ABOUT THE SPEAKER
Curtis "Wall Street" Carroll - Financial literacy advocate
Curtis “Wall Street” Carroll overcame poverty, illiteracy, incarceration and a lack of outside support to become a stock investor, creator and teacher of his own financial literacy philosophy.

Why you should listen

The media calls Curtis "Wall Street" Carroll the "Oracle of San Quentin" for his stock picking prowess and ability to translate financial information into simple language for his students.

Carroll grew up in Oakland, California surrounded by poverty. In 1996, at 17 years old, he committed a robbery where a man was killed. He turned himself in and ended up an illiterate teenager in prison with a 54-to-life sentence. While in prison, the stock market captured his attention, but due to his illiteracy he couldn't learn more about it. Motivating by the lure of financial gaining, he taught himself how to read at 20-21 years old, and then he started studying the stock market. Carroll's role models changed from drug dealers and sports figures to Bill Gates and Warren Buffet. He wanted others to learn this new way of making money.

When Carroll arrived at San Quentin in 2012, he met Troy Williams, who helped him start the Financial Literacy Program. Together they created the philosophy F.E.E.L (Financial Empowerment Emotional Literacy) that teaches people to recognize how their emotions affect their financial decision, and how to separate the two.

More profile about the speaker
Curtis "Wall Street" Carroll | Speaker | TED.com
TEDxSanQuentin

Curtis "Wall Street" Carroll: How I learned to read -- and trade stocks -- in prison

Куртис "Уолл Стрит" Карролл: Шоронд би хэрхэн уншиж болон хувьцаа арилжиж сурсан бэ?

Filmed:
5,811,223 views

Санхүүгийн мэдлэг бол чадвар биш -- энэ бол амьдралын хэв маяг. Үүнийг Куртис "Уолл Стрит" Карроллоос суралцаарай. Шоронд хоригдож үзсэн Карролл мөнгөний үнэ цэнийг сайн мэддэг. Хоригдох хугацаандаа бичиг үсэг бие даан суралцаж, өөрөө хувьцаа арилжих талаар сурсан тэрээр "Бид мөнгөтэй ухаалаг харьцах хэрэгтэй" хэмээх энгийн боловч хүчирхэг ойлголтоо хуваалцаж байна.
- Financial literacy advocate
Curtis “Wall Street” Carroll overcame poverty, illiteracy, incarceration and a lack of outside support to become a stock investor, creator and teacher of his own financial literacy philosophy. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
I was 14 years old
0
960
2056
Би 14 настайдаа
00:15
inside of a bowling alley,
1
3040
1576
боулингийн төв дотор
00:16
burglarizing an arcade game,
2
4640
1760
зоосон тоглоомын машин дээрэмдээд,
00:19
and upon exiting the building
3
7200
1776
яг гарах гэж байтал
хамгаалагч гарнаас минь
барьж авахад би зугтсан.
00:21
a security guard grabbed my arm, so I ran.
4
9000
2200
Гудамжаар гүйсээр
хашлага дээгүүр харайлаа.
00:23
I ran down the street,
and I jumped on top of a fence.
5
11760
2976
00:26
And when I got to the top,
6
14760
1616
Тэгээд яг хашаан дээр гартал
00:28
the weight of 3,000 quarters
in my book bag
7
16400
2176
цүнхэнд минь байсан
3000 зоосны жин дарж
00:30
pulled me back down to the ground.
8
18600
1640
би газарт унаж билээ.
00:32
So when I came to, the security guard
was standing on top of me,
9
20880
3056
Сэрээд харахад хамгаалагч
миний дээр зогсчихсон,
00:35
and he said, "Next time you little punks
steal something you can carry."
10
23960
3416
"Дараачийн удаа дааж чадах
юмаа хулгайл" гэж хэлсэн.
00:39
(Laughter)
11
27400
2016
(Инээд)
00:41
I was taken to juvenile hall
12
29440
2136
Засан хүмүүжүүлэх рүү явж,
00:43
and when I was released
into the custody of my mother,
13
31600
2560
ээжийнхээ батлан даалтаар суллагдахад
авга ах маань
"Чи яаж баригдчихав аа?" гэсэн.
00:47
the first words my uncle said was,
"How'd you get caught?"
14
35080
2976
00:50
I said, "Man, the book bag was too heavy."
15
38080
2176
Би "Цүнх хэтэрхий хүнд байсан" гэхэд
"Бүх зоосыг авах ёсгүй байсан
шүү дээ" гэсэн.
00:52
He said, "Man, you weren't supposed
to take all the quarters."
16
40280
2936
"Зооснууд жижигхэн, би яах ёстой
байсан юм бэ?" гэхэд
00:55
I said, "Man, they were small.
What am I supposed to do?"
17
43240
2816
00:58
And 10 minutes later, he took me
to burglarize another arcade game.
18
46080
4896
Арван минутын дараа өөр нэг машин
дээрэмдэхээр дагуулж явсан.
Гэртээ харих бензиний
мөнгө хэрэгтэй байсан юм.
01:03
We needed gas money to get home.
19
51000
1640
01:05
That was my life.
20
53280
1200
Энэ л миний амьдрал байсан.
01:07
I grew up in Oakland, California,
21
55440
1856
Би Калифорни мужийн Оакланд хотод
01:09
with my mother and members
of my immediate family
22
57320
2336
кокайнд донтсон ээж,
01:11
addicted to crack cocaine.
23
59680
1240
хамаатнуудын хамт өссөн.
01:13
My environment consisted
of living with family, friends,
24
61560
4440
Миний эргэн тойронд
гэр бүл, найз нөхөд
болон орон гэргүйчүүдийн
хамгаалах байр л байсан.
01:18
and homeless shelters.
25
66960
1600
01:21
Oftentimes, dinner was served
in breadlines and soup kitchens.
26
69040
3680
Ихэнхдээ оройн хоолоо
үнэгүй хоолонд дугаарлаж авна.
01:25
The big homie told me this:
27
73440
1856
Сайн найз маань надад
01:27
money rules the world
28
75320
1976
"Мөнгө дэлхийг болон
дэлхий дээрх бүхнийг захирдаг.
01:29
and everything in it.
29
77320
1216
01:30
And in these streets, money is king.
30
78560
2080
Эдгээр гудманд мөнгө бол хаан.
01:33
And if you follow the money,
31
81320
1616
Хэрвээ чи мөнгийг дагавал,
01:34
it'll lead you to the bad guy
or the good guy.
32
82960
2520
тэр чамайг муу эсвэл
сайн залуу руу чиглүүлнэ" гэсэн.
01:38
Soon after, I committed my first crime,
33
86080
2536
Удалгүй би хамгийн анхны
гэмт хэргээ үйлдсэн
Анх удаа надад ирээдүй байна
гэж хэлэхэд
01:40
and it was the first time
that I was told that I had potential
34
88640
2976
01:43
and felt like somebody believed in me.
35
91640
1840
хэн нэгэн надад итгэсэн мэт санагдсан.
01:46
Nobody ever told me
that I could be a lawyer,
36
94240
2136
Хэн ч надад хэзээ ч хуульч,
эмч эсвэл инженер болж болно
гэж байсангүй.
01:48
doctor or engineer.
37
96400
1656
01:50
I mean, how was I supposed to do that?
I couldn't read, write or spell.
38
98080
3416
Яаж чадах юм бэ? Би уншиж, бичиж
үсэглэж ч чадахгүй.
Бичиг үсэггүй хүн.
01:53
I was illiterate.
39
101520
1216
Тэгээд би дандаа гэмт хэрэг л миний
явах зам гэж боддог байлаа.
01:54
So I always thought
crime was my way to go.
40
102760
2560
01:59
And then one day
41
107480
1696
Нэг өдөр
02:01
I was talking to somebody
42
109200
1256
нэг хүнтэй ярилцаж байтал
02:02
and he was telling me
about this robbery that we could do.
43
110480
3600
тэр надад хамтдаа хийж болох
дээрмийн талаар хэлсэн.
02:06
And we did it.
44
114760
1200
Бид хийсэн.
02:09
The reality was that I was growing up
45
117080
1816
Бодит байдал дээр би
02:10
in the strongest
financial nation in the world,
46
118920
2216
дэлхийн хамгийн хүчирхэг
эдийн засагтай
02:13
the United States of America,
47
121160
1856
Америкийн Нэгдсэн Улсад өсч байлаа.
02:15
while I watched my mother
stand in line at a blood bank
48
123040
4080
Гэсэн ч би ээжийгээ цусны төвд
дараалалд зогсож
02:20
to sell her blood for 40 dollars
just to try to feed her kids.
49
128680
3680
хүүхдүүдээ тэжээхийн тулд
40 доллароор цусаа зарахыг нь харсан.
02:25
She still has the needle marks
on her arms to day to show for that.
50
133320
3320
Одоо хүртэл ээжийн минь гаран дээр
зүүний ормууд байдаг.
Иймд би нийгмийн төлөө
санаа зовж байгаагүй.
02:29
So I never cared about my community.
51
137480
1736
Тэд миний амьдралд
санаа тавиагүй шүү дээ.
02:31
They didn't care about my life.
52
139240
1496
02:32
Everybody there was doing what they
were doing to take what they wanted,
53
140760
3416
Хүн бүр хүссэндээ хүрэхийн тулд
хийх ёстойгоо хийж байсан.
Хар тамхины наймаачид, дээрэмчид,
цусны төв.
02:36
the drug dealers,
the robbers, the blood bank.
54
144200
2176
Бүгд л бохир мөнгө авч байсан.
02:38
Everybody was taking blood money.
55
146400
1616
Би ч гэсэн боломжтой
замаар нь л авсан.
02:40
So I got mine by any means necessary.
56
148040
1896
02:41
I got mine.
57
149960
1576
Би өөрийнхийгөө авсан.
02:43
Financial literacy
really did rule the world,
58
151560
2120
Санхүүгийн мэдлэг үнэхээр л
дэлхийг захирдаг.
02:46
and I was a child slave to it
59
154680
1976
Харин нялх боол би
02:48
following the bad guy.
60
156680
1240
муу залуусыг дагасаар.
02:52
At 17 years old, I was arrested
for robbery and murder
61
160280
3176
17 насандаа би дээрэм, хүн
амины хэргээр баривчлагдсан.
02:55
and I soon learned that finances in prison
rule more than they did on the streets,
62
163480
3976
Удалгүй гадаах гудамжнаас илүү
шоронгийн торонд санхүү
илүү хүчтэйг ойлгоод
оролцохыг хүссэн.
02:59
so I wanted in.
63
167480
1200
03:01
One day, I rushed to grab
the sports page of the newspaper
64
169600
3056
Нэг өдөр камерт хамт
хоригддог эрээр уншуулахаар
сонингийн спортын хуудсыг
яаран авах гэтэл
03:04
so my celly could read it to me,
65
172680
1816
03:06
and I accidentally
picked up the business section.
66
174520
2416
санаандгүй бизнесийн нүүийг нь
авчихсан байсан.
03:08
And this old man said,
"Hey youngster, you pick stocks?"
67
176960
3256
Хөгшин эр "Чи хувьцаа
авдаг юм уу?" гэсэн.
03:12
And I said, "What's that?"
68
180240
1256
"Тэр чинь юу юм?" гэхэд
03:13
He said, "That's the place
where white folks keep all their money."
69
181520
3176
"Цагаан арьстнуудын мөнгөө хадгалдаг
газар" гэж хариулав.
03:16
(Laughter)
70
184720
1216
(Инээд)
03:17
And it was the first time
that I saw a glimpse of hope,
71
185960
3856
Анх удаа найдварын гал
асах шиг л болсон.
03:21
a future.
72
189840
1496
Ирээдүй.
Хөгшин эр надад хувьцаа гэж юу
болохыг товчхон тайлбарлав.
03:23
He gave me this brief description
of what stocks were,
73
191360
2600
03:26
but it was just a glimpse.
74
194800
1440
Энэ гэхдээ найдварын жижиг хэсэг.
Би яаж хийх вэ?
03:30
I mean, how was I supposed to do it?
75
198360
1776
03:32
I couldn't read, write or spell.
76
200160
1760
Би бичиж, уншиж, үсэглэж ч
чадахгүй шүү дээ.
03:34
The skills that I had developed
to hide my illiteracy
77
202600
2616
Бичиг үсэггүйгээ нуух гэж хөгжүүлсэн
чадварууд маань
03:37
no longer worked in this environment.
78
205240
1976
энэ орчинд нөлөөгүй байсан.
03:39
I was trapped in a cage,
prey among predators,
79
207240
3096
Би торонд гацсан, өгөөш мэт
хэзээ ч байгаагүй эрх чөлөөний
төлөө тулалдаад л.
03:42
fighting for freedom I never had.
80
210360
1896
03:44
I was lost, tired,
81
212280
2176
Би яахаа мэдэхгүй бас ядарсан,
03:46
and I was out of options.
82
214480
1360
ямар ч сонголтгүй болсон байсан.
03:49
So at 20 years old,
83
217000
1776
20 настайдаа,
амьдралынхаа хамгийн хэцүү
зүйлийг хийсэн.
03:50
I did the hardest thing
I'd ever done in my life.
84
218800
2520
03:54
I picked up a book,
85
222160
1200
Ном уншиж билээ.
03:57
and it was the most agonizing
time of my life,
86
225400
2480
Миний амьдралын хамгийн
зовлонт үе байсан.
04:01
trying to learn how to read,
87
229320
1816
Уншиж сурах гэж оролдох,
04:03
the ostracizing from my family,
88
231160
2616
гэр бүл, найзууддаа
шүүмжлүүлэх.
04:05
the homies.
89
233800
1200
04:08
It was rough, man.
90
236280
1456
Надад хүнд байсан.
04:09
It was a struggle.
91
237760
1376
Тэмцэл, чармайлт байсан.
04:11
But little did I know
92
239160
1696
Гэхдээ миний мэдээгүй зүйл нь
04:12
I was receiving the greatest gifts
I had ever dreamed of:
93
240880
3416
би мөрөөдөж байгаагүй хамгийн
том бэлгээ авч байсан:
04:16
self-worth,
94
244320
1200
өөрийн үнэ цэнэ,
04:18
knowledge, discipline.
95
246320
1840
мэдлэг, зарчим.
04:21
I was so excited to be reading that I read
everything I could get my hands on:
96
249000
3696
Үнэхээр сэтгэл хөдөлж,
бүх л зүйлийг уншдаг байлаа.
04:24
candy wrappers, clothing logos,
street signs, everything.
97
252720
3335
Чихрийн цаас, хувцасны шошго,
гудамжны тэмдэг бүгдийг.
Би зүгээр л уншсаар байсан!
04:28
I was just reading stuff!
98
256079
1217
04:29
(Applause)
99
257320
1016
(Алга ташилт)
04:30
Just reading stuff.
100
258360
1200
Зүгээр л уншсан.
04:33
I was so excited to know how to read
and know how to spell.
101
261360
2800
Уншиж, үсэглэж сурахдаа их
догдолсон.
04:36
The homie came up, said,
"Man, what you eating?"
102
264720
2256
Найз маань "Чи юу идээд
байгаа юм?" гэхэд
04:39
I said, "C-A-N-D-Y, candy."
103
267000
1736
би "Ч-И-Х-Э-Р, чихэр" гэж байлаа.
04:40
(Laughter)
104
268760
2256
(Инээд)
04:43
He said, "Let me get some."
I said, "N-O. No."
105
271040
2496
"Надад л даа" гэхэд нь би
"Ү-Г-Ү-Й, үгүй" гэсэн.
04:45
(Laughter)
106
273560
1216
(Инээд)
04:46
It was awesome.
107
274800
1416
Үнэхээр гайхалтай байсан.
04:48
I mean, I can actually now
for the first time in my life read.
108
276240
3176
Би амьдралдаа анх удаа
уншиж чадаж байна шүү дээ.
04:51
The feeling that I got
from it was amazing.
109
279440
2040
Миний авсан мэдрэмж үнэхээр гоё байсан.
04:55
And then at 22, feeling myself,
110
283240
2600
Тэгээд 22 настай, өөрийгөө мэдэрчихсэн,
04:58
feeling confident,
111
286800
1736
өөртөө итгэлтэй би
05:00
I remembered what the OG told me.
112
288560
1840
хөгшин эрийн хэлсэн үгийг санасан.
05:03
So I picked up the business section
of the newspaper.
113
291760
3736
Тэгээд би сонингийн бизнес нүүрийг авч
тэр баян, цагаан арьстай
хүмүүсийг олохыг хүссэн.
05:07
I wanted to find these rich white folks.
114
295520
1936
05:09
(Laughter)
115
297480
1600
(Инээд)
05:12
So I looked for that glimpse.
116
300520
1920
Би нөгөө найдвараа хайсан.
05:15
As I furthered my career
117
303480
1616
Карьераа ахиулж,
05:17
in teaching others how to
financially manage money and invest,
118
305120
3856
санхүүгээ захиран зарцуулах, хөрөнгө
оруулахыг бусдад заахдаа,
05:21
I soon learned that I had to take
responsibility for my own actions.
119
309000
3336
би өөрийнхөө үйлдэл бүрт хариуцлага
үүрэх ёстойг ойлгосон.
05:24
True, I grew up
in a very complex environment,
120
312360
3016
Би хэцүү орчинд өссөн нь үнэн,
05:27
but I chose to commit crimes,
121
315400
1936
гэхдээ би л гэмт хэрэг хийхийг сонгосон.
05:29
and I had to own up to that.
122
317360
1776
Би үүнийгээ хүлээн зөвшөөрөх ёстой.
05:31
I had to take responsibility
for that, and I did.
123
319160
2616
Хариуцлагаа ч хүлээсэн.
05:33
I was building a curriculum
that could teach incarcerated men
124
321800
2896
Би хоригдлуудад хэрхэн мөнгөө
удирдан зарцуулах талаар
05:36
how to manage money
through prison employments.
125
324720
2280
хөтөлбөр зохиосон.
Амьдралаа зөв зохицуулах нь
дамжуулж болох хэрэгслийг бүтээж
05:40
Properly managing our lifestyle
would provide transferrable tools
126
328720
3176
05:43
that we can use to manage money
when we reenter society,
127
331920
3336
үүнийг нь ахин нийгэмшиж буй
хүмүүс ашиглаж болно.
05:47
like the majority of people did
who didn't commit crimes.
128
335280
3256
Яг л ихэнх гэмт хэрэг
үйлдээгүй хүмүүс шиг.
05:50
Then I discovered
129
338560
1200
Би зах зээлийн мэдээгээр
05:52
that according to MarketWatch,
130
340680
2056
нэг зүйлийг олж мэдсэн нь
05:54
over 60 percent of the American population
131
342760
2536
Америкчуудын жараас дээш хувь нь
05:57
has under 1,000 dollars in savings.
132
345320
2120
1000 доллараас бага хадгаламжтай.
06:00
Sports Illustrated said that
over 60 percent of NBA players
133
348200
3216
Sports Illustrated бичсэнээр NBA тоглогчид
NFL хөлбөмбөгчдийн 80 хувь нь
эцэстээ ямар ч мөнгөгүй болдог.
06:03
and NFL players go broke.
134
351440
1536
06:05
40 percent of marital problems
derive from financial issues.
135
353000
3040
Гэр бүлийн асуудлын 40 хувь нь
санхүүгээс үүсэлтэй.
06:09
What the hell?
136
357080
1216
Юу гээч нь вэ?
06:10
(Laughter)
137
358320
2136
(Инээд)
Хүмүүс амьдралынхаа
туршид ажиллаад,
06:12
You mean to tell me
that people worked their whole lives,
138
360480
2696
06:15
buying cars, clothes,
homes and material stuff
139
363200
2576
машин, хувцас, гэр, материаллаг
зүйлс авдаг ч
цалингаас цалингийн хооронд
амьдардаг гэж үү?
06:17
but were living check to check?
140
365800
2216
06:20
How in the world were members of society
going to help incarcerated individuals
141
368040
4336
Хүмүүс яаж шоронгийн
хоригдлуудыг
эргэн нийгэмшихэд нь туслах гээд
байгаа юм бэ?
06:24
back into society
142
372400
1216
Тэд өөрсдийнхөө амьдарлыг ч
зохицуулж чадахгүй байхад.
06:25
if they couldn't manage they own stuff?
143
373640
1880
06:28
We screwed.
144
376160
1256
Бид ч өнгөрчээ!
06:29
(Laughter)
145
377440
1736
(Инээд)
06:31
I needed a better plan.
146
379200
1400
Тэгэхээр надад илүү дээр төлөвлөгөө
хэрэгтэй болсон.
06:34
This is not going to work out too well.
147
382520
2120
Энэ байдлаараа нээх их сайжрахгүй.
06:37
So ...
148
385040
1200
Тэгээд...
06:39
I thought.
149
387880
1200
Би бодсон.
06:43
I now had an obligation
to meet those on the path
150
391800
2840
Одоо би замдаа таарсан хүмүүсдээ
06:48
and help,
151
396360
1216
туслах үүрэгтэй болсон.
06:49
and it was crazy because
I now cared about my community.
152
397600
3256
Үнэхээр солиотой учир нь би одоо
нийгэмдээ санаа тавьж байна.
06:52
Wow, imagine that.
I cared about my community.
153
400880
2360
Төсөөлдөө, би нийгмийн төлөө
санаа тавьж байна.
06:56
Financial illiteracy is a disease
154
404640
2296
Санхүүгийн мэдлэггүй байдал нь өвчин,
06:58
that has crippled minorities
and the lower class in our society
155
406960
3016
энэ нь нийгмийн цөөнх,
доод түвшний хүмүүсийг
07:02
for generations and generations,
156
410000
2136
үеийн үед зэрэмдэг болгосон.
07:04
and we should be furious about that.
157
412160
2496
Харин одоо бид үүнээс болж
уурлах хэрэгтэй.
07:06
Ask yourselves this:
158
414680
1576
Өөрсдөөсөө энийг асуу.
07:08
How can 50 percent
of the American population
159
416280
3256
Яаж эдийн засгийн хөгжлөөр
урагшилдаг орны
07:11
be financially illiterate in a nation
driven by financial prosperity?
160
419560
3960
50% нь санхүүгийн ойлголтгүй
байж болох вэ?
07:17
Our access to justice, our social status,
161
425000
2856
Бидний шудрага ёс, нийгмийн давхрага,
07:19
living conditions, transportation and food
162
427880
3016
амьдрах нөхцөл, тээвэр, хоол хүнс бүгд
хүмүүсийн зохицуулж чадахгүй
мөнгөн дээр тогтож байна.
07:22
are all dependent on money
that most people can't manage.
163
430920
3056
07:26
It's crazy!
164
434000
1576
Энэ байж болшгүй!!
07:27
It's an epidemic
165
435600
1376
Энэ бол аймшигтай хэрэг.
07:29
and a bigger danger to public safety
than any other issue.
166
437000
3000
Мөн нийгмийн аюулгүй байдалд тулгарсан
том аюул.
07:33
According to the California
Department of Corrections,
167
441720
2656
Калифорнийн Засан хамгаалах
хэлтсийн тоогоор
07:36
over 70 percent of those incarcerated
168
444400
2336
хоригдлуудын 70-аас дээш хувь нь
07:38
have committed or have been charged
with money-related crimes:
169
446760
3616
бүгд мөнгөтэй холбоотой хэргээс
болж яллагдсан байдаг.
07:42
robberies, burglaries,
fraud, larceny, distortion --
170
450400
4520
Хулгай, дээрэм, залилан, сүрдүүлэг
үзүүлсэн дээрэм гээд
07:47
and the list goes on.
171
455720
1320
жагсаалт үргэлжилнэ.
07:49
Check this out:
172
457920
1216
Энийг сонсдоо.
07:51
a typical incarcerated person
173
459160
2936
Энгийн хоригдол
07:54
would enter the California prison system
174
462120
2496
Калифорнийн шоронгийн системд орохдоо
07:56
with no financial education,
175
464640
1560
ямар ч санхүүгийн боловсролгүй,
07:58
earn 30 cents an hour,
176
466840
1976
цагт 30 цент олж,
08:00
over 800 dollars a year,
177
468840
2216
энэ нь жилд 800 гаруй доллар,
08:03
with no real expenses and save no money.
178
471080
2760
зардалгүй бас хадгаламжгүй байдаг.
08:06
Upon his parole, he will be given
200 dollars gate money and told,
179
474760
4336
Суллагдахдаа тэр 200 доллар аваад
"За амжилт, асуудлаас холхон л байгаарай.
Битгий эргэж ирээрэй" гэж хэлүүлнэ.
08:11
"Hey, good luck, stay out of trouble.
Don't come back to prison."
180
479120
3080
08:14
With no meaningful preparation
or long-term financial plan,
181
482800
3296
Утга учир бүхий урт хугацааны санхүүгийн
төлөвлөгөөгүй
08:18
what does he do ... ?
182
486120
1200
тэр юу хийх вэ?
08:20
At 60?
183
488600
1200
60 насандаа?
08:23
Get a good job,
184
491120
1336
Сайн ажил олох уу,
08:24
or go back to the very criminal behavior
that led him to prison in the first place?
185
492480
3920
эсвэл анх шорон руу чиглүүлсэн гэмт
хэргээ ахин үйлдэх үү?
08:29
You taxpayers, you choose.
186
497400
1776
Татвар төлдөг та нар сонго.
08:31
Well, his education
already chose for him, probably.
187
499200
3160
Үнэндээ, бараг боловсрол нь
түүний өмнөөс сонгочихсон байх.
08:35
So how do we cure this disease?
188
503120
2360
Тэгэхээр бид хэрхэн
энэ өвчнийг анагаах вэ?
08:38
I cofounded a program
189
506240
1736
Би нэг хөтөлбөр үүсгэсэн.
08:40
that we call Financial Empowerment
Emotional Literacy.
190
508000
4576
Санхүүгийн болон сэтгэл зүйн
чадавхижуулах хөтөлбөр.
Бид үүнийгээ FEEL гэж нэрлэдэг.
08:44
We call it FEEL,
191
512600
1456
08:46
and it teaches how do you separate
your emotional decisions
192
514080
3176
Энэ нь хүмүүст хэрхэн сэтгэл
хөдлөлийн шийдвэрээ
санхүүгийн шийдвэрээс
ялгахыг болоод
08:49
from your financial decisions,
193
517280
1976
08:51
and the four timeless rules
to personal finance:
194
519280
3416
хувийн санхүүд мөрдөх
дөрвөн дүрмийг заадаг:
08:54
the proper way to save,
195
522720
1560
хадгаламж үүсгэх зөв арга,
08:57
control your cost of living,
196
525560
1640
зардалаа хянах,
09:00
borrow money effectively
197
528320
1776
үр дүнтэй мөнгө зээлэх,
09:02
and diversify your finances
by allowing your money to work for you
198
530120
3776
эцэст нь санхүүгээ төрөлжүүлж,
мөнгийг өөрт тань ажиллахыг зөвшөөрөх.
09:05
instead of you working for it.
199
533920
1816
Та өөрөө мөнгөнд ажиллаж байхан оронд.
09:07
Incarcerated people need these life skills
before we reenter society.
200
535760
4160
Хоригдсон хүмүүст эргэж нийгэмд орохын
өмнө эдгээр амьдралын чадварууд хэрэгтэй.
09:13
You can't have full rehabilitation
without these life skills.
201
541480
3896
Хүн эдгээр чадваргүйгээр
бүрэн хүмүүжих боломжгүй.
09:17
This idea that only professionals
can invest and manage money
202
545400
3816
Зөвхөн мэргэжилтнүүд хөрөнгө оруулж,
мөнгө зохицуулж чаддаг гэх бодол
09:21
is absolutely ridiculous,
203
549240
2256
үнэхээр инээдтэй, утгагүй.
Мөн чамд ингэж хэлсэн хүн байвал
тэр худлаа ярьж байна.
09:23
and whoever told you that is lying.
204
551520
1667
09:25
(Applause)
205
553211
4965
(Алга ташилт)
09:30
A professional is a person
206
558200
2416
Мэргэжилтэн гэдэг нь
09:32
who knows his craft better than most,
207
560640
2496
ажлаа бусдаас илүү
мэддэг хүн байдаг.
09:35
and nobody knows how much money
you need, have or want better than you,
208
563160
4936
Чамд хэр их мөнгө хэрэгтэйг
чамаас өөр хэн ч мэдэхгүй.
Тэгэхээр чи л
мэргэжилтэн гэсэн үг.
09:40
which means you are the professional.
209
568120
1960
09:42
Financial literacy is not a skill,
ladies and gentlemen.
210
570880
4216
Санхүүгийн мэдлэг бол чадвар биш,
ноёд хатагтай нараа.
09:47
It's a lifestyle.
211
575120
1200
Энэ бол амьдралын хэв маяг.
09:49
Financial stability is a byproduct
of a proper lifestyle.
212
577560
4496
Санхүүгийн тогтвортой байдал нь
зөв амьдралын үр дүн.
09:54
A financially sound incarcerated person
can become a taxpaying citizen,
213
582080
3800
Санхүүгийн мэдээлэлтэй хоригдол хүн татвар
төлдөг иргэн болж болно.
09:58
and a financially sound
taxpaying citizen can remain one.
214
586680
3496
Мөн санхүүгийн мэдээлэлтэй татвар төлдөг
иргэн тэр хэвээрээ үлдэж болно.
10:02
This allows us to create a bridge
between those people who we influence:
215
590200
4336
Энэ нь бидэнд хүмүүсийн
хооронд гүүр барих боломжийг олгож байна.
10:06
family, friends and those young people
216
594560
2736
Гэр бүл, найз нөхөд болон залуу хүмүүс,
10:09
who still believe
that crime and money are related.
217
597320
2920
мөнгө болон гэмт хэрэг холбоотой
гэдэгт итгэдэг хүн болгонд.
10:13
So let's lose the fear and anxiety
218
601720
2896
Тэгэхээр айдас болон зовнилоо,
тэр сүртэй санхүүгийн үгнүүд,
10:16
of all the big financial words
219
604640
1456
10:18
and all that other nonsense
that you've been out there hearing.
220
606120
3576
бусад сонссон утгагүй
зүйлсийг орхиё.
10:21
And let's get to the heart
of what's been crippling our society
221
609720
3856
Мөн нийгмийг зэрэмдэглүүлж байгаа
зүйлийн зүрхийг онилж,
10:25
from taking care of your responsibility
to be better life managers.
222
613600
4360
амьдралаа өөрөө илүү сайн
зохицуулах хариуцлагаа үүрье.
10:31
And let's provide a simple
and easy to use curriculum
223
619000
3336
Бас энгийн бөгөөд амархан мөртлөө,
санхүүгийн эрх болон
сэтгэлийн мэдлэгийн гол зүрхэнд,
тиймээ зүрхэнд очдог
10:34
that gets to the heart, the heart
224
622360
2256
10:36
of what financial empowerment
and emotional literacy really is.
225
624640
3936
хөтөлбөр бий болгоцгоё.
10:40
Now, if you're sitting out here
in the audience and you said,
226
628600
2896
Одоо та энд үзэгчдийн дунд сууж байгаад
"Өө, би ийм хүн биш ээ.
Итгэхгүй байна" гэсэн бол
10:43
"Oh yeah, well, that ain't me
and I don't buy it,"
227
631520
2416
10:45
then come take my class --
228
633960
1296
ирээд миний хичээлд суу...
10:47
(Laughter)
229
635280
1696
(Инээд)
10:49
so I can show you how much money
it costs you every time you get emotional.
230
637000
3680
Би танд сэтгэл тань хөдлөх бүрт тань
хэр их мөнгө зарцуулдагийг үзүүлье.
10:53
(Applause)
231
641960
3160
(Алга ташилт)
10:59
Thank you very much. Thank you.
232
647600
1536
Баярлалаа. Маш их баярлалаа.
11:01
(Applause)
233
649160
1160
(Алга ташилт)
Translated by Uyanga Gantulga
Reviewed by Batchansaa Batzorig

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Curtis "Wall Street" Carroll - Financial literacy advocate
Curtis “Wall Street” Carroll overcame poverty, illiteracy, incarceration and a lack of outside support to become a stock investor, creator and teacher of his own financial literacy philosophy.

Why you should listen

The media calls Curtis "Wall Street" Carroll the "Oracle of San Quentin" for his stock picking prowess and ability to translate financial information into simple language for his students.

Carroll grew up in Oakland, California surrounded by poverty. In 1996, at 17 years old, he committed a robbery where a man was killed. He turned himself in and ended up an illiterate teenager in prison with a 54-to-life sentence. While in prison, the stock market captured his attention, but due to his illiteracy he couldn't learn more about it. Motivating by the lure of financial gaining, he taught himself how to read at 20-21 years old, and then he started studying the stock market. Carroll's role models changed from drug dealers and sports figures to Bill Gates and Warren Buffet. He wanted others to learn this new way of making money.

When Carroll arrived at San Quentin in 2012, he met Troy Williams, who helped him start the Financial Literacy Program. Together they created the philosophy F.E.E.L (Financial Empowerment Emotional Literacy) that teaches people to recognize how their emotions affect their financial decision, and how to separate the two.

More profile about the speaker
Curtis "Wall Street" Carroll | Speaker | TED.com
THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM