TEDWomen 2015
Jane Fonda and Lily Tomlin: A hilarious celebration of lifelong female friendship
Jane Fonda i Lily Tomlin: Zabawne świętowanie wieloletniej kobiecej przyjaźni
Filmed:
Readability: 3.6
3,843,912 views
Legendarny duet Jany Fonda i Lily Tomlin to wieloletnie przyjaciółki. Przyjemna, rozległa konwersacja, prowadzona przez Pat Mitchell. W trójkę dyskutują o długowieczności, feminizmie, różnicy pomiędzy przyjaźnią mężczyzn a kobiet, co to znaczy dobrze żyć i o przyszłości naszej planety w rękach kobiet.
- Nie wiem, co zrobiłabym bez przyjaciółek - mówi Fonda. - Żyję, bo mam przyjaciółki.
Jane Fonda - Actor and activist
Jane Fonda has had three extraordinary careers (so far): Oscar-winning actor, fitness guru, impassioned activist. Full bioLily Tomlin - Comedian and actor
Lily Tomlin has been honored by the Kennedy Center and awarded the Mark Twain Prize -- and she's still making vital, hilarious comedy. Full bio
Jane Fonda has had three extraordinary careers (so far): Oscar-winning actor, fitness guru, impassioned activist. Full bioLily Tomlin - Comedian and actor
Lily Tomlin has been honored by the Kennedy Center and awarded the Mark Twain Prize -- and she's still making vital, hilarious comedy. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Pat Mitchell: So I was thinking
about female friendship a lot,
about female friendship a lot,
0
240
3536
Pat Mitchell: Rozmyślałam wiele
na temat przyjaźni kobiet.
na temat przyjaźni kobiet.
00:15
and by the way, these two women,
1
3800
2256
Tak a propos, te dwie kobiety,
00:18
I'm very honored to say,
2
6080
1376
mam zaszczyt powiedzieć,
00:19
have been my friends
for a very long time, too.
for a very long time, too.
3
7480
2936
są moimi przyjaciółkami od wielu lat.
00:22
Jane Fonda: Yes we have.
4
10440
1216
Jane Fonda: To prawda.
00:23
PM: And one of the things
that I read about female friendship
that I read about female friendship
5
11680
3496
PM: Wśród rzeczy, które czytam
na temat kobiecej przyjaźni
na temat kobiecej przyjaźni
00:27
is something that Cervantes said.
6
15200
1616
jest coś, co powiedział Cervantes.
00:28
He said, "You can tell
a lot about someone,"
a lot about someone,"
7
16840
3376
"Można wiele powiedzieć o kimś,
00:32
in this case a woman,
8
20240
1216
w tym przypadku kobiecie,
00:33
"by the company that she keeps."
9
21480
2416
po tym, jakich ma znajomych".
00:35
So let's start with --
10
23920
1216
Zacznijmy...
00:37
(Laughter)
11
25160
2200
(Śmiech)
00:40
JF: We're in big trouble.
12
28320
1616
JF: No to wpadłyśmy.
00:41
Lily Tomlin: Hand me one of those waters,
13
29960
1976
Lily Tomlin: Podaj mi butelkę wody,
00:43
I'm extremely dry.
14
31960
1216
jestem wysuszona.
00:45
(Laughter)
15
33200
1840
(Śmiech)
00:53
JF: You're taking up our time.
16
41000
1720
JF: Marnujesz nasz czas.
00:55
We have a very limited --
17
43640
1296
Mamy go niewiele.
00:56
LT: Just being with her
sucks the life out of me.
sucks the life out of me.
18
44960
2336
LT: Sam pobyt tutaj z nią mnie wykańcza.
00:59
(Laughter)
19
47320
2776
(Śmiech)
01:02
JF: You ain't seen nothing yet.
20
50120
1736
JF: To jeszcze nic.
01:03
Anyway -- sorry.
21
51880
1216
Przepraszam.
01:05
PM: So tell me, what do you
look for in a friend?
look for in a friend?
22
53120
4376
PM: Powiedzcie mi,
czego szukacie w przyjaźni?
czego szukacie w przyjaźni?
01:09
LT: I look for someone
who has a sense of fun,
who has a sense of fun,
23
57520
2576
LT: Szukam kogoś, kto ma poczucie humoru,
01:12
who's audacious,
24
60120
2976
kogoś z odwagą,
01:15
who's forthcoming, who has politics,
25
63120
3456
bezpośredniego, z własnymi poglądami,
01:18
who has even a small scrap
of passion for the planet,
of passion for the planet,
26
66600
4856
kogoś, komu choć odrobinę
zależy na naszej planecie,
zależy na naszej planecie,
01:23
someone who's decent,
has a sense of justice
has a sense of justice
27
71480
2616
kto jest przyzwoity,
ma poczucie sprawiedliwości
ma poczucie sprawiedliwości
01:26
and who thinks I'm worthwhile.
28
74120
2096
i myśli, że jestem warta przyjaźni.
01:28
(Laughter)
29
76240
1976
(Śmiech)
01:30
(Applause)
30
78240
2760
(Brawa)
01:34
JF: You know, I was thinking this morning,
31
82760
2016
JF: Dziś rano myślałam,
01:36
I don't even know what I would do
without my women friends.
without my women friends.
32
84800
2816
że nie wiem, co bym zrobiła
bez przyjaciółek.
bez przyjaciółek.
01:39
I mean it's, "I have my friends,
therefore I am."
therefore I am."
33
87640
3016
"Mam przyjaciół, więc jestem".
01:42
LT: (Laughter)
34
90680
1216
LT: (Śmiech)
01:43
JF: No, it's true.
35
91920
1216
JF: Ale to prawda.
01:45
I exist because I have
my women friends. They --
my women friends. They --
36
93160
2239
Istnieję, bo mam przyjaciółki.
01:48
You're one of them.
37
96320
1216
Ty jesteś jedną z nich.
01:49
I don't know about you. But anyway --
38
97560
1762
Nie wiem, co myśleć o tobie, ale...
01:51
(Laughter)
39
99346
1150
(Śmiech)
01:52
You know, they make me stronger,
they make me smarter,
they make me smarter,
40
100520
2576
One mnie wzmacniają, dają mi mądrość,
01:55
they make me braver.
41
103120
1576
dzięki nim jestem odważniejsza.
01:56
They tap me on the shoulder when I might
be in need of course-correcting.
be in need of course-correcting.
42
104720
4776
Dają mi znać,
gdy muszę zmienić kurs życia.
gdy muszę zmienić kurs życia.
02:01
And most of them are
a good deal younger than me, too.
a good deal younger than me, too.
43
109520
2696
I większość z nich jest
ode mnie o wiele młodsza.
ode mnie o wiele młodsza.
02:04
You know? I mean, it's nice --
LT: Thank you.
LT: Thank you.
44
112240
2656
LT: Dziękuję.
02:06
(Laughter)
45
114920
2456
(Śmiech)
02:09
JF: No, I do, I include you in that,
because listen, you know --
because listen, you know --
46
117400
3056
JF: Ty też jesteś jedną z nich,
02:12
it's nice to have somebody still around
to play with and learn from
to play with and learn from
47
120480
3176
miło jest mieć kogoś, z kim
można się bawić, czegoś nauczyć,
można się bawić, czegoś nauczyć,
02:15
when you're getting toward the end.
48
123680
1896
kiedy zbliżasz się do końca.
02:17
I'm approaching --
I'll be there sooner than you.
I'll be there sooner than you.
49
125600
2296
Ja już się zbliżam, będę tam przed tobą.
02:19
LT: No, I'm glad to have you
parallel aging alongside me.
parallel aging alongside me.
50
127920
2696
LT: Fajnie, że starzejesz się
razem ze mną.
razem ze mną.
02:22
(Laughter)
51
130639
2057
(Śmiech)
02:24
JF: I'm showing you the way.
52
132720
1496
JF: Pokazuję ci, jak.
02:26
(Laughter)
53
134240
1216
(Śmiech)
02:27
LT: Well, you are and you have.
54
135480
1896
LT: Zawsze tak robiłaś.
02:29
PM: Well, as we grow older,
55
137400
1336
PM: W miarę starzenia,
02:30
and as we go through
different kinds of life's journeys,
different kinds of life's journeys,
56
138760
2856
na różnych etapach życia,
02:33
what do you do to keep
your friendships vital and alive?
your friendships vital and alive?
57
141640
3520
co utrzymuje przyjaźń?
02:38
LT: Well you have to use a lot of --
58
146120
1736
LT: Trzeba używać wielu...
02:39
JF: She doesn't invite me over much,
I'll tell you that.
I'll tell you that.
59
147880
2656
JF: Ona nie zaprasza mnie zbyt często.
02:42
LT: I have to use a lot of social media --
60
150560
2016
LT: Muszę korzystać
z portali społecznościowych...
z portali społecznościowych...
02:44
You be quiet now. And so --
61
152600
1496
Siedź cicho.
02:46
(Laughter)
62
154120
2296
(Śmiech)
02:48
LT: And I look through my emails,
I look through my texts
I look through my texts
63
156440
3016
LT: Przeglądam e-maile, SMS-y,
szukając tych napisanych przez przyjaciół,
02:51
to find my friends,
64
159480
1216
02:52
so I can answer them
as quickly as possible,
as quickly as possible,
65
160720
2096
żeby jak najszybciej odpowiedzieć,
02:54
because I know they need my counsel.
66
162840
2416
bo wiem, że potrzebują moich rad.
02:57
(Laughter)
67
165280
2776
(Śmiech)
03:00
They need my support,
68
168080
1256
Potrzebują wsparcia,
03:01
because most of my friends
are writers, or activists, or actors,
are writers, or activists, or actors,
69
169360
3096
bo większość z nich
to pisarze, aktywiści, aktorzy,
to pisarze, aktywiści, aktorzy,
03:04
and you're all three ...
70
172480
1296
a ty jesteś tym wszystkim na raz...
03:05
and a long string
of other descriptive phrases,
of other descriptive phrases,
71
173800
3616
i wieloma innymi rzeczami,
03:09
and I want to get to you
as soon as possible,
as soon as possible,
72
177440
4296
Chcę dotrzeć do ciebie jak najszybciej,
03:13
I want you to know that I'm there for you.
73
181760
2056
żebyś wiedziała, że jestem przy tobie.
03:15
JF: Do you do emojis?
74
183840
1296
JF: Wysyłasz emotikony?
03:17
LT: Oh ...
JF: No?
JF: No?
75
185160
1896
LT: No ...
JF: Nie?
JF: Nie?
03:19
LT: That's embarrassing.
JF: I'm really into emojis.
JF: I'm really into emojis.
76
187080
2456
LT: To żenujące.
JF: Ja je naprawdę lubię.
JF: Ja je naprawdę lubię.
03:21
LT: No, I spell out my --
77
189560
1416
LT: Ja nie, ja używam słów.
03:23
I spell out my words of happiness
and congratulations,
and congratulations,
78
191000
4776
Używam słów szczęścia i gratulacji,
03:27
and sadness.
79
195800
1656
i smutku.
03:29
JF: You spell it right out --
80
197480
1416
JF: Rzeczywiście używasz.
03:30
LT: I spell it, every letter.
81
198920
1381
LT: Przeliteruję każdą literę.
03:32
(Laughter)
82
200325
1571
(Śmiech)
03:33
JF: Such a purist.
83
201920
1176
JF: Taka z ciebie purystka.
03:35
You know, as I've gotten older,
84
203120
1936
Im bardziej się starzeję,
03:37
I've understood more
the importance of friendships,
the importance of friendships,
85
205080
3216
tym bardziej rozumiem wagę przyjaźni.
03:40
and so, I really make an effort
86
208320
1856
Bardzo się staram spotykać,
03:42
to reach out and make play dates --
not let too much time go by.
not let too much time go by.
87
210200
4616
nie odkładać rzeczy na potem.
03:46
I read a lot
88
214840
1216
Dużo czytam,
03:48
so, as Lily knows all too well,
89
216080
1936
Lily o tym wie,
03:50
my books that I like,
I send to my friends.
I send to my friends.
90
218040
2056
ulubione książki podsyłam przyjaciołom.
03:52
LT: When we knew we would be here today
91
220120
1936
LT: Jak się dowiedziałyśmy,
że będziemy tutaj,
że będziemy tutaj,
03:54
you sent me a lot of books
about women, female friendships,
about women, female friendships,
92
222080
2816
wysłałaś mi dużo książek
na temat kobiet i ich przyjaźni.
na temat kobiet i ich przyjaźni.
03:56
and I was so surprised
to see how many books,
to see how many books,
93
224920
3536
Zdziwiło mnie, jak wiele książek,
04:00
how much research
has been done recently --
has been done recently --
94
228480
2336
jak wiele badań dokonano.
04:02
JF: And were you grateful?
LT: I was grateful.
LT: I was grateful.
95
230840
2496
JF: I doceniłaś to?
LT: Tak.
LT: Tak.
04:05
(Laughter)
96
233360
4280
(Śmiech)
04:10
PM: And --
97
238400
1216
PM: I...
04:11
LT: Wait, no, it's really important
because this is another example
because this is another example
98
239640
3176
LT: Poczekaj, to naprawdę ważne,
bo to kolejny przykład tego,
bo to kolejny przykład tego,
04:14
of how women are overlooked,
put aside, marginalized.
put aside, marginalized.
99
242840
3376
jak pomijano kobiety,
odsuwano na margines.
odsuwano na margines.
04:18
There's been very little
research done on us,
research done on us,
100
246240
2776
Niewiele badań dotyczyło kobiet,
04:21
even though we volunteered lots of times.
101
249040
1976
nawet gdy zgłaszałyśmy się na ochotnika.
04:23
JF: That's for sure.
102
251040
1256
JF: Masz rację.
04:24
(Laughter)
103
252320
2616
(Śmiech)
04:26
LT: This is really exciting,
and you all will be interested in this.
and you all will be interested in this.
104
254960
3216
LT: To ekscytujące
i zainteresuje każdego z was.
i zainteresuje każdego z was.
04:30
The Harvard Medical School study has shown
105
258200
2696
Szkoła Medyczna Harvarda wykazała,
04:32
that women who have
close female friendships
close female friendships
106
260920
4216
że kobiety, które mają
bliskie przyjaciółki,
bliskie przyjaciółki,
04:37
are less likely to develop impairments --
107
265160
3616
są mniej narażone na choroby fizyczne
04:40
physical impairments as they age,
108
268800
2136
związane z wiekiem
04:42
and they are likely to be seen
to be living much more vital, exciting --
to be living much more vital, exciting --
109
270960
5496
i mają większą szansę
na lepsze, ciekawsze życie.
na lepsze, ciekawsze życie.
04:48
JF: And longer --
110
276480
1216
JF: I dłuższe.
04:49
LT: Joyful lives.
111
277720
1216
LT: Szczęśliwsze.
04:50
JF: We live five years longer than men.
112
278960
1896
JF: Żyjemy pięć lat dłużej niż mężczyźni.
04:52
LT: I think I'd trade the years for joy.
113
280880
2056
LT: Zamieniłabym te lata na radość.
04:54
(Laughter)
114
282960
2680
(Śmiech)
04:58
LT: But the most important
part is they found --
part is they found --
115
286720
2256
LT: Co najważniejsze,
05:01
the results were so exciting
and so conclusive --
and so conclusive --
116
289000
3856
a wyniki są ekscytujące i niezbite,
05:04
the researchers found
117
292880
1896
naukowcy odkryli,
05:06
that not having close female friends
is detrimental to your health,
is detrimental to your health,
118
294800
5736
że brak przyjaciółek szkodzi zdrowiu,
05:12
as much as smoking or being overweight.
119
300560
2976
tak jak palenie czy nadwaga.
05:15
JF: And there's something else, too --
120
303560
1856
JF: I jeszcze jedno ..
05:17
LT: I've said my part, so ...
121
305440
1416
LT: Ja już swoje powiedziałam...
05:18
(Laughter)
122
306880
1016
(Śmiech)
05:19
JF: OK, well, listen to my part,
because there's an additional thing.
because there's an additional thing.
123
307920
3656
JF: Posłuchaj, jest coś jeszcze.
05:23
Because they only --
for years, decades --
for years, decades --
124
311600
2176
Od dziesiątek lat
05:25
they only researched men when they
were trying to understand stress,
were trying to understand stress,
125
313800
4256
badano jedynie mężczyzn
pod wpływem stresu.
pod wpływem stresu.
05:30
only very recently have they researched
what happens to women when we're stressed,
what happens to women when we're stressed,
126
318080
4496
od niedawna badane są kobiety,
05:34
and it turns out
that when we're stressed -- women,
that when we're stressed -- women,
127
322600
4336
wygląda na to,
05:38
our bodies get flooded by oxytocin.
128
326960
3216
że podczas stresu
nasze ciało wypełnia oksytocyna.
nasze ciało wypełnia oksytocyna.
05:42
Which is a feel-good, calming,
stress-reducing hormone.
stress-reducing hormone.
129
330200
3496
Hormon poprawiający samopoczucie,
uspokajający i zmniejszający stres.
uspokajający i zmniejszający stres.
05:45
Which is also increased
when we're with our women friends.
when we're with our women friends.
130
333720
5056
Jest go więcej, gdy spędzamy
czas z przyjaciółkami.
czas z przyjaciółkami.
05:50
And I do think that's one reason
why we live longer.
why we live longer.
131
338800
3376
Uważam, że to powód
dla którego żyjemy dłużej.
dla którego żyjemy dłużej.
05:54
And I feel so bad for men
because they don't have that.
because they don't have that.
132
342200
2616
I współczuję mężczyznom,
bo oni tego nie mają.
bo oni tego nie mają.
05:56
Testosterone in men
diminishes the effects of oxytocin.
diminishes the effects of oxytocin.
133
344840
4216
Testosteron u mężczyzn
zmniejsza działanie oksytocyny.
zmniejsza działanie oksytocyny.
06:01
LT: Well, when you and I
and Dolly made "9 to 5" ...
and Dolly made "9 to 5" ...
134
349080
3216
LT: Gdy ty, ja i Dolly
nagrałyśmy "9 do 5" ...
nagrałyśmy "9 do 5" ...
06:04
JF: Oh --
135
352320
1216
JF: Oh...
06:05
LT: We laughed, we did,
we laughed so much,
we laughed so much,
136
353560
2056
LT: Uśmiałyśmy się,
06:07
we found we had so much in common
and we're so different.
and we're so different.
137
355640
2696
odkryłyśmy ile mamy wspólnego
i jak wiele się różnimy.
i jak wiele się różnimy.
06:10
Here she is, like Hollywood royalty,
138
358360
1715
Ona, królewna Hollywood.
06:12
I'm like a tough kid from Detroit,
139
360099
2077
Ja, wytrzymały dzieciak z Detroit,
06:14
[Dolly's] a Southern kid
from a poor town in Tennessee,
from a poor town in Tennessee,
140
362200
4696
(Dolly) to dziecko z Południa,
z biednego miasta w Tennessee,
z biednego miasta w Tennessee,
06:18
and we found we were so in sync as women,
141
366920
3416
i odkryłyśmy, że jesteśmy
zsynchronizowane,
zsynchronizowane,
06:22
and we must have --
142
370360
1216
i śmiałyśmy się...
06:23
we laughed -- we must have added
at least a decade onto our lifespans.
at least a decade onto our lifespans.
143
371600
6136
przedłużyłyśmy sobie życie
co najmniej o 10 lat.
co najmniej o 10 lat.
06:29
JF: I think -- we sure
crossed our legs a lot.
crossed our legs a lot.
144
377760
2776
JF: Często krzyżowałyśmy nogi.
06:32
(Laughter)
145
380560
1976
(Śmiech)
06:34
If you know what I mean.
146
382560
2616
Jeśli wiesz, co mam na myśli.
06:37
LT: I think we all know what you mean.
147
385200
2176
LT: Myślę, że wszyscy wiemy.
06:39
(Laughter)
148
387400
2016
(Śmiech)
06:41
PM: You're adding decades
to our lives right now.
to our lives right now.
149
389440
2696
PM: Dodajesz nam dziesiątki lat.
06:44
So among the books that Jane
sent us both to read on female friendship
sent us both to read on female friendship
150
392160
4936
Wśród książek od Jane
06:49
was one by a woman we admire greatly,
Sister Joan Chittister,
Sister Joan Chittister,
151
397120
3856
była jedna Siostry Joan Chttister,
bardzo przez nas podziwianej ,
bardzo przez nas podziwianej ,
06:53
who said about female friendship
152
401000
2096
która powiedziała o kobiecej przyjaźni,
06:55
that women friends
are not just a social act,
are not just a social act,
153
403120
4256
że to nie tylko akt towarzyski
06:59
they're a spiritual act.
154
407400
1896
ale akt duchowy.
07:01
Do you think of your friends as spiritual?
155
409320
2216
Uważasz swoje przyjaciółki za uduchowione?
07:03
Do they add something
spiritual to your lives?
spiritual to your lives?
156
411560
2416
Czy dodają coś duchowego do naszego życia?
07:06
LT: Spiritual -- I absolutely think that.
157
414000
4016
LT: Jak najbardziej.
07:10
Because -- especially people
you've known a long time,
you've known a long time,
158
418040
3056
Przede wszystkim u ludzi,
których długo znamy,
których długo znamy,
07:13
people you've spent time with --
159
421120
1576
z którymi spędziliśmy czas,
07:14
I can see the spiritual
essence inside them,
essence inside them,
160
422720
3056
zauważam duchową istotę,
07:17
the tenderness, the vulnerability.
161
425800
2920
delikatność, wrażliwość.
07:22
There's actually kind of a love,
an element of love in the relationship.
an element of love in the relationship.
162
430440
4176
To pewien rodzaj miłości,
element miłości w związku.
element miłości w związku.
07:26
I just see deeply into your soul.
163
434640
3656
Zaglądam ci głęboko w duszę.
07:30
PM: Do you think that, Jane --
164
438320
1456
PM: Też tak uważasz, Jane...
07:31
LT: But I have special powers.
165
439800
1560
LT: Mam te nadzwyczajne moce.
07:34
JF: Well, there's all kinds of friends.
166
442120
1896
JF: Są różne rodzaje przyjaźni.
07:36
There's business friends,
and party friends,
and party friends,
167
444040
2536
Przyjaciele z pracy,
przyjaciele do imprezowania,
przyjaciele do imprezowania,
07:38
I've got a lot of those.
168
446600
1416
Tych mam wiele.
07:40
(Laughter)
169
448040
1976
(Śmiech)
07:42
But the oxytocin-producing
friendships have ...
friendships have ...
170
450040
3880
Ale te przyjaźnie,
produkujące oksytocynę...
produkujące oksytocynę...
07:47
They feel spiritual
because it's a heart opening, right?
because it's a heart opening, right?
171
455320
4496
Są duchowe, bo otwierają serce, prawda?
07:51
You know, we go deep. And --
172
459840
1720
Sięgamy głęboko...
07:54
I find that I shed tears a lot
with my intimate friends.
with my intimate friends.
173
462840
5000
Często wylewam łzy
z bliskimi przyjaciółmi.
z bliskimi przyjaciółmi.
08:01
Not because I'm sad but because
I'm so touched and inspired by them.
I'm so touched and inspired by them.
174
469040
5296
Nie dlatego, że jestem smutna
ale dlatego, że mnie inspirują.
ale dlatego, że mnie inspirują.
08:06
LT: And you know one of you
is going to go soon.
is going to go soon.
175
474360
2280
LT: I wiesz, że jedno
z was niedługo odejdzie.
z was niedługo odejdzie.
08:09
(Laughter)
176
477120
3160
(Śmiech)
08:14
PM: Well, two of us are sitting here,
Lily, which one are you talking about?
Lily, which one are you talking about?
177
482520
4456
PM: Obie tu siedzimy,
Lily, o której mówisz?
Lily, o której mówisz?
08:19
(Laughter)
178
487000
1376
(Śmiech)
08:20
And I always think, when women
talk about their friendships,
talk about their friendships,
179
488400
2816
Myślę, że gdy kobiety
rozmawiają o przyjaźni,
rozmawiają o przyjaźni,
08:23
that men always look a little mystified.
180
491240
3256
mężczyźni są trochę zadziwieni.
08:26
What are the differences, in your opinion,
181
494520
2536
Jakie twoim zdaniem są różnice,
08:29
between men friendships
and women friendships?
and women friendships?
182
497080
2976
pomiędzy przyjaźnią mężczyzn, a kobiet ?
08:32
JF: There's a lot of difference,
183
500080
1976
JF: Różnica jest wielka,
08:34
and I think we have to have
a lot of empathy for men --
a lot of empathy for men --
184
502080
2936
i chyba trzeba mieć
wiele empatii dla mężczyzn...
wiele empatii dla mężczyzn...
08:37
(Laughter)
185
505040
1696
(Śmiech)
08:38
that they don't have what we have.
186
506760
3720
że nie mają tego, co my mamy.
08:43
Which I think may be why they die sooner.
187
511040
2536
Może dlatego umierają szybciej.
08:45
(Laughter)
188
513600
1535
(Śmiech)
08:47
I have a lot of compassion for men,
189
515159
2697
Bardzo współczuję mężczyznom,
08:49
because women, no kidding, we --
190
517880
3616
bo kobiety, bez żartów...
08:53
women's relationships, our friendships
are full disclosure, we go deep.
are full disclosure, we go deep.
191
521520
5616
kobiece związki, są pełne
ujawnienia, sięgamy głęboko.
ujawnienia, sięgamy głęboko.
08:59
They're revelatory.
192
527160
1440
Są odkrywcze.
09:01
We risk vulnerability --
this is something men don't do.
this is something men don't do.
193
529760
4336
Wystawiamy się na ryzyko,
czego mężczyźni nie robią.
czego mężczyźni nie robią.
09:06
I mean how many times
have I asked you, "Am I doing OK?"
have I asked you, "Am I doing OK?"
194
534120
3536
Jak często pytałam, czy dobrze mi idzie?
09:09
"Did I really screw up there?"
195
537680
2256
"Czy aż tak nawaliłam?"
09:11
PM: You're doing great.
196
539960
1376
PM: Idzie ci świetnie.
09:13
(Laughter)
197
541360
1096
(Śmiech)
09:14
JF: But I mean, we ask questions like that
198
542480
3136
JF: Chodzi mi o to,
że takie zadajemy pytania
że takie zadajemy pytania
09:17
of our women friends,
199
545640
1216
naszym przyjaciółkom,
09:18
and men don't.
200
546880
2016
mężczyźni tego nie robią.
09:20
You know, people describe women's
relationships as face-to-face,
relationships as face-to-face,
201
548920
3896
Ludzie opisują kobiece przyjaźnie
jako związki twarzą w twarz,
jako związki twarzą w twarz,
09:24
whereas men's friendships
are more side-by-side.
are more side-by-side.
202
552840
3016
podczas gdy męskie
są bardziej obok siebie.
są bardziej obok siebie.
09:27
LT: I mean most of the time
men don't want to reveal their emotions,
men don't want to reveal their emotions,
203
555880
3736
LT: W większości przypadków
mężczyźni nie chcą ujawnić emocji,
mężczyźni nie chcą ujawnić emocji,
09:31
they want to bury deeper feelings.
204
559640
1696
chcą pogrzebać uczucia głębiej.
09:33
I mean, that's the general,
conventional thought.
conventional thought.
205
561360
3016
To ogólna, konwencjonalna myśl.
09:36
They would rather go off in their man cave
and watch a game or hit golf balls,
and watch a game or hit golf balls,
206
564400
4536
Oni raczej uciekną do męskiej jaskini
i obejrzą mecz bądź uderzą piłkę golfową,
i obejrzą mecz bądź uderzą piłkę golfową,
09:40
or talk about sports,
or hunting, or cars or have sex.
or hunting, or cars or have sex.
207
568960
4616
porozmawiają o meczu, polowaniu,
autach albo uprawiają seks.
autach albo uprawiają seks.
09:45
I mean, it's just the kind of --
it's a more manly behavior.
it's a more manly behavior.
208
573600
3256
To bardziej męskie zachowanie.
09:48
JF: You meant --
LT: They talk about sex.
LT: They talk about sex.
209
576880
2296
JF: Masz na myśli...rozmawiają o seksie.
09:51
I meant they might have sex
210
579200
1696
LT: Nie, mogą uprawiać seks,
09:52
if they could get somebody
in their man cave to --
in their man cave to --
211
580920
2376
jeśli wezmą ze sobą kogoś
do męskiej jaskini...
do męskiej jaskini...
09:55
(Laughter)
212
583320
1760
(Laughter)
09:58
JF: You know something, though,
that I find very interesting --
that I find very interesting --
213
586360
3216
JF: Powiem ci coś, co uważam
za bardzo interesujące...
za bardzo interesujące...
10:01
and again, psychologists didn't know this
until relatively recently --
until relatively recently --
214
589600
4576
psychologowie niedawno odkryli,
10:06
is that men are born every bit
as relational as women are.
as relational as women are.
215
594200
3736
że mężczyźni urodzili się
identyczni jak kobiety.
identyczni jak kobiety.
10:09
If you look at films
of newborn baby boys and girls,
of newborn baby boys and girls,
216
597960
3616
Spójrz na filmy o nowo narodzonych
chłopcach i dziewczynkach,
chłopcach i dziewczynkach,
zauważysz, że chłopcy,
tak jak dziewczynki,
tak jak dziewczynki,
10:13
you'll see the baby boys
just like the girls,
just like the girls,
217
601600
2096
10:15
gazing into their mother's eyes,
218
603720
2336
wpatrują się w oczy mamy,
10:18
you know, needing that relational
exchange of energy.
exchange of energy.
219
606080
4176
potrzebują wymiany relacji.
10:22
When the mother looks away,
they could see the dismay on the child,
they could see the dismay on the child,
220
610280
5296
Gdy matka ucieka wzrokiem,
dziecko się niepokoi,
dziecko się niepokoi,
10:27
even the boy would cry.
221
615600
1256
nawet chłopiec zapłacze.
10:28
They need relationship.
222
616880
1856
Dzieci potrzebują związku.
10:30
So the question is why,
as they grow older, does that change?
as they grow older, does that change?
223
618760
3976
Czemu to się zmienia, gdy dorastają?
10:34
And the answer is patriarchal culture,
224
622760
2336
Odpowiedzią jest patriarchalna kultura,
10:37
which says to boys and young men
225
625120
2976
co znaczy, że dla chłopców,
10:40
that to be needing of relationship,
to be emotional with someone is girly.
to be emotional with someone is girly.
226
628120
5256
potrzeba związku, bycie
emocjonalnym jest dziewczęce.
emocjonalnym jest dziewczęce.
10:45
That a real man doesn't ask
directions or express a need,
directions or express a need,
227
633400
5656
Prawdziwy mężczyzna nie pyta
o pomoc ani nie okazuje potrzeby,
o pomoc ani nie okazuje potrzeby,
10:51
they don't go to doctors if they feel bad.
228
639080
2296
oni nie idą do lekarza, gdy źle się czują.
10:53
They don't ask for help.
229
641400
1576
Nie proszę o pomoc.
10:55
There's a quote that I really like,
230
643000
1696
Bardzo przeze mnie lubiany cytat,
10:56
"Men fear that becoming 'we'
will erase his 'I'."
will erase his 'I'."
231
644720
4736
"Mężczyźni obawiają się,
że >>my<< zamaże jego >>ja<<".
że >>my<< zamaże jego >>ja<<".
11:01
You know, his sense of self.
232
649480
1696
Jego samo-świadomość.
11:03
Whereas women's sense of self
has always been kind of porous.
has always been kind of porous.
233
651200
4496
Kobieca świadomość własnego ja
zawsze była jakby nieszczelna.
zawsze była jakby nieszczelna.
11:07
But our "we" is our saving grace,
234
655720
3816
Ale nasze "my" jest naszym jedynym atutem,
11:11
it's what makes us strong.
235
659560
2456
to coś, co powoduje, że jesteśmy silne.
11:14
It's not that we're better than men,
236
662040
1736
Nie jesteśmy lepsze od mężczyzn,
11:15
we just don't have
our masculinity to prove.
our masculinity to prove.
237
663800
2048
po prostu nie mamy
do udowodnienia męskości.
do udowodnienia męskości.
11:18
LT: And, well --
238
666440
1216
LT: Cóż...
11:19
JF: That's a Gloria Steinem quote.
239
667680
1656
JF: To cytat Glorii Steinem,
pozwala wyrazić nasze człowieczeństwo.
pozwala wyrazić nasze człowieczeństwo.
11:21
So we can express our humanity --
LT: I know who Gloria Steinem is.
LT: I know who Gloria Steinem is.
240
669360
3376
LT: Wiek, kto to jest Gloria Steinem.
11:24
JF: I know you know who she is,
but I think it's a --
but I think it's a --
241
672760
2477
JF: Wiem, że wiesz.
11:27
(Laughter)
242
675261
2035
(Śmiech)
11:29
No, but it's a great quote, I think.
243
677320
1856
Myślę, że to piękny cytat.
11:31
We're not better than men, we just
don't have our masculinity to prove.
don't have our masculinity to prove.
244
679200
4256
Nie jesteśmy lepsze od mężczyzn,
tylko nie mamy męskości do udowodnienia.
tylko nie mamy męskości do udowodnienia.
11:35
And that's really important.
245
683480
1376
I to jest bardzo ważne.
11:36
LT: But men are
so inculcated in the culture
so inculcated in the culture
246
684880
2576
LT: Kultura wpaja mężczyznom,
11:39
to be comfortable in the patriarchy.
247
687480
3136
że mają czuć się
komfortowo w patriarchacie.
komfortowo w patriarchacie.
11:42
And we've got to make
something different happen.
something different happen.
248
690640
2936
Wprowadzenie zmian zależy od nas.
11:45
JF: Women's friendships
are like a renewable source of power.
are like a renewable source of power.
249
693600
4176
JF: Kobieca przyjaźń to
odnawialne źródło energii.
odnawialne źródło energii.
11:49
LT: Well, that's what's exciting
about this subject.
about this subject.
250
697800
2456
LT: Dlatego ten temat jest ekscytujący.
11:52
It's because our friendships --
251
700280
1536
Ponieważ nasza przyjaźń,
11:53
female friendships
are just a hop to our sisterhood,
are just a hop to our sisterhood,
252
701840
4616
kobieca przyjaźń to skok
w kobiecą solidarność,
w kobiecą solidarność,
11:58
and sisterhood can be
a very powerful force,
a very powerful force,
253
706480
3416
a kobieca solidarność
może być potężną siłą,
może być potężną siłą,
12:01
to give the world --
254
709920
1416
by dać światu...
12:03
to make it what it should be --
255
711360
1816
zmienić go, jak należy.
12:05
the things that humans desperately need.
256
713200
2920
jakiego ludzie koniecznie potrzebują.
12:08
PM: It is why we're talking about it,
257
716840
1816
PM: Dlatego o tym rozmawiamy,
12:10
because women's friendships are,
258
718680
1696
ponieważ kobiece przyjaźnie,
12:12
as you said, Jane,
259
720400
1216
są tak, jak mówisz, Jane,
12:13
a renewable source of power.
260
721640
1336
odnawialnym źródłem energii.
12:15
So how do we use that power?
261
723000
1480
Jak wykorzystujemy tę energię?
12:17
JF: Well, women are the fastest growing
demographic in the world,
demographic in the world,
262
725760
3376
JF: Kobiet robi się coraz więcej,
12:21
especially older women.
263
729160
1216
głównie starszych kobiet.
12:22
And if we harness our power,
we can change the world.
we can change the world.
264
730400
4056
I jeśli zaprzęgniemy naszą siłę,
możemy zmienić świat.
możemy zmienić świat.
12:26
And guess what? We need to.
265
734480
1536
I wiesz, co? Musimy to zrobić.
12:28
(Applause)
266
736040
2136
(Brawa)
12:30
And we need to do it soon.
267
738200
1296
I musimy się pospieszyć.
12:31
And one of the things
that we need to do --
that we need to do --
268
739520
2496
Jedną z rzeczy, którą musimy zrobić,
12:34
and we can do it as women --
269
742040
1536
i możemy, będąc kobietami,
12:35
for one thing, we kind of set
the consumer standards.
the consumer standards.
270
743600
3096
to ustalić standardy konsumenta.
12:38
We need to consume less.
271
746720
2416
Musimy konsumować mniej.
12:41
We in the Western world
need to consume less
need to consume less
272
749160
2976
My, w świecie Zachodu,
musimy konsumować mniej,
musimy konsumować mniej,
12:44
and when we buy things, we need to
buy things that are made locally,
buy things that are made locally,
273
752160
3216
powinniśmy kupować produkty lokalne,
12:47
when we buy food, we need to buy food
that's grown locally.
that's grown locally.
274
755400
3096
kupować lokalne jedzenie.
12:50
We are the ones
that need to get off the grid.
that need to get off the grid.
275
758520
3216
To my powinniśmy się odłączyć
od sieci energetycznych.
od sieci energetycznych.
12:53
We need to make ourselves
independent from fossil fuels.
independent from fossil fuels.
276
761760
5736
Musimy się uniezależnić
od paliwa kopalnego.
od paliwa kopalnego.
12:59
And the fossil fuel companies --
277
767520
1976
I spółek paliwowych...
13:01
the Exxons and the Shell Oils
and those bad guys --
and those bad guys --
278
769520
3136
Exxons, Shell Oils i inne ciemne typy,
13:04
cause they are --
279
772680
1216
będą nam wmawiać, że się nie da,
13:05
are going to tell us that we can't do it
without going back to the Stone Age.
without going back to the Stone Age.
280
773920
3856
chyba żeby się cofnąć
do epoki kamienia łupanego.
do epoki kamienia łupanego.
13:09
You know, that the alternatives
just aren't quite there yet,
just aren't quite there yet,
281
777800
2856
Że nie ma alternatywnych rozwiązań,
13:12
and that's not true.
282
780680
1336
to nieprawda.
13:14
There are countries in the world right now
283
782040
2056
Są państwa na świecie
13:16
that are living mostly on renewable
energy and doing just fine.
energy and doing just fine.
284
784120
3336
używające głównie odnawialnych
źródeł energii i radzą sobie.
źródeł energii i radzą sobie.
13:19
And they tell us that if we do
wean ourselves from fossil fuel
wean ourselves from fossil fuel
285
787480
4136
Wmawia się nam, że jeśli odstąpimy
od paliwa kopalnego,
od paliwa kopalnego,
13:23
that we're going to be
back in the Stone Age,
back in the Stone Age,
286
791640
2136
cofniemy się do epoki kamiennej.
13:25
and in fact, if we begin
to use renewable energy,
to use renewable energy,
287
793800
4176
A tak naprawdę, jeśli zaczniemy
używać odnawialnych źródeł energii
używać odnawialnych źródeł energii
13:30
and not drill in the Arctic,
and not drill --
and not drill --
288
798000
2166
i przestaniemy wiercić Arktykę...
13:32
LT: Oh, boy.
289
800190
1166
LT: O rany.
13:33
JF: And not drill
in the Alberta tar sands --
in the Alberta tar sands --
290
801380
2116
JF: I wiercić w piaskach Alberty...
13:35
Right.
291
803520
1216
Właśnie.
13:36
That we will be --
292
804760
1240
Da nam to
13:38
there will be more democracy
and more jobs and more well-being,
and more jobs and more well-being,
293
806040
3376
więcej demokracji, pracy i dobrobytu,
13:41
and it's women that are
going to lead the way.
going to lead the way.
294
809440
2216
i to kobiety utorują drogę.
13:43
LT: Maybe we have the momentum
to start a third-wave feminist movement
to start a third-wave feminist movement
295
811680
4376
LT: Może czas rozpocząć
trzecią falę ruchów feministycznych
trzecią falę ruchów feministycznych
13:48
with our sisterhood around the world,
296
816080
2576
z feministkami z całego świata,
13:50
with women we don't see,
women we may never meet,
women we may never meet,
297
818680
3176
z kobietami, których nie widzimy,
których nigdy nie spotkamy,
których nigdy nie spotkamy,
13:53
but we join together that way,
298
821880
2496
ale połączymy się,
bo Arystoteles powiedział,
13:56
because --
299
824400
1216
13:57
Aristotle said --
300
825640
1200
13:59
most people --
301
827920
1216
że większość ludzi
14:01
people would die without male friendships.
302
829160
2896
umarłaby bez męskiej przyjaźni.
14:04
And the operative word here was "male."
303
832080
3256
i słowo-klucz to "męski".
14:07
Because they thought that friendships
should be between equals
should be between equals
304
835360
2936
Oni uważali, że przyjaźń
powinna być pomiędzy równymi,
powinna być pomiędzy równymi,
14:10
and women were not considered equal --
305
838320
2216
a kobiety nie były uważane za równe...
14:12
JF: They didn't think
we had souls even, the Greeks.
we had souls even, the Greeks.
306
840560
2456
JF: Grecy nawet myśleli,
że nie mamy duszy.
że nie mamy duszy.
14:15
LT: No, exactly. That shows you
just how limited Aristotle was.
just how limited Aristotle was.
307
843040
3856
LT: Właśnie. To pokazuje,
jak ograniczony był Arystoteles.
jak ograniczony był Arystoteles.
14:18
(Laughter)
308
846920
1680
(Śmiech)
14:21
And wait, no, here's the best part.
309
849520
1896
Poczekaj, jeszcze najlepsza część.
14:23
It's like, you know,
men do need women now.
men do need women now.
310
851440
3616
Mężczyźni teraz potrzebują kobiet.
14:27
The planet needs women.
311
855080
2136
Cała planeta potrzebuje kobiet.
14:29
The US Constitution needs women.
312
857240
2456
Konstytucja USA potrzebuje kobiet.
14:31
We are not even in the Constitution.
313
859720
2776
Nas nawet nie ma w Konstytucji.
14:34
JF: You're talking about
the Equal Rights Amendment.
the Equal Rights Amendment.
314
862520
2456
JF: Mówisz o Nowelizacji o Równości Praw.
14:37
LT: Right.
315
865000
1158
LT: Zgadza się.
14:38
Justice Ginsberg said something like --
316
866182
3898
Justice Ginsberg powiedział,
14:43
every constitution that's been written
since the end of World War II
since the end of World War II
317
871920
3576
że każda konstytucja napisana
po II Wojnie Światowej
po II Wojnie Światowej
14:47
included a provision that made women
citizens of equal stature,
citizens of equal stature,
318
875520
4976
zawiera postanowienia o równości kobiet,
14:52
but ours does not.
319
880520
1696
ale nasza konstytucja nie.
14:54
So that would be a good place to start.
320
882240
1896
Od tego można zacząć.
14:56
Very, very mild --
321
884160
2056
Bardzo, bardzo delikatnie...
14:58
JF: Right.
322
886240
1216
JF: Prawda.
14:59
(Applause)
323
887480
1200
(Brawa)
15:02
And gender equality, it's like a tide,
324
890200
2656
Równość płci jest jak fala,
15:04
it would lift all boats, not just women.
325
892880
1936
uniesie statki, nie tylko kobiety.
15:06
PM: Needing new role models
on how to do that.
on how to do that.
326
894840
2536
PM: Potrzeba nowych wzorów.
15:09
How to be friends,
327
897400
1416
Jak być przyjaciółmi,
15:10
how to think about our power
in different ways,
in different ways,
328
898840
2896
jak inaczej myśleć o naszej sile,
15:13
as consumers,
329
901760
1216
jako konsumentów,
15:15
as citizens of the world,
330
903000
1656
jako obywateli świata,
15:16
and this is what makes Jane and Lily
331
904680
2416
i dlatego Jane i Lily
15:19
a role model of how
women can be friends --
women can be friends --
332
907120
2736
są modelami kobiecej przyjaźni
15:21
for a very long time,
333
909880
1616
przez bardzo długi czas,
15:23
and even if they occasionally disagree.
334
911520
2416
choć czasami nie zgadzają się ze sobą.
15:25
Thank you.
335
913960
1200
Dziękuję.
15:28
Thank you both.
336
916360
1216
Dziękuję wam obu.
15:29
(Applause)
337
917600
1216
(Brawa)
15:30
JF: Thanks.
338
918840
1200
JF: Dzięki.
15:35
LT: Thank you.
339
923560
1216
LT: Dziękuję.
15:36
JF: Thank you.
340
924800
1200
JF: Dziękuję.
15:38
(Applause)
341
926053
5067
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKERS
Jane Fonda - Actor and activistJane Fonda has had three extraordinary careers (so far): Oscar-winning actor, fitness guru, impassioned activist.
Why you should listen
Jane Fonda is an actor, author, producer and activist supporting environmental issues, peace and female empowerment. She founded the Georgia Campaign for Adolescent Pregnancy Prevention, and established the Jane Fonda Center for Adolescent Reproductive Health at Emory. She cofounded the Women’s Media Center, and sits on the board of V-Day, a global effort to stop violence against women and girls.
Fonda's remarkable screen and stage career includes two Best Actress Oscars, an Emmy, a Tony Award nomination and an Honorary Palme d’Or from the Cannes Film Festival. Offstage, she revolutionized the fitness industry in the 1980s with Jane Fonda’s Workout — the all-time top-grossing home video. She has written a best-selling memoir, My Life So Far, and Prime Time, a comprehensive guide to living life to the fullest.
Jane Fonda | Speaker | TED.com
Lily Tomlin - Comedian and actor
Lily Tomlin has been honored by the Kennedy Center and awarded the Mark Twain Prize -- and she's still making vital, hilarious comedy.
Why you should listen
Throughout her extraordinary career, Lily Tomlin has won seven Emmys; a Tony for her one-woman Broadway show, Appearing Nitely; a second Tony for Best Actress; a Drama Desk Award and an Outer Critics' Circle Award for her one-woman performance in Jane Wagner’s The Search for Signs of Intelligent Life in the Universe; a Grammy for her comedy album, This Is a Recording; and two Peabody Awards, the first for the ABC television special, Edith Ann’s Christmas: Just Say Noël, and the second for narrating and executive producing the HBO film, The Celluloid Closet. In 2003, she received the Mark Twain Prize for American Humor, and in December 2014 she was the recipient of the prestigious Kennedy Center Honors in Washington DC.
She made her film debut in Robert Altman's Nashville, and gave a generation-defining performance alongside Dolly Parton and Jane Fonda in the workplace revenge comedy 9 to 5.
Lily Tomlin | Speaker | TED.com