TED2016
Jennifer Kahn: Gene editing can now change an entire species -- forever
Jennifer Kahn: Công nghệ chỉnh sửa gene giờ đây có thể làm biến đổi một nòi giống -- mãi mãi
Filmed:
Readability: 4.9
1,922,129 views
Công nghệ gene drive (chuyển đổi gene) CRISPR cho phép các nhà khoa học thay đổi thứ tự các chuỗi DNA và bảo đảm rằng đặc tính gene đã được chỉnh sửa sẽ được thừa hưởng bởi các thế hệ sau, mở ra khả năng biến đổi một nòi giống mãi mãi. Nhưng hơn hết, công nghệ này đặt ra nhiều câu hỏi: Sức mạnh mới này sẽ ảnh hưởng tới nhân loại như thế nào? Chúng ta dùng nó để thay đổi điều gì? Phải chăng chúng ta đang là thần thánh? Hãy cùng lắng nghe ý kiến của nhà báo Jennifer Kahn đối với những câu hỏi này và những chia sẻ của cô về các ứng dụng mạnh mẽ tiềm tàng của công nghệ gene drive: sự phát triển loài muỗi chống bệnh có thể đánh bại dịch sốt rét và virus Zika.
Jennifer Kahn - Science journalist
In articles that span the gene-editing abilities of CRISPR, the roots of psychopathic behavior in children, and much more, Jennifer Kahn weaves gripping stories from unlikely sources. Full bio
In articles that span the gene-editing abilities of CRISPR, the roots of psychopathic behavior in children, and much more, Jennifer Kahn weaves gripping stories from unlikely sources. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Đây là bài diễn thuyết
về công nghệ gene drive (phát động gen),
về công nghệ gene drive (phát động gen),
00:12
So this is a talk about gene drives,
0
844
2462
00:15
but I'm going to start
by telling you a brief story.
by telling you a brief story.
1
3330
2553
nhưng tôi xin được bắt đầu
bằng một câu chuyện ngắn.
bằng một câu chuyện ngắn.
00:18
20 years ago, a biologist
named Anthony James
named Anthony James
2
6621
3223
20 năm trước, một nhà sinh vật học
tên là Anthony James
tên là Anthony James
00:21
got obsessed with the idea
of making mosquitos
of making mosquitos
3
9868
2319
đã luôn suy nghĩ về ý tưởng
tạo ra loại muỗi
tạo ra loại muỗi
không truyền bệnh sốt rét.
00:24
that didn't transmit malaria.
4
12211
2579
00:27
It was a great idea,
and pretty much a complete failure.
and pretty much a complete failure.
5
15683
4056
Đó là một ý tưởng tuyệt vời,
và gần như một thất bại hoàn toàn.
và gần như một thất bại hoàn toàn.
Một điều đáng lưu ý,
00:32
For one thing, it turned out
to be really hard
to be really hard
6
20596
2660
đó là tạo ra muỗi kháng bệnh sốt rét
là việc cực kì khó.
là việc cực kì khó.
00:35
to make a malaria-resistant mosquito.
7
23280
2007
James cuối cùng đã thành công,
chỉ mới vài năm trước,
chỉ mới vài năm trước,
00:38
James managed it, finally,
just a few years ago,
just a few years ago,
8
26286
3627
00:41
by adding some genes
that make it impossible
that make it impossible
9
29937
2071
bằng cách thêm vào một vài loại gene
làm cho ký sinh trùng sốt rét
không thể sống sót trong muỗi.
không thể sống sót trong muỗi.
00:44
for the malaria parasite
to survive inside the mosquito.
to survive inside the mosquito.
10
32032
2714
00:47
But that just created another problem.
11
35551
1822
Nhưng ý tưởng này
lại nảy sinh một vấn đề khác.
lại nảy sinh một vấn đề khác.
00:50
Now that you've got
a malaria-resistant mosquito,
a malaria-resistant mosquito,
12
38043
2842
Giờ bạn có một con muỗi
kháng bệnh sốt rét,
kháng bệnh sốt rét,
00:52
how do you get it to replace
all the malaria-carrying mosquitos?
all the malaria-carrying mosquitos?
13
40909
3586
làm cách nào để nó thay thế
những con muỗi mang bệnh sốt rét khác?
00:58
There are a couple options,
14
46107
1473
Có một vài lựa chọn,
00:59
but plan A was basically to breed up
15
47604
2023
nhưng kế hoạch A cơ bản là
nuôi một đàn muỗi biến đổi gene,
01:01
a bunch of the new
genetically-engineered mosquitos
genetically-engineered mosquitos
16
49651
3087
thả chúng ra ngoài tự nhiên,
01:04
release them into the wild
17
52762
1326
01:06
and hope that they pass on their genes.
18
54112
1967
và hy vọng chúng sẽ truyền gene
tới thế hệ sau.
tới thế hệ sau.
01:08
The problem was that you'd have to release
19
56673
2114
Vấn đề là bạn sẽ phải thả số muỗi
01:10
literally 10 times the number
of native mosquitos to work.
of native mosquitos to work.
20
58811
4300
gấp mười lần so với số muỗi bản địa
để kế hoạch này có hiệu quả.
để kế hoạch này có hiệu quả.
Thế nên, trong một ngôi làng
có 10,000 con muỗi,
có 10,000 con muỗi,
01:15
So in a village with 10,000 mosquitos,
21
63135
2087
bạn sẽ phải thả thêm 100,000 con.
01:17
you release an extra 100,000.
22
65246
2079
Vậy bạn có thể đoán được rằng,
01:20
As you might guess,
23
68229
1150
chiến lược này
không được lòng dân làng cho lắm.
không được lòng dân làng cho lắm.
01:21
this was not a very popular strategy
with the villagers.
with the villagers.
24
69403
2754
01:24
(Laughter)
25
72181
1150
(Cười)
01:26
Then, last January,
Anthony James got an email
Anthony James got an email
26
74963
3704
Sau đó, vào tháng Giêng năm ngoái,
Anthony James nhận được email
Anthony James nhận được email
01:30
from a biologist named Ethan Bier.
27
78691
1951
từ một nhà sinh vật học tên là Ethan Bier.
Bier nói rằng
01:33
Bier said that he
and his grad student Valentino Gantz
and his grad student Valentino Gantz
28
81400
2859
ông và học sinh cao học của mình
Valentino Gantz
Valentino Gantz
01:36
had stumbled on a tool
that could not only guarantee
that could not only guarantee
29
84283
2944
đã tình cờ phát hiện ra một công cụ
có thể bảo đảm
có thể bảo đảm
01:39
that a particular genetic trait
would be inherited,
would be inherited,
30
87251
2674
một đặc tính gene
không những có thể di truyền
không những có thể di truyền
01:41
but that it would spread
incredibly quickly.
incredibly quickly.
31
89949
2079
mà còn phát tán cực kì nhanh chóng.
01:44
If they were right,
it would basically solve the problem
it would basically solve the problem
32
92734
2666
Nếu họ đúng, vấn đề mà ông và James
đã nghiên cứu trong 20 năm
sẽ được giải quyết.
sẽ được giải quyết.
01:47
that he and James had been
working on for 20 years.
working on for 20 years.
33
95424
2381
01:50
As a test, they engineered two mosquitos
to carry the anti-malaria gene
to carry the anti-malaria gene
34
98450
4658
Để thử nghiệm, họ cấy ghép cho 2 con muỗi
gene chống sốt rét
gene chống sốt rét
01:55
and also this new tool, a gene drive,
35
103132
2159
và công cụ mới
mà tôi sẽ giải thích
cho các bạn một lát sau: gene drive.
cho các bạn một lát sau: gene drive.
01:57
which I'll explain in a minute.
36
105315
1491
Cuối cùng, họ sắp đặt sao cho
bất cứ con muỗi nào
bất cứ con muỗi nào
01:59
Finally, they set it up
so that any mosquitos
so that any mosquitos
37
107506
2333
02:01
that had inherited the anti-malaria gene
38
109863
1938
thừa kế gene chống bệnh sốt rét
02:03
wouldn't have the usual white eyes,
but would instead have red eyes.
but would instead have red eyes.
39
111825
3999
không có mắt màu trắng như bình thường,
mà có mắt màu đỏ.
mà có mắt màu đỏ.
02:08
That was pretty much just for convenience
40
116682
2050
Mục đích của việc đó
là để dễ dàng nhận biết muỗi nào
có mang gene chống sốt rét.
có mang gene chống sốt rét.
02:10
so they could tell just at a glance
which was which.
which was which.
41
118756
2537
Họ lấy ra 2 con muỗi
chống sốt rét mắt màu đỏ
chống sốt rét mắt màu đỏ
02:14
So they took their two
anti-malarial, red-eyed mosquitos
anti-malarial, red-eyed mosquitos
42
122192
2757
bỏ chúng trong một hộp
có 30 con mắt màu trắng bình thường,
có 30 con mắt màu trắng bình thường,
02:16
and put them in a box
with 30 ordinary white-eyed ones,
with 30 ordinary white-eyed ones,
43
124973
2659
02:19
and let them breed.
44
127656
1174
và để cho chúng sinh sản.
02:21
In two generations, those had produced
3,800 grandchildren.
3,800 grandchildren.
45
129383
3857
Sau 2 lần nhân giống, chúng đã sản sinh ra
3,800 con muỗi con.
3,800 con muỗi con.
Đó không phải là điều đáng ngạc nhiên.
02:26
That is not the surprising part.
46
134217
1793
02:28
This is the surprising part:
47
136716
1922
Đây mới là điều đáng ngạc nhiên:
02:30
given that you started
with just two red-eyed mosquitos
with just two red-eyed mosquitos
48
138662
2907
khi ta bắt đầu thí nghiệm
với chỉ 2 con muỗi mắt màu đỏ
với chỉ 2 con muỗi mắt màu đỏ
và 30 con mắt màu trắng,
02:33
and 30 white-eyed ones,
49
141593
1334
thì ta thường cho rằng kết quả
phần lớn muỗi con sẽ có mắt màu trắng.
phần lớn muỗi con sẽ có mắt màu trắng.
02:34
you expect mostly white-eyed descendants.
50
142951
2761
02:38
Instead, when James opened the box,
51
146514
3024
Thay vì thế, khi James mở hộp,
02:41
all 3,800 mosquitos had red eyes.
52
149562
3341
tất cả 3,800 con muỗi đều có mắt màu đỏ.
02:45
When I asked Ethan Bier about this moment,
53
153315
2040
Khi tôi hỏi Ethan Bier về khoảnh khắc đó,
ông trở nên hào hứng
đến mức hét lên trong điện thoại.
đến mức hét lên trong điện thoại.
02:47
he became so excited that he was literally
shouting into the phone.
shouting into the phone.
54
155379
3515
Đó là bởi vì
việc chỉ thu được muỗi mắt màu đỏ
việc chỉ thu được muỗi mắt màu đỏ
02:51
That's because getting
only red-eyed mosquitos
only red-eyed mosquitos
55
159886
2163
đi ngược lại định luật
02:54
violates a rule that is the absolute
cornerstone of biology,
cornerstone of biology,
56
162073
2948
được coi là nền tảng tuyệt đối
trong sinh học,
trong sinh học,
quy tắc di truyền Mendel.
02:57
Mendelian genetics.
57
165045
1242
Nói ngắn gọn,
02:58
I'll keep this quick,
58
166912
1169
quy tắc nói rằng khi một giống đực
và một giống cái giao phối,
và một giống cái giao phối,
03:00
but Mendelian genetics
says when a male and a female mate,
says when a male and a female mate,
59
168105
2764
con của chúng sẽ thừa hưởng nửa DNA
từ mỗi bố mẹ.
từ mỗi bố mẹ.
03:02
their baby inherits half
of its DNA from each parent.
of its DNA from each parent.
60
170893
2642
03:05
So if our original mosquito was aa
and our new mosquito is aB,
and our new mosquito is aB,
61
173559
3595
Bởi vậy nếu muỗi ban đầu mang gene aa
và muỗi mới mang gene aB,
và muỗi mới mang gene aB,
03:09
where B is the anti-malarial gene,
62
177178
1802
ở đó B là gene chống bệnh sốt rét
03:11
the babies should come out
in four permutations:
in four permutations:
63
179004
2387
con của chúng sẽ mang
1 trong 4 hoán vị gene sau:
1 trong 4 hoán vị gene sau:
03:13
aa, aB, aa, Ba.
64
181415
2573
aa, aB, aa, Ba.
03:16
Instead, with the new gene drive,
65
184884
2289
Thay vì vậy, với gene drive,
chúng đều mang gene aB.
03:19
they all came out aB.
66
187197
1512
03:21
Biologically, that shouldn't
even be possible.
even be possible.
67
189900
2552
Theo lý thuyết sinh học,
điều này là không thể.
điều này là không thể.
03:24
So what happened?
68
192476
1304
Vậy chuyện gì đã xảy ra?
03:26
The first thing that happened
69
194709
1444
Đầu tiên, đó là sự phát minh ra
03:28
was the arrival of a gene-editing tool
known as CRISPR in 2012.
known as CRISPR in 2012.
70
196177
3270
công cụ chỉnh sửa gene
gọi là CRISPR vào năm 2012.
gọi là CRISPR vào năm 2012.
Nhiều bạn có thể đã nghe nói về CRISPR,
03:32
Many of you have probably
heard about CRISPR,
heard about CRISPR,
71
200701
2110
nên tôi xin nói ngắn gọn rằng
03:34
so I'll just say briefly that CRISPR
is a tool that allows researchers
is a tool that allows researchers
72
202835
3301
CRIPSR là công cụ các nhà nghiên cứu dùng
để chỉnh sửa gene một cách chính xác,
dễ dàng và nhanh chóng.
dễ dàng và nhanh chóng.
03:38
to edit genes very precisely,
easily and quickly.
easily and quickly.
73
206160
2579
CRISPR làm điều này
03:41
It does this by harnessing a mechanism
that already existed in bacteria.
that already existed in bacteria.
74
209533
3729
bằng cách tận dụng một cơ cấu
đã có sẵn trong vi khuẩn.
đã có sẵn trong vi khuẩn.
Nói đơn giản, có một protein
có chức năng như cái kéo và cắt DNA,
có chức năng như cái kéo và cắt DNA,
03:45
Basically, there's a protein
that acts like a scissors
that acts like a scissors
75
213286
2626
03:47
and cuts the DNA,
76
215936
1234
và có một phân tử RNA
có khả năng điều khiển cái kéo đó
có khả năng điều khiển cái kéo đó
03:49
and there's an RNA molecule
that directs the scissors
that directs the scissors
77
217194
2483
tới bất kì chỗ nào trên hệ gene
bạn muốn.
bạn muốn.
03:51
to any point on the genome you want.
78
219701
1718
Thế là một công cụ như phần mềm
chỉnh sửa văn bản cho gene ra đời.
chỉnh sửa văn bản cho gene ra đời.
03:53
The result is basically
a word processor for genes.
a word processor for genes.
79
221443
2690
03:56
You can take an entire gene
out, put one in,
out, put one in,
80
224157
2626
Bạn có thể bớt hay thêm gene
hay chỉ chỉnh sửa một “chữ cái”
duy nhất trong gene.
duy nhất trong gene.
03:58
or even edit just a single
letter within a gene.
letter within a gene.
81
226807
2445
Và bạn có thể làm vậy
đối với bất cứ sinh vật nào.
đối với bất cứ sinh vật nào.
04:01
And you can do it in nearly any species.
82
229646
1953
Được rồi, các bạn có nhớ tôi đã nói rằng
04:05
OK, remember how I said that gene drives
originally had two problems?
originally had two problems?
83
233328
3714
công nghệ gene drive ban đầu có 2 vấn đề?
Thứ nhất đó là rất khó để cấy ghép
cho một con muỗi
cho một con muỗi
04:09
The first was that it was hard
to engineer a mosquito
to engineer a mosquito
84
237835
3120
gene kháng sốt rét.
04:12
to be malaria-resistant.
85
240979
1387
Vấn đề đó giờ đã được giải quyết,
nhờ có CRISPR.
nhờ có CRISPR.
04:14
That's basically gone now,
thanks to CRISPR.
thanks to CRISPR.
86
242390
2127
Nhưng vấn đề còn lại là
về mặt phương pháp.
về mặt phương pháp.
04:17
But the other problem was logistical.
87
245117
1762
làm thế nào để lan truyền rộng rãi
một đặc tính gene?
một đặc tính gene?
04:19
How do you get your trait to spread?
88
247307
1802
Cách giải quyết vấn đề này
rất sáng tạo.
rất sáng tạo.
04:22
This is where it gets clever.
89
250196
1476
04:24
A couple years ago, a biologist
at Harvard named Kevin Esvelt
at Harvard named Kevin Esvelt
90
252943
3602
Vài năm trước, một nhà sinh vật học
ở Harvard tên là Kevin Esvelt
ở Harvard tên là Kevin Esvelt
đã băn khoăn chuyện gì sẽ xảy ra
04:28
wondered what would happen
91
256569
1350
04:29
if you made it so that
CRISPR inserted not only your new gene
CRISPR inserted not only your new gene
92
257943
3627
nếu ta làm cho CRISPR
có thể thêm vào không chỉ gene mới
có thể thêm vào không chỉ gene mới
04:33
but also the machinery
that does the cutting and pasting.
that does the cutting and pasting.
93
261594
2841
mà còn cả cơ chế sao chip và dán gene.
04:37
In other words, what if CRISPR
also copied and pasted itself.
also copied and pasted itself.
94
265233
3840
Nói cách khác, nếu CRISPR có thể
tự sao chép và dán chính nó thì sao?
tự sao chép và dán chính nó thì sao?
04:42
You'd end up with a perpetual
motion machine for gene editing.
motion machine for gene editing.
95
270145
3131
Bạn sẽ có một cỗ máy
chỉnh sửa gene tuần hoàn.
chỉnh sửa gene tuần hoàn.
04:46
And that's exactly what happened.
96
274458
1734
Và đó chính là điều đã xảy ra.
04:49
This CRISPR gene drive that Esvelt created
97
277037
2878
Công nghệ gene drive CRISPR
mà Esvelt tạo ra
mà Esvelt tạo ra
04:51
not only guarantees
that a trait will get passed on,
that a trait will get passed on,
98
279939
3643
không chỉ bảo đảm rằng
một đặc tính gene có thể di truyền,
một đặc tính gene có thể di truyền,
mà nếu được sử dụng trong các tế bào mầm,
04:55
but if it's used in the germline cells,
99
283606
2438
nó sẽ tự động sao chép và dán gene mới
04:58
it will automatically copy and paste
your new gene
your new gene
100
286068
2576
vào nhiễm sắc thể của từng cá thể một.
05:00
into both chromosomes
of every single individual.
of every single individual.
101
288668
2646
Nó như một công cụ tìm kiếm
và thay thế toàn cầu,
và thay thế toàn cầu,
05:03
It's like a global search and replace,
102
291743
2397
hay theo thuật ngữ khoa học,
05:06
or in science terms, it makes
a heterozygous trait homozygous.
a heterozygous trait homozygous.
103
294164
3221
nó làm cho một đặc tính dị hợp
trở nên đồng nhất.
trở nên đồng nhất.
Vậy, điều này có ý nghĩa gì?
05:11
So, what does this mean?
104
299045
2611
Có một điều, chúng ta đang sở hữu
một công cụ vô cùng mạnh mẽ,
một công cụ vô cùng mạnh mẽ,
05:13
For one thing, it means we have
a very powerful,
a very powerful,
105
301680
2724
05:16
but also somewhat alarming new tool.
106
304428
2657
nhưng cũng khá đáng sợ.
05:20
Up until now, the fact that gene drives
didn't work very well
didn't work very well
107
308576
2889
Cho đến bây giờ, việc gene drive
hoạt động không hiệu quả
hoạt động không hiệu quả
là 1 điều khá may mắn.
05:23
was actually kind of a relief.
108
311489
1483
Bình thường khi thay đổi trật tự gene
của một sinh vật nào đó,
của một sinh vật nào đó,
05:25
Normally when we mess around
with an organism's genes,
with an organism's genes,
109
313425
2682
chúng ta cũng làm giảm khả năng
tiến hoá của nó.
tiến hoá của nó.
05:28
we make that thing
less evolutionarily fit.
less evolutionarily fit.
110
316131
2349
Vậy các nhà sinh vật học
05:30
So biologists can make
all the mutant fruit flies they want
all the mutant fruit flies they want
111
318504
2833
có thể biến đổi gene bao nhiêu
ruồi giấm họ muốn mà không cần lo lắng.
ruồi giấm họ muốn mà không cần lo lắng.
05:33
without worrying about it.
112
321361
1253
Nếu có vài con thoát ra, quy luật
chọn lọc tự nhiên sẽ đào thải chúng.
chọn lọc tự nhiên sẽ đào thải chúng.
05:34
If some escape, natural selection
just takes care of them.
just takes care of them.
113
322638
3007
05:38
What's remarkable and powerful
and frightening about gene drives
and frightening about gene drives
114
326750
3223
Điều phi thường, mạnh mẽ và đáng sợ
về gene drive
về gene drive
đó là quy luật này không còn đúng nữa.
05:41
is that that will no longer be true.
115
329997
1760
Giả sử gene sinh vật của bạn
05:45
Assuming that your trait does not have
a big evolutionary handicap,
a big evolutionary handicap,
116
333092
3564
không có tật nguyền lớn nào
trong quá trình tiến hoá,
trong quá trình tiến hoá,
ví dụ như một con muỗi không thể bay,
05:48
like a mosquito that can't fly,
117
336680
2079
công nghệ gene drive CRISPR
05:50
the CRISPR-based gene drive
will spread the change relentlessly
will spread the change relentlessly
118
338783
3453
sẽ lan truyền sự biến đổi trong gene
một cách rộng rãi
một cách rộng rãi
05:54
until it is in every single individual
in the population.
in the population.
119
342260
3006
đến tất cả các cá thể trong 1 quần thể.
Một gene drive hiệu quả đến vậy
hiện giờ chưa thể chế tạo được,
hiện giờ chưa thể chế tạo được,
05:59
Now, it isn't easy to make
a gene drive that works that well,
a gene drive that works that well,
120
347101
2889
nhưng James và Esvelt nghĩ rằng
chúng ta hoàn toàn có thể.
chúng ta hoàn toàn có thể.
06:02
but James and Esvelt think that we can.
121
350014
2174
06:05
The good news is that this opens
the door to some remarkable things.
the door to some remarkable things.
122
353339
3824
Tin tốt lành là điều này
mở ra nhiều cơ hội
mở ra nhiều cơ hội
Nếu bạn chỉ cấy ghép
gene drive chống sốt rét
gene drive chống sốt rét
06:09
If you put an anti-malarial gene drive
123
357187
1904
06:11
in just 1 percent of Anopheles mosquitoes,
124
359115
2200
cho 1% số muỗi Anophen,
06:13
the species that transmits malaria,
125
361339
1752
loài muỗi truyền bệnh sốt rét,
06:15
researchers estimate that it would spread
to the entire population in a year.
to the entire population in a year.
126
363488
4119
các nhà nghiên cứu ước tính
nó sẽ lan truyền tới toàn bộ
quần thể muỗi chỉ trong vòng 1 năm.
quần thể muỗi chỉ trong vòng 1 năm.
06:20
So in a year, you could virtually
eliminate malaria.
eliminate malaria.
127
368178
2869
Vậy trong 1 năm, bạn có thể loại bỏ
sốt rét gần như hoàn toàn.
sốt rét gần như hoàn toàn.
Thực tế, chúng ta vẫn còn cần một vài năm
nữa mới làm được điều đó,
nữa mới làm được điều đó,
06:23
In practice, we're still a few years out
from being able to do that,
from being able to do that,
128
371455
3872
tuy vậy, có 1000 đứa trẻ trong 1 ngày
mất mạng do bệnh sốt rét.
mất mạng do bệnh sốt rét.
06:27
but still, a 1,000 children
a day die of malaria.
a day die of malaria.
129
375351
2718
Trong vòng 1 năm,
con số đó có thể trở thành 0.
con số đó có thể trở thành 0.
06:30
In a year, that number
could be almost zero.
could be almost zero.
130
378093
2190
Điều này cũng đúng
đối với bệnh sốt dengue,
đối với bệnh sốt dengue,
06:32
The same goes for dengue fever,
chikungunya, yellow fever.
chikungunya, yellow fever.
131
380966
2896
bệnh chikungunya và bệnh sốt vàng.
06:37
And it gets better.
132
385211
1405
Và tốt hơn nữa,
giả sử bạn muốn loại bỏ
một sinh vật ngoại lai xâm lấn,
một sinh vật ngoại lai xâm lấn,
06:39
Say you want to get rid
of an invasive species,
of an invasive species,
133
387215
2476
ví dụ như tách giống cá chép châu Á
ra khỏi Ngũ Đại Hồ.
ra khỏi Ngũ Đại Hồ.
06:41
like get Asian carp
out of the Great Lakes.
out of the Great Lakes.
134
389715
2123
Tất cả những gì bạn cần làm
là cấy ghép một gene drive
là cấy ghép một gene drive
06:44
All you have to do is release a gene drive
135
392434
2024
06:46
that makes the fish produce
only male offspring.
only male offspring.
136
394482
2317
làm cho lũ cá chỉ có thể
sinh được cá con đực.
sinh được cá con đực.
06:49
In a few generations,
there'll be no females left, no more carp.
there'll be no females left, no more carp.
137
397386
4198
Sau một vài thế hệ sẽ không còn giống cái,
không còn cá chép nữa.
không còn cá chép nữa.
Theo lý thuyết, điều này nghĩa là
ta có thể phục hồi
ta có thể phục hồi
06:53
In theory, this means we could restore
hundreds of native species
hundreds of native species
138
401608
3079
hàng trăm sinh vật bản địa
đứng trên bờ vực tuyệt chủng.
đứng trên bờ vực tuyệt chủng.
06:56
that have been pushed to the brink.
139
404711
1667
06:59
OK, that's the good news,
140
407410
3287
Được rồi, đó là tin tốt,
và đây là tin xấu.
07:02
this is the bad news.
141
410721
1292
07:05
Gene drives are so effective
142
413070
2028
Gene drive có hiệu quả đến nỗi
chỉ cần vô tình thả các sinh vật
07:07
that even an accidental release
could change an entire species,
could change an entire species,
143
415122
3825
cũng có thể làm thay đổi
cả giống nòi của chúng,
cả giống nòi của chúng,
07:10
and often very quickly.
144
418971
1190
và thường rất nhanh chóng.
Anthony James thực hiện
biện pháp phòng tránh rất tốt.
biện pháp phòng tránh rất tốt.
07:13
Anthony James took good precautions.
145
421178
2126
Ông nuôi muỗi trong phòng
thí nghiệm sinh học khép kín
thí nghiệm sinh học khép kín
07:15
He bred his mosquitos
in a bio-containment lab
in a bio-containment lab
146
423328
2166
07:17
and he also used a species
that's not native to the US
that's not native to the US
147
425518
2588
và sử dụng giống không sinh ra tại Mỹ
để kể cả khi một số con thoát ra,
07:20
so that even if some did escape,
148
428130
1555
chúng sẽ chết đi mà không thể giao phối
với những con khác.
với những con khác.
07:21
they'd just die off, there'd be nothing
for them to mate with.
for them to mate with.
149
429709
3015
Nhưng nếu một vài con cá chép châu Á
với gene drive đực
với gene drive đực
07:24
But it's also true that if a dozen
Asian carp with the all-male gene drive
Asian carp with the all-male gene drive
150
432748
4023
07:28
accidentally got carried
from the Great Lakes back to Asia,
from the Great Lakes back to Asia,
151
436795
3929
được vô tình mang từ Ngũ Đại Hồ về châu Á,
07:32
they could potentially wipe out
the native Asian carp population.
the native Asian carp population.
152
440748
3429
chúng có thể xoá sổ
toàn bộ quần thể cá chép châu Á.
toàn bộ quần thể cá chép châu Á.
Điều này hoàn toàn có thể xảy ra,
do sự liên kết chặt chẽ của thế giới.
do sự liên kết chặt chẽ của thế giới.
07:37
And that's not so unlikely,
given how connected our world is.
given how connected our world is.
153
445930
2912
Thực ra, đó là lý do
07:40
In fact, it's why we have
an invasive species problem.
an invasive species problem.
154
448866
2571
chúng ta gặp vấn đề
sinh vật ngoại lai xâm lấn.
sinh vật ngoại lai xâm lấn.
07:43
And that's fish.
155
451912
1168
Và đó mới chỉ là cá.
07:45
Things like mosquitos and fruit flies,
156
453428
2588
Những con vật như ruồi và muỗi,
không có cách nào
ngăn chúng thoát ra được.
ngăn chúng thoát ra được.
07:48
there's literally no way to contain them.
157
456040
1960
07:50
They cross borders
and oceans all the time.
and oceans all the time.
158
458024
2111
Chúng luôn bay qua mọi ranh giới
và biển khơi.
và biển khơi.
07:53
OK, the other piece of bad news
159
461754
2182
Một tin xấu nữa là 1 gene drive
07:55
is that a gene drive
might not stay confined
might not stay confined
160
463960
2318
sẽ không chỉ tác động
đến sinh vật mục tiêu.
đến sinh vật mục tiêu.
07:58
to what we call the target species.
161
466302
1813
Đó là vì sự di truyền của gene
giữa các quần thể
giữa các quần thể
08:00
That's because of gene flow,
162
468556
1499
08:02
which is a fancy way of saying
that neighboring species
that neighboring species
163
470079
2597
hay nói đơn giản hơn,
các sinh vật ở các vùng lân cận
có thể giao phối với nhau.
có thể giao phối với nhau.
08:04
sometimes interbreed.
164
472700
1248
Nếu chuyện đó xảy ra, gene drive
có thể lây lan,
có thể lây lan,
08:05
If that happens, it's possible
a gene drive could cross over,
a gene drive could cross over,
165
473972
3151
ví dụ, gene drive từ cá chép châu Á
có thể lây sang loài cá chép khác.
có thể lây sang loài cá chép khác.
08:09
like Asian carp could infect
some other kind of carp.
some other kind of carp.
166
477147
2527
Sẽ là không tồi nếu gene drive mang lại
một đặc điểm bề ngoài, như màu mắt.
một đặc điểm bề ngoài, như màu mắt.
08:11
That's not so bad if your drive
just promotes a trait, like eye color.
just promotes a trait, like eye color.
167
479698
3715
08:15
In fact, there's a decent
chance that we'll see
chance that we'll see
168
483437
2247
Thực ra, chúng ta rất có thể sẽ nhìn thấy
08:17
a wave of very weird fruit flies
in the near future.
in the near future.
169
485708
2571
một loại ruồi giấm trông rất lạ
trong tương lai không xa.
trong tương lai không xa.
Nhưng sẽ là một thảm hoạ
08:21
But it could be a disaster
170
489390
1263
nếu gene drive được thiết kế
để loại bỏ hoàn toàn cả một loài sinh vật.
để loại bỏ hoàn toàn cả một loài sinh vật.
08:22
if your drive is deigned
to eliminate the species entirely.
to eliminate the species entirely.
171
490677
2904
08:26
The last worrisome thing
is that the technology to do this,
is that the technology to do this,
172
494351
3528
Điều đáng lo cuối cùng,
đó là công nghệ cấy ghép gene
và thêm gene drive vào một sinh vật
và thêm gene drive vào một sinh vật
08:29
to genetically engineer an organism
and include a gene drive,
and include a gene drive,
173
497903
3691
có thể thành thứ mà bất cứ
phòng thí nghiệm nào có thể sử dụng được.
phòng thí nghiệm nào có thể sử dụng được.
08:33
is something that basically any lab
in the world can do.
in the world can do.
174
501618
3334
Một sinh viên đại học
có thể sử dụng được.
có thể sử dụng được.
08:36
An undergraduate can do it.
175
504976
1340
08:39
A talented high schooler
with some equipment can do it.
with some equipment can do it.
176
507209
3282
Một học sinh cấp 3 tài năng
với một số thiết bị có thể sử dụng được.
với một số thiết bị có thể sử dụng được.
Giờ thì tôi đoán chắc rằng điều này
nghe thật kinh khủng.
nghe thật kinh khủng.
08:44
Now, I'm guessing
that this sounds terrifying.
that this sounds terrifying.
177
512526
2309
08:47
(Laughter)
178
515351
2206
(Cười)
Thú vị thay, gần như tất cả
các nhà khoa học tôi nói chuyện cùng
các nhà khoa học tôi nói chuyện cùng
08:49
Interestingly though,
nearly every scientist I talk to
nearly every scientist I talk to
179
517581
2890
08:52
seemed to think that gene drives were not
actually that frightening or dangerous.
actually that frightening or dangerous.
180
520495
3881
dường như đều nghĩ gene drive
không đáng sợ hay nguy hiểm đến vậy.
không đáng sợ hay nguy hiểm đến vậy.
Một phần bởi vì họ tin rằng
các nhà khoa học
các nhà khoa học
08:56
Partly because they believe
that scientists will be
that scientists will be
181
524400
2628
sẽ sử dụng công nghệ
một cách thận trọng và có trách nghiệm.
một cách thận trọng và có trách nghiệm.
08:59
very cautious and responsible
about using them.
about using them.
182
527052
2204
09:01
(Laughter)
183
529280
1014
(Cười)
Tới bây giờ, điều đó vẫn đúng.
09:02
So far, that's been true.
184
530318
1230
09:04
But gene drives also have
some actual limitations.
some actual limitations.
185
532302
2696
Nhưng gene drive cũng có một số hạn chế.
09:07
So for one thing, they work
only in sexually reproducing species.
only in sexually reproducing species.
186
535022
3309
Trước hết chúng chỉ ảnh hưởng tới
các sinh vật sinh sản hữu tính,
các sinh vật sinh sản hữu tính,
nên thật may là chúng không thể sử dụng
09:10
So thank goodness, they can't be used
to engineer viruses or bacteria.
to engineer viruses or bacteria.
187
538704
3428
để biến đổi gene cho virus hay vi khuẩn.
09:14
Also, the trait spreads
only with each successive generation.
only with each successive generation.
188
542156
3190
Còn nữa, đặc tính gene
chỉ lan truyền tới thế hệ kế tiếp.
chỉ lan truyền tới thế hệ kế tiếp.
Bởi vậy thay đổi hay loại bỏ cả 1 quần thể
09:17
So changing or eliminating a population
189
545370
1993
chỉ thiết thực khi sinh vật đó
có chu kì sinh sản ngắn,
có chu kì sinh sản ngắn,
09:19
is practical only if that species
has a fast reproductive cycle,
has a fast reproductive cycle,
190
547387
3326
09:22
like insects or maybe
small vertebrates like mice or fish.
small vertebrates like mice or fish.
191
550737
2800
như côn trùng hay động vật có xương sống
như chuột hay cá.
như chuột hay cá.
Đối với voi hay người, sẽ mất vài thế kỷ
để một đặc tính gene
để một đặc tính gene
09:26
In elephants or people,
it would take centuries
it would take centuries
192
554438
2261
09:28
for a trait to spread
widely enough to matter.
widely enough to matter.
193
556723
2380
lan truyền đủ rộng
và đem lại thành quả.
và đem lại thành quả.
09:32
Also, even with CRISPR, it's not that easy
to engineer a truly devastating trait.
to engineer a truly devastating trait.
194
560079
5142
Hơn nữa, kể cả với CRISPR,
việc cấy ghép một đặc tính gây hại
cũng không dễ dàng gì.
cũng không dễ dàng gì.
Giả sử bạn muốn làm cho ruồi giấm
09:38
Say you wanted to make a fruit fly
195
566079
1729
ăn trái cây tươi thay vì trái cây hỏng,
09:39
that feeds on ordinary fruit
instead of rotting fruit,
instead of rotting fruit,
196
567832
2555
09:42
with the aim of sabotaging
American agriculture.
American agriculture.
197
570411
2633
với mục địch phá hoại
ngành nông nghiệp Mỹ.
ngành nông nghiệp Mỹ.
09:45
First, you'd have to figure out
198
573068
1530
Đầu tiên, bạn phải tìm ra
gene nào kiểm soát loại thức ăn
mà con ruồi muốn ăn,
mà con ruồi muốn ăn,
09:46
which genes control
what the fly wants to eat,
what the fly wants to eat,
199
574622
2772
09:49
which is already a very long
and complicated project.
and complicated project.
200
577418
2547
một công đoạn tốn thời gian và rắc rối.
Sau đó bạn phải biến đổi những gene này
09:52
Then you'd have to alter those genes
to change the fly's behavior
to change the fly's behavior
201
580489
3304
để thay đổi tập tính của con ruồi
theo cách bạn mong muốn,
theo cách bạn mong muốn,
09:55
to whatever you'd want it to be,
202
583817
1538
một công đoạn còn tốn thời gian
và rắc rối hơn.
và rắc rối hơn.
09:57
which is an even longer
and more complicated project.
and more complicated project.
203
585379
2801
Và chưa chắc nó sẽ có tác dụng,
10:00
And it might not even work,
204
588204
1318
vì gene kiểm soát tập tính
của một sinh vật rất phức tạp.
của một sinh vật rất phức tạp.
10:01
because the genes
that control behavior are complex.
that control behavior are complex.
205
589546
2494
Vậy nếu bạn là một tên khủng bố
và phải lựa chọn
và phải lựa chọn
10:04
So if you're a terrorist
and have to choose
and have to choose
206
592064
2008
giữa một công trình nghiên cứu mệt nhọc
cần nhiều năm làm thí nghiệm tỉ mỉ
cần nhiều năm làm thí nghiệm tỉ mỉ
10:06
between starting a grueling
basic research program
basic research program
207
594096
2358
10:08
that will require years of meticulous
lab work and still might not pan out,
lab work and still might not pan out,
208
596478
3527
mà vẫn không thu được kết quả,
và việc làm nổ tung mọi thứ?
10:12
or just blowing stuff up?
209
600029
1347
Bạn chắc sẽ lựa chọn cách thứ hai.
10:13
You'll probably choose the later.
210
601400
1655
10:15
This is especially true
because at least in theory,
because at least in theory,
211
603498
2420
Điều này đặc biệt đúng
vì ít nhất theo lý thuyết,
vì ít nhất theo lý thuyết,
10:17
it should be pretty easy
to build what's called a reversal drive.
to build what's called a reversal drive.
212
605942
3134
việc thiết lập một gene drive ngược
là khá dễ dàng.
là khá dễ dàng.
Đó là loại gene drive làm đảo ngược lại
sự biến đổi của gene drive ban đầu.
sự biến đổi của gene drive ban đầu.
10:21
That's one that basically overwrites
the change made by the first gene drive.
the change made by the first gene drive.
213
609100
3698
Vậy nếu không thích tác dụng
của gene drive đầu tiên,
của gene drive đầu tiên,
10:24
So if you don't like
the effects of a change,
the effects of a change,
214
612822
2294
10:27
you can just release a second drive
that will cancel it out,
that will cancel it out,
215
615140
2833
bạn chỉ cần cấy ghép một gene drive mới
xoá bỏ tác dụng đó,
xoá bỏ tác dụng đó,
ít nhất là theo lý thuyết.
10:29
at least in theory.
216
617997
1150
Vậy công nghệ này sẽ dẫn ta đi tới đâu?
10:33
OK, so where does this leave us?
217
621374
1722
10:36
We now have the ability
to change entire species at will.
to change entire species at will.
218
624604
3595
Giờ chúng ta đang sở hữu khả năng
biển đổi cả một nòi giống theo ý muốn.
biển đổi cả một nòi giống theo ý muốn.
Chúng ta có nên làm vậy?
10:41
Should we?
219
629017
1166
Phải chăng chúng ta đang là thần thánh?
10:42
Are we gods now?
220
630552
1365
10:45
I'm not sure I'd say that.
221
633972
1333
Tôi không chắc lắm.
Nhưng tôi có thể nói điều này:
10:48
But I would say this:
222
636094
1227
đầu tiên, có một số
những người rất thông minh
những người rất thông minh
10:50
first, some very smart people
223
638329
1858
10:52
are even now debating
how to regulate gene drives.
how to regulate gene drives.
224
640211
2856
vẫn đang tranh cãi về cách
điều chỉnh tác dụng của gene drive.
điều chỉnh tác dụng của gene drive.
Cùng lúc đó, một số những người
rất thông minh khác
rất thông minh khác
10:55
At the same time,
some other very smart people
some other very smart people
225
643598
2564
đang làm việc miệt mài
để tạo ra những lá chắn,
để tạo ra những lá chắn,
10:58
are working hard to create safeguards,
226
646186
2111
ví dụ như những gene drive
tự điều chỉnh,
tự điều chỉnh,
11:00
like gene drives that self-regulate
or peter out after a few generations.
or peter out after a few generations.
227
648321
3552
hay có tác dụng giảm dần
sau một vài lần nhân giống.
sau một vài lần nhân giống.
11:04
That's great.
228
652644
1200
Điều đó thật tuyệt vời.
11:06
But this technology still requires
a conversation.
a conversation.
229
654313
2547
Nhưng vẫn cần có một cuộc bàn luận
về công nghệ này.
về công nghệ này.
Vì tầm ảnh hưởng của gene drive,
11:10
And given the nature of gene drives,
230
658059
1730
cuộc bàn luận này phải có quy mô toàn cầu.
11:11
that conversation has to be global.
231
659813
1690
Sẽ như thế nào
nếu Kenya muốn sử dụng gene drive
nếu Kenya muốn sử dụng gene drive
11:14
What if Kenya wants to use a drive
but Tanzania doesn't?
but Tanzania doesn't?
232
662131
2707
nhưng Tanzania lại không?
11:17
Who decides whether to release
a gene drive that can fly?
a gene drive that can fly?
233
665241
3367
Ai có thể quyết định
việc có nên thả một sinh vật
mang gene drive biết bay?
mang gene drive biết bay?
Tôi không có câu trả lời cho câu hỏi đó.
11:22
I don't have the answer to that question.
234
670874
1954
Tôi nghĩ tất cả những gì
chúng ta có thể làm
chúng ta có thể làm
11:25
All we can do going forward, I think,
235
673618
2008
11:27
is talk honestly
about the risks and benefits
about the risks and benefits
236
675650
2834
đó là bàn luận một cách trung thực
về những rủi ro và lợi ích
về những rủi ro và lợi ích
11:30
and take responsibility for our choices.
237
678508
2222
và chịu trách nghiệm
cho sự lựa chọn của chúng ta.
cho sự lựa chọn của chúng ta.
11:33
By that I mean, not just the choice
to use a gene drive,
to use a gene drive,
238
681817
3913
Ý tôi là, không chỉ bàn luận
đến lựa chọn sử dụng gene drive,
đến lựa chọn sử dụng gene drive,
11:37
but also the choice not to use one.
239
685754
1999
mà còn lựa chọn không sử dụng nó.
Loài người thường có xu hướng
cho rằng sự lựa chọn an toàn nhất
cho rằng sự lựa chọn an toàn nhất
11:41
Humans have a tendency to assume
that the safest option
that the safest option
240
689111
2977
là giữ nguyên hiện trạng.
11:44
is to preserve the status quo.
241
692112
1792
Tuy nhiên, không phải lúc nào
điều đó cũng đúng.
điều đó cũng đúng.
11:46
But that's not always the case.
242
694905
1572
11:49
Gene drives have risks,
and those need to be discussed,
and those need to be discussed,
243
697711
3401
Gene drive mang lại những rủi ro
cần được chúng ta xem xét,
cần được chúng ta xem xét,
11:53
but malaria exists now
and kills 1,000 people a day.
and kills 1,000 people a day.
244
701136
3150
nhưng sốt rét vẫn đang tồn tại
và giết 1000 người trong 1 ngày.
và giết 1000 người trong 1 ngày.
Để đối phó, chúng ta phun thuốc trừ sâu,
11:56
To combat it, we spray pesticides
that do grave damage to other species,
that do grave damage to other species,
245
704977
3564
gây hại trầm trọng đến các sinh vật khác,
bao gồm động vật lưỡng cư
và nhiều loài chim.
và nhiều loài chim.
12:00
including amphibians and birds.
246
708565
1570
12:03
So when you hear about gene drives
in the coming months,
in the coming months,
247
711668
2864
Bởi vậy, khi bạn nghe về gene drive
trong những tháng sắp tới,
trong những tháng sắp tới,
12:06
and trust me, you will
be hearing about them,
be hearing about them,
248
714556
2254
tin tôi đi, bạn sẽ nghe về chúng,
12:08
remember that.
249
716834
1544
hãy ghi nhớ điều này.
Hành động để thay đổi
có thể là 1 việc đáng sợ,
có thể là 1 việc đáng sợ,
12:10
It can be frightening to act,
250
718402
2020
12:12
but sometimes, not acting is worse.
251
720446
2137
nhưng đôi khi, không hành động còn tệ hơn.
12:16
(Applause)
252
724746
7820
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Jennifer Kahn - Science journalistIn articles that span the gene-editing abilities of CRISPR, the roots of psychopathic behavior in children, and much more, Jennifer Kahn weaves gripping stories from unlikely sources.
Why you should listen
Jennifer Kahn likes to seek out complex stories, with the goal of illuminating their nuances. She teaches in the magazine program at the UC Berkeley Graduate School of Journalism, and is a contributing writer for the New York Times Magazine; she has written features and cover stories for The New Yorker, National Geographic, Outside, Wired and many more.
Her work has appeared in the Best American Science Writing anthology series four times, most recently for the New Yorker story “A Cloud of Smoke,” a story on the complicated death of a policeman after 9/11.
Jennifer Kahn | Speaker | TED.com