TEDMED 2014
Nadine Burke Harris: How childhood trauma affects health across a lifetime
Nadine Burke Harris: Si traumat e vegjëlisë ndikojnë shëndetin gjatë gjithë jetës
Filmed:
Readability: 5.1
6,760,359 views
Trauma fëminore nuk është diçka që ju e kaloni kur rriteni. Pediaterja Nadine Burke Harris shpjegon se stresi i përsëritur i abuzimit, neglizhimit dhe prindërve me probleme të shëndetit mendor apo abuzimit me drogat, ka efekte reale të prekshme në zhvillimin e trurit. Kjo shpaloset gjatë gjithë jetës, deri në pikën ku ata që kane përjetuar nivele të larta të traumës kanë rrezik të trefishtë për sëmundje të zemrës dhe kancer të mushkërive . Një thirrje e pasionuar për mjekësi pediatrike qe të përballet drejtperdrejt me parandalimin dhe trajtimin e traumave.
Nadine Burke Harris - Pediatrician
Nadine Burke Harris’ healthcare practice focuses on a little-understood, yet very common factor in childhood that can profoundly impact adult-onset disease: trauma. Full bio
Nadine Burke Harris’ healthcare practice focuses on a little-understood, yet very common factor in childhood that can profoundly impact adult-onset disease: trauma. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
In the mid-'90s,
0
653
1612
Në mesin e viteve 90
00:14
the CDC and Kaiser Permanente
1
2265
2607
CDC dhe Kaiser Permanente
00:17
discovered an exposure
that dramatically increased the risk
that dramatically increased the risk
2
4872
4120
zbuluan një anomali
që rrit në mënyrë dramatike rrezikun
që rrit në mënyrë dramatike rrezikun
00:21
for seven out of 10 of the leading
causes of death in the United States.
causes of death in the United States.
3
8992
5421
për shtatë nga 10 shkaqet
kryesore të vdekjeve në SHBA.
kryesore të vdekjeve në SHBA.
00:27
In high doses, it affects
brain development,
brain development,
4
14953
3391
Në doza të mëdha, ajo ndikon
zhvillimin e trurit,
zhvillimin e trurit,
00:30
the immune system, hormonal systems,
5
18344
3667
sistemin imunitar dhe atë hormonal
00:34
and even the way our DNA
is read and transcribed.
is read and transcribed.
6
22011
4673
dhe po ashtu mënyrën se si ADN-ja
jonë lexohet dhe transkriptohet.
jonë lexohet dhe transkriptohet.
00:38
Folks who are exposed in very high doses
7
26684
3521
Njerëzit që janë të prekur nga kjo
anomali në doza shumë të mëdha
anomali në doza shumë të mëdha
00:42
have triple the lifetime risk
of heart disease and lung cancer
of heart disease and lung cancer
8
30205
4087
kanë trefish rrezik jete nga sëmundje
kardiake, kancer të mushkërisë,
kardiake, kancer të mushkërisë,
00:46
and a 20-year difference
in life expectancy.
in life expectancy.
9
34292
4659
dhe një lëkundje 20 vjeçare
të pritshmërisë së jetesës.
të pritshmërisë së jetesës.
00:52
And yet, doctors today are not trained
in routine screening or treatment.
in routine screening or treatment.
10
39911
5682
Veç kësaj, doktorët nuk janë të trajnuar
për ekzaminim ditor dhe shërim.
për ekzaminim ditor dhe shërim.
00:58
Now, the exposure I'm talking about is
not a pesticide or a packaging chemical.
not a pesticide or a packaging chemical.
11
46203
5355
Anomalia për të cilën po flas,
nuk është diçka kimikale.
nuk është diçka kimikale.
01:03
It's childhood trauma.
12
51558
2430
Është trauma e fëmijërisë.
01:07
Okay. What kind of trauma
am I talking about here?
am I talking about here?
13
54968
2718
Për çfarë traume po flasim?
01:09
I'm not talking about failing a test
or losing a basketball game.
or losing a basketball game.
14
57686
4309
Nuk po flas për të dështuarit në provim,
ose për humbjen e një lojë basketbolli.
ose për humbjen e një lojë basketbolli.
01:14
I am talking about threats
that are so severe or pervasive
that are so severe or pervasive
15
61995
4741
Po flas për kërcënime aq të ashpra
e depërtuese
e depërtuese
01:18
that they literally get under our skin
and change our physiology:
and change our physiology:
16
66736
4597
që në kuptimin e parë të fjalës
na percojne e na e ndërrojnë fiziologjinë
na percojne e na e ndërrojnë fiziologjinë
01:23
things like abuse or neglect,
17
71333
2392
gjërat si : abuzimi, neglizhenca
01:25
or growing up with a parent
who struggles with mental illness
who struggles with mental illness
18
73725
3770
ose të rritesh me një prind që
vuan nga ndonjë sëmundje mendore
vuan nga ndonjë sëmundje mendore
01:29
or substance dependence.
19
77495
1982
ose i varur nga substance narkotike.
01:32
Now, for a long time,
20
79887
1557
Për një kohë të gjatë,
01:33
I viewed these things in the way
I was trained to view them,
I was trained to view them,
21
81444
2997
i kam vështruar këto gjëra në mënyrën
që u trajnova ti vështroj:
që u trajnova ti vështroj:
01:36
either as a social problem --
refer to social services --
refer to social services --
22
84441
4092
ose si problem social
- referuar në sherbimet sociale
- referuar në sherbimet sociale
01:40
or as a mental health problem --
refer to mental health services.
refer to mental health services.
23
88533
4583
ose si problem shëndetësor mendor
- referuar në shërbime mjekësore.
- referuar në shërbime mjekësore.
01:46
And then something happened
to make me rethink my entire approach.
to make me rethink my entire approach.
24
94088
5688
Më pas ndodhi diçka që më bëri
të rishikoj të tërë qasjen time.
të rishikoj të tërë qasjen time.
01:51
When I finished my residency,
25
99776
1872
Kur mbarova stazhin,
01:53
I wanted to go someplace
where I felt really needed,
where I felt really needed,
26
101648
3724
doja të shkoj në ndonjë vend
ku ndihesha e nevojshme
ku ndihesha e nevojshme
01:57
someplace where I could make a difference.
27
105372
3158
një vend ku do të mund të bëja ndryshimin.
02:00
So I came to work for
California Pacific Medical Center,
California Pacific Medical Center,
28
108530
3116
Dhe shkova të punoj për Qendrën
Mjekësore California Pacific,
Mjekësore California Pacific,
02:03
one of the best private hospitals
in Northern California,
in Northern California,
29
111646
3826
një nga spitalet private më të mira
në Kaliforninë Veriore,
në Kaliforninë Veriore,
02:07
and together, we opened a clinic
in Bayview-Hunters Point,
in Bayview-Hunters Point,
30
115472
4528
dhe bashkë, hapëm një klinikë
në Bayview-Hunters Point,
në Bayview-Hunters Point,
02:12
one of the poorest, most underserved
neighborhoods in San Francisco.
neighborhoods in San Francisco.
31
120000
3733
një nga lagjet më të varfëra dhe
të lëna pas dore në San Francisko.
të lëna pas dore në San Francisko.
02:16
Now, prior to that point,
32
124263
1855
Përpara se të flasim për këtë,
02:18
there had been only
one pediatrician in all of Bayview
one pediatrician in all of Bayview
33
126118
2862
ishte vetëm një pediatër në tërë Bayview
02:21
to serve more than 10,000 children,
34
128980
3443
për të shërbyer më shumë se 10,000 fëmijë,
02:24
so we hung a shingle, and we were able
to provide top-quality care
to provide top-quality care
35
132423
4649
pra iu zhytëm punës, dhe dhamë
cilësi të mrekullueshme mjekimi
cilësi të mrekullueshme mjekimi
02:29
regardless of ability to pay.
36
137072
1985
pa marrë parasysh mundësitë financiare.
02:31
It was so cool. We targeted
the typical health disparities:
the typical health disparities:
37
139057
4162
Ishte diçka aq e bukur. Vumë në shënjestër
pabarazitë tipike në shëndetësi
pabarazitë tipike në shëndetësi
02:35
access to care, immunization rates,
asthma hospitalization rates,
asthma hospitalization rates,
38
143219
4807
qasjen në mjekim, normat e vaksinimit,
normat e shtruarjes në spital për azmën,
normat e shtruarjes në spital për azmën,
02:40
and we hit all of our numbers.
39
148026
2157
dhe thyem gjitha rekordet.
02:42
We felt very proud of ourselves.
40
150183
2613
U ndiem shumë krenarë me veten.
02:45
But then I started noticing
a disturbing trend.
a disturbing trend.
41
153446
3181
Por pastaj, fillova të vërej një
trend shqetësues.
trend shqetësues.
02:48
A lot of kids were being
referred to me for ADHD,
referred to me for ADHD,
42
156627
3890
Shumë fëmijë referoheshin tek unë
për " Çrregullime Në Koncentrim dhe
për " Çrregullime Në Koncentrim dhe
02:52
or Attention Deficit
Hyperactivity Disorder,
Hyperactivity Disorder,
43
160517
2997
Hiperaktivitet " (ADHD)
por në fakt, kur bëra një
por në fakt, kur bëra një
02:55
but when I actually did
a thorough history and physical,
a thorough history and physical,
44
163514
4882
kërkim të thellë historik dhe fizik
03:00
what I found was that
for most of my patients,
for most of my patients,
45
168396
3199
ajo çka gjeta është që
shumë nga pacientët e mi
shumë nga pacientët e mi
03:03
I couldn't make a diagnosis of ADHD.
46
171595
3039
nuk i diagnostikoja dot me ADHD.
03:07
Most of the kids I was seeing
had experienced such severe trauma
had experienced such severe trauma
47
175264
5570
Shumë nga fëmijët që i kontrolloja
kishin përjetuar një traumë aq të fortë
kishin përjetuar një traumë aq të fortë
03:13
that it felt like something else
was going on.
was going on.
48
180834
3390
saqë e ndjeja se diçka tjetër po ndodhte.
03:16
Somehow I was missing something important.
49
184224
3982
Disi, po më shpëtonte diçka e rëndësishme.
03:21
Now, before I did my residency,
I did a master's degree in public health,
I did a master's degree in public health,
50
189516
3801
Para se te filloja stazhin,
mbarova masterin në shëndetësi publike
mbarova masterin në shëndetësi publike
03:25
and one of the things that they teach you
in public health school
in public health school
51
193317
3093
dhe një nga gjërat që të mësojnë në
shkollë publike shëndetësie
shkollë publike shëndetësie
03:28
is that if you're a doctor
52
196410
1885
është se, nëse je doktor
03:30
and you see 100 kids
that all drink from the same well,
that all drink from the same well,
53
198295
3784
dhe sheh 100 fëmijë duke pirë
nga i njejti pus
nga i njejti pus
03:34
and 98 of them develop diarrhea,
54
202079
3398
dhe 98ve iu shfaqet diarrhea
03:37
you can go ahead
and write that prescription
and write that prescription
55
205477
2286
mund të fillosh e t'ju shkruash receta
03:39
for dose after dose
after dose of antibiotics,
after dose of antibiotics,
56
207763
4329
antibiotikësh dozë pas doze
03:44
or you can walk over and say,
"What the hell is in this well?"
"What the hell is in this well?"
57
212092
5823
ose të shkosh në vend e të thuash:
"Ç'dreqin ka në këtë pus?"
"Ç'dreqin ka në këtë pus?"
03:50
So I began reading everything that
I could get my hands on
I could get my hands on
58
217915
3793
Pra, fillova të lexoj gjithçka që
më vinte në duar
më vinte në duar
03:53
about how exposure to adversity
59
221708
2554
për se si ekspozimi ndaj fatkeqësive
03:56
affects the developing brains
and bodies of children.
and bodies of children.
60
224262
3479
ndikon mendjen dhe trupin në zhvillim
të një fëmije.
të një fëmije.
03:59
And then one day,
my colleague walked into my office,
my colleague walked into my office,
61
227741
3905
Dhe një ditë, kolegu im hyri
te zyra ime dhe tha:
te zyra ime dhe tha:
04:03
and he said, "Dr. Burke,
have you seen this?"
have you seen this?"
62
231646
4414
"Dr. Burke, a e keni parë këtë?"
04:09
In his hand was a copy
of a research study
of a research study
63
236900
4002
Në dorën e tij kishte një kopje
të një studimi
të një studimi
04:13
called the Adverse Childhood
Experiences Study.
Experiences Study.
64
240902
3217
i quajtur "Studim i përvojave
të fatkeqësive gjatë fëmijërisë"
të fatkeqësive gjatë fëmijërisë"
04:16
That day changed my clinical practice
and ultimately my career.
and ultimately my career.
65
244569
7123
Ajo ditë ma ndërroi praktiken në klinikë,
e përfundimisht edhe karrieren time.
e përfundimisht edhe karrieren time.
04:24
The Adverse Childhood Experiences Study
66
252465
2108
Studimi rreth përvojave të fatkeqësisë
gjatë fëmijërisë
gjatë fëmijërisë
04:26
is something that everybody
needs to know about.
needs to know about.
67
254573
3232
është diçka që çdokush duhet ta njohë.
04:30
It was done by Dr. Vince Felitti at Kaiser
and Dr. Bob Anda at the CDC,
and Dr. Bob Anda at the CDC,
68
257805
5331
E kishte bëre Dr Vince Felitti në Kaiser
dhe Dr. Bob Anda në CDC,
dhe Dr. Bob Anda në CDC,
04:35
and together, they asked 17,500 adults
about their history of exposure
about their history of exposure
69
263136
8198
dhe së bashku kanë marrë në pyetje
17,500 të rritur rreth përvojave të tyre
17,500 të rritur rreth përvojave të tyre
04:43
to what they called "adverse
childhood experiences," or ACEs.
childhood experiences," or ACEs.
70
271334
4717
rreth asaj që ata e quajtën :
"fatkeqësi fëmijërore" (ACE)
"fatkeqësi fëmijërore" (ACE)
04:49
Those include physical, emotional,
or sexual abuse;
or sexual abuse;
71
276911
3927
Këto përfshinin abuzime fizike, emocionale
ose seksuale;
ose seksuale;
04:53
physical or emotional neglect;
72
280838
3926
papërfillshmëri fizike ose emocionale;
04:56
parental mental illness,
substance dependence, incarceration;
substance dependence, incarceration;
73
284764
3094
sëmundje mendore të prindërve,
varësi ndaj lëndëve narkotike, burg;
varësi ndaj lëndëve narkotike, burg;
05:00
parental separation or divorce;
74
287858
2779
ndarje e prindërve ose divorc;
05:02
or domestic violence.
75
290637
2535
ose dhunë familjare.
05:05
For every yes, you would get
a point on your ACE score.
a point on your ACE score.
76
293172
4436
Për çdo përgjigje pozitive,
merrnin një pikë në rezultatin e ACE.
merrnin një pikë në rezultatin e ACE.
05:09
And then what they did
77
297608
1508
Çfarë bënë pastaj
05:11
was they correlated these ACE scores
against health outcomes.
against health outcomes.
78
299116
5250
ishte ndërlidhja e këtyre rezultateve ACE
kundrejt pasojave shëndetësore.
kundrejt pasojave shëndetësore.
05:17
What they found was striking.
79
304836
2837
Çfarë ata gjetën ishte e habitshme.
05:19
Two things:
80
307673
1295
Dy gjëra:
05:21
Number one, ACEs are incredibly common.
81
308968
4262
Numër një: ACE-t janë mëse të zakonshme.
05:25
Sixty-seven percent of the population
had at least one ACE,
had at least one ACE,
82
313230
6804
67 përqind e popullatës kishte së paku
një ACE,
një ACE,
05:32
and 12.6 percent, one in eight,
had four or more ACEs.
had four or more ACEs.
83
320034
5839
dhe 12,6 përqind, ose 1 nga 8 kishin katër
ose më shumë ACE.
ose më shumë ACE.
05:38
The second thing that they found
84
326692
2279
Gjëja e dytë që gjetën ishte
05:41
was that there was
a dose-response relationship
a dose-response relationship
85
328971
3462
një mardhënie "dozë-reagim"
05:44
between ACEs and health outcomes:
86
332433
4600
ndërmjet ACE-ve dhe pasojave.
05:49
the higher your ACE score,
the worse your health outcomes.
the worse your health outcomes.
87
337033
3919
Sa më i madh rezultati i ACE-së,
aq më të rënda pasojat shëndetësore.
aq më të rënda pasojat shëndetësore.
05:53
For a person with an ACE score
of four or more,
of four or more,
88
340952
3251
Për një njeri me rezultat ACE me
katër ose më shumë
katër ose më shumë
05:56
their relative risk of chronic
obstructive pulmonary disease
obstructive pulmonary disease
89
344203
3692
rreziku i sëmundjeve kronike bllokuese
të mushkërive
të mushkërive
06:00
was two and a half times that
of someone with an ACE score of zero.
of someone with an ACE score of zero.
90
347895
4551
ishte 2 herë e gjysëm më i madh se
tek një njeri me rezultat ACE zero.
tek një njeri me rezultat ACE zero.
06:05
For hepatitis, it was also
two and a half times.
two and a half times.
91
353096
3274
Për hepatit, po ashtu 2 herë e gjysëm
më i madh.
më i madh.
06:08
For depression, it was
four and a half times.
four and a half times.
92
356370
3320
Për depresion, 4 herë e gjysëm.
06:11
For suicidality, it was 12 times.
93
359690
3433
Për vetëvrasje, 12 herë.
06:15
A person with an ACE score
of seven or more
of seven or more
94
363123
3165
Një njeri me rezultat ACE me shtatë
ose më shumë
ose më shumë
06:18
had triple the lifetime risk
of lung cancer
of lung cancer
95
366288
4570
kishte trefish më shumë
rrezik për jetën nga kanceri i mushkërive.
rrezik për jetën nga kanceri i mushkërive.
06:23
and three and a half times the risk
of ischemic heart disease,
of ischemic heart disease,
96
370858
3971
dhe 3 herë e gjysëm rrezik për
sëmundje kardiake ishemike.
sëmundje kardiake ishemike.
06:27
the number one killer
in the United States of America.
in the United States of America.
97
374829
3145
vrasësi numër një në SHBA.
06:31
Well, of course this makes sense.
98
379124
2763
Patjetër që kjo ka kuptim.
06:34
Some people looked at this data
and they said, "Come on.
and they said, "Come on.
99
381887
4667
Disa njerëz panë këto të dhëna
dhe thanë : "Shiko.
dhe thanë : "Shiko.
06:38
You have a rough childhood,
you're more likely to drink and smoke
you're more likely to drink and smoke
100
386554
4822
Nëse ke pasur fëmijëri të vështirë, ke
më shumë gjasa të pish alkool,
më shumë gjasa të pish alkool,
06:43
and do all these things
that are going to ruin your health.
that are going to ruin your health.
101
391376
2815
e të tymosesh dhe te bësh gjithe
ato gjëra që të shkaterrojnë shëndetin.
ato gjëra që të shkaterrojnë shëndetin.
06:46
This isn't science.
This is just bad behavior."
This is just bad behavior."
102
394191
3795
Kjo nuk është shkencë.
Është thjesht sjellje e keqe."
Është thjesht sjellje e keqe."
06:50
It turns out this is exactly
where the science comes in.
where the science comes in.
103
398486
5239
Eshtë pikërisht këtu ku ndërhyn shkenca.
06:55
We now understand
better than we ever have before
better than we ever have before
104
403725
4654
Tani e kuptojmë më mirë se kurrë,
07:00
how exposure to early adversity
105
408379
3252
se si fatkeqësitë e hershme
07:03
affects the developing brains
and bodies of children.
and bodies of children.
106
411631
3088
prekin zhvillimin e trurit
dhe trupin e fëmijëve.
dhe trupin e fëmijëve.
07:06
It affects areas like
the nucleus accumbens,
the nucleus accumbens,
107
414719
2786
Prek "nucleus accumbens" (nga lat.
bërthamën e mbështetur)
bërthamën e mbështetur)
07:09
the pleasure and reward
center of the brain
center of the brain
108
417505
2531
qendra e kënaqësive dhe
shpërblimeve në tru
shpërblimeve në tru
07:12
that is implicated
in substance dependence.
in substance dependence.
109
420036
2646
e cila është e përfshirë në
varësine nga drogat.
varësine nga drogat.
07:14
It inhibits the prefrontal cortex,
110
422682
2722
Ajo frenon koren parafrontale
07:17
which is necessary for impulse control
and executive function,
and executive function,
111
425404
4057
që është e nevojshme për kontrollimin
e impulseve dhe funksioneve ekzekutive
e impulseve dhe funksioneve ekzekutive
07:21
a critical area for learning.
112
429461
2067
një hapësirë kritike për të mësuarit.
07:23
And on MRI scans,
113
431528
1688
Në skanerat MRI
07:25
we see measurable differences
in the amygdala,
in the amygdala,
114
433216
3988
vërejmë dallime të matshme në amigdala,
07:29
the brain's fear response center.
115
437204
2642
qendren e pergjigjes se frikes.
07:32
So there are real neurologic reasons
116
440246
3520
Pra ka arsye të dukshme neurologjike
07:35
why folks exposed
to high doses of adversity
to high doses of adversity
117
443766
3530
se pse njerëzit të ekspozuar në doza
të mëdha të fatkeqësisë
të mëdha të fatkeqësisë
07:39
are more likely to engage
in high-risk behavior,
in high-risk behavior,
118
447296
3297
kanë më shumë gjasa të shfaqin
sjellje me rrezikshmëri të lartë,
sjellje me rrezikshmëri të lartë,
07:42
and that's important to know.
119
450593
1904
dhe kjo është e rëndësishme ta dijmë.
07:44
But it turns out that even if you don't
engage in any high-risk behavior,
engage in any high-risk behavior,
120
452497
5619
Por del që edhe pse nuk shfaqin
sjellje me rrezikshmëri të lartë,
sjellje me rrezikshmëri të lartë,
07:50
you're still more likely
to develop heart disease or cancer.
to develop heart disease or cancer.
121
458116
5141
ka më shumë gjasa që individët të
zhvillojnë sëmundje zemre ose kancer.
zhvillojnë sëmundje zemre ose kancer.
07:56
The reason for this has to do with
the hypothalamic–pituitary–adrenal axis,
the hypothalamic–pituitary–adrenal axis,
122
464101
5925
Arsyeja ka të bëjë me aksin
hypotalamiko-hipofizo-adrenal,
hypotalamiko-hipofizo-adrenal,
08:02
the brain's and body's
stress response system
stress response system
123
470027
3669
që është sistemi
i reagimit të trurit dhe trupit,
i reagimit të trurit dhe trupit,
08:05
that governs our fight-or-flight response.
124
473696
3780
i cili mbikqyr reaksionin e quajtur
"lufto ose mbathja".
"lufto ose mbathja".
08:09
How does it work?
125
477476
1955
Si funksionon kjo ?
08:11
Well, imagine you're walking
in the forest and you see a bear.
in the forest and you see a bear.
126
479431
3738
Pra, imagjinoni që jeni duke ecur në pyll
dhe shihni një ari.
dhe shihni një ari.
08:15
Immediately, your hypothalamus
sends a signal to your pituitary,
sends a signal to your pituitary,
127
483169
4157
Menjëherë hipotalamusi yt i çon një
sinjal hipofizës tënde
sinjal hipofizës tënde
08:19
which sends a signal
to your adrenal gland that says,
to your adrenal gland that says,
128
487326
2601
e cila i çon sinjal gjëndrës adrenaline
që thotë:
që thotë:
08:22
"Release stress hormones!
Adrenaline! Cortisol!"
Adrenaline! Cortisol!"
129
489927
3551
"Lëshoi hormonet e stresit!
Adrenalinë! Kortisol!"
Adrenalinë! Kortisol!"
08:25
And so your heart starts to pound,
130
493478
2621
Dhe kështu zemra jote fillon të rrahë,
08:28
Your pupils dilate, your airways open up,
131
496099
2134
Qerpikët tuaj zgjerohen,
korridoret e frymëmarrjes hapen,
korridoret e frymëmarrjes hapen,
08:30
and you are ready to either
fight that bear or run from the bear.
fight that bear or run from the bear.
132
498234
6248
dhe ti je gati ose ta luftosh,
ose të vraposh nga ariu.
ose të vraposh nga ariu.
08:36
And that is wonderful
133
504482
2316
Dhe kjo është e mrekullueshme,
08:38
if you're in a forest
and there's a bear.
and there's a bear.
134
506798
3491
nëse je në pyll dhe aty ka një ari.
08:42
(Laughter)
135
510289
2554
(Të qeshura)
08:45
But the problem is what happens
when the bear comes home every night,
when the bear comes home every night,
136
512843
5413
Por problemi është, çfarë ndodh
kur ariu vjen në shtëpi çdo natë,
kur ariu vjen në shtëpi çdo natë,
08:50
and this system is activated
over and over and over again,
over and over and over again,
137
518256
5648
dhe ky sistem është i aktivizuar
vazhdimisht
vazhdimisht
08:56
and it goes from being
adaptive, or life-saving,
adaptive, or life-saving,
138
523904
4504
dhe kalon nga të qenit i përvetësuar,
ose shpëtues i jetës
ose shpëtues i jetës
09:00
to maladaptive, or health-damaging.
139
528408
4125
në trysni dëmtuese të shëndetit.
09:04
Children are especially sensitive
to this repeated stress activation,
to this repeated stress activation,
140
532533
5503
Fëmijët janë sidomos të ndjeshëm
nga aktiviteti stresues i përsëritur
nga aktiviteti stresues i përsëritur
09:10
because their brains and bodies
are just developing.
are just developing.
141
538036
3234
sepse truri dhe trupi i tyre është në
zhvillim e sipër.
zhvillim e sipër.
09:14
High doses of adversity not only affect
brain structure and function,
brain structure and function,
142
542000
6075
Doza të mëdha të fatkeqësive, jo vetëm
që prekin strukturën dhe funksionimin
që prekin strukturën dhe funksionimin
09:20
they affect the developing immune system,
143
548075
3226
e trurit por ndikojnë negativisht
zhvillimin e sistemit imunitar,
zhvillimin e sistemit imunitar,
09:23
developing hormonal systems,
144
551301
2843
zhvillimin e sistemit hormonal,
09:26
and even the way our DNA
is read and transcribed.
is read and transcribed.
145
554144
4689
bile edhe mënyrën se si ADN-ja jonë
lexohet dhe transkriptohet.
lexohet dhe transkriptohet.
09:32
So for me, this information
threw my old training out the window,
threw my old training out the window,
146
560413
4458
Pra, për mua ky informacion hodhi
nga dritarja trajnimin tim të vjetër,
nga dritarja trajnimin tim të vjetër,
09:37
because when we understand
the mechanism of a disease,
the mechanism of a disease,
147
564871
3947
sepse kur e kuptojmë mekanizmin
e një sëmundjeje,
e një sëmundjeje,
09:41
when we know not only
which pathways are disrupted, but how,
which pathways are disrupted, but how,
148
568818
4737
kur e dimë jo vetëm se cilat rrugë
janë të ndërprera, por
janë të ndërprera, por
09:45
then as doctors, it is our job
to use this science
to use this science
149
573555
4661
si ne si doktorë,
ta përdorim shkencën
ta përdorim shkencën
09:50
for prevention and treatment.
150
578216
2629
për parandalim dhe shërim.
09:53
That's what we do.
151
580845
1693
Kjo është ajo që bëjmë ne.
09:54
So in San Francisco, we created
the Center for Youth Wellness
the Center for Youth Wellness
152
582728
4063
Pra në San Francisko, krijuam
një Qendër Për Mirëqenien e të Rinjve,
një Qendër Për Mirëqenien e të Rinjve,
09:58
to prevent, screen and heal the impacts
of ACEs and toxic stress.
of ACEs and toxic stress.
153
586791
5433
për parandalimin, ekzaminimin dhe
kurimin e impaktit të ACE-së
kurimin e impaktit të ACE-së
10:04
We started simply with routine screening
of every one of our kids
of every one of our kids
154
592224
4583
dhe stresit toksik.
Filluam thjesht me ekzaminim rutinë
Filluam thjesht me ekzaminim rutinë
10:09
at their regular physical,
155
596807
1527
të secilit prej fëmijëve tanë,
në aktivitetet e tyre fizike
në aktivitetet e tyre fizike
10:10
because I know that if my patient
has an ACE score of 4,
has an ACE score of 4,
156
598334
4704
sepse e di që nëse pacienti im
ka 4 në rezultat të ACE-së
ka 4 në rezultat të ACE-së
10:15
she's two and a half times as likely
to develop hepatitis or COPD,
to develop hepatitis or COPD,
157
603038
4557
ka 2 herë e gjysëm më shumë gjasa të
zhvillojë hepatit ose sëmundje polmonare
zhvillojë hepatit ose sëmundje polmonare
10:19
she's four and half times as likely
to become depressed,
to become depressed,
158
607595
2902
ka 4 herë e gjysëm gjasa më shumë,
për të rënë në depresion,
për të rënë në depresion,
10:22
and she's 12 times as likely
to attempt to take her own life
to attempt to take her own life
159
610497
4063
dhe 12 herë më shumë
të tentojë vetëvrasjen,
të tentojë vetëvrasjen,
10:26
as my patient with zero ACEs.
160
614560
2300
sesa pacienti im me zero ACE.
10:29
I know that when she's in my exam room.
161
616860
2659
Këtë e di kur ai (pacienti) është
në dhomën time të ekzaminimit.
në dhomën time të ekzaminimit.
10:32
For our patients who do screen positive,
162
620249
2764
Për pacientët që dalin me test pozitiv,
10:35
we have a multidisciplinary treatment team
that works to reduce the dose of adversity
that works to reduce the dose of adversity
163
623013
5222
kemi një ekip shumë disiplinor që punon
për të zvogëluar dozat e fatkeqësisë
për të zvogëluar dozat e fatkeqësisë
10:40
and treat symptoms using best practices,
including home visits, care coordination,
including home visits, care coordination,
164
628235
5883
dhe trajton simptomet duke përdorur
mënyrat më të mira që përfshin vizitat në shtëpi,
mënyrat më të mira që përfshin vizitat në shtëpi,
10:46
mental health care, nutrition,
165
634118
3914
koordinimin e kujdesjes,
kujdesjen ndaj shëndetit mendor, ushqimin
kujdesjen ndaj shëndetit mendor, ushqimin
10:50
holistic interventions, and yes,
medication when necessary.
medication when necessary.
166
638032
4715
intervenimet holistike, dhe po,
edhe u japim ilace po qe nevoja.
edhe u japim ilace po qe nevoja.
10:54
But we also educate parents
about the impacts of ACEs and toxic stress
about the impacts of ACEs and toxic stress
167
642747
4689
Por, po ashtu edukojmë prindët në lidhje
me impaktin e ACE-së dhe stresit toksik
me impaktin e ACE-së dhe stresit toksik
10:59
the same way you would for covering
electrical outlets, or lead poisoning,
electrical outlets, or lead poisoning,
168
647436
5510
në të njejtën mënyrë që do të duhej për të
mbuluar prizat elektrike ose helmimet nga plumbi,
mbuluar prizat elektrike ose helmimet nga plumbi,
11:05
and we tailor the care
of our asthmatics and our diabetics
of our asthmatics and our diabetics
169
652946
3940
dhe ne zgjerojmë kujdesjen
e asmatikëve dhe diabetikëve tanë
e asmatikëve dhe diabetikëve tanë
11:09
in a way that recognizes that they may
need more aggressive treatment,
need more aggressive treatment,
170
656886
4458
në një mënyrë që arsyeton që
mund t'ju duhet trajtim më i ashpër
mund t'ju duhet trajtim më i ashpër
11:13
given the changes to their hormonal
and immune systems.
and immune systems.
171
661344
4427
duke i marrë parasysh ndryshimet
hormonale dhe imunitare.
hormonale dhe imunitare.
11:17
So the other thing that happens
when you understand this science
when you understand this science
172
665771
4092
Pra, gjëja tjetër që ndodh kur
e kupton këtë shkencë, është
e kupton këtë shkencë, është
11:22
is that you want to shout it
from the rooftops,
from the rooftops,
173
669863
2998
dëshira për të bërtitur me gishta në vesh
11:25
because this isn't just an issue
for kids in Bayview.
for kids in Bayview.
174
672861
4330
sepse kjo nuk është një çështje
vetëm e fëmijeve në Bayview.
vetëm e fëmijeve në Bayview.
11:29
I figured the minute
that everybody else heard about this,
that everybody else heard about this,
175
677191
3634
Mendova menjëherë që
çdo kush që do merrte vesh për këtë,
çdo kush që do merrte vesh për këtë,
11:33
it would be routine screening,
multi-disciplinary treatment teams,
multi-disciplinary treatment teams,
176
680825
3483
do të kishim ekzaminime ditore,
trajtime me ekipe shumëdisciplinare
trajtime me ekipe shumëdisciplinare
11:36
and it would be a race to the most
effective clinical treatment protocols.
effective clinical treatment protocols.
177
684308
4797
dhe do të ishte një garë për protokollet
më efikase klinike të shërimit.
më efikase klinike të shërimit.
11:41
Yeah. That did not happen.
178
689105
4120
Por, jo. Kjo gjë nuk ndodhi.
11:45
And that was a huge learning for me.
179
693225
2855
Dhe ishte një mësim shumë i mirë për mua.
11:48
What I had thought of as simply
best clinical practice
best clinical practice
180
696080
4807
Ajo që e mendoja të ishte thjesht
praktika mjekësore më e mirë,
praktika mjekësore më e mirë,
11:53
I now understand to be a movement.
181
700887
3558
e kuptoj të jetë një lëvizje e tërë.
11:57
In the words of Dr. Robert Block,
182
705125
2350
Sipas fjalëve të Dr Robert Block,
11:59
the former President
of the American Academy of Pediatrics,
of the American Academy of Pediatrics,
183
707475
3701
ish Presidentit të
Akademisë Amerikane të Pediatrëve,
Akademisë Amerikane të Pediatrëve,
12:03
"Adverse childhood experiences
184
711176
2952
"Fatkeqësitë fëmijërore
12:06
are the single greatest
unaddressed public health threat
unaddressed public health threat
185
714128
5010
janë dy kërcënimet e vetme më të
paadresuara të shëndetësisë publike
paadresuara të shëndetësisë publike
12:11
facing our nation today."
186
719138
2249
me të cilat ballafaqohet kombi ynë sot."
12:13
And for a lot of people,
that's a terrifying prospect.
that's a terrifying prospect.
187
721387
4646
Dhe për shumë njerëz
kjo është një perspektivë e tmerrshme.
kjo është një perspektivë e tmerrshme.
12:18
The scope and scale of the problem
seems so large that it feels overwhelming
seems so large that it feels overwhelming
188
726033
5805
Shtrirja dhe shkalla e këtij problemi
duket aq e gjerë saqë duket e kotë
duket aq e gjerë saqë duket e kotë
12:24
to think about how we might approach it.
189
731838
2624
të mendohet se si do të mund
t'i qaseshim.
t'i qaseshim.
12:26
But for me, that's actually
where the hopes lies,
where the hopes lies,
190
734462
4407
Por për mua, pikërisht këtu
qëndron shpresa,
qëndron shpresa,
12:31
because when we have the right framework,
191
738869
2664
sepse kur kemi sistemin e duhur,
12:33
when we recognize this to be
a public health crisis,
a public health crisis,
192
741533
5257
kur e kemi të qartë se kjo është
krizë shëndetësore publike,
krizë shëndetësore publike,
12:38
then we can begin to use the right
tool kit to come up with solutions.
tool kit to come up with solutions.
193
746790
5004
atëherë mund të fillojmë ti përdorim
mjetet e duhura për të gjetur zgjidhjet.
mjetet e duhura për të gjetur zgjidhjet.
12:43
From tobacco to lead poisoning
to HIV/AIDS,
to HIV/AIDS,
194
751794
3728
Nga nikotina e helmimi nga plumbi
deri tek HIV/SIDA
deri tek HIV/SIDA
12:47
the United States actually has
quite a strong track record
quite a strong track record
195
755522
5013
SH.B.A kanë në fakt një të kaluar
të fuqishme në adresimin
të fuqishme në adresimin
12:52
with addressing public health problems,
196
760535
2904
e problemeve të shëndetësisë publike,
12:55
but replicating those successes
with ACEs and toxic stress
with ACEs and toxic stress
197
763439
5503
por të përsërisim këto suksese me
ACE-në dhe stresin toksik,
ACE-në dhe stresin toksik,
13:01
is going to take determination
and commitment,
and commitment,
198
768942
4597
do të na duhet vendosmëri dhe angazhim,
13:05
and when I look at what
our nation's response has been so far,
our nation's response has been so far,
199
773539
3972
dhe kur e shoh cili ka qenë reagimi
i kombit tonë deri më tani,
i kombit tonë deri më tani,
13:09
I wonder,
200
777511
1844
E pyes veten,
13:11
why haven't we taken this more seriously?
201
779355
3799
"Pse nuk e kemi marrë më seriozisht këtë?"
13:15
You know, at first I thought
that we marginalized the issue
that we marginalized the issue
202
783154
3822
E dini, së pari mendova që ne e
margjinalizuam këtë çështje
margjinalizuam këtë çështje
13:19
because it doesn't apply to us.
203
786976
1924
sepse nuk vlen për ne.
13:21
That's an issue for those kids
in those neighborhoods.
in those neighborhoods.
204
788900
3298
Kjo është një çështje për ato fëmijë
në ato lagje.
në ato lagje.
13:24
Which is weird, because the data
doesn't bear that out.
doesn't bear that out.
205
792198
4189
Gjë që është e çuditshme, sepse të dhënat
nuk e pohojnë një gjë të tillë.
nuk e pohojnë një gjë të tillë.
13:28
The original ACEs study
was done in a population
was done in a population
206
796387
4133
Studimi origjinal i ACE-së,
është bërë mbi një popullatë
është bërë mbi një popullatë
13:32
that was 70 percent Caucasian,
207
800520
2787
që ishte 70 përqind e racë e bardhë,
13:35
70 percent college-educated.
208
803307
3158
70 përqind, me shkollë të lartë.
13:38
But then, the more I talked to folks,
209
806465
3482
Por pastaj, sa më shumë
që i flisja njerëzve,
që i flisja njerëzve,
13:42
I'm beginning to think that maybe
I had it completely backwards.
I had it completely backwards.
210
809947
4507
fillova të mendoj që ndoshta e paskam
kuptuar krejt mbrapsht.
kuptuar krejt mbrapsht.
13:47
If I were to ask
how many people in this room
how many people in this room
211
815334
5944
Nëse do të pyesja sa njerëz në këtë sallë
13:53
grew up with a family member
who suffered from mental illness,
who suffered from mental illness,
212
821278
3679
janë rritur me një anëtar familjeje
që ka vuajtur nga sëmundje mendore
që ka vuajtur nga sëmundje mendore
13:57
I bet a few hands would go up.
213
825587
2466
vë bast që ca nga ju do t'i ngrisnin duart.
14:00
And then if I were to ask how many folks
had a parent who maybe drank too much,
had a parent who maybe drank too much,
214
828053
5701
Dhe nëse do të pyesja sa njerëz kanë pasur
njërin prind që ndoshta pinte shumë,
njërin prind që ndoshta pinte shumë,
14:05
or who really believed that
if you spare the rod, you spoil the child,
if you spare the rod, you spoil the child,
215
833754
4513
ose që besonte se ai që të do, të rreh
14:11
I bet a few more hands would go up.
216
839077
3118
vë bast që ca duar më shumë
do të ngriteshin lart.
do të ngriteshin lart.
14:14
Even in this room, this is an issue
that touches many of us,
that touches many of us,
217
842195
5081
Edhe në këtë sallë, kjo është një çështje
që prek shumë nga ne,
që prek shumë nga ne,
14:19
and I am beginning to believe
that we marginalize the issue
that we marginalize the issue
218
847276
3389
dhe po filloj të besoj që ne
e margjinalizojmë këtë çështje
e margjinalizojmë këtë çështje
14:22
because it does apply to us.
219
850665
2596
pikërisht sepse vlen edhe për ne.
14:25
Maybe it's easier to see
in other zip codes
in other zip codes
220
853261
2860
Ndoshta është më mirë të shohim
në vende të tjera
në vende të tjera
14:28
because we don't want to look at it.
221
856121
2903
sepse ne nuk duam ta shohim atë.
14:31
We'd rather be sick.
222
859024
2078
Do të preferonim të rrimë të sëmurë.
14:34
Fortunately, scientific advances
and, frankly, economic realities
and, frankly, economic realities
223
862112
6328
Fatmirësisht, të arriturat shkencore, dhe,
me thënë të drejtën, realiteti ekonomik
me thënë të drejtën, realiteti ekonomik
14:40
make that option less viable every day.
224
868440
4044
e bën këtë opsion më pak të mundshëm
çdo ditë e më shumë.
çdo ditë e më shumë.
14:45
The science is clear:
225
873524
1587
Shkenca është e qartë :
14:48
Early adversity dramatically affects
health across a lifetime.
health across a lifetime.
226
875991
4949
Fatkeqësitë e hershme në mënyrë dramatike
ndikojnë shëndetin gjatë jetës.
ndikojnë shëndetin gjatë jetës.
14:54
Today, we are beginning to understand
how to interrupt the progression
how to interrupt the progression
227
881870
4762
Sot, po fillojmë ta kuptojmë si ta ndalim
kalimin nga fakteqësitë e hershme
kalimin nga fakteqësitë e hershme
14:58
from early adversity
to disease and early death,
to disease and early death,
228
886632
4301
në vdekje të parakohshme,
15:03
and 30 years from now,
229
890933
2525
dhe 30 vite më herët,
15:05
the child who has a high ACE score
230
893458
2508
fëmija që ka rezultat ACE të lartë,
15:08
and whose behavioral symptoms
go unrecognized,
go unrecognized,
231
895966
3105
dhe të cilit simptomet e sjelljes
janë të padukshme
janë të padukshme
15:11
whose asthma management
is not connected,
is not connected,
232
899071
2700
të cilit menaxhimi i astmës
nuk është i lidhur
nuk është i lidhur
15:13
and who goes on to develop
high blood pressure
high blood pressure
233
901771
3204
dhe që vijon duke iu zhvilluar
tensioni të lartë,
tensioni të lartë,
15:17
and early heart disease or cancer
234
904975
2844
dhe sëmundjet e hershme të zemrës
ose kanceri,
ose kanceri,
15:20
will be just as anomalous
as a six-month mortality from HIV/AIDS.
as a six-month mortality from HIV/AIDS.
235
907819
5144
do të jenë po aq jonormalë
sa një vdekshmëri 6 mujore nga HIV/SIDA.
sa një vdekshmëri 6 mujore nga HIV/SIDA.
15:25
People will look at that situation
and say, "What the heck happened there?"
and say, "What the heck happened there?"
236
912963
4485
Njerëzit do të shikojnë në këtë situatë
dhe do të thonë : "Ç'dreqin ndodhi aty?"
dhe do të thonë : "Ç'dreqin ndodhi aty?"
15:30
This is treatable.
237
918468
2287
Kjo është e shërueshme.
15:32
This is beatable.
238
920755
2772
Kjo mund të mundet.
15:35
The single most important thing
that we need today
that we need today
239
923527
4163
Gjëja e vetme më e rëndesishme është
që sot na duhet
që sot na duhet
15:39
is the courage to look
this problem in the face
this problem in the face
240
927690
3327
guximi ta shikojmë këtë problem në sy
15:43
and say, this is real
and this is all of us.
and this is all of us.
241
931017
5072
dhe të themi që kjo është e vërtetë
dhe është për të gjithë ne.
dhe është për të gjithë ne.
15:48
I believe that we are the movement.
242
936089
4737
Besoj se ne jemi lëvizja.
15:53
Thank you.
243
940826
1378
Falemnderit.
15:54
(Applause)
244
942204
3463
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Nadine Burke Harris - PediatricianNadine Burke Harris’ healthcare practice focuses on a little-understood, yet very common factor in childhood that can profoundly impact adult-onset disease: trauma.
Why you should listen
Pediatrician Nadine Burke Harris noticed a disturbing trend as she treated children in an underserved neighborhood in San Francisco: that many of the kids who came to see her had experienced childhood trauma. She began studying how childhood exposure to adverse events affects brain development, as well as a person’s health as an adult.
Understanding this powerful correlation, Burke Harris became the founder and CEO of the Center for Youth Wellness, an initiative at the California Pacific Medical Center Bayview Child Health Center that seeks to create a clinical model that recognizes and effectively treats toxic stress in children. Her work pushes the health establishment to reexamine its relationship to social risk factors, and advocates for medical interventions to counteract the damaging impact of stress. Her goal: to change the standard of pediatric practice, across demographics.
Nadine Burke Harris | Speaker | TED.com