TED2013
Adam Spencer: Why I fell in love with monster prime numbers
Adam Spencer: Dlaczego zakochałem się w ogromnych liczbach pierwszych
Filmed:
Readability: 3.8
2,209,386 views
Żeby je zapisać, trzeba milionów cyfr, żeby je odkryć, trzeba armii matematyków i maszyn - jak tu ich nie kochać? Adam Spencer, komik i dożywotni pasjonat matematyki, dzieli się swoją pasją do tych liczb i tajemniczej magii matematyki.
Adam Spencer - Science communicator
Radio host Adam Spencer fills Sydney's drive-time mornings with smart math and science talk. Full bio
Radio host Adam Spencer fills Sydney's drive-time mornings with smart math and science talk. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Ah yes, those university days,
0
942
2828
Ach te studenckie czasy...
00:15
a heady mix of Ph.D-level pure mathematics
1
3770
3903
mocna dawka czystej matematyki,
00:19
and world debating championships,
2
7673
2471
mistrzostwa świata w debatach,
00:22
or, as I like to say, "Hello, ladies. Oh yeah."
3
10144
5253
mówiąc krótko: "Witajcie, dziewczyny".
00:27
Didn't get much sexier than the Spence
4
15397
1992
Nic bardziej seksownego
niż Spence na studiach.
niż Spence na studiach.
00:29
at university, let me tell you.
5
17389
1464
Nic bardziej seksownego
niż Spence na studiach.
niż Spence na studiach.
00:30
It is such a thrill for a humble breakfast radio announcer
6
18853
4386
To taka frajda
dla skromnego prezentera radiowego
dla skromnego prezentera radiowego
00:35
from Sydney, Australia, to be here on the TED stage
7
23239
2331
z Sydney w Australii,
żeby stać tutaj na scenie TED,
żeby stać tutaj na scenie TED,
00:37
literally on the other side of the world.
8
25570
2163
dosłownie po drugiej stronie globu.
00:39
And I wanted to let you know, a lot of the things you've heard
9
27733
1633
Wiele z tego, co słyszeliście
00:41
about Australians are true.
10
29366
1645
o Australijczykach to prawda.
00:43
From the youngest of ages, we display
11
31011
2422
Od najmłodszych lat wykazujemy
00:45
a prodigious sporting talent.
12
33433
2511
ogromny talent sportowy.
00:47
On the field of battle, we are brave and noble warriors.
13
35944
4345
Na polu bitwy jesteśmy dzielni i szlachetni.
00:52
What you've heard is true.
14
40289
657
Wszystko, co mówią, to prawda.
00:52
Australians, we don't mind a bit of a drink,
15
40946
3824
My, Australijczycy, lubimy czasem
za dużo wypić,
za dużo wypić,
00:56
sometimes to excess, leading to embarrassing social situations. (Laughter)
16
44770
3750
co prowadzi do żenujących sytuacji. (Śmiech)
01:00
This is my father's work Christmas party, December 1973.
17
48520
6187
To jest impreza świąteczna u taty w pracy,
w grudniu 1973.
w grudniu 1973.
01:06
I'm almost five years old. Fair to say,
18
54707
1922
Mam tu prawie 5 lat. Trzeba przyznać,
01:08
I'm enjoying the day a lot more than Santa was.
19
56629
2380
że bawię się dużo lepiej niż św. Mikołaj.
01:11
But I stand before you today
20
59009
3880
Ale stoję dzisiaj przed wami
01:14
not as a breakfast radio host,
21
62889
1446
nie jako prezenter radiowy,
01:16
not as a comedian, but as someone who was, is,
22
64335
3906
nie jako komik, ale jak ktoś kto był,
01:20
and always will be a mathematician.
23
68241
3180
jest i zawsze będzie matematykiem.
01:23
And anyone who's been bitten by the numbers bug
24
71421
2194
Ktoś, kto połknął matematycznego bakcyla
01:25
knows that it bites early and it bites deep.
25
73615
3760
wie, że atakuje on wcześnie i dogłębnie.
01:29
I cast my mind back when I was in second grade
26
77375
2937
Wracam pamięcią
do drugiej klasy podstawówki,
do drugiej klasy podstawówki,
01:32
at a beautiful little government-run school
27
80312
2023
gdzie w pięknej, małej państwowej szkole
01:34
called Boronia Park in the suburbs of Sydney,
28
82335
3755
Boronia Park na przedmieściach Sydney,
01:38
and as we came up towards lunchtime, our teacher,
29
86090
2061
zbliżała się przerwa na obiad,
a nasza nauczycielka,
a nasza nauczycielka,
01:40
Ms. Russell, said to the class,
30
88151
1728
Pani Russell zapytała:
01:41
"Hey, year two. What do you want to do after lunch?
31
89879
2465
"Dzieciaki, co robimy po obiedzie?
01:44
I've got no plans."
32
92344
2269
Nic nie zaplanowałam".
01:46
It was an exercise in democratic schooling,
33
94613
3147
To było ćwiczenie z edukacji demokratycznej,
01:49
and I am all for democratic schooling, but we were only seven.
34
97760
4622
którą popieram, ale mieliśmy tylko 7 lat.
01:54
So some of the suggestions we made as to what
35
102382
1742
Niektóre pomysły poobiednich zajęć
01:56
we might want to do after lunch were a little bit impractical,
36
104124
2564
były trochę niepraktyczne.
01:58
and after a while, someone made a particularly silly suggestion
37
106688
2274
Ktoś zaproponował coś tak głupiego,
02:00
and Ms. Russell patted them down with that gentle aphorism,
38
108962
2145
że pani Russell skwitowała to aforyzmem:
02:03
"That wouldn't work.
39
111107
1597
"To by nie wyszło. To tak, jakby próbować
02:04
That'd be like trying to put a square peg through a round hole."
40
112704
3991
włożyć kwadratowy kołek w okrągły otwór".
02:08
Now I wasn't trying to be smart.
41
116695
2267
Nie usiłowałem wtedy zabłysnąć.
02:10
I wasn't trying to be funny.
42
118962
835
Nie próbowałem nawet być zabawny.
02:11
I just politely raised my hand,
43
119797
2215
Po prostu grzecznie podniosłem rękę
02:14
and when Ms. Russell acknowledged me, I said,
44
122012
1983
i gdy pani Russell wskazała na mnie,
02:15
in front of my year two classmates, and I quote,
45
123995
2636
na oczach całej klasy drugiej powiedziałem:
02:18
"But Miss,
46
126631
3563
"Ale proszę pani,
02:22
surely if the diagonal of the square
47
130194
3796
przecież jeśli przekątna kwadratu
02:25
is less than the diameter of the circle,
48
133990
4211
jest mniejsza niż średnica koła,
02:30
well, the square peg will pass quite easily through the round hole."
49
138201
2885
to kwadratowy kołek bez problemu
przejdzie przez okrągły otwór".
przejdzie przez okrągły otwór".
02:33
(Laughter)
50
141086
3018
(Śmiech)
02:36
"It'd be like putting a piece of toast through a basketball hoop, wouldn't it?"
51
144104
4271
"To jak przełożenie tosta
przez obręcz do koszykówki, prawda?"
przez obręcz do koszykówki, prawda?"
02:40
And there was that same awkward silence
52
148375
1643
I zapadła ta niezręczna cisza,
02:42
from most of my classmates,
53
150018
1198
koledzy z klasy milczeli,
02:43
until sitting next to me, one of my friends,
54
151216
2103
aż kolega siedzący obok mnie,
02:45
one of the cool kids in class, Steven, leaned across
55
153319
2452
jeden z popularniejszych w klasie, Steven,
02:47
and punched me really hard in the head.
56
155771
2343
nachylił się i walnął mnie mocno w głowę.
02:50
(Laughter)
57
158114
1084
(Śmiech)
02:51
Now what Steven was saying was, "Look, Adam,
58
159198
2501
To, co chciał przekazać było jasne:
02:53
you are at a critical juncture in your life here, my friend.
59
161699
4549
"Adam, to twój przełomowy moment.
02:58
You can keep sitting here with us.
60
166248
2277
Możesz dalej siedzieć z nami.
03:00
Any more of that sort of talk, you've got to go and sit
61
168525
1670
Ale jeśli jeszcze raz coś tak palniesz,
03:02
over there with them."
62
170195
3780
to będziesz musiał usiąść z nimi".
03:05
I thought about it for a nanosecond.
63
173975
1602
Przemyślałem to w nanosekundę.
03:07
I took one look at the road map of life,
64
175577
3776
Spojrzałem na mapę drogową swojego życia
03:11
and I ran off down the street marked "Geek"
65
179353
3828
i pobiegłem wzdłuż ulicy
oznaczonej tabliczką "Maniak"
oznaczonej tabliczką "Maniak"
03:15
as fast as my chubby, asthmatic little legs would carry me.
66
183181
5427
tak szybko, jak pozwoliły mi
tłuściutkie, astmatyczne nóżki.
tłuściutkie, astmatyczne nóżki.
03:20
I fell in love with mathematics from the earliest of ages.
67
188623
3713
Zakochałem się w matematyce
bardzo wcześnie.
bardzo wcześnie.
03:24
I explained it to all my friends. Maths is beautiful.
68
192351
2858
Tłumaczyłem wszystkim kolegom.
Matematyka jest piękna.
Matematyka jest piękna.
03:27
It's natural. It's everywhere.
69
195209
1984
Jest pierwotna. Jest wszędzie.
03:29
Numbers are the musical notes
70
197193
3305
Liczby są nutami,
03:32
with which the symphony of the universe is written.
71
200498
4222
którymi zapisana jest symfonia wszechświata.
03:36
The great Descartes said something quite similar.
72
204720
2283
Kartezjusz powiedział coś podobnego.
03:39
The universe "is written in the mathematical language."
73
207003
2710
Wszechświat "jest zapisany
w języku matematyki".
w języku matematyki".
03:41
And today, I want to show you one of those musical notes,
74
209713
4224
Dzisiaj chcę pokazać jedną z tych nut,
03:45
a number so beautiful, so massive,
75
213937
4392
liczbę tak piękną, tak ogromną,
03:50
I think it will blow your mind.
76
218329
2573
że rzuci was na kolana.
03:52
Today we're going to talk about prime numbers.
77
220902
2747
Dziś porozmawiamy o liczbach pierwszych.
03:55
Most of you I'm sure remember that six is not prime
78
223649
3966
Pewnie pamiętacie,
że 6 nie jest liczbą pierwszą,
że 6 nie jest liczbą pierwszą,
03:59
because it's 2 x 3.
79
227615
2316
bo 6 = 2 x 3
04:01
Seven is prime because it's 1 x 7,
80
229931
3614
7 jest liczbą pierwszą, bo 1 x 7,
04:05
but we can't break it down into any smaller chunks,
81
233545
2603
i nie da się rozłożyć
na mniejsze części,
na mniejsze części,
04:08
or as we call them, factors.
82
236148
1983
tak zwane czynniki.
04:10
Now a few things you might like to know about prime numbers.
83
238131
2490
Kilka rzeczy o liczbach pierwszych.
04:12
One is not prime.
84
240621
2011
1 nie jest liczbą pierwszą.
04:14
The proof of that is a great party trick
85
242632
2540
Dowodem na to jest świetna
imprezowa sztuczka,
imprezowa sztuczka,
04:17
that admittedly only works at certain parties.
86
245172
2904
która działa tylko na pewnych imprezach.
04:20
(Laughter)
87
248076
2990
(Śmiech)
04:23
Another thing about primes, there is no final biggest prime number.
88
251066
3662
Po drugie nie ma ostatniej,
największej liczby pierwszej.
największej liczby pierwszej.
04:26
They keep going on forever.
89
254728
1412
Ciągną się w nieskończoność.
04:28
We know there are an infinite number of primes
90
256140
1839
Dzięki Euklidesowi wiemy,
że liczb pierwszych jest nieskończenie wiele.
że liczb pierwszych jest nieskończenie wiele.
04:29
due to the brilliant mathematician Euclid.
91
257979
1950
Dzięki Euklidesowi wiemy,
że liczb pierwszych jest nieskończenie wiele.
że liczb pierwszych jest nieskończenie wiele.
04:31
Over thousands of years ago, he proved that for us.
92
259929
3232
Udowodnił to nam ponad tysiąc lat temu.
04:35
But the third thing about prime numbers,
93
263161
1697
Trzeci fakt o liczbach pierwszych,
04:36
mathematicians have always wondered,
94
264858
1510
nad którym głowili się matematycy
04:38
well at any given moment in time,
95
266368
2262
we wszystkich epokach:
04:40
what is the biggest prime that we know about?
96
268630
2803
jaka jest największa liczba pierwsza?
04:43
Today we're going to hunt for that massive prime.
97
271433
4308
Dzisiaj zapolujemy na tę właśnie liczbę.
04:47
Don't freak out.
98
275741
3147
Nie bójcie się.
04:50
All you need to know, of all the mathematics
99
278888
3001
O matematyce, której żeście się uczyli,
04:53
you've ever learned, unlearned, crammed, forgotten,
100
281889
4485
oduczali, wkuwali, zapomnieli,
04:58
never understood in the first place,
101
286374
1733
albo nigdy nie rozumieli,
05:00
all you need to know is this:
102
288107
2385
musicie wiedzieć tylko jedno:
05:02
When I say 2 ^ 5,
103
290492
4247
kiedy mówię 2 ^ 5,
05:06
I'm talking about five little number twos next to each other
104
294739
2847
to mowa o rządku 5 cyferek,
05:09
all multiplied together,
105
297586
1295
pomnożonych przez siebie
05:10
2 x 2 x 2 x 2 x 2.
106
298881
3216
2 x 2 x 2 x 2 x 2.
05:14
So 2 ^ 5 is 2 x 2 = 4,
107
302097
3404
2 ^ 5 to 2 x 2 = 4,
05:17
8, 16, 32.
108
305501
2180
8, 16, 32.
05:19
If you've got that, you're with me for the entire journey. Okay?
109
307681
3514
Jeśli to wiecie, to wszystko będzie jasne.
05:23
So 2 ^ 5,
110
311195
1972
Więc 2 ^ 5
05:25
those five little twos multiplied together.
111
313167
1712
5 dwójek pomnożonych przez siebie.
05:26
(2 ^ 5) - 1 = 31.
112
314879
4263
(2 ^ 5) - 1 = 31.
05:31
31 is a prime number, and that five in the power
113
319142
3311
31 to liczba pierwsza, piątka z potęgi
05:34
is also a prime number.
114
322453
2545
też jest liczbą pierwszą.
05:36
And the vast bulk of massive primes we've ever found
115
324998
3504
Większość znanych
ogromnych liczb pierwszych
ogromnych liczb pierwszych
05:40
are of that form:
116
328502
1236
ma taką formę:
05:41
two to a prime number, take away one.
117
329738
3279
2 do potęgi liczby pierwszej, odjąć jeden.
05:45
I won't go into great detail as to why,
118
333017
2417
Nie będę tłumaczył, dlaczego tak jest,
05:47
because most of your eyes will bleed out of your head if I do,
119
335434
2751
bo większości z was
oczy wyszłyby z orbit,
oczy wyszłyby z orbit,
05:50
but suffice to say, a number of that form
120
338185
4211
wystarczy powiedzieć, że łatwo sprawdzić
05:54
is fairly easy to test for primacy.
121
342396
3463
czy liczba w takiej formie
jest liczbą pierwszą.
jest liczbą pierwszą.
05:57
A random odd number is a lot harder to test.
122
345859
3600
Przypadkową liczbę nieparzystą
dużo trudniej sprawdzić.
dużo trudniej sprawdzić.
06:01
But as soon as we go hunting for massive primes,
123
349459
1921
Zaraz na początku polowania
na ogromne liczby pierwsze,
na ogromne liczby pierwsze,
06:03
we realize it's not enough
124
351380
1839
zdajemy sobie sprawę, że nie wystarczy
06:05
just to put in any prime number in the power.
125
353219
2741
podnosić do potęgi
równej dowolnej liczbie pierwszej.
równej dowolnej liczbie pierwszej.
06:07
(2 ^ 11) - 1 = 2,047,
126
355960
2597
(2 ^ 11) - 1 = 2047
06:10
and you don't need me to tell you that's 23 x 89.
127
358557
3368
i nie muszę wam mówić,
że to 23 x 89.
że to 23 x 89.
06:13
(Laughter)
128
361925
2126
(Śmiech)
06:16
But (2 ^ 13) - 1, (2 ^ 17) - 1
129
364051
3240
Ale (2 ^ 13) - 1, (2 ^ 17) - 1
06:19
(2 ^ 19) - 1, are all prime numbers.
130
367291
3357
(2 ^ 19) - 1,
to wszystko liczby pierwsze.
to wszystko liczby pierwsze.
06:22
After that point, they thin out a lot.
131
370648
2869
Potem już znacząco się przerzedzają.
06:25
And one of the things about the search for massive primes
132
373517
2130
Poszukiwanie ogromnych liczb pierwszych
06:27
that I love so much is some of the great mathematical minds
133
375647
3139
kocham również za to,
że tak wielu matematycznych geniuszy
że tak wielu matematycznych geniuszy
06:30
of all time have gone on this search.
134
378786
2517
wszech czasów się tym zajmowało.
06:33
This is the great Swiss mathematician Leonhard Euler.
135
381303
2737
To wspaniały szwajcarski matematyk
Leonard Euler.
Leonard Euler.
06:36
In the 1700s, other mathematicians said
136
384040
2461
W XVIII w. inni matematycy mawiali,
06:38
he is simply the master of us all.
137
386501
3032
że jest po prostu ich mistrzem.
06:41
He was so respected, they put him on European currency
138
389533
3188
Budził taki podziw, że dali go
na pewien europejski banknot,
na pewien europejski banknot,
06:44
back when that was a compliment.
139
392721
2645
w czasach kiedy to jeszcze
było komplementem.
było komplementem.
06:47
(Laughter)
140
395366
4980
(Śmiech)
06:52
Euler discovered at the time the world's biggest prime:
141
400346
3083
Euler odkrył największą liczbę pierwszą
swoich czasów:
swoich czasów:
06:55
(2 ^ 31) - 1.
142
403429
1787
(2 ^ 31) - 1.
06:57
It's over two billion.
143
405216
2348
To ponad dwa biliony.
06:59
He proved it was prime with nothing more
144
407564
2035
Udowodnił, że to liczba pierwsza
tylko za pomocą
tylko za pomocą
07:01
than a quill, ink, paper and his mind.
145
409599
3788
gęsiego pióra, atramentu,
kartki papieru i rozumu.
kartki papieru i rozumu.
07:05
You think that's big.
146
413387
954
Myślicie, że to jest coś.
07:06
We know that (2 ^ 127) - 1
147
414341
3277
Wiemy, że (2 ^ 127) - 1
07:09
is a prime number.
148
417618
1594
to liczba pierwsza.
07:11
It's an absolute brute.
149
419212
1644
To dopiero bydlę.
07:12
Look at it here: 39 digits long,
150
420856
4005
Popatrzcie: 39 cyfr,
07:16
proven to be prime in 1876
151
424861
3363
w 1876 udowodniono,
że to liczba pierwsza,
że to liczba pierwsza,
07:20
by a mathematician called Lucas.
152
428224
2064
zrobił to matematyk Lucas.
07:22
Word up, L-Dog.
153
430288
1936
Mocny wynik, Lucas!
07:24
(Laughter)
154
432224
1745
(Śmiech)
07:25
But one of the great things about the search for massive primes,
155
433969
2394
Co wspaniałe w poszukiwaniu
ogromnych liczb pierwszych,
ogromnych liczb pierwszych,
07:28
it's not just finding the primes.
156
436363
1197
nie chodzi o samo ich znajdowanie.
07:29
Sometimes proving another number not to be prime is just as exciting.
157
437560
4251
Czasem kręci udowodnienie,
że dana liczba nie jest pierwsza.
że dana liczba nie jest pierwsza.
07:33
Lucas again, in 1876, showed us (2 ^ 67) - 1,
158
441811
5782
Lucas w 1876 r. wykazał,
że (2 ^ 67) - 1,
że (2 ^ 67) - 1,
07:39
21 digits long, was not prime.
159
447593
2676
21 cyfr długości, nie jest liczbą pierwszą.
07:42
But he didn't know what the factors were.
160
450269
2429
Ale nie wiedział, jakie były czynniki.
07:44
We knew it was like six, but we didn't know
161
452698
1785
Było wiadomo, że działa jak 6,
07:46
what are the 2 x 3 that multiply together
162
454483
2421
ale nie wiadomo, co trzeba pomnożyć,
07:48
to give us that massive number.
163
456904
1250
żeby wyszła taka ogromna liczba.
07:50
We didn't know for almost 40 years
164
458154
2041
Nie było wiadomo przez prawie 40 lat,
07:52
until Frank Nelson Cole came along.
165
460195
2922
aż pojawił się Frank Nelson Cole.
07:55
And at a gathering of prestigious American mathematicians,
166
463117
2378
Na zebraniu znakomitych
amerykańskich matematyków
amerykańskich matematyków
07:57
he walked to the board, took up a piece of chalk,
167
465495
3796
podszedł do tablicy, wziął kawałek kredy
08:01
and started writing out the powers of two:
168
469291
2765
i zaczął pisać potęgi dwójki:
08:04
two, four, eight, 16 --
169
472056
3121
2, 4 ,8, 16,
08:07
come on, join in with me, you know how it goes --
170
475177
1656
no dołączcie, wiecie jak to leci...
08:08
32, 64, 128, 256,
171
476833
3866
32, 64, 128, 256,
08:12
512, 1,024, 2,048.
172
480699
4656
512, 1024, 2048.
08:17
I'm in geek heaven. We'll stop it there for a second.
173
485355
2552
Jestem w niebie dla kujonów.
Zatrzymamy się tu.
Zatrzymamy się tu.
08:19
Frank Nelson Cole did not stop there.
174
487907
2770
Frank Nelson Cole się nie zatrzymał.
08:22
He went on and on
175
490677
1663
Pisał dalej i dalej
08:24
and calculated 67 powers of two.
176
492340
3669
i wyliczył dwa do 67 potęgi.
08:28
He took away one and wrote that number on the board.
177
496009
2492
Odjął 1 i napisał na tablicy.
08:30
A frisson of excitement went around the room.
178
498501
4341
Dreszczyk podniecenia przebiegł po sali.
08:34
It got even more exciting when he then wrote down
179
502842
2262
Podniecenie wzrosło, kiedy zaczął
08:37
these two large prime numbers in your standard multiplication format --
180
505104
4399
te ogromne liczby pierwsze
mnożyć przez siebie
mnożyć przez siebie
08:41
and for the rest of the hour of his talk
181
509509
3907
i przez resztę godzinnego wystąpienia
08:45
Frank Nelson Cole busted that out.
182
513416
4633
Frank Nelson Cole zasunął im tak.
08:50
He had found the prime factors
183
518049
2174
Znalazł czynniki pierwsze
08:52
of (2 ^ 67) - 1.
184
520223
2410
liczby (2 ^ 67) - 1.
08:54
The room went berserk --
185
522633
2502
tłum na sali oszalał...
08:57
(Laughter) --
186
525135
1820
(Śmiech)
08:58
as Frank Nelson Cole sat down,
187
526955
2042
...kiedy Frank Nelson Cole usiadł,
09:00
having delivered the only talk in the history of mathematics
188
528997
3347
po jedynym w historii matematyki
09:04
with no words.
189
532344
2809
wystąpieniu bez słów.
09:07
He admitted afterwards it wasn't that hard to do.
190
535153
2687
Później przyznał, że to wcale
nie było takie trudne.
nie było takie trudne.
09:09
It took focus. It took dedication.
191
537840
2650
Trzeba było skupienia i poświęcenia.
09:12
It took him, by his estimate,
192
540490
2000
Ocenił, że poświęcił na to
09:14
"three years of Sundays."
193
542490
3971
"wszystkie niedziele przez trzy lata".
09:18
But then in the field of mathematics,
194
546461
2338
Zaraz potem w dziedzinie matematyki,
09:20
as in so many of the fields that we've heard from in this TED,
195
548799
3115
jak w wielu innych dziedzinach,
o których tu słyszeliśmy,
o których tu słyszeliśmy,
09:23
the age of the computer goes along and things explode.
196
551914
4343
rozpoczęła się era komputerów
i zaczęły dziać się cuda.
i zaczęły dziać się cuda.
09:28
These are the largest prime numbers we knew
197
556257
2437
Oto największe liczby pierwsze,
jakie poznawaliśmy
jakie poznawaliśmy
09:30
decade by decade, each one dwarfing the one before
198
558694
3407
dekada za dekadą,
każda przyćmiewająca poprzednią,
każda przyćmiewająca poprzednią,
09:34
as computers took over and our power to calculate
199
562101
3200
aż w końcu wkroczyły komputery
09:37
just grew and grew.
200
565301
1912
i liczyć było coraz łatwiej.
09:39
This is the largest prime number we knew in 1996,
201
567230
3065
To jest największa liczba pierwsza,
poznana w 1996,
poznana w 1996,
09:42
a very emotional year for me.
202
570295
2020
dla mnie był to bardzo wzruszający rok.
09:44
It was the year I left university.
203
572315
1935
Wtedy opuściłem uniwersytet.
09:46
I was torn between mathematics and media.
204
574250
2625
Byłem rozdarty między matematyką a mediami.
09:48
It was a tough decision. I loved university.
205
576875
2455
To była trudna decyzja.
Kochałem uniwersytet.
Kochałem uniwersytet.
09:51
My arts degree was the best nine and a half years of my life.
206
579330
3873
9,5 roku studiów
to był najlepszy czas w moim życiu.
to był najlepszy czas w moim życiu.
09:55
(Laughter)
207
583203
2583
(Śmiech)
09:57
But I came to a realization about my own ability.
208
585786
3627
Ale pogodziłem się ze swoimi zdolnościami.
10:01
Put simply, in a room full of randomly selected people,
209
589413
3517
W pokoju pełnym przypadkowych ludzi
10:04
I'm a maths genius.
210
592930
1875
jestem matematycznym geniuszem.
10:06
In a roomful of maths Ph.Ds,
211
594805
2077
W pokoju pełnym doktorów matematyki
10:08
I'm as dumb as a box of hammers.
212
596882
3729
jestem głupi jak but.
10:12
My skill is not in the mathematics.
213
600611
1747
Moje zdolności nie tkwią w matematyce.
10:14
It is in telling the story of the mathematics.
214
602358
3892
Tkwią w opowiadaniu historii matematyki.
10:18
And during that time, since I've left university,
215
606250
2186
Odkąd opuściłem uniwersytet,
10:20
these numbers have got bigger and bigger,
216
608436
2136
ilość liczb pierwszych wciąż rosła,
10:22
each one dwarfing the last,
217
610572
1766
każda przyćmiewała poprzednią,
10:24
until along came this man, Dr. Curtis Cooper,
218
612338
4893
aż nadszedł dr Curtis Cooper,
10:29
who a few years ago held the record for the largest ever prime,
219
617231
3359
który kilka lat temu pobił rekord
na największą liczbę pierwszą,
na największą liczbę pierwszą,
10:32
only to see it snatched away by a rival university.
220
620590
3305
choć zaraz konkurencja odebrała mu tytuł.
10:35
And then Curtis Cooper got it back.
221
623895
4177
Curtis Cooper pobił ten rekord ponownie.
10:40
Not years ago, not months ago, days ago.
222
628072
5327
Nie lata temu, nie miesiące temu,
kilka dni temu.
kilka dni temu.
10:45
In an amazing moment of serendipity,
223
633399
1644
Szczęśliwy zbieg okoliczności sprawił,
10:47
I had to send TED a new slide
224
635043
4152
że musiałem dosłać kolejny slajd,
10:51
to show you what this guy had done.
225
639195
2010
żeby pokazać, czego ten facet dokonał.
10:53
I still remember -- (Applause) --
226
641205
2650
Nadal pamiętam... (Oklaski)
10:55
I still remember when it happened.
227
643855
1503
... kiedy to się stało.
10:57
I was doing my breakfast radio show.
228
645358
1448
Prowadziłem radiowy show.
10:58
I looked down on Twitter. There was a tweet:
229
646806
1372
Zobaczyłem na Twitterze wpis:
11:00
"Adam, have you seen the new largest prime number?"
230
648178
2305
"Adam, widziałeś już najnowszą
największą liczbę pierwszą?".
największą liczbę pierwszą?".
11:02
I shivered --
231
650483
1414
Zadrżałem...
11:03
(Laughter) --
232
651897
1740
(Śmiech)
11:05
contacted the women who produced my radio show out in the other room,
233
653637
3082
powiedziałem producentce programu:
11:08
and said "Girls, hold the front page.
234
656719
2451
"Dziewczyny, wstrzymajcie pierwszą stronę.
11:11
We're not talking politics today.
235
659170
1460
Dzisiaj nie gadamy o polityce.
11:12
We're not talking sport today.
236
660630
1957
Ani o sporcie.
11:14
They found another megaprime."
237
662587
2330
Odkryli następną
ogromniastą liczbę pierwszą".
ogromniastą liczbę pierwszą".
11:16
The girls just shook their heads,
238
664917
1512
Koleżanki tylko pokiwały głowami,
11:18
put them in their hands, and let me go my own way.
239
666429
2237
złapały się za czoło i dały mi robić swoje.
11:20
It's because of Curtis Cooper that we know,
240
668666
2576
Dzięki Curtisowi Cooperowi poznaliśmy
11:23
currently the largest prime number we know,
241
671242
2329
największą na dziś liczbę pierwszą,
11:25
is 2 ^ 57,885,161.
242
673571
8010
czyli 2 ^ 57 885 161.
11:33
Don't forget to subtract the one.
243
681581
2803
Nie zapomnijcie odjąć jeden.
11:36
This number is almost 17 and a half million digits long.
244
684384
7224
Ta liczba składa się
z prawie 17,5 miliona cyfr.
z prawie 17,5 miliona cyfr.
11:43
If you typed it out on a computer and saved it as a text file,
245
691608
3426
Zapisana na komputerze
jako dokument tekstowy
jako dokument tekstowy
11:47
that's 22 meg.
246
695034
2795
zajęłaby 22 Mb.
11:49
For the slightly less geeky of you,
247
697829
2044
Dla mniejszych zapaleńców matematycznych:
11:51
think about the Harry Potter novels, okay?
248
699873
2137
pomyślcie o książkach o Harrym Potterze.
11:54
This is the first Harry Potter novel.
249
702010
2350
To jest pierwszy tom.
11:56
This is all seven Harry Potter novels,
250
704360
1702
Tyle zajmie wszystkie siedem,
11:58
because she did tend to faff on a bit near the end.
251
706062
2362
bo autorkę trochę poniosło pod koniec.
12:00
(Laughter)
252
708424
3519
(Śmiech)
12:03
Written out as a book, this number would run
253
711943
2312
Ta liczba zapisana jako książka
12:06
the length of the Harry Potter novels and half again.
254
714255
4475
wyniosłaby tyle, co 7 tomów
i jeszcze 50% tyle.
i jeszcze 50% tyle.
12:10
Here's a slide of the first 1,000 digits of this prime.
255
718730
5539
Slajd pokazuje pierwsze 1000 cyfr
tej liczby pierwszej.
tej liczby pierwszej.
12:16
If, when TED had begun, at 11 o'clock on Tuesday,
256
724269
3121
Gdyby zacząć o 11 we wtorek
12:19
we'd walked out and simply hit one slide every second,
257
727390
4568
i pokazywać jeden slajd na sekundę,
12:23
it would have taken five hours to show you that number.
258
731958
5370
pokazanie całości zajęłoby 5 godzin.
12:29
I was keen to do it, could not convince Bono.
259
737328
2966
Chciałem tak zrobić,
ale nie przekonałem Bono.
ale nie przekonałem Bono.
12:32
That's the way it goes.
260
740294
2603
Tak to wygląda.
12:34
This number is 17 and a half thousand slides long,
261
742897
4420
Ta liczba zajmuje 17,5 tysiąca slajdów,
12:39
and we know it is prime as confidently
262
747317
4123
a mamy pewność, że to liczba pierwsza,
12:43
as we know the number seven is prime.
263
751440
3374
tak samo jak tego, że jest nią 7.
12:46
That fills me with almost sexual excitement.
264
754814
5686
To wywołuje we mnie
prawie seksualne podniecenie.
prawie seksualne podniecenie.
12:52
And who am I kidding when I say almost?
265
760500
2183
I kogo chcę oszukać mówiąc "prawie"?
12:54
(Laughter)
266
762683
2562
(Śmiech)
12:57
I know what you're thinking:
267
765245
1651
Wiem, co sobie myślicie:
12:58
Adam, we're happy that you're happy,
268
766896
4979
Adam, cieszymy się z twojego szczęścia,
13:03
but why should we care?
269
771875
2498
ale dlaczego ma nas to obchodzić?
13:06
Let me give you just three reasons why this is so beautiful.
270
774373
2710
Dam wam 3 powody,
dla których to takie piękne.
dla których to takie piękne.
13:09
First of all, as I explained, to ask a computer
271
777083
3551
Po pierwsze, zapytać komputer
"Czy to liczba pierwsza?",
"Czy to liczba pierwsza?",
13:12
"Is that number prime?" to type it in its abbreviated form,
272
780634
3079
podając liczbę w skróconej formie,
13:15
and then only about six lines of code is the test for primacy,
273
783713
4202
plus 6 linijek kodujących test
na liczby pierwsze,
na liczby pierwsze,
13:19
is a remarkably simple question to ask.
274
787915
2321
jest nadzwyczaj łatwo.
13:22
It's got a remarkably clear yes/no answer,
275
790236
3013
Nadzwyczaj jasna odpowiedź: tak lub nie
13:25
and just requires phenomenal grunt.
276
793249
2557
wymaga tylko nadzwyczajnego mozołu.
13:27
Large prime numbers are a great way of testing
277
795806
2169
Duże liczby pierwsze to świetny test
13:29
the speed and accuracy of computer chips.
278
797975
2633
szybkości i dokładności chipów komputerowych.
13:32
But secondly, as Curtis Cooper was looking for that monster prime,
279
800608
2801
Po drugie, nie tylko Curtis Cooper
13:35
he wasn't the only guy searching.
280
803409
1925
szukał kolejnej liczby pierwszej.
13:37
My laptop at home was looking through
281
805334
1185
Nawet mój domowy laptop
13:38
four potential candidate primes myself
282
806519
2275
badał 4 potencjalne liczby pierwsze
13:40
as part of a networked computer hunt around the world
283
808794
3656
w ramach sieciowego polowania
13:44
for these large numbers.
284
812450
1255
na duże liczby pierwsze.
13:45
The discovery of that prime is similar to the work
285
813705
1929
Odkrycie tej liczby pierwszej przypomina pracę
13:47
people are doing in unraveling RNA sequences,
286
815634
3202
wykonywaną przy badaniu sekwencji RNA,
13:50
in searching through data from SETI and other astronomical projects.
287
818836
3072
lub przeszukiwaniu danych z SETI
czy innych projektów astronomicznych.
czy innych projektów astronomicznych.
13:53
We live in an age where some of the great breakthroughs
288
821908
3242
W naszych czasach wielkie przełomy
13:57
are not going to happen in the labs or the halls of academia
289
825150
2519
nie dokonają się w laboratoriach akademickich,
13:59
but on laptops, desktops,
290
827669
2114
ale na laptopach, desktopach,
14:01
in the palms of people's hands
291
829783
1866
rękami ludzi,
14:03
who are simply helping out for the search.
292
831649
3413
którzy pomagają w poszukiwaniach.
14:07
But for me it's amazing because it's a metaphor
293
835062
2329
Dla mnie to zdumiewająca metafora
14:09
for the time in which we live,
294
837391
1937
czasów, w których żyjemy,
14:11
when human minds and machines can conquer together.
295
839328
4844
kiedy umysły i maszyny
mogą dokonywać wspólnych podbojów.
mogą dokonywać wspólnych podbojów.
14:16
We've heard a lot about robots in this TED.
296
844172
2359
Słyszeliśmy tu dużo wystąpień o robotach.
14:18
We've heard a lot about what they can and can't do.
297
846531
1610
Wiemy, co mogą, a czego nie.
14:20
It is true, you can now download onto your smartphone
298
848141
2522
Owszem, można ściągnąć na smartfona
14:22
an app that would beat most grandmasters at chess.
299
850663
3895
aplikację, która pokonałaby
arcymistrzów szachowych.
arcymistrzów szachowych.
14:26
You think that's cool.
300
854558
1464
Myślicie, że to jest coś.
14:28
Here's a machine doing something cool.
301
856022
2566
To jest maszyna, która robi fajne rzeczy.
14:30
This is the CubeStormer II.
302
858588
2186
Nazywa się CubeStormer II.
14:32
It can take a randomly shuffled Rubik's Cube.
303
860774
3821
Może zająć się pomieszaną kostką Rubika.
14:36
Using the power of the smartphone,
304
864595
2566
Używając zasilania smartfona
14:39
it can examine the cube and solve the cube
305
867161
7193
może przeanalizować kostkę i ułożyć ją
14:46
in five seconds.
306
874354
2699
w pięć sekund.
14:49
(Applause)
307
877053
3881
(Oklaski)
14:52
That scares some people. That excites me.
308
880934
4065
Niektórych to przeraża. Mnie ekscytuje.
14:56
How lucky are we to live in this age
309
884999
3231
Ile mamy szczęścia, żeby żyć w epoce,
15:00
when mind and machine can work together?
310
888230
3293
w której umysł i maszyna
mogą współpracować?
mogą współpracować?
15:03
I was asked in an interview last year in my capacity
311
891523
2272
W zeszłym roku zapytano mnie w wywiadzie,
15:05
as a lower-case "c" celebrity in Australia,
312
893795
2988
jako australijskiego celebrytę kategorii "c",
15:08
"What was your highlight of 2012?"
313
896783
2005
o "Najważniejszy moment w 2012 r.".
15:10
People were expecting me to talk about
314
898788
1462
Ludzie oczekiwali, że będę mówił
15:12
my beloved Sydney Swans football team.
315
900250
2668
o mojej ukochanej
drużynie piłkarskiej Sydney Swans.
drużynie piłkarskiej Sydney Swans.
15:14
In our beautiful, indigenous sport of Australian football,
316
902918
3008
W naszej pięknej australijskiej piłce nożnej
15:17
they won the equivalent of the Super Bowl.
317
905926
2134
wygrali odpowiednik Super Bowl.
15:20
I was there. It was the most emotional, exciting day.
318
908060
2991
Byłem tam. To był bardzo ekscytujący dzień.
15:23
It wasn't my highlight of 2012.
319
911051
2114
Ale to nie był dla mnie
najważniejszy moment roku.
najważniejszy moment roku.
15:25
People thought it might have been an interview I'd done on my show.
320
913165
1963
Myślano, że powiem o jakimś
wywiadzie z mojego programu.
wywiadzie z mojego programu.
15:27
It might have been a politician. It might have been a breakthrough.
321
915128
2068
O polityku. To dopiero byłby przełom.
15:29
It might have been a book I read, the arts. No, no, no.
322
917196
2055
O przeczytanej książce, o sztuce. Nie.
15:31
It might have been something my two gorgeous daughters had done.
323
919251
2164
Może jakiś wyczyn moich pięknych córek.
15:33
No, it wasn't. The highlight of 2012, so clearly,
324
921415
3579
Nie. Odkryciem 2012 roku było oczywiście
15:36
was the discovery of the Higgs boson.
325
924994
3632
odkrycie bozonu Higgsa.
15:40
Give it up for the fundamental particle
326
928626
2676
Fundamentalna cząsteczka,
15:43
that bequeaths all other fundamental particles their mass.
327
931302
3005
która zostawia w spadku masę
innym fundamentalnym cząsteczkom.
innym fundamentalnym cząsteczkom.
15:46
(Applause)
328
934307
1496
(Oklaski)
15:47
And what was so gorgeous about this discovery was
329
935803
2813
Cudowne w tym odkryciu było to,
15:50
50 years ago Peter Higgs and his team
330
938616
2236
że 50 lat temu Peter Higgs z zespołem
15:52
considered one of the deepest of all questions:
331
940852
2410
rozważali jedno z najgłębszych pytań:
15:55
How is it that the things that make us up have no mass?
332
943262
4640
Czemu to, z czego się składamy
nie ma masy?
nie ma masy?
15:59
I've clearly got mass. Where does it come from?
333
947902
4459
Przecież ja mam masę. Skąd ona pochodzi?
16:04
And he postulated a suggestion
334
952361
1814
Zasugerował,
16:06
that there's this infinite, incredibly small field
335
954175
3670
że istnieje nieskończone, maleńkie pole,
16:09
stretching throughout the universe,
336
957845
2118
rozciągające się przez wszechświat,
16:11
and as other particles go through those particles
337
959963
2085
a gdy cząsteczki przenikają się i reagują,
16:14
and interact, that's where they get their mass.
338
962048
2392
to tam dostają swoją masę.
16:16
The rest of the scientific community said,
339
964440
2457
Reszta społeczności naukowej powiedziała,
16:18
"Great idea, Higgsy.
340
966897
1609
"Super pomysł, Higgsy.
16:20
We've got no idea if we could ever prove it.
341
968506
1686
Nie mamy pojęcia, czy to się da udowodnić.
16:22
It's beyond our reach."
342
970192
2108
To nas przerasta".
16:24
And within just 50 years,
343
972300
2497
W ciągu 50 lat,
16:26
in his lifetime, with him sitting in the audience,
344
974797
5884
za swojego życia, miał okazję zobaczyć,
16:32
we had designed the greatest machine ever
345
980681
3632
że zaprojektowano najwspanialszą maszynę,
16:36
to prove this incredible idea
346
984313
3066
żeby udowodnić ten niesamowity pomysł,
16:39
that originated just in a human mind.
347
987379
3963
który powstał w ludzkim umyśle.
16:43
That's what is so exciting for me about this prime number.
348
991342
2532
To właśnie jest ekscytujące
w ogromnych liczbach pierwszych.
w ogromnych liczbach pierwszych.
16:45
We thought it might be there,
349
993874
2086
Myśleliśmy, że istnieją,
16:47
and we went and found it.
350
995960
2420
i znaleźliśmy je.
16:50
That is the essence of being human.
351
998380
3900
To jest sedno ludzkiej egzystencji.
16:54
That is what we are all about.
352
1002280
3674
Oto czym jesteśmy.
16:57
Or as my friend Descartes might put it,
353
1005954
1969
Albo, jak ująłby to Kartezjusz:
16:59
we think,
354
1007923
1713
myślimy,
17:01
therefore we are.
355
1009636
2413
więc jesteśmy.
17:04
Thank you.
356
1012049
1391
Dziękuję.
17:05
(Applause)
357
1013440
5601
(Oklaski)
ABOUT THE SPEAKER
Adam Spencer - Science communicatorRadio host Adam Spencer fills Sydney's drive-time mornings with smart math and science talk.
Why you should listen
Adam Spencer is the breakfast host on 702 ABC Sydney, the most listened-to talk show in Australia's biggest and most competitive market -- but (or maybe because) in between the usual fare of weather, traffic and local politics he weaves a spell of science, mathematics and general nerdery. Really! In a radio landscape dominated by shock jocks and morning zoos, he plays eclectic tunes, talks math, and never misses the chance to interview a Nobel Prize winner. Which is unsurprising once you find out that this former world debating champion had actually started on a PhD in Pure Mathematics before he began dabbling in improv comedy, which eventually led to his media career.
"Numbers," he says, "are the musical notes with which the symphony of the universe is played."
Watch Adam's promo video for this talk -- and follow the hashtag #PrimePush.
Adam Spencer | Speaker | TED.com