghĩ như thế nào.
10:23
and he took the chapter away.
228
611177
3078
Cậu ấy mang quyển sách theo
khi làm việc ở nước ngoài.
10:26
He was working overseas.
229
614279
1209
10:27
I got this text message back from him
a couple of weeks later,
a couple of weeks later,
230
615512
2977
Vài tuần trước, tôi nhận được
tin nhắn của cậu ấy.
tin nhắn của cậu ấy.
10:30
and it said, "I'm at breakfast
in a posh hotel in Switzerland,
in a posh hotel in Switzerland,
231
618513
4209
Cậu ấy nói, "Mình đang ăn sáng
trong một khách sạn sang trọng ở Thụy Sĩ,
trong một khách sạn sang trọng ở Thụy Sĩ,
10:34
and I really want
to push toast off the table,
to push toast off the table,
232
622746
2732
và mình muốn thả
cái bánh mì phết bơ xuống đất,
cái bánh mì phết bơ xuống đất,
10:37
because I don't believe what you wrote."
233
625502
2542
vì mình không tin những gì cậu viết."
10:40
And that was the good bit --
he doesn't have to.
he doesn't have to.
234
628068
2315
Thật tốt vì cậu ấy không cần tin sách.
10:42
He can push the toast off the table
and try it for himself.
and try it for himself.
235
630407
3456
Cậu ấy có thể thử bằng cách
thả bánh mì xuống đất.
thả bánh mì xuống đất.
10:45
And so there's two important things
to know about science:
to know about science:
236
633887
3837
Có hai điều quan trọng phải biết
về khoa học:
về khoa học:
10:49
the fundamental laws we've learned
through experience and experimentation,
through experience and experimentation,
237
637748
4314
Các định luật chúng ta học được
qua kinh nghiệm,
qua kinh nghiệm,
10:54
work.
238
642086
1154
và qua thí nghiệm.
10:55
The day we drop an apple and it goes up,
239
643264
1982
Nếu ta thả quả táo và nó bay ngược lên,
10:57
then we'll have a debate about gravity.
240
645270
1916
ta sẽ phải tranh luận về trọng trường.
10:59
Up to that point,
we basically know how gravity works,
we basically know how gravity works,
241
647210
2590
Còn hiện tại, trọng trường
vẫn như ta đang biết
vẫn như ta đang biết
11:01
and we can learn the framework.
242
649824
1534
và chúng ta có thể tận dụng nó.
11:03
Then there's the process
of experimentation:
of experimentation:
243
651382
2287
Quá trình thử nghiệm thường là:
11:05
having confidence in things,
trying things out,
trying things out,
244
653693
2203
nhận thức mọi thứ, thử nghiệm chúng,
11:07
critical thinking -- how we move
science forward --
science forward --
245
655920
2469
suy luận logic -
đó là cách khoa học tiến bộ.
đó là cách khoa học tiến bộ.
11:10
and you can learn both of those things
246
658413
2000
Bạn dễ dàng vận dụng được hai điều trên
11:12
by playing with toys
in the everyday world.
in the everyday world.
247
660437
3095
qua các trò chơi xung quanh chúng ta.
11:15
And it's really important,
248
663556
2147
Điều này rất quan trọng,
11:17
because there's all this talk
about technology,
about technology,
249
665727
2215
bởi vì chúng ta đang nói về công nghệ.
11:19
we've heard talks about quantum computing
250
667966
2001
Chúng ta nghe nhiều về máy tính lượng tử,
11:21
and all these mysterious, far-off things.
251
669991
2001
nó thật khó hiểu và xa vời.
11:24
But fundamentally, we still live in bodies
that are about this size,
that are about this size,
252
672016
3834
Nhưng thật ra cơ thể chúng ta,
11:27
we still walk about,
sit on chairs that are about this size,
sit on chairs that are about this size,
253
675874
2937
cách chúng ta đứng ngồi
11:30
we still live in the physical world.
254
678835
2000
đều liên quan đến vật lý.
11:32
And being familiar with these concepts
means we're not helpless.
means we're not helpless.
255
680859
3948
Việc hiểu được những khái niệm
về vật lý giúp chúng ta
về vật lý giúp chúng ta
11:36
And I think it's really important
that we're not helpless,
that we're not helpless,
256
684831
2851
kiểm soát cuộc sống quanh ta.
Điều này rất quan trọng.
Điều này rất quan trọng.
11:39
that society feels it can look at things,
257
687706
2208
Mọi người đều cảm thấy
họ hiểu được mọi thứ,
họ hiểu được mọi thứ,
11:41
because this isn't
about knowing all the answers.
about knowing all the answers.
258
689938
2666
đây không đơn giản
chỉ để biết câu trả lời,
chỉ để biết câu trả lời,
11:44
It's about having the framework
so you can ask the right questions.
so you can ask the right questions.
259
692628
3417
mà còn để chúng ta có cơ sở
đặt ra câu hỏi phù hợp.
đặt ra câu hỏi phù hợp.
11:48
And by playing with these fundamental
little things in everyday life,
little things in everyday life,
260
696069
3514
Và khi chơi những trò chơi hàng ngày,
11:51
we gain the confidence
to ask the right questions.
to ask the right questions.
261
699607
2735
chúng ta biết được chúng ta
nên thắc mắc điều gì.
nên thắc mắc điều gì.
11:54
So, there's a bigger thing.
262
702366
1686
Còn một vấn đề quan trọng hơn,
để trả lời câu hỏi của bà tôi
11:56
In answer to Nana's question
263
704076
1374
11:57
about what can you do
when you know that --
when you know that --
264
705474
2010
về việc biết để làm gì?
11:59
because there's lots of stuff
in the everyday world
in the everyday world
265
707508
2453
Câu trả lời là, có rất nhiều thứ
chúng ta có thể làm khi chúng ta biết.
12:01
that you can do when you know that,
266
709985
1697
12:03
especially if you've got
eggs in the fridge --
eggs in the fridge --
267
711706
2454
Nhất là khi nhắc đến
những quả trứng trong tủ lạnh -
những quả trứng trong tủ lạnh -
12:06
there's a much deeper answer.
268
714184
2322
câu trả lời về nó rất sâu xa.
12:08
And so there's all the fun
and the curiosity
and the curiosity
269
716530
2164
Có đủ trò vui và điều kì lạ
12:10
that you could have playing with toys.
270
718718
1962
khi bạn chơi nghịch các thứ.
12:12
By the way -- why should kids have
all the fun, right?
all the fun, right?
271
720704
3548
Tiện đây, tại sao trẻ con
lúc nào cũng đùa nghịch,
lúc nào cũng đùa nghịch,
12:16
All of us can have fun playing with toys,
272
724276
2000
tất cả chúng ta đều có thể nghịch ngợm,
12:18
and we shouldn't be embarrassed about it.
273
726300
2000
và chúng ta thấy thoải mái
12:20
You can blame me, it's fine.
274
728324
1878
khi nghịch ngợm thứ này thứ kia.
12:22
So when it comes to reasons
for studying physics, for example,
for studying physics, for example,
275
730226
5409
Khi nhắc đến lý do tại sao lại học vật lý,
12:27
here is the best reason I can think of:
276
735659
2891
tôi nghĩ lí do quan trọng nhất là:
12:30
I think that each of us has
three life-support systems.
three life-support systems.
277
738574
3832
Mỗi người chúng ta
có ba hệ thống duy trì sự sống:
có ba hệ thống duy trì sự sống:
12:34
We've got our own body, we've got a planet
278
742430
2357
cơ thể chúng ta, hành tinh chúng ta,
12:36
and we've got our civilization.
279
744811
1767
và nền văn minh của chúng ta.
12:38
Each of those is an independent
life-support system,
life-support system,
280
746602
3039
Mỗi hệ thống này hoạt động độc lập
12:41
keeping us alive in its own way.
281
749665
2000
để suy trì sự sống cho chúng ta.
12:43
And they all run
on the fundamental physical laws
on the fundamental physical laws
282
751689
3167
Chúng vận hành theo các nguyên lí vật lý,
mà chúng ta đều biết qua quả trứng,
tách trà, sô đa chanh,
tách trà, sô đa chanh,
12:46
that you can learn in the kitchen
with eggs and teacups and lemonade,
with eggs and teacups and lemonade,
283
754880
3400
12:50
and everything else you can play with.
284
758304
1879
hay mọi thứ mà bạn có thể chơi.
12:52
This is the reason, for example,
285
760207
1601
Đây là lý do tại sao
12:53
why something like climate change
is such a serious problem,
is such a serious problem,
286
761832
2905
những thứ như thay đổi khí hậu
lại là vấn đề nghiêm trọng.
lại là vấn đề nghiêm trọng.
12:56
because It's two of these
life-support systems,
life-support systems,
287
764761
2532
Bởi vì nó liên quan
đến hai hệ thống duy trì sự sống,
đến hai hệ thống duy trì sự sống,
12:59
our planet and our civilization,
288
767317
1768
hành tinh và nền văn minh ta sống.
13:01
kind of butting up against each other;
289
769109
1955
Khá là mâu thuẫn phải không,
13:03
they're in conflict,
and we need to negotiate that boundary.
and we need to negotiate that boundary.
290
771088
2892
vì vậy chúng ta cần thảo luận vấn đề này.
13:06
And the fundamental physical laws
that we can learn
that we can learn
291
774004
2516
Các định luật vật lý căn bản
13:08
that are the way
the world around us works,
the world around us works,
292
776544
2180
giúp vận hành thế giới chúng ta sống
13:10
are the tools at the basis of everything;
293
778748
2420
là các công cụ căn bản cho mọi thứ,
13:13
they're the foundation.
294
781192
1362
chúng là nền tảng.
13:14
There's lots of things
to know about in life,
to know about in life,
295
782578
2171
Có nhiều thứ chúng ta phải biết,
13:16
but knowing the foundations
is going to get you a long way.
is going to get you a long way.
296
784773
2796
nhưng biết được cái căn bản
sẽ giúp ta tiến xa.
sẽ giúp ta tiến xa.
13:19
And I think this, if you're not interested
in having fun with physics
in having fun with physics
297
787593
3641
Tôi nghĩ nếu bạn không thích
các trò chơi liên quan đến vật lý,
các trò chơi liên quan đến vật lý,
13:23
or anything like that -- strange,
but apparently, these people exist --
but apparently, these people exist --
298
791258
4051
có rất nhiều người như bạn,
13:27
you surely are interested
in keeping yourself alive
in keeping yourself alive
299
795333
4087
nhưng bạn chắc chắn sẽ quan tâm
đến cuộc sống của bạn,
đến cuộc sống của bạn,
13:31
and in how our life-support systems work.
300
799444
2051
và các hệ thống duy trì sự sống.
13:33
The framework for physics
is remarkably constant;
is remarkably constant;
301
801519
4775
Nền tảng của vật lý hầu như bất biến,
13:38
it's the same in lots and lots
of things that we measure.
of things that we measure.
302
806318
2676
chúng là như nhau
đối với các vật thể khác nhau.
đối với các vật thể khác nhau.
13:41
It's not going to change anytime soon.
303
809018
1838
Chúng sẽ không sớm thay đổi.
13:42
They might discover
some new quantum mechanics,
some new quantum mechanics,
304
810880
2263
Người ta có thể tìm ra
thuyết lượng tử mới,
thuyết lượng tử mới,
13:45
but apples right here
are still going to fall down.
are still going to fall down.
305
813167
2656
nhưng trái táo thì luôn rơi xuống.
13:47
So, the question is --
306
815847
2123
Vậy thì câu hỏi ở đây là:
13:49
I get asked sometimes: How do you start?
307
817994
2289
Bạn nên bắt đầu như thế nào,
13:52
What's the place to start
308
820307
1221
bắt đầu ở đâu?
13:53
if you're interested in the physical
world, in not being helpless,
world, in not being helpless,
309
821552
3256
Nếu bạn không thích vật lý,
cũng không muốn chơi
những thứ liên quan đến vật lý?
những thứ liên quan đến vật lý?
13:56
and in finding some toys to play with?
310
824832
1837
13:58
Here is my suggestion to you:
311
826693
2404
Vậy thì đề nghị của tôi là:
14:01
the place to start is that moment --
and adults do this --
and adults do this --
312
829121
5399
Bạn hãy bắt đầu ngay bây giờ
14:06
you're drifting along somewhere,
313
834544
1862
bằng cách đi tới nơi nào đó
14:08
and you spot something
and your brain goes, "Oh, that's weird."
and your brain goes, "Oh, that's weird."
314
836430
3591
tìm một thứ mà bạn thấy kì lạ.
14:12
And then your consciousness goes,
"You're an adult. Keep going."
"You're an adult. Keep going."
315
840045
3624
Sau đó bạn nghĩ:
"Mình sẽ tiếp tục tìm hiểu."
"Mình sẽ tiếp tục tìm hiểu."
14:15
And that's the point --
hold that thought --
hold that thought --
316
843693
2839
Và cứ tiếp tục suy nghĩ như vậy.
14:18
that bit where your brain went,
"Oh, that's a bit odd,"
"Oh, that's a bit odd,"
317
846556
2628
Tâm trí bạn mách bảo:
"Thật là li kì."
"Thật là li kì."
14:21
because there's something
there to play with,
there to play with,
318
849208
2053
Có điều gì đó để tìm hiểu,
14:23
and it's worth you playing with it,
319
851285
1718
rất đáng để tìm hiểu.
14:25
so that's the place to start.
320
853027
1396
Đó chính là lúc bạn bắt đầu.
14:26
But if you don't have
any of those little moments
any of those little moments
321
854447
2366
Nhưng từ đây về nhà,
bạn lại không hứng thú với cái gì,
14:28
on your way home from this event,
322
856837
1596
14:30
here are some things to start with.
323
858457
1685
vậy thì bạn hãy bắt đầu như sau.
14:32
Put raisins in [fizzy] lemonade;
highly entertaining.
highly entertaining.
324
860166
2162
Bỏ ít nho khô
vào sô đa chanh, rất vui đó.
vào sô đa chanh, rất vui đó.
14:34
Watch a coffee spill dry.
325
862352
2000
Quan sát giọt cà phê khô lại.
14:36
I know that sounds a little bit
like watching paint dry,
like watching paint dry,
326
864376
2604
Tôi biết là nghe có vẻ chán
như quan sát quần áo khô,
như quan sát quần áo khô,
14:39
but it does do quite weird things;
it's worth watching.
it's worth watching.
327
867004
3465
nhưng mà nó rất đáng xem,
khá kì lạ đấy.
khá kì lạ đấy.
14:42
I'm an acquired taste at dinner parties
if there are teacups around.
if there are teacups around.
328
870493
4195
Tôi sẽ có hứng khi tham gia các bữa tiệc
nếu có nhiều tách trà xung quanh.
nếu có nhiều tách trà xung quanh.
14:46
There are so many things you can do
to play with teacups, it's brilliant.
to play with teacups, it's brilliant.
329
874712
3440
Bạn có nhiều trò hay để làm với tách trà.
14:50
The most obvious one
is to get a teacup, get a spoon,
is to get a teacup, get a spoon,
330
878176
3409
Chẳng hạn như lấy một tách trà
và một cái muỗng,
và một cái muỗng,
14:53
tap the teacup around the rim and listen,
331
881609
2318
gõ muỗng quanh mép tách trà và lắng nghe.
14:55
and you will hear something strange.
332
883951
1795
Bạn sẽ nghe thấy âm thanh lạ lạ.
14:57
And the other thing is,
push your toast off the table
push your toast off the table
333
885770
3300
Hoặc bạn cũng có thể đẩy
miếng bánh mì trét bơ xuống bàn,
miếng bánh mì trét bơ xuống bàn,
15:01
because you can,
and you'll learn stuff from it.
and you'll learn stuff from it.
334
889094
2409
bạn sẽ có thứ để học đấy.
15:03
And if you're feeling really ambitious,
335
891527
1952
Nếu hiếu kì hơn, bạn có thể
15:05
try and push it off in such a way
that it doesn't fall butter-side down,
that it doesn't fall butter-side down,
336
893503
4127
cố thử xem có cách nào bánh mì rớt xuống
mà mặt trét bơ không chạm xuống sàn trước.
mà mặt trét bơ không chạm xuống sàn trước.
15:09
which is possible.
337
897654
1556
Có thể làm được đấy.
15:11
The point of all of this is that,
338
899234
2702
Vấn đề ở chỗ,
15:13
first of all, we should all
play with toys.
play with toys.
339
901960
2093
ban đầu chúng ta chỉ nghịch phá thôi.
15:16
We shouldn't be afraid to investigate
the physical world for ourselves
the physical world for ourselves
340
904077
3424
Chúng ta không ngại tìm hiểu vật lý
thông qua các đồ dùng xung quanh ta,
15:19
with the tools around us,
341
907525
1250
15:20
because we all have access to them.
342
908799
1780
bởi vì chúng ta dễ có chúng.
15:22
It matters, because if we want
to understand society,
to understand society,
343
910603
2619
Nhưng nếu chúng ta muốn tìm hiểu xã hội,
15:25
if we want to be good citizens,
344
913246
1559
muốn trở thành công dân tốt,
15:26
we need to understand the framework
on which everything else must be based.
on which everything else must be based.
345
914829
4078
chúng ta phải biết được
cách mọi thứ vận hành.
cách mọi thứ vận hành.
15:31
Playing with toys is great.
346
919447
1503
Nghịch ngợm đồ vật thật vui.
15:32
Understanding how to keep
our life-support systems going is great.
our life-support systems going is great.
347
920974
3113
Hiểu được các hệ thống duy trì sự sống
là điều tốt.
là điều tốt.
15:36
But fundamentally, the thing
that we need to change
that we need to change
348
924111
2393
Nhưng căn bản là điều
chúng ta muốn thay đổi
chúng ta muốn thay đổi
15:38
in the way that we talk about physics,
349
926528
1828
chính là cách chúng ta nói về vật lý.
15:40
is we need to understand
350
928380
1159
Chúng ta cần hiểu
15:41
that physics isn't out there
with weird people
with weird people
351
929563
2316
vật lý không phải chỉ dành cho
những người kì dị
những người kì dị
15:43
and strange hieroglyphics
352
931903
1480
hay nó toàn các kí hiệu kì dị
15:45
for somebody else in a posh lab.
353
933407
1622
chỉ dành cho những nhà nghiên cứu.
15:47
Physics is right here; it's for us,
and we can all play with it.
and we can all play with it.
354
935053
3050
Vật lý ở ngay đây, cho chúng ta,
tất cả chúng ta đều vận dụng nó.
tất cả chúng ta đều vận dụng nó.
15:50
Thank you very much.
355
938127
1166
Cảm ơn rất nhiều.
15:51
(Applause)
356
939317
2000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Helen Czerski - PhysicistDr. Helen Czerski investigates the physics of ocean bubbles and spends a lot of time sharing the big scientific ideas hidden in the small objects around us.
Why you should listen
Dr. Helen Czerski has studied bubbles at sea and in the lab, has presented many highly-regarded BBC science documentaries and has told the stories of science (and especially of physics) on stage and in print.
Czerski's academic home is the department of mechanical engineering at University College London in the UK. Her first book, Storm in a Teacup, was published in 2016 (2017 in the US) and shows how the biggest ideas in physics come to life in the world around us -- and how the most mundane quirks of the everyday world open the door to the physics that every citizen needs to know.
Photo: Alex Brenner
Helen Czerski | Speaker | TED.com