TED2016
ShaoLan: The Chinese zodiac, explained
ШаоЛан Шүэ: Дорнын зурхайн тайлбар
Filmed:
Readability: 4.3
2,804,498 views
Дэлхийн хүн амын дөрөвний нэг нь дорнын зурхайд итгэдэг. Итгэдэггүй байсан ч үүний талаар мэдээлэлтэй байх нь ашигтай хэмээн технологич, энтрепренёр ШаоЛан Шүэ хэлж байна. Энэхүү хөгжилтэй, сургамжтай ярианд ШаоЛан Шүэ эртний өв уламжлалыг тайлбарлан энэ нь хэрхэн хувь хүний зан ааш, ажлын амжилт, гэрлэлт болон тухайн жилийн төлөв байдалд нөлөөлдөг талаар ярих болно. Таны жил юуг илтгэдэг вэ?
ShaoLan Hsueh - Technologist, entrepreneur
ShaoLan want to help people understand China's culture and language, and to bridge the gap between East and West. Full bio
ShaoLan want to help people understand China's culture and language, and to bridge the gap between East and West. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Have you ever been asked
by your Chinese friend,
by your Chinese friend,
0
891
2798
Хятад найз чинь танаас
"Чи ямар жилтэй вэ?" гэж асууж байсан уу?
00:15
"What is your zodiac sign?"
1
3713
1655
Тэднийг зүгээр л яриа
өдөж байна гэж бүү бод.
өдөж байна гэж бүү бод.
00:17
Don't think they are making small talk.
2
5947
2485
Хэрэв та "Би бич жилтэй" гэж хариулбал
00:20
If you say, "I'm a Monkey,"
3
8456
1927
тэд таныг 24,36,48 эсвэл 60 настай
00:22
they immediately know
4
10407
1359
00:23
you are either 24, 36, 48 or 60 years old.
5
11790
3396
гэдгийг тэр даруй ойлгоно.
(Инээд)
00:27
(Laughter)
6
15210
1006
00:28
Asking a zodiac sign is a polite way
of asking your age.
of asking your age.
7
16240
3558
Төрсөн жилийг асуух нь
хүний насыг асуух эелдэг арга юм.
хүний насыг асуух эелдэг арга юм.
Жилээ хэлэхэд таныг бас
давхар дүгнэчихнэ.
давхар дүгнэчихнэ.
00:32
By revealing your zodiac sign,
you are also being evaluated.
you are also being evaluated.
8
20616
3889
Таны аз болон бүтэлгүйтэл,
00:36
Judgments are being made
about your fortune or misfortune,
about your fortune or misfortune,
9
24529
4040
зан ааш, ажлын төлөв,
00:40
your personality, career prospects
10
28593
2378
тухайн жилийн төлөв зэргийг таамаглана.
00:42
and how you will do in a given year.
11
30995
1968
00:45
If you share you and your
partner's animal signs,
partner's animal signs,
12
33322
2896
Хэрвээ та эхнэр эсвэл нөхрийнхөө
жилийг хэлбэл
жилийг хэлбэл
та хоёрын хувийн амьдралыг
дотроо дүрсэлнэ.
дотроо дүрсэлнэ.
00:48
they will paint a picture in their mind
about your private life.
about your private life.
13
36242
3819
00:52
Maybe you don't believe
in the Chinese zodiac.
in the Chinese zodiac.
14
40725
2623
Та дорнын зурхайд итгэдэггүй байж болно.
00:55
As a quarter of the world population
is influenced by it,
is influenced by it,
15
43372
3831
Дэлхийн хүн амын дөрөвний нэг нь
итгэдэг энэхүү зүйлд
итгэдэг энэхүү зүйлд
00:59
you'd be wise to do something about that.
16
47227
2399
бодлоготой хандах хэрэгтэй.
01:02
So what is the Chinese zodiac, exactly?
17
50406
2998
Дорнын зурхай гэж яг юу вэ?
01:05
Most Westerners think
of Greco-Roman zodiac,
of Greco-Roman zodiac,
18
53991
3196
Ихэнх барууныхан өрнийн зурхайн
12 сард хуваагддаг тооллыг төсөөлдөг.
01:09
the signs divided into 12 months.
19
57211
2223
01:11
The Chinese zodiac is different.
20
59973
1951
Дорнын зурхай түүнээс өөр.
12 жил ээлжлэн солигдох энэ зурхай нь
01:13
It's a 12-year cycle labeled with animals,
21
61948
3178
хулгана жилээр эхлэн,
гахай жилээр дуусдаг ба
гахай жилээр дуусдаг ба
01:17
starting with a Rat and ending with a Pig,
22
65150
2576
01:19
and has no association
with constellations.
with constellations.
23
67750
3342
тэнгэр дэх ододтой огтхон ч хамааралгүй.
01:23
For example, if you were born
in 1975, you are a Rabbit.
in 1975, you are a Rabbit.
24
71663
4849
Жишээлбэл, та 1975 онд төрсөн бол та
туулай жилтэй гэсэн үг.
туулай жилтэй гэсэн үг.
01:29
Can you see your zodiac sign there?
25
77273
1901
Энд таны жил байна уу?
01:32
Our Chinese ancestors constructed
a very complicated theoretical framework
a very complicated theoretical framework
26
80139
5285
Бидний өвөг дээдэс маш төвөгтэй тогтолцоог
арга билэг, үндсэн 5 элемент
арга билэг, үндсэн 5 элемент
болон 12 жилийн амьтад дээр
үндэслэн бүтээсэн билээ.
үндэслэн бүтээсэн билээ.
01:37
based on yin and yang, the five elements
and the 12 zodiac animals.
and the 12 zodiac animals.
27
85448
4641
Мянга мянган жилийн турш
энэхүү соёл
энэхүү соёл
01:42
Over thousands of years,
28
90486
1795
01:44
this popular culture has affected
people's major decisions,
people's major decisions,
29
92305
4472
нэр өгөх, гэрлэх, амаржих болон
хоорондын харилцаа гэх мэт
хоорондын харилцаа гэх мэт
01:48
such as naming, marriage, giving birth
and attitude towards each other.
and attitude towards each other.
30
96801
5200
томоохон шийдвэрүүдэд
нөлөөлсөөр ирсэн.
нөлөөлсөөр ирсэн.
01:54
And some of the implications
are quite amazing.
are quite amazing.
31
102409
2870
Зарим гайхширмаар далд утга ч бий.
01:58
The Chinese believe certain animals
get on better than the others.
get on better than the others.
32
106248
4330
Хятадууд зарим амьтад бусдаасаа илүү
тохирдог хэмээн үздэг.
тохирдог хэмээн үздэг.
02:03
So parents choose specific years
to give birth to babies,
to give birth to babies,
33
111147
4694
Эцэг эх нь зохицсон жилээс
бүрдсэн гэр бүлийн
бүрдсэн гэр бүлийн
хүчин чармайлт нь баялгийг
авчирдаг гэдэгт итгэдэг учир
авчирдаг гэдэгт итгэдэг учир
02:07
because they believe the team effort
by the right combination of animals
by the right combination of animals
34
115865
4922
тэд тодорхой жилийг
сонгож хүүхэд төрүүлдэг.
сонгож хүүхэд төрүүлдэг.
02:12
can give prosperity to families.
35
120811
2297
02:15
We even refer to the zodiac
when entering into romantic relations.
when entering into romantic relations.
36
123667
4512
Бид романтик харилцаанд орохдоо ч
зурхайг ашигладаг.
зурхайг ашигладаг.
Би гахай жилтэй.
02:20
I'm a Pig; I should have perfect romance
with Tigers, Goats and Rabbits.
with Tigers, Goats and Rabbits.
37
128630
5406
Би бар, хонь, туулай жилтнүүдтэй
төгс харилцаа үүсгэх учиртай.
төгс харилцаа үүсгэх учиртай.
Хятадууд мөн зарим амьтдыг
төрөлхийн дайснууд хэмээн үздэг.
төрөлхийн дайснууд хэмээн үздэг.
02:27
Chinese people believe some animals
are natural enemies.
are natural enemies.
38
135425
3580
02:31
As a Pig, I need
to be careful with a Snake.
to be careful with a Snake.
39
139536
3001
Би гахай жилтэй учир могой жилтнээс
болгоомжтой байх хэрэгтэй.
болгоомжтой байх хэрэгтэй.
02:35
Raise your hand if you are a Snake.
40
143102
1808
Могой жилтэй хүн гараа өргөнө үү?
02:37
Let's have a chat later.
41
145726
1533
Дараа тухтай ярилцъя.
(Инээд)
02:39
(Laughter)
42
147283
1395
02:40
We believe some animals
are luckier than the others,
are luckier than the others,
43
148702
3243
Бид зарим амьтдыг бусдаас
илүү азтайд тооцдог.
илүү азтайд тооцдог.
02:43
such as the Dragon.
44
151969
1695
Жишээлбэл луу жилтнүүд.
Барууны ёс заншлаас ялгаатай нь
02:45
Unlike the Western tradition,
45
153688
1858
02:47
the Chinese Dragon is a symbol
for power, strength and wealth.
for power, strength and wealth.
46
155570
4584
Хятад луу нь хүч чадал, эрх мэдэл болон
эд хөрөнгийн бэлгэдэл.
эд хөрөнгийн бэлгэдэл.
Хүн бүр луу жилтэй хүүхэдтэй
болохыг мөрөөддөг.
болохыг мөрөөддөг.
02:52
It's everyone's dream
to have a Dragon baby.
to have a Dragon baby.
47
160178
2683
Жак Магийн эцэг эх нь
их бахархсан байх.
их бахархсан байх.
02:55
Jack Ma's parents
must have been very proud.
must have been very proud.
48
163359
3116
Тэгээд ч тэд ганцаараа биш.
02:58
And they are not the only ones.
49
166499
1562
03:00
In 2012, the Year of the Dragon,
50
168085
2897
2012 оны луу жилд
Хятад, Хонг Конг болон Тайванд
Хятад, Хонг Конг болон Тайванд
03:03
the birthrate in China,
Hong Kong and Taiwan
Hong Kong and Taiwan
51
171006
2299
төрөлт 5 хувиар нэмэгдсэн.
03:05
increased by five percent.
52
173329
1687
Энэ нь ахиад нэг сая хүүхэд
хорвоод мэндэлсэн гэсэн үг.
хорвоод мэндэлсэн гэсэн үг.
03:07
That means another
one million more babies.
one million more babies.
53
175596
3365
Хөвгүүдийг охидоос илүүд үздэг
уламжлалт хандлагаас болж
уламжлалт хандлагаас болж
03:12
With a traditional
preference to baby boys,
preference to baby boys,
54
180497
2913
03:15
the boy-girl ratio that year
was 120 to 100.
was 120 to 100.
55
183434
4328
тэр жилийн хүйсийн харьцаа
120:100 байсан.
120:100 байсан.
03:20
When those Dragon boys grow up,
56
188431
1764
Эдгээр луу хөвгүүд том болоод
03:22
they will face much more severe
competition in love and job markets.
competition in love and job markets.
57
190219
4406
хайр дурлал болон ажлын талбарт
илүү их өрсөлдөөнтэй тулгарна.
илүү их өрсөлдөөнтэй тулгарна.
03:27
According to the BBC and the Chinese
government's press release,
government's press release,
58
195669
3914
BBC болон Хятадын засгийн газрын
мэдээлснээр
мэдээлснээр
2015 оны 1-р сард
хийсвэр хагалгааны төрөлт ихэссэн.
хийсвэр хагалгааны төрөлт ихэссэн.
03:31
January 2015 saw a peak
of Cesarean sections.
of Cesarean sections.
59
199607
5204
03:36
Why?
60
204835
1169
Яагаад гэж үү?
03:38
That was the last month
for the Year of the Horse.
for the Year of the Horse.
61
206726
3411
Тэр сар нь морь жилийн
сүүлчийн сар байжээ.
сүүлчийн сар байжээ.
03:42
It's not because they like horses so much,
62
210161
2602
Моринд дуртайдаа биш,
харин хонь жилтэй азгүй хүүхэдтэй
болохыг хүсээгүй юм.
болохыг хүсээгүй юм.
03:44
it's because they try to avoid
having unlucky Goat babies.
having unlucky Goat babies.
63
212787
3469
03:48
(Laughter)
64
216280
1078
(Инээд)
Хэрэв та хонь жилтэй
бол битгий гутраарай.
бол битгий гутраарай.
03:49
If you are a Goat, please don't feel bad.
65
217382
2779
Тэд бүгд хонь жилтнүүд.
03:52
Those are Goat babies.
66
220185
1730
Надад лав тэд
азгүй санагдахгүй байна.
азгүй санагдахгүй байна.
03:53
They don't look like losers to me.
67
221939
2110
03:56
(Laughter)
68
224073
1165
(Инээд)
03:57
Tiger is another undesirable animal,
69
225262
2762
Хувирамтгай зангаас нь болоод
бас нэгэн хүсээд баймгүй
жил нь бар юм.
жил нь бар юм.
04:00
due to its volatile temperament.
70
228048
1808
Бар жилүүдэд
Хятадын ихэнх мужуудаар
Хятадын ихэнх мужуудаар
04:02
Many Chinese regions
saw a sharp decline of birthrate
saw a sharp decline of birthrate
71
230337
3853
төрөлт эрчимтэй багасдаг.
04:06
during those years.
72
234214
1197
04:08
Perhaps one should consider
zodiac in reverse,
zodiac in reverse,
73
236122
3670
Өөр өнцгөөс харж үзвэл
бар ба хонь жилтнүүд
бар ба хонь жилтнүүд
04:11
as those Tiger and Goat babies
will face much less competition.
will face much less competition.
74
239816
4204
хамаагүй бага өрсөлдөөнтэй тулгарна.
Магадгүй тэд азтайнууд нь байх.
04:16
Maybe they are the lucky ones.
75
244044
1722
04:20
I went through the Forbes
top 300 richest people in the world,
top 300 richest people in the world,
76
248055
4460
Форбсын топ 300 баячуудын жагсаалтад
нөгөө дурлаад байдаггүй
хонь ба бар жилтнүүдийн тоо
хонь ба бар жилтнүүдийн тоо
04:24
and it's interesting to see
77
252539
2033
04:26
the most undesirable two animals,
the Goat and Tiger,
the Goat and Tiger,
78
254596
3578
тэргүүлж байхыг хараад
би их гайхширсан.
би их гайхширсан.
04:30
are at the top of the chart,
79
258198
1682
Бүр луу жилтнээс олон байлаа.
04:32
even higher than the Dragon.
80
260544
1783
Өрсөлдөөн бага байх нь
04:34
So maybe we should consider,
81
262351
2120
илүү дээр байж магадгүй гэдгийг
бодож үзэх хэрэгтэй.
бодож үзэх хэрэгтэй.
04:36
maybe it's much better
to have less competition.
to have less competition.
82
264495
3153
04:40
One last but interesting point:
83
268384
2021
Сүүлчийн нэгэн сонин зүйл:
олон Хятад хүмүүс жилийн
индекс дээр тулгуурлан
индекс дээр тулгуурлан
04:42
many Chinese people make
their investment decisions
their investment decisions
84
270429
2833
04:45
based on the zodiac sign index.
85
273286
2317
хөрөнгө оруулалтын
шийдвэрээ гаргадаг.
шийдвэрээ гаргадаг.
04:48
Although the belief and tradition
of the zodiac sign
of the zodiac sign
86
276611
3665
Хэдийгээр зурхайн уламжлал, итгэл нь
мянга мянган жилийн
турш байсан боловч
турш байсан боловч
04:52
has been over thousands of years,
87
280300
1838
04:55
the trend of using it
in making major decisions
in making major decisions
88
283051
3294
сүүлийн хэдэн 10 жилээс эхлэн
хүмүүс үүнд тулгуурлан
хүмүүс үүнд тулгуурлан
04:58
did not really happen
until the past few decades.
until the past few decades.
89
286369
3181
амьдралынхаа чухал шийдвэрийг
гаргах болсон.
гаргах болсон.
05:01
Our ancestors were very busy
surviving poverty, drought,
surviving poverty, drought,
90
289934
4396
Бидний өвөг дээдэс ядуурал,
ган гачиг, өлсгөлөн, бослого,
ган гачиг, өлсгөлөн, бослого,
өвчин болон иргэний дайн зэргийг
даван туулаад маш завгүй байсан.
даван туулаад маш завгүй байсан.
05:06
famine, riot, disease and civil war.
91
294354
3650
Эцэст нь Хятадууд үргэлж хүсэж
байсан амьдралаа босгох
байсан амьдралаа босгох
05:10
And finally, Chinese people
have the time, wealth and technology
have the time, wealth and technology
92
298028
5762
цаг хугацаа, эд хөрөнгө,
технологитой болсон.
технологитой болсон.
05:15
to create an ideal life
they've always wanted.
they've always wanted.
93
303814
2949
05:19
The collective decision
made by 1.3 billion people
made by 1.3 billion people
94
307604
3647
1.3 тэрбум хүмүүсийн хийх шийдвэр нь
05:23
has caused the fluctuation in economics
and demand on everything,
and demand on everything,
95
311275
4551
эдийн засгийн хэлбэлзэл үүсгэн,
эрүүл мэнд, боловсрол,
үл хөдлөх хөрөнгө болон
үл хөдлөх хөрөнгө болон
05:27
from health care and education
to property and consumer goods.
to property and consumer goods.
96
315850
4575
өргөн хэрэглээний бараа
зэргийн эрэлтийг нэмэгдүүлж байгаа юм.
зэргийн эрэлтийг нэмэгдүүлж байгаа юм.
05:33
As China plays such an important role
in the global economy and geopolitics,
in the global economy and geopolitics,
97
321092
4974
Хятад улс олон улсын эдийн засаг,
геополитикт чухал байр суурь
геополитикт чухал байр суурь
эзэлдэг учир тэдний зурхай
болон бусад уламжлалд
болон бусад уламжлалд
05:38
the decisions made based on the zodiac
and other Chinese traditions
and other Chinese traditions
98
326090
4109
үндэслэн гаргасан шийдвэрүүд нь
дэлхий нийтэд нөлөөлдөг билээ.
дэлхий нийтэд нөлөөлдөг билээ.
05:42
end up impacting everyone
around the world.
around the world.
99
330223
3470
Бич жилтэй хүн байна уу?
05:47
Are there any Monkeys here?
100
335203
1460
05:50
2016 is the Year of the Monkey.
101
338030
2580
2016 он бол бичин жил юм.
Бичнүүд ухаалаг, сониуч,
бүтээлч бас томоогүй байдаг.
бүтээлч бас томоогүй байдаг.
05:53
Monkeys are clever, curious,
creative and mischievous.
creative and mischievous.
102
341220
5709
05:58
Thank you.
103
346953
1158
Баярлалаа.
06:00
(Applause)
104
348135
3136
(Алга ташилт)
ABOUT THE SPEAKER
ShaoLan Hsueh - Technologist, entrepreneurShaoLan want to help people understand China's culture and language, and to bridge the gap between East and West.
Why you should listen
ShaoLan is an entrepreneur, angel investor, geek, writer, traveller and dreamer. She is the founder and creator of Chineasy, which she launched after her TED Talk in Long Beach, California in 2013.
In just over three years, she has built Chineasy into one of the most popular methods of learning Chinese across the Internet with several hundred thousand fellow learners. Her first book, Chineasy, The New Way to Read Chinese, was launched in March 2014 and has been translated into 18 languages. Her next book, Chineasy Everyday, was launched in March 2016.
ShaoLan is a tech entrepreneur with extensive business experience. At the age of 22, while studying for her MBA, she wrote four best-selling books on software in Taiwan, and her books were bundled by Microsoft. She co-founded pAsia, one of the major players on Internet in Asia in 1990’s. After a second masters degree at the University of Cambridge, she began Caravel Capital in 2005 to advise young tech companies.
Chineasy represents a return for ShaoLan to her artistic upbringing and in many ways a design project. This project is the culmination of her life’s journey through the East and West. Her aim is to help people to understand China, Chinese culture, its language and to bridge the gap between East and West. Her next step is to help Chinese children to enjoy and appreciate the beauty of their own language.
ShaoLan Hsueh | Speaker | TED.com