TED2017
Susan Pinker: The secret to living longer may be your social life
سوزان پینکەر: نهێنی زۆرتر ژیان لەوانەیە ژیانی کۆمەڵایەتی بێت
Filmed:
Readability: 4.2
2,669,944 views
دوورگەی ئیتاڵی ساردینیا شەش ئەوەندەی خاکی سەرەکی ئیتاڵیا و دە ئەوەندەی ئەمریکای باکور ئەو کەسانەی تێدایە کە تەمەنیان سەروو سەدەیەکە. بۆچی؟ بەپێی دەروون ناس سوزان پینکەر، بەرکەوتن بە خۆر یان خواردنی کەم چەوری، و بێ گلوتین نییە کە بە لەشساغی دەیانهێڵێتەوە ---بەڵکو تیشکخستنیانە بۆ سەر پەیوەندییە ڕووبەڕووەکانیان. زیاتر بزانە لەسەر زۆر ژیان لەلایەن پینکەرەوە کاتێک نیشانی دەدات پێویست بەچی دەکات بۆ ئەوەی سەد ساڵ و زیاتر بژیت.
Susan Pinker - Developmental psychologist
Susan Pinker reveals how in-person social interactions are not only necessary for human happiness but also could be a key to health and longevity. Full bio
Susan Pinker reveals how in-person social interactions are not only necessary for human happiness but also could be a key to health and longevity. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Here's an intriguing fact.
0
896
1704
ڕاستییەکی زۆر سەرنج ڕاکێش.
00:15
In the developed world,
1
3240
1776
لە وڵاتە پێشکەوتووەکاندا،
00:17
everywhere, women live an average
of six to eight years longer than men do.
of six to eight years longer than men do.
2
5040
5160
لە زۆربەیاندا، ژنان بە تێکڕا
شەش بۆ هەشت ساڵ لە پیاوان زیاتر دەژین.
شەش بۆ هەشت ساڵ لە پیاوان زیاتر دەژین.
00:22
Six to eight years longer.
3
10840
2296
شەش بۆ هەشت ساڵ زیاتر.
00:25
That's, like, a huge gap.
4
13160
1880
ئەوە، دەتوانی بڵێیت، مەودایەکی گەورەیە.
00:28
In 2015, the "Lancet" published an article
5
16600
3096
ساڵی ٢٠١٥، ماڵپەڕی "لانسێت"
نوسراوێکیان بڵاوکردەوە
نوسراوێکیان بڵاوکردەوە
00:31
showing that men in rich countries
6
19720
2456
نیشانی دەدات پیاوانی وڵاتە دەوڵەمەندەکان
00:34
are twice as likely to die as women are
7
22200
2976
ئەگەری مردنیان دوو هێندەی ژنان زیاترە
00:37
at any age.
8
25200
1200
لە هەر تەمەنێکدا بێت.
00:39
But there is one place in the world
9
27080
2896
بەڵام یەک شوێن هەیە لە جیهاندا
00:42
where men live as long as women.
10
30000
1920
کە تیایدا پیاوان هێندەی ژنان دەژین.
00:44
It's a remote, mountainous zone,
11
32479
2057
ناوچەیەکی دوورەدەستی، شاخاوییە،
00:46
a blue zone,
12
34560
1216
ناوچەیەکی شینە،
00:47
where super longevity
13
35800
1496
کە تەمەنی زۆر درێژ
00:49
is common to both sexes.
14
37320
1800
بۆ هەردوو ڕەگەز باوە.
00:52
This is the blue zone in Sardinia,
15
40040
1816
ئەمە ناوچەی شینە لە ساردینیا،
00:53
an Italian island in the Mediterranean,
16
41880
2016
دوورگەیەکی ئیتاڵی لە دەریای ناوەڕاست،
00:55
between Corsica and Tunisia,
17
43920
2616
لە نێوان کۆرسیکا و تونس،
00:58
where there are six times
as many centenarians
as many centenarians
18
46560
3376
کە لەوێ ژمارەی ئەوانەی تەمەنیان
سەدەیەکە شەش هێندەی
سەدەیەکە شەش هێندەی
01:01
as on the Italian mainland,
19
49960
1896
خاکی سەرەکی ئیتاڵیا دەبێت،
01:03
less than 200 miles away.
20
51880
1600
کە کەمتر دوو سەد میل لێوەی دوورە.
01:05
There are 10 times as many centenarians
21
53920
1896
ژمارەی ئەوانەی تەمەنیان
سەدەیەکە دە هێندەی
سەدەیەکە دە هێندەی
01:07
as there are in North America.
22
55840
1800
ئەمریکای باکوور دەبێت.
01:10
It's the only place
where men live as long as women.
where men live as long as women.
23
58040
2520
تەنیا شوێنە کە پیاوان
هێندەی ژنان بژین.
هێندەی ژنان بژین.
01:13
But why?
24
61160
1296
بەڵام بۆچی؟
01:14
My curiosity was piqued.
25
62480
1640
بە تەواوەتی حەسرەت گرتمی.
01:16
I decided to research the sights
and the habits of the place,
and the habits of the place,
26
64720
3336
بڕیارم دا توێژینەوە لەسەر زانست و
تایبەتمەندییەکانی شوێنەکە بکەم، و
تایبەتمەندییەکانی شوێنەکە بکەم، و
01:20
and I started with the genetic profile.
27
68080
2416
لە پووختەیەکی
بۆماوەییەکەیانەوە دەستم پێکرد.
بۆماوەییەکەیانەوە دەستم پێکرد.
01:22
I discovered soon enough
28
70520
2056
زۆری پێنەچوو بۆم دەرکەوت
01:24
that genes account for just
25 percent of their longevity.
25 percent of their longevity.
29
72600
4016
جینات تەنها هۆکاری %٢٥ی
ئەو تەمەن درێژیەیانە.
ئەو تەمەن درێژیەیانە.
01:28
The other 75 percent is lifestyle.
30
76640
2520
ئەو ٧٥ەی تر هی شێوازی ژیانیانە.
01:32
So what does it take
to live to 100 or beyond?
to live to 100 or beyond?
31
80200
2560
کەواتە پێویست بە چی دەکات بۆ ئەوەی
١٠٠ ساڵ بەرەو ژوور بژیت؟
١٠٠ ساڵ بەرەو ژوور بژیت؟
01:35
What are they doing right?
32
83520
1240
ئەو شتە ڕاستە چییە دەیکەن؟
01:37
What you're looking at
is an aerial view of Villagrande.
is an aerial view of Villagrande.
33
85400
3256
ئەوەی سەیری دەکەن
دیمەنێکی ڤیلاگراندییە لە ئاسمانەوە.
دیمەنێکی ڤیلاگراندییە لە ئاسمانەوە.
01:40
It's a village at the epicenter
of the blue zone
of the blue zone
34
88680
2536
گوندێکە لە ناوەڕاستی
ناوچە شینەکەدا
ناوچە شینەکەدا
01:43
where I went to investigate this,
35
91240
2136
کە دەمەوێت لەمە بکۆڵمەوە، و
01:45
and as you can see, architectural beauty
is not its main virtue,
is not its main virtue,
36
93400
3720
وەک دەبینن، جوانی تەلارسازی
جوانییە سەرەکییەکەی نییە،
جوانییە سەرەکییەکەی نییە،
01:50
density is:
37
98840
1616
بەڵکوو چڕییەکەی:
01:52
tightly spaced houses,
38
100480
1976
خانووەکانی زۆر لە یەکترەوە نزیکن،
01:54
interwoven alleys and streets.
39
102480
2536
کۆڵانەکان و شەقامەکانی بەیەکتردا چوون
01:57
It means that the villagers' lives
constantly intersect.
constantly intersect.
40
105040
3600
واتە گوندنشینەکان بەردەوام
لە نزیک یەکترەوە ژیاون.
لە نزیک یەکترەوە ژیاون.
02:01
And as I walked through the village,
41
109280
1736
وە کاتێک بە گوندەکەیا دەڕۆشتم،
02:03
I could feel hundreds
of pairs of eyes watching me
of pairs of eyes watching me
42
111040
3136
سەدان چاوم دەبینی کە بەردەوام
سەیریان دەکردم
سەیریان دەکردم
02:06
from behind doorways and curtains,
43
114200
2616
لە پشتی دەرگاکان و لە پشتی پەردەکان، و
02:08
from behind shutters.
44
116840
1736
لە پشتی پەنجەرکانەوە.
02:10
Because like all ancient villages,
45
118600
2416
چوونکە وەک هەموو گوندە دێرینەکان،
02:13
Villagrande couldn't have survived
46
121040
2576
ڤیلگراندی ڕزگاری نەئەبوو
02:15
without this structure,
without its walls, without its cathedral,
without its walls, without its cathedral,
47
123640
3256
بێ ئەم پێکهاتەیە،
بێ ئەم دیوارانە، و بێ ئەم کڵێسایە،
بێ ئەم دیوارانە، و بێ ئەم کڵێسایە،
02:18
without its village square,
48
126920
1896
بێ مەیدانی گوندەکە،
02:20
because defense and social cohesion
defined its design.
defined its design.
49
128840
4160
چوونکە بەرگری و پێکەوە ژیانی کۆمەڵایەتی
پێناسەی نەخشەکانی کردووە.
پێناسەی نەخشەکانی کردووە.
02:25
Urban priorities changed as we moved
towards the industrial revolution
towards the industrial revolution
50
133920
3976
لەگەڵ نزیکبوونەوەمان لە شۆڕشی پیشەسازی
نەخشەی شارەکان گۆڕان
نەخشەی شارەکان گۆڕان
02:29
because infectious disease
became the risk of the day.
became the risk of the day.
51
137920
2856
چونکە نەخۆشییە گوازراوەکان بوون
بە مەترسی ڕۆژانە بۆ خەڵک.
بە مەترسی ڕۆژانە بۆ خەڵک.
02:32
But what about now?
52
140800
1200
بەڵام ئەی ئێستا؟
02:34
Now, social isolation
is the public health risk of our time.
is the public health risk of our time.
53
142560
4720
ئێستا، دابڕانی کۆمەڵایەتی مەترسییەکی
تەندرووستی گشتی سەردەمی خۆمانە.
تەندرووستی گشتی سەردەمی خۆمانە.
02:39
Now, a third of the population says
54
147960
2496
ئێستا، سێ یەکی خەڵک دەڵێن
02:42
they have two or fewer people to lean on.
55
150480
2600
دوو کەس یان کەمتریان هەیە
بتوانن پشتی پێببەستن.
بتوانن پشتی پێببەستن.
02:45
But let's go to Villagrande
now as a contrast
now as a contrast
56
153960
2776
بەڵام ئێستا با بچین بۆ ڤیلاگراند
02:48
to meet some centenarians.
57
156760
2056
بۆ چاوپێکەوتن لەگەڵ تەمەن
سەد ساڵەکان.
سەد ساڵەکان.
02:50
Meet Giuseppe Murinu.
He's 102, a supercentenarian
He's 102, a supercentenarian
58
158840
3896
گیوسیپ مورینۆ ببینن.
تەمەنی ١٠٢ ساڵە، سەدەیەک زیاتر و
تەمەنی ١٠٢ ساڵە، سەدەیەک زیاتر و
02:54
and a lifelong resident
of the village of Villagrande.
of the village of Villagrande.
59
162760
3056
لەوەتەی هەیە دانیشتووی
گووندی ڤیلاگراندە.
گووندی ڤیلاگراندە.
02:57
He was a gregarious man.
60
165840
1936
پیاوێکی ڕووخۆش و ساکار بوو.
02:59
He loved to recount stories
61
167800
2296
حەزی لە گێڕانەوەی چیرۆکەکان بوو
03:02
such as how he lived like a bird
62
170120
1656
بۆ نموونە چۆن وەک باڵندەیەک ژیاوە
03:03
from what he could find
on the forest floor
on the forest floor
63
171800
2296
بە کۆکردنەوەی ئەوەی لە
دارستانا دەیدۆزییەوە
دارستانا دەیدۆزییەوە
03:06
during not one but two world wars,
64
174120
3376
لە ماوەی هەردوو جەنگە جیهانییەکەدا،
03:09
how he and his wife,
who also lived past 100,
who also lived past 100,
65
177520
3096
هەروەها چۆن خۆی و ژنەکەی،
کە ئەویش سەد ساڵ زیاتر ژیاوە
کە ئەویش سەد ساڵ زیاتر ژیاوە
03:12
raised six children
in a small, homey kitchen
in a small, homey kitchen
66
180640
3336
شەش منداڵیان بەخێوکردووە
لە خانووێکی بچووکدا
لە خانووێکی بچووکدا
03:16
where I interviewed him.
67
184000
1200
کە هەر لەوێ چاوم پێیکەوت.
03:17
Here he is with his sons
Angelo and Domenico,
Angelo and Domenico,
68
185960
2616
لێرەیا لەگەڵ کوڕەکانێتی
ئانجیلۆ و دۆمێنیکۆ،
ئانجیلۆ و دۆمێنیکۆ،
03:20
both in their 70s
and looking after their father,
and looking after their father,
69
188600
3056
هەردووکیان لە حەفتاکانی تەمەنیاندان و
چاودێری باوکیان دەکەن، و
چاودێری باوکیان دەکەن، و
03:23
and who were quite frankly
very suspicious of me and my daughter
very suspicious of me and my daughter
70
191680
4256
کە ڕاشکاوانە بڵێم زۆر بە گوومان
بوون لە خۆم و کچەکەم کە
بوون لە خۆم و کچەکەم کە
03:27
who came along with me
on this research trip,
on this research trip,
71
195960
2736
بۆ ئەم گەشتی گەڕانە هات لەگەڵم،
03:30
because the flip side of social cohesion
72
198720
2816
چونکە بەشی ئەودیوی
نزیکی ژیانی کۆمەڵایەتی
نزیکی ژیانی کۆمەڵایەتی
03:33
is a wariness of strangers and outsiders.
73
201560
2816
ئاگاداربوونە بەرامبەر خەڵکی
نەناسراو و خەڵکی دەرەوە.
نەناسراو و خەڵکی دەرەوە.
03:36
But Giuseppe, he wasn't suspicious at all.
74
204400
3896
بەڵام گیوسیپ، هیچ بە گوومان نەبوو.
03:40
He was a happy-go-lucky guy,
75
208320
1936
کەسێکی دڵخۆش بوو کە
گوێی بە سبەینێ نەدەدا،
گوێی بە سبەینێ نەدەدا،
03:42
very outgoing with a positive outlook.
76
210280
3656
زۆر ڕووکراوەبوو و بەردەوام
تێڕوانینێکی ئەرێنیانەی هەبوو.
تێڕوانینێکی ئەرێنیانەی هەبوو.
03:45
And I wondered: so is that what it takes
to live to be 100 or beyond,
to live to be 100 or beyond,
77
213960
4536
منیش بیرم دەکردەوە: پێویستە بەو شێوەیە بیت
بۆ ئەوەی هەتا ١٠٠ ساڵی و سەرووتر بژیت،
بۆ ئەوەی هەتا ١٠٠ ساڵی و سەرووتر بژیت،
03:50
thinking positively?
78
218520
1200
ئەرێنیانە بیر بکەیتەوە؟
03:54
Actually, no.
79
222000
1216
ڕاستییەکەی، نەخێر.
03:55
(Laughter)
80
223240
4560
(پێکەنین)
04:00
Meet Giovanni Corrias. He's 101,
81
228840
2616
جیۆڤانی کۆریاس بناسن. تەمەنی ١٠١ ساڵە،
04:03
the grumpiest person I have ever met.
82
231480
3016
مڕوومۆچترین کەسە تا ئێستا دیبێتم.
04:06
(Laughter)
83
234520
1496
(پێکەنین)
04:08
And he put a lie to the notion
84
236040
1696
ئەو قسەیەش بە درۆ دەخاتەوە
04:09
that you have to be positive
to live a long life.
to live a long life.
85
237760
2560
کە پێویستە کەسێکی ئەرێنی بیت
بۆ ئەوەی زۆر بژیت.
بۆ ئەوەی زۆر بژیت.
04:13
And there is evidence for this.
86
241400
1736
بەڵگەش هەیە بۆ ئەمە.
04:15
When I asked him why he lived so long,
87
243160
2536
کە لێم پرسی بۆچی ئەوەنە
زۆر ژیاوە،
زۆر ژیاوە،
04:17
he kind of looked at me
under hooded eyelids and he growled,
under hooded eyelids and he growled,
88
245720
3416
بە جۆرێک سەیریکردم لەژێر پێڵووە
داپۆشراوەکانی چاوەکانییەوە و وتی
داپۆشراوەکانی چاوەکانییەوە و وتی
04:21
"Nobody has to know my secrets."
89
249160
2136
"نابێ کەس نهێنییەکانم بزانێت."
04:23
(Laughter)
90
251320
2216
(پێکەنین)
04:25
But despite being a sourpuss,
91
253560
2216
بەڵام سەرەڕای ئەوەی
کە کەسێکی توڕەبوو
کە کەسێکی توڕەبوو
04:27
the niece who lived with him
and looked after him
and looked after him
92
255800
2336
برازاکەی کە لەگەڵیدا دەژیا و
چاودێری دەکرد
چاودێری دەکرد
04:30
called him "Il Tesoro," "my treasure."
93
258160
2560
پێی دەوت "ئیل تیسۆرۆ"،
واتە "گەنجینەکەم."
واتە "گەنجینەکەم."
04:33
And she respected him and loved him,
94
261360
3176
ڕێزیشی لێدەگرت و خۆشی دەویست، و
04:36
and she told me, when I questioned
this obvious loss of her freedom,
this obvious loss of her freedom,
95
264560
3680
کاتێکیش پرسیارم لێکرد لەسەر
ئەم لەدەستدانە دیارەی ئازادی ژیانی، وتی،
ئەم لەدەستدانە دیارەی ئازادی ژیانی، وتی،
04:41
"You just don't understand, do you?
96
269400
1856
"تۆ لە هیچ تێناگەیت، وانییە؟"
04:43
Looking after this man is a pleasure.
97
271280
2696
چاودێری کردنی ئەم
پیاوە زۆر دڵخۆشم ئەکات.
پیاوە زۆر دڵخۆشم ئەکات.
04:46
It's a huge privilege for me.
98
274000
1976
شەرەفێکی تایبەتە بۆم.
04:48
This is my heritage."
99
276000
1320
ئەمە کەلەپووری منە."
04:50
And indeed, wherever I went
to interview these centenarians,
to interview these centenarians,
100
278040
3656
بێگومانیش، بۆ هەر کوێیەک ئەچووم
بۆ چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەم سەد ساڵانەدا،
بۆ چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەم سەد ساڵانەدا،
04:53
I found a kitchen party.
101
281720
1280
ئاهەنگی ناو چێشتخانەم دەبینی
04:55
Here's Giovanni with his two nieces,
102
283461
1715
ئەمە جیۆڤانییە لەگەڵ دوو برازاکەی،
04:57
Maria above him
103
285200
1216
ماریا لە سەروویەوە و
04:58
and beside him his great-niece Sara,
104
286440
1936
ئەوەی تەنیشتیشی گەورەکەیان سارا،
05:00
who came when I was there
to bring fresh fruits and vegetables.
to bring fresh fruits and vegetables.
105
288400
3776
کە ئەوکاتەی لەوێ بووم هات
میوە و سەوزە بهێنێت و
میوە و سەوزە بهێنێت و
05:04
And I quickly discovered by being there
106
292200
3296
هەر بە بوونم لەوێ زوو بۆم دەرکەوت،
05:07
that in the blue zone, as people age,
107
295520
2256
کە لە ناوچەی شیندا،
خەڵک کە ئەچن بە تەمەندا و
خەڵک کە ئەچن بە تەمەندا و
05:09
and indeed across their lifespans,
108
297800
2456
بێگومان بەدرێژایی ماوەی ژیانیان،
05:12
they're always surrounded
by extended family, by friends,
by extended family, by friends,
109
300280
4096
هەمووکات چواردەوریان دراوە بە
خێزانەکەیان، هاوڕێکانیان، و
خێزانەکەیان، هاوڕێکانیان، و
05:16
by neighbors, the priest,
the barkeeper, the grocer.
the barkeeper, the grocer.
110
304400
3296
دراوسێکان، قەشە، خاوەن
مەیخانە، سەوزە فرۆشەکە.
مەیخانە، سەوزە فرۆشەکە.
05:19
People are always there or dropping by.
111
307720
2296
خەڵک یان بەردەوام لەگەڵیانن
یان زو زوو سەر دەدەن.
یان زو زوو سەر دەدەن.
05:22
They are never left
to live solitary lives.
to live solitary lives.
112
310040
3120
قەت بەجێناهێڵرێن بەتەنیا بژین.
05:25
This is unlike the rest
of the developed world,
of the developed world,
113
313760
2536
ئەمە جیاوازە لە بەشەکەی تری
جیهانی پێشکەوتووی سەردەم،
جیهانی پێشکەوتووی سەردەم،
05:28
where as George Burns quipped,
114
316320
1456
کە وەک جۆرج بێرنس دەڵێت،
05:29
"Happiness is having a large,
loving, caring family in another city."
loving, caring family in another city."
115
317800
4040
"دڵخۆشی هەبوونی خێزانێکی
گەورەی، خەمخۆرە لە شارێکی تر."
گەورەی، خەمخۆرە لە شارێکی تر."
05:34
(Laughter)
116
322280
1696
(پێکەنین)
05:36
Now, so far we've only met men,
117
324000
3416
کەواتە، تا ئێستا بەس پیاوەکانمان بینیوە،
05:39
long-living men, but I met women too,
118
327440
2096
پیاوەکانی زۆر دەژین، بەڵام
چاوم بە ژنەکانیش کەوت
چاوم بە ژنەکانیش کەوت
05:41
and here you see Zia Teresa.
119
329560
1600
لێرەیا زیا تێریسا دەبینین.
05:43
She, at over 100, taught me
how to make the local specialty,
how to make the local specialty,
120
331640
4416
ئەو، لە تەمەنی سەروو ١٠٠ ساڵدا فێری کردم،
چۆن خواردنی تایبەتی ئەوێ درووست بکەم
چۆن خواردنی تایبەتی ئەوێ درووست بکەم
05:48
which is called culurgiones,
121
336080
1656
کە پێی دەوترێت کولوریگۆنس،
05:49
which are these large pasta pockets
122
337760
2776
کە ئەم پاستا شێوە گیرفانانەیە.
05:52
like ravioli about this size,
123
340560
2160
وەک راڤیۆلی نزیکی ئەم قەبارەیە،
05:55
this size,
124
343440
1216
ئەم قەبارەیە، و
05:56
and they're filled
with high-fat ricotta and mint
with high-fat ricotta and mint
125
344680
2536
پڕدەکرێن لە ریکۆتای پڕ لە چەوری و نەعنا و
05:59
and drenched in tomato sauce.
126
347240
1776
ئەخرێتە ناو دۆشاوی تەماتەوە.
06:01
And she showed me
how to make just the right crimp
how to make just the right crimp
127
349040
3240
هەروەها نیشانی دام پێویستە
چۆن درووست بکرێن
چۆن درووست بکرێن
06:05
so they wouldn't open,
128
353000
1776
بۆ ئەوەی نەکرێنەوە، و
06:06
and she makes them
with her daughters every Sunday
with her daughters every Sunday
129
354800
3016
هەموو یەک شەممانێک لەگەڵ
کچەکانیدا درووستی دەکات و
کچەکانیدا درووستی دەکات و
06:09
and distributes them
by the dozens to neighbors and friends.
by the dozens to neighbors and friends.
130
357840
2960
بە دەرزەن دابەشی دەکات بەسەر
دراوسێکان و هاوڕێکانیدا.
دراوسێکان و هاوڕێکانیدا.
06:13
And that's when I discovered
a low-fat, gluten-free diet
a low-fat, gluten-free diet
131
361560
3096
لەوێشدا بوو بۆم دەرکەوت پێویست
بە خواردنێکی کەم چەوری، کەم شەکری
بە خواردنێکی کەم چەوری، کەم شەکری
06:16
is not what it takes
to live to 100 in the blue zone.
to live to 100 in the blue zone.
132
364680
2616
ناکات بۆ ئەوەی لە ناوچەی شیندا
بۆ سەروو ١٠٠ ساڵ بژیت.
بۆ سەروو ١٠٠ ساڵ بژیت.
06:19
(Applause)
133
367320
3256
(چەپڵەلێدان)
06:22
Now, these centenarians' stories
along with the science that underpins them
along with the science that underpins them
134
370600
4616
ئێستا، چیرۆکەکانی ئەم تەمەن سەد ساڵانە و
زانستەکەی کە بناغەی بەهێزکەریانە
زانستەکەی کە بناغەی بەهێزکەریانە
06:27
prompted me to ask myself
some questions too,
some questions too,
135
375240
2816
هانی دام کە هەندێک پرسیار
لە خۆشم بکەم،
لە خۆشم بکەم،
06:30
such as, when am I going to die
and how can I put that day off?
and how can I put that day off?
136
378080
3640
بۆ نموونە، کەی ئەمرم و چۆن بتوانم
ئەو ڕۆژە دوا بخەم؟
ئەو ڕۆژە دوا بخەم؟
06:34
And as you will see,
the answer is not what we expect.
the answer is not what we expect.
137
382320
3720
وەک دەشیبینن،
وەڵامەکە ئەوە نییە کە چاوەڕێی دەکەین.
وەڵامەکە ئەوە نییە کە چاوەڕێی دەکەین.
06:38
Julianne Holt-Lunstad is a researcher
at Brigham Young University
at Brigham Young University
138
386840
3896
جولیان هۆڵت لونستاد توێژەرەوەیەکە
لە زانکۆی بریگهام یۆنگ و
لە زانکۆی بریگهام یۆنگ و
06:42
and she addressed this very question
139
390760
1896
بەدەم خوودی ئەم پرسیارەوە هات
06:44
in a series of studies
140
392680
1496
لە زنجیرەیەک توێژینەوەدا
06:46
of tens of thousands of middle aged people
141
394200
2896
لەسەر دەیان هەزار کەسی تەمەن مامناوەند
06:49
much like this audience here.
142
397120
2136
هەر وەک ئەم بینەرانەی ئێرە.
06:51
And she looked at every
aspect of their lifestyle:
aspect of their lifestyle:
143
399280
2936
سەیری هەموو لایەنێکی
شێوازی ژیانیشی کردن:
شێوازی ژیانیشی کردن:
06:54
their diet, their exercise,
144
402240
2136
خواردنیان، وەرزشکردنیان،
06:56
their marital status,
145
404400
1496
باری خێزانیان،
06:57
how often they went to the doctor,
146
405920
1656
چەندێک دەچن بۆلای پزیشک،
06:59
whether they smoked or drank, etc.
147
407600
2496
جگەرە دەکێشن یان مەی دەخۆنەوە، و.. هتد.
07:02
She recorded all of this
148
410120
2216
هەموو ئەمانەی تۆمار کرد و
07:04
and then she and her colleagues
sat tight and waited for seven years
sat tight and waited for seven years
149
412360
4576
ئینجا خۆی و هاوپیشەکانی دانیشتن و
حەوت ساڵی ڕێک چاوەڕێیان کرد
حەوت ساڵی ڕێک چاوەڕێیان کرد
07:08
to see who would still be breathing.
150
416960
1720
بۆ ئەوەی بزانن کێ لە ژیاندا دەمێنێتەوە.
07:11
And of the people left standing,
151
419760
2120
لەو کەسانەشدا کە بە زیندویی ماونەتەوە،
07:14
what reduced their chances
of dying the most?
of dying the most?
152
422880
3000
چی لەهەمووی زیاتر وایکردووە
ئەگەری مردنیان کەم ببێتەوە؟
ئەگەری مردنیان کەم ببێتەوە؟
07:18
That was her question.
153
426440
1616
ئەوە پرسیارەکەی بووە.
07:20
So let's now look at her data in summary,
154
428080
3536
کەواتە ئێستا با سەیری
کورتەی زانیارییەکان بکەین،
کورتەی زانیارییەکان بکەین،
07:23
going from the least powerful
predictor to the strongest.
predictor to the strongest.
155
431640
4736
لە کەم بەهێزترین پێشبینیکەرەوە
بۆ بەهێزترین پێشبینیکەر.
بۆ بەهێزترین پێشبینیکەر.
07:28
OK?
156
436400
1216
باشە؟
07:29
So clean air, which is great,
157
437640
2256
کەواتە هەوای پاک، شتێکی باشە،
07:31
it doesn't predict how long you will live.
158
439920
2040
پێشبینی ئەوە ناکات چەندێک دەژیت.
07:35
Whether you have your hypertension treated
159
443000
2736
ئایا بەرزی فشاری خوێنەکەت چارەسەرکراوە
07:37
is good.
160
445760
1336
ئەوە شتێکی باشە.
07:39
Still not a strong predictor.
161
447120
1776
بەڵام هێشتا پێشبینیکەرێکی بەهێز نییە.
07:40
Whether you're lean or overweight,
you can stop feeling guilty about this,
you can stop feeling guilty about this,
162
448920
3496
ئایا لەشت ڕێکە یان کێشت زۆرە ئیتر ،
دەتوانی چیتر هەست بە تاوان نەکەیت بۆ ئەمە،
دەتوانی چیتر هەست بە تاوان نەکەیت بۆ ئەمە،
07:44
because it's only in third place.
163
452440
2376
چونکە لە پلەی سێیەمدایە.
07:46
How much exercise you get is next,
164
454840
2496
دواتریان ئەوەیە
چەندێک وەرزش دەکەیت،
چەندێک وەرزش دەکەیت،
07:49
still only a moderate predictor.
165
457360
2336
تەنیا پێشبینیکەرێکی مامناوەندە.
07:51
Whether you've had a cardiac event
and you're in rehab and exercising,
and you're in rehab and exercising,
166
459720
4736
ئایا نەخۆشییەکی دڵت هەیە و
لە بووژانەوە و ڕاهێنان کردندایت،
لە بووژانەوە و ڕاهێنان کردندایت،
07:56
getting higher now.
167
464480
1536
ئەوە گرنگی زیاتر بووە.
07:58
Whether you've had a flu vaccine.
168
466040
1616
ئایا کووتانی ئەنفلۆنزات وەرگرتووە.
07:59
Did anybody here know
169
467680
1256
کەس لێرە ئەوەی زانیوە
08:00
that having a flu vaccine
protects you more than doing exercise?
protects you more than doing exercise?
170
468960
3800
کە وەرگرتنی کووتانی ئەنفلۆنزا لە
وەرزشکردن زیاتر دەتپارێزێت؟
وەرزشکردن زیاتر دەتپارێزێت؟
08:06
Whether you were drinking and quit,
171
474720
2496
ئایا خواردووتەتەوە و وازت لێهێناوە،
08:09
or whether you're a moderate drinker,
172
477240
1976
یان ئێستا مەیخۆرێکی مامناوەندیت،
08:11
whether you don't smoke,
or if you did, whether you quit,
or if you did, whether you quit,
173
479240
3480
ئایا قەت جگەرەت نەکێشاوە، یان
ئەگەر کێشاوتە، کەی وازت هێناوە، و
ئەگەر کێشاوتە، کەی وازت هێناوە، و
08:15
and getting towards the top predictors
174
483560
3616
بەرەو گرنگترین پێشبینیکەر دەچین
08:19
are two features of your social life.
175
487200
3536
دوو تایبەتمەندی ژیانی کۆمەڵایەتی خۆتن
08:22
First, your close relationships.
176
490760
2376
یەکەم، پەیوەندییە نزیکەکانت.
08:25
These are the people
that you can call on for a loan
that you can call on for a loan
177
493160
4296
ئەمانە ئەو کەسانەن دەتوانیت
پێیان بڵێیت بۆ قەرز ئەگەر هات و
پێیان بڵێیت بۆ قەرز ئەگەر هات و
08:29
if you need money suddenly,
178
497480
2616
لە ناکاو پێویست بە پارە بوو،
08:32
who will call the doctor
if you're not feeling well
if you're not feeling well
179
500120
2576
کە پەیوەندی بە پزیشکەوە ئەکەن
ئەگەر بزانن باش نیت
ئەگەر بزانن باش نیت
08:34
or who will take you to the hospital,
180
502720
1816
یان دەتبەن بۆ نەخۆشخانە.
08:36
or who will sit with you
if you're having an existential crisis,
if you're having an existential crisis,
181
504560
4816
یان دادەنیشن لەگەڵت ئەگەر تووشی
کێشەیەک بووبێتیتەوە،
کێشەیەک بووبێتیتەوە،
08:41
if you're in despair.
182
509400
1976
ئەگەر لە ناخۆشییا بیت.
08:43
Those people, that little clutch of people
183
511400
2615
ئەو کەسانە، ئەو کۆمەڵە کەسە نزیکانە
08:46
are a strong predictor, if you have them,
of how long you'll live.
of how long you'll live.
184
514039
3537
پێشبینیکەری بەهێزن، ئەگەر ئەوانت هەبێت،
پێشبینی دەکات چەندێک دەژیت.
پێشبینی دەکات چەندێک دەژیت.
08:49
And then something that surprised me,
185
517600
2336
ئینجا شتێک کە سەری سوڕماندم،
08:51
something that's called
social integration.
social integration.
186
519960
2616
شتێک کە پێی دەوترێت
پێکەوە ژیانی کۆمەڵایەتی.
پێکەوە ژیانی کۆمەڵایەتی.
08:54
This means how much
you interact with people
you interact with people
187
522600
4056
ئەمە واتای ئەوەیە چەندێک
تێکەڵاوی خەڵک دەبیت
تێکەڵاوی خەڵک دەبیت
08:58
as you move through your day.
188
526680
1400
کاتێک ڕۆژەکانت بەڕێدەکەیت.
09:00
How many people do you talk to?
189
528760
2096
قسە لەگەڵ چەند کەس دەکەیت؟
09:02
And these mean both
your weak and your strong bonds,
your weak and your strong bonds,
190
530880
3576
ئەمەش هەردوو پەیوەندییە بەهێز و
لاوازەکانیشت دەگرێتەوە،
لاوازەکانیشت دەگرێتەوە،
09:06
so not just the people
you're really close to,
you're really close to,
191
534480
2496
نەک تەنیا ئەو خەڵکانەی
کە نزیکیت لێیانەوە،
کە نزیکیت لێیانەوە،
09:09
who mean a lot to you,
192
537000
1376
کە زۆر گرنگن بەلاتەوە،
09:10
but, like, do you talk to the guy
who every day makes you your coffee?
who every day makes you your coffee?
193
538400
4536
بەڵکو، بۆ نمونە، قسە لەگەڵ ئەو کەسە
ئەکەیت کە هەموو ڕۆژێک قاوەکەت بۆ دەهێنێ؟
ئەکەیت کە هەموو ڕۆژێک قاوەکەت بۆ دەهێنێ؟
09:14
Do you talk to the postman?
194
542960
1776
قسە لەگەڵ پیاوی پۆستەکەیا دەکەیت؟
09:16
Do you talk to the woman who walks
by your house every day with her dog?
by your house every day with her dog?
195
544760
3456
قسە لەگەڵ ئەو ژنە دەکەیت کە هەموو ڕۆژێک
خۆی و سەگەکەی بەلای ماڵتاندا دەڕوات؟
خۆی و سەگەکەی بەلای ماڵتاندا دەڕوات؟
09:20
Do you play bridge or poker,
have a book club?
have a book club?
196
548240
2976
یاری بریدج یان پۆکەر دەکەیت؟
یانەیەکی کتێبت هەیە؟
یانەیەکی کتێبت هەیە؟
09:23
Those interactions
are one of the strongest predictors
are one of the strongest predictors
197
551240
3176
ئەو تێکەڵاویانە هەندێکن
لە بەهێزترین پێشبینیکەرەکانی
لە بەهێزترین پێشبینیکەرەکانی
09:26
of how long you'll live.
198
554440
1336
ئەوەی چەندێک زۆر دەژیت.
09:27
Now, this leads me to the next question:
199
555800
1960
ئێستا، ئەوە دەمبات بۆ پرسیاری دواتر:
09:30
if we now spend more time online
than on any other activity,
than on any other activity,
200
558840
5416
ئەگەر ئێستا لەهەموو چالاکییەک
زیاتر کات لەسەر ئینتەرنێت بەسەر بەرین،
زیاتر کات لەسەر ئینتەرنێت بەسەر بەرین،
09:36
including sleeping,
201
564280
1656
بە خەوتنیشەوە،
09:37
we're now up to 11 hours a day,
202
565960
2176
ئێستا گەشتووینەتە ١١ کاتژمێر لە ڕۆژێکدا،
09:40
one hour more than last year, by the way,
203
568160
2496
یەک کاتژمێر لە پار زیاتر دەکات،
09:42
does it make a difference?
204
570680
1816
هیچ جیاوازییەک درووست دەکات؟
09:44
Why distinguish
between interacting in person
between interacting in person
205
572520
4016
بۆچی جیاوزی بکەین لە نێوان
پێکەوە قسەکردنی ڕووبەڕوو لەگەڵ
پێکەوە قسەکردنی ڕووبەڕوو لەگەڵ
09:48
and interacting via social media?
206
576560
2216
پێکەوە قسەکردن لە تۆڕی کۆمەڵایەتی؟
09:50
Is it the same thing as being there
207
578800
2856
هەر وەک ئەوە وایە لەوێ بیت
09:53
if you're in contact constantly
with your kids through text, for example?
with your kids through text, for example?
208
581680
3680
ئەگەر بەردەوام لە پەیوەندیدا بیت
لەگەڵ منداڵەکانت بە نامە، بۆ نموونە؟
لەگەڵ منداڵەکانت بە نامە، بۆ نموونە؟
09:58
Well, the short answer
to the question is no,
to the question is no,
209
586200
2136
وەڵامێکی کوورتی ئەو پرسیارە نەخێرە،
10:00
it's not the same thing.
210
588360
1656
وەک یەک نییە.
10:02
Face-to-face contact releases
a whole cascade of neurotransmitters,
a whole cascade of neurotransmitters,
211
590040
4816
پەیوەندی ڕووبەڕوو ژمارەیەکی زۆر
وەرگری کیمیایی دەماری دەردەدات، و
وەرگری کیمیایی دەماری دەردەدات، و
10:06
and like a vaccine,
they protect you now in the present
they protect you now in the present
212
594880
3296
وەک کووتان، بۆ ئێستا دەتپارێزێت و
10:10
and well into the future.
213
598200
1856
هەروەها بۆ داهاتووش.
10:12
So simply making
eye contact with somebody,
eye contact with somebody,
214
600080
2520
کەواتە تەنیا چاوبڕینە چاوی کەسێک،
10:15
shaking hands, giving somebody a high-five
215
603600
2576
تەوقەکردن لەگەلیان، بەدەست لێدانەوە
10:18
is enough to release oxytocin,
216
606200
2056
بەسە بۆ دەردانی هۆرمۆنی ئۆکسیتۆسین،
10:20
which increases your level of trust
217
608280
2216
کە ئاستی متمانەکردنت زیاد دەکات و
10:22
and it lowers your cortisol levels.
218
610520
1840
ڕێژەی کۆرتیزۆڵی لەشیشت دادەبەزێنێت.
10:24
So it lowers your stress.
219
612920
1840
کەواتە ئاستی فشاری
دەروونیت دادەبەزێنێت.
دەروونیت دادەبەزێنێت.
10:27
And dopamine is generated,
which gives us a little high
which gives us a little high
220
615440
2816
هەروەها دۆپامین دەردەدرێت،
کە کەمێک دڵمان خۆشدەکات و
کە کەمێک دڵمان خۆشدەکات و
10:30
and it kills pain.
221
618280
1216
ئازاریش دەشکێنێت.
10:31
It's like a naturally produced morphine.
222
619520
2920
وەک مۆرفینێکی سرووشتی وایە.
10:35
Now, all of this passes
under our conscious radar,
under our conscious radar,
223
623160
2696
ئێستا، هەموو ئەمانە لەژێر
ڕاداری هۆشمەندی خۆماندا تێدەپەڕێت،
ڕاداری هۆشمەندی خۆماندا تێدەپەڕێت،
10:37
which is why we conflate
online activity with the real thing.
online activity with the real thing.
224
625880
3680
کە لەبەر ئەوە چالاکی سەر ئینتەرنێت
تێکەڵدەکەین لەگەڵ ژیانی ڕاستی.
تێکەڵدەکەین لەگەڵ ژیانی ڕاستی.
10:42
But we do have evidence now,
fresh evidence,
fresh evidence,
225
630200
2336
بەڵام ئێستا بەڵگەمان هەیە،
بەڵگەی تازە،
بەڵگەی تازە،
10:44
that there is a difference.
226
632560
1336
کە وا جیاوازی هەیە.
10:45
So let's look at some of the neuroscience.
227
633920
2056
کەواتە با سەیری هەندێک
لە زانستی دەمار بکەین.
لە زانستی دەمار بکەین.
10:48
Elizabeth Redcay, a neuroscientist
at the University of Maryland,
at the University of Maryland,
228
636000
3296
ئیلیزابێس رێدکەی، زانایەکی دەمار
لە زانکۆی ماریلاند
لە زانکۆی ماریلاند
10:51
tried to map the difference
229
639320
1816
هەوڵی نەخشەکێشانی جیاوازییەکەی داوە
10:53
between what goes on in our brains
when we interact in person
when we interact in person
230
641160
3656
لە نێوان ئەوەی ڕوودەدات لە مێشکماندا
کاتێک ڕوبەڕوو قسە دەکەین
کاتێک ڕوبەڕوو قسە دەکەین
10:56
versus when we're watching
something that's static.
something that's static.
231
644840
3216
بەرامبەر بەوەی سەیری شتێک
دەکەین کە نەجوڵاو و نەگۆڕە.
دەکەین کە نەجوڵاو و نەگۆڕە.
11:00
And what she did was
she compared the brain function
she compared the brain function
232
648080
2429
ئەوەشی کە کردی بەراوردکردنی
کرداری مێشکی
کرداری مێشکی
11:02
of two groups of people,
233
650533
2043
دوو کۆمەڵ خەڵک بوو،
11:04
those interacting live with her
234
652600
3296
ئەوانەی بە ئینتەرنێت قسەیان لەگەڵ دەکرد
11:07
or with one of her research associates
235
655920
2136
یان لەگەڵ یەکێک لە هاوکارەکانی
11:10
in a dynamic conversation,
236
658080
2176
لە گفتوگۆیەکی ڕاستەقینەدا، و
11:12
and she compared that
to the brain activity of people
to the brain activity of people
237
660280
2496
بەراوردی ئەوەی کرد بە چالاکی
مێشکی ئەو خەڵکانەی
مێشکی ئەو خەڵکانەی
11:14
who were watching her talk
about the same subject
about the same subject
238
662800
3736
سەیریان دەکرد کاتێک قسەی دەکرد
دەربارەی هەمان بابەت
دەربارەی هەمان بابەت
11:18
but in a canned video, like on YouTube.
239
666560
2480
بەڵام لە ڤیدیۆیەکدا، وەک هی یوتیوب.
11:21
And by the way, if you want to know
240
669880
1696
بەهەرحاڵ، ئەگەر ویستتان بزانن
11:23
how she fit two people
in an MRI scanner at the same time,
in an MRI scanner at the same time,
241
671600
2816
چۆن دوو کەسی کردۆتە ئامێرێکی
وێنەگرتنی لەرەی موغناتیزیەوە،
وێنەگرتنی لەرەی موغناتیزیەوە،
11:26
talk to me later.
242
674440
1200
دواتر لێم بپرسن.
11:28
So what's the difference?
243
676360
2400
کەواتە جیاوازییەکە چییە؟
11:31
This is your brain
on real social interaction.
on real social interaction.
244
679280
2720
ئەمە مێشکی تۆیە لە مامەڵەی
کۆمەڵایەتی ڕاستەقینەدا.
کۆمەڵایەتی ڕاستەقینەدا.
11:34
What you're seeing
is the difference in brain activity
is the difference in brain activity
245
682840
2896
ئەوەی دەیبینیت جیاوازییە
لە چالاکی مێشکدا
لە چالاکی مێشکدا
11:37
between interacting in person
and taking in static content.
and taking in static content.
246
685760
5136
لە نێوان مامەڵەکردنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ کەسێک
و لەگەڵ شتێک کە نەجوڵاوە.
و لەگەڵ شتێک کە نەجوڵاوە.
11:42
In orange, you see the brain areas
that are associated with attention,
that are associated with attention,
247
690920
4976
ئەوەی پرتەقاڵییەکە، ئەو شوێنانەی مێشکە
کە تایبەتە بە سەرنجدان،
کە تایبەتە بە سەرنجدان،
11:47
social intelligence --
248
695920
1216
زیرەکی کۆمەڵایەتی --
11:49
that means anticipating
what somebody else is thinking
what somebody else is thinking
249
697160
2576
واتای چاوەڕێکردنی شتێکە
کە کەسێکی تر بیری لێدەکاتەوە و
کە کەسێکی تر بیری لێدەکاتەوە و
11:51
and feeling and planning --
250
699760
1736
هەستی پێدەکات و پلانی بۆ دادەنێت --
11:53
and emotional reward.
251
701520
1536
هەروەها پاداشتی سۆزی.
11:55
And these areas become much more engaged
252
703080
2776
ئەم بەشانەی مێشکیش ئەوکاتە
زۆر زیاتر چالاک دەبن
زۆر زیاتر چالاک دەبن
11:57
when we're interacting
with a live partner.
with a live partner.
253
705880
2280
کاتێک مامەڵە لەگەڵ
کەسێکی زیندوودا دەکەین.
کەسێکی زیندوودا دەکەین.
12:02
Now, these richer brain signatures
254
710120
2696
ئێستا، ئەم ئاماژە دەوڵەمەندانەی مێشک
12:04
might be why recruiters
from Fortune 500 companies
from Fortune 500 companies
255
712840
4056
لەوانەیە هۆکاری ئەوەبێت کە ئەوانەی
خەڵک بۆ ٥٠٠ کۆمپانیا گەورەکە دەدۆزنەوە
خەڵک بۆ ٥٠٠ کۆمپانیا گەورەکە دەدۆزنەوە
12:08
evaluating candidates
256
716920
1936
هەڵسەنگاندنیان کردووە
12:10
thought that the candidates were smarter
257
718880
2776
بۆ بیکردنەوەی پاڵێوێراوەکان کاتێک
12:13
when they heard their voices
258
721680
1480
گوێیان لە دەنگ بووە، زیرەکتر بوون
بەراورد بەو کاتانەی تەنیا گوێیان
لە دەنگیان بووە لە خوێندنەوەی نوسینێکدا
لە دەنگیان بووە لە خوێندنەوەی نوسینێکدا
12:16
compared to when they just
read their pitches in a text, for example,
read their pitches in a text, for example,
259
724160
3256
12:19
or an email or a letter.
260
727440
1416
یان ئیمێڵێک یان نامەیەکدا.
12:20
Now, our voices and body language
convey a rich signal.
convey a rich signal.
261
728880
2776
ئێستا، دەنگمان و زمانی جەستەمان
پەیامێکی دەوڵەمەند دەنێرێت.
پەیامێکی دەوڵەمەند دەنێرێت.
12:23
It shows that we're thinking, feeling,
262
731680
2016
نیشانی دەدات کە مرۆڤێکین بیردەکەینەوە
12:25
sentient human beings
263
733720
1656
هەست دەکەین، بەهەستین
12:27
who are much more than an algorithm.
264
735400
2496
کە زۆر لە ئەلگۆریسمێک زیاترن.
12:29
Now, this research by Nicholas Epley
265
737920
2056
ئێستا، ئەم توێژینەوەیە لەلایەن
نیکۆلاس ئیپلییەوە
نیکۆلاس ئیپلییەوە
12:32
at the University of Chicago
Business School
Business School
266
740000
3280
لە سکوڵی بزنسی زانکۆی چیکاگۆ
12:36
is quite amazing because
it tells us a simple thing.
it tells us a simple thing.
267
744440
2680
زۆر سەرسوڕهێنەرە چونکە
شتێکی سادەمان پێدەڵێت.
شتێکی سادەمان پێدەڵێت.
12:39
If somebody hears your voice,
268
747760
2056
ئەگەر کەسێک گوێی لە دەنگت بێت،
12:41
they think you're smarter.
269
749840
1320
وا بیردەکەنەوە زیرەکتر بیت.
12:43
I mean, that's quite a simple thing.
270
751840
2080
مەبەستم ئەوەیە، ئەوە شتێکی سادەیە.
12:47
Now, to return to the beginning,
271
755320
1920
ئێستا، با بگەڕێینەوە سەر سەرەتا،
12:50
why do women live longer than men?
272
758040
1896
بۆچی ژنان لە پیاوان زیاتر دەژین؟
12:51
And one major reason
is that women are more likely
is that women are more likely
273
759960
2336
یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانیش
ئەوەیە کە ژنان زیاتر
ئەوەیە کە ژنان زیاتر
12:54
to prioritize and groom
their face-to-face relationships
their face-to-face relationships
274
762320
3376
پەیوەندییە ڕووبەڕووەکانیان
دەخەنە پێش زۆر شتەوە
دەخەنە پێش زۆر شتەوە
12:57
over their lifespans.
275
765720
1656
بەدرێژایی تەمەنیان.
12:59
Fresh evidence shows
276
767400
1656
بەڵگەی تازە نیشانی دەدات
13:01
that these in-person friendships
277
769080
1696
کە ئەم هاوڕێیەتییە نزیکانە
13:02
create a biological force field
against disease and decline.
against disease and decline.
278
770800
3976
ژینگەیەکی هێزێکی بایۆلۆجی دروست
دەکەن دژی نەخۆشییەکان و پەککەوتن.
دەکەن دژی نەخۆشییەکان و پەککەوتن.
13:06
And it's not just true of humans
279
774800
2176
ئەوە تەنیا مرۆڤیش ناگرێتەوە
13:09
but their primate relations,
our primate relations as well.
our primate relations as well.
280
777000
3376
بەڵکو پەیوەندی نێو گیاندارە باڵاکانیش،
لەنێو گیاندارە باڵاکانیشدا دەبینرێت.
لەنێو گیاندارە باڵاکانیشدا دەبینرێت.
13:12
Anthropologist Joan Silk's work
shows that female baboons
shows that female baboons
281
780400
3656
کارەکەی مرۆڤ ناس جۆن سیڵک
نیشانی دەدات مەیمونە مێینەکان
نیشانی دەدات مەیمونە مێینەکان
13:16
who have a core of female friends
282
784080
2896
کە چەند هاوڕێیەکی تری مێینەیان هەیە
13:19
show lower levels of stress
via their cortisol levels,
via their cortisol levels,
283
787000
3576
بە زانینی ڕێژەی کۆرتیزۆڵیان
زانراوە کە فشاری دەروونیان کەمترە،
زانراوە کە فشاری دەروونیان کەمترە،
13:22
they live longer and they have
more surviving offspring.
more surviving offspring.
284
790600
3480
زیاتر دەژین و نەوەکانیان
زیاتر بەرگە دەگرن.
زیاتر بەرگە دەگرن.
13:26
At least three stable relationships.
285
794640
2376
بەلایەنی کەمەوە سێ پەیوەندی سەقامگیر.
13:29
That was the magic number.
286
797040
1496
ئەوە ژمارە جادووییەکە بوو.
13:30
Think about it.
287
798560
1216
بیری لێبکەنەوە.
13:31
I hope you guys have three.
288
799800
1286
هیوادارم ئێوەش سیانتان هەبێ.
13:34
The power of such face-to-face contact
289
802440
3280
هێزی ئەو پەیوەندییە ڕووبەڕووە
بەڕاستی هۆکاری ئەوەیە کە
بۆچی نزمترین ڕێژەی پووکانەوەی مێشک هەیە
بۆچی نزمترین ڕێژەی پووکانەوەی مێشک هەیە
13:38
is really why there are
the lowest rates of dementia
the lowest rates of dementia
290
806480
2816
13:41
among people who are socially engaged.
291
809320
2816
لەنێو ئەو کەسانەدا کە کۆمەڵایەتین.
لەبەر ئەوەشە ئەوانەی شێرپەنجەی
مەمکیان هەیە
مەمکیان هەیە
13:44
It's why women who have breast cancer
292
812160
1816
13:46
are four times more likely
to survive their disease than loners are.
to survive their disease than loners are.
293
814000
5296
ئەگەری ڕزگاربوونیان چوار هێندەی
ئەوانە زیاترە کە تەنیان.
ئەوانە زیاترە کە تەنیان.
13:51
Why men who've had a stroke
who meet regularly to play poker
who meet regularly to play poker
294
819320
3976
لەبەر ئەوەیە ئەو پیاوانەی جەڵتەی
مێشک لێی یاون و زوو زوو پۆکەر دەکەن
مێشک لێی یاون و زوو زوو پۆکەر دەکەن
13:55
or to have coffee
295
823320
1656
یان قاوە دەخۆنەوە
13:57
or to play old-timer's hockey --
296
825000
2256
یان هۆکی جاران ئەکەن --
13:59
I'm Canadian, after all --
297
827280
1296
من خۆم کەنەدیم --
14:00
(Laughter)
298
828600
1136
(پێکەنین)
14:01
are better protected
by that social contact
by that social contact
299
829760
2496
زیاتر پارێزراوتر ئەبن
بەو بەرکەوتنە کۆمەڵایەتییە
بەو بەرکەوتنە کۆمەڵایەتییە
14:04
than they are by medication.
300
832280
2016
وەک لە سوودمەندبوونیان لە دەرمان.
14:06
Why men who've had a stroke
who meet regularly --
who meet regularly --
301
834320
3096
بۆچی ئەو پیاوانەی جەڵتەی مێشک لێیداون و
ئاستی کۆمەڵایەتیان باشترە-
ئاستی کۆمەڵایەتیان باشترە-
14:09
this is something very
powerful they can do.
powerful they can do.
302
837440
2456
ئەمە شتێکی زۆر بەهێزە بتوانن بیکەن.
14:11
This face-to-face contact
provides stunning benefits,
provides stunning benefits,
303
839920
3696
ئەم پەیوەندییە ڕووبەڕووە
سوودێکی زۆری هەیە،
سوودێکی زۆری هەیە،
14:15
yet now almost a quarter of the population
says they have no one to talk to.
says they have no one to talk to.
304
843640
4480
لەگەڵ ئەوەشدا چارەکی دانیشتووان
دەڵێن کە کەسیان نییە قسەی لەگەڵ بکەن.
دەڵێن کە کەسیان نییە قسەی لەگەڵ بکەن.
14:21
We can do something about this.
305
849160
2336
ئەتوانین شتێک لەمبارەیەوە بکەین.
14:23
Like Sardinian villagers,
306
851520
1776
وەک گوندنشینەکانی ساردین،
14:25
it's a biological imperative
to know we belong,
to know we belong,
307
853320
3696
ئەوە کردارێکی بایۆلۆجییە
بزانین هەمووان دەتوانین و
بزانین هەمووان دەتوانین و
14:29
and not just the women among us.
308
857040
2016
تەنیا ژنەکانی نێومان وا نین.
14:31
Building in-person interaction
into our cities, into our workplaces,
into our cities, into our workplaces,
309
859080
4136
درووستکردنی پەیوەندی ڕووبەڕوو لەنێو
شارەکانماندا، لەنێو شوێنەکانی کارکردندا،
شارەکانماندا، لەنێو شوێنەکانی کارکردندا،
14:35
into our agendas
310
863240
1480
لەناو ئەجێنداکانماندا
14:37
bolsters the immune system,
311
865840
1456
کۆئەندامی بەرگریمان بەهێز دەکات،
14:39
sends feel-good hormones
surging through the bloodstream and brain
surging through the bloodstream and brain
312
867320
4016
وا دەکات هۆرمۆنەکانی هەستکردن بە باشی
بە سوڕی خوێن و مێشکماندا بڵاوبێتەوە و
بە سوڕی خوێن و مێشکماندا بڵاوبێتەوە و
14:43
and helps us live longer.
313
871360
1600
یارمەتیمان دەدات زیاتر بژین.
14:45
I call this building your village,
314
873840
2656
بەم تەلارە دەڵێم گوندەکەتان، و
14:48
and building it and sustaining it
is a matter of life and death.
is a matter of life and death.
315
876520
3600
بنیاتنان و ڕاگرتنی مەسەلەی
ژیان و مردنە بۆتان.
ژیان و مردنە بۆتان.
14:52
Thank you.
316
880760
1216
زۆر سوپاس.
14:54
(Applause)
317
882000
3680
(چەپڵەلێدان)
15:00
Helen Walters: Susan, come back.
I have a question for you.
I have a question for you.
318
888130
2766
هێلین واڵتەرس: سوزان، وەرەوە.
پرسیارێکم هەیە بۆت.
پرسیارێکم هەیە بۆت.
15:02
I'm wondering if there's a middle path.
319
890920
1896
ئەمەوێ بزانم ئەگەر ڕێگایەکی
ناوەڕاست هەبێت.
ناوەڕاست هەبێت.
15:04
So you talk about the neurotransmitters
connecting when in face-to-face,
connecting when in face-to-face,
320
892840
3416
تۆ باسی دەردانی ئەو گەیەنەرە کیمیایانە
دەکەی کە لە پەیوەندیەکانا دەردەکەوێ
دەکەی کە لە پەیوەندیەکانا دەردەکەوێ
15:08
but what about digital technology?
321
896280
1656
بەڵام ئەی چی دەربارەی تەکنەلۆجیا؟
15:09
We've seen enormous improvements
in digital technology
in digital technology
322
897960
2576
بەرەوپێشچوونی بەرچاومان
بینیوە لە تەکنەلۆجیادا
بینیوە لە تەکنەلۆجیادا
15:12
like FaceTime, things like that.
323
900560
2456
وەک بەرنامەی فەیس تایم، و ئەو شتانە.
15:15
Does that work too?
324
903040
1256
ئەوەش هەمان کار دەکات؟
15:16
I mean, I see my nephew.
325
904320
1256
بۆ نموونە برازاکەم.
15:17
He plays Minecraft
and he's yelling at his friends.
and he's yelling at his friends.
326
905600
2416
یاری ماین کرافت دەکات و
هاوار بەسەر هاوڕێکانیدا دەکات.
هاوار بەسەر هاوڕێکانیدا دەکات.
15:20
It seems like he's connecting pretty well.
327
908040
2016
لەوە دەچێت پەیوەندی
باشبێت لەگەڵیاندا.
باشبێت لەگەڵیاندا.
15:22
Is that useful? Is that helpful?
328
910080
1776
ئەمە سوودبەخشە؟ یاریمەتیدەرە؟
15:23
Susan Pinker: Some of the data
are just emerging.
are just emerging.
329
911880
2336
سوزان پینکەر: هەندێک زانیاری
خەریکە دەردەچێ.
خەریکە دەردەچێ.
15:26
The data are so fresh
that the digital revolution happened
that the digital revolution happened
330
914240
2976
زانیارییەکان ئەوەندە تازەن
کە شۆڕشە تەکنەلۆجییەکە ڕوویداوە و
کە شۆڕشە تەکنەلۆجییەکە ڕوویداوە و
15:29
and the health data trailed behind.
331
917240
2736
زانیارییە تەندروستییەکە ماوێتی.
15:32
So we're just learning,
332
920000
1376
بۆیە هێشتا ماومانە،
15:33
but I would say
there are some improvements
there are some improvements
333
921400
2016
بەڵام دەتوانم بڵێم بەرەوپێشچوون هەیە
15:35
that we could make in the technology.
334
923440
1816
لە بواری تەکنەلۆجیادا.
15:37
For example, the camera on your laptop
is at the top of the screen,
is at the top of the screen,
335
925280
3456
بۆ نموونە، کامێراکەی سەر
لاپتۆپەکەت بە بەشی سەرەوەی شاشەکەوەیە،
لاپتۆپەکەت بە بەشی سەرەوەی شاشەکەوەیە،
15:40
so for example, when you're
looking into the screen,
looking into the screen,
336
928760
3056
بۆیە کاتێک سەیری شاشەکە دەکەیت
15:43
you're not actually making eye contact.
337
931840
1896
بەریەکەوتنی چاو درووست نابێت.
15:45
So something as simple
as even just looking into the camera
as even just looking into the camera
338
933760
3176
بۆیە تەنیا شتێکی سادەی وەک
سەیرکردنی کامێراکە
سەیرکردنی کامێراکە
15:48
can increase those neurotransmitters,
339
936960
2256
دەکرێت گەیەنەرە کیمیاییەکان زیاد بکات،
15:51
or maybe changing
the position of the camera.
the position of the camera.
340
939240
2576
یان هەر گۆڕینی شوێنی کامێراکە.
15:53
So it's not identical, but I think
we are getting closer with the technology.
we are getting closer with the technology.
341
941840
3696
بۆیە وەک یەک نییە، بەڵام پێموابێت
خەریکە نزیکتر دەبینەوە لە تەکنەلۆجیاکە.
خەریکە نزیکتر دەبینەوە لە تەکنەلۆجیاکە.
15:57
HW: Great. Thank you so much.
342
945560
1736
زۆرباشە. زۆر سوپاس بۆتۆ
15:59
SP: Thank you.
343
947320
1216
سوپاس بۆتۆش.
16:00
(Applause)
344
948560
1150
(چەپڵەلێدان)
ABOUT THE SPEAKER
Susan Pinker - Developmental psychologistSusan Pinker reveals how in-person social interactions are not only necessary for human happiness but also could be a key to health and longevity.
Why you should listen
In her award-winning book The Sexual Paradox, psychologist Susan Pinker argued that biological differences could play an unexpectedly large role in creating classroom, lifespan and workplace gender gaps. With The Village Effect, she tracks another current: how social, face-to-face interactions are critical not only for our happiness but also for our survival, and how technology can isolate us from these life-saving bonds. As she writes: "Neglecting to keep in close contact with people who are important to you is at least as dangerous to your health as a pack-a-day cigarette habit, hypertension or obesity."
In addition to her books, Pinker writes a column for the Wall Street Journal, "Mind and Matter," which illuminates surprising advances in human behavior research. Pinker’s numerous writings (including her weekly columns "Problem Solving" and "The Business Brain") have appeared in the Guardian, the New York Times and Financial Times, among many others.
Susan Pinker | Speaker | TED.com