TED2004
Susan Savage-Rumbaugh: The gentle genius of bonobos
Susan Savage-Rumbaugh over schrijvende mensapen
Filmed:
Readability: 4.1
2,759,598 views
Susan Savage-Rumbaugh werkt met bonobo's, die gesproken taal kunnen verstaan en door toekijken taken leren uitvoeren. Zij dwingt haar publiek om wat in het gedrag bepaald wordt door natuur of cultuur te herdenken.
Susan Savage-Rumbaugh - Primate authority
Susan Savage-Rumbaugh has made startling breakthroughs in her lifelong work with chimpanzees and bonobos, showing the animals to be adept in picking up language and other "intelligent" behaviors. Full bio
Susan Savage-Rumbaugh has made startling breakthroughs in her lifelong work with chimpanzees and bonobos, showing the animals to be adept in picking up language and other "intelligent" behaviors. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
I work with a species called "Bonobo."
0
0
3000
Ik werk met bonobo's.
00:28
And I'm happy most of the time,
1
3000
2000
En ik ben bijna de hele tijd gelukkig
00:30
because I think this is the happiest species on the planet.
2
5000
3000
omdat ik denk dat dit de gelukkigste soort op aarde is.
00:33
It's kind of a well-kept secret.
3
8000
3000
Dit is ook een goed bewaard geheim.
00:36
This species lives only in the Congo.
4
11000
2000
Deze soort leeft uitsluitend in Congo.
00:38
And they're not in too many zoos, because of their sexual behavior.
5
13000
6000
En niet in al te veel dierentuinen
00:44
Their sexual behavior is too human-like
6
19000
2000
omdat hun seksueel gedrag wat al te menselijk is
00:46
for most of us to be comfortable with.
7
21000
2000
wat voor de meesten van ons wat te gênant is.
00:48
(Laughter)
8
23000
1000
(Gelach)
00:49
But --
9
24000
1000
Maar --
00:50
(Laughter)
10
25000
1000
(Gelach)
00:51
actually, we have a lot to learn from them, because they're a very
11
26000
5000
in feite kunnen we veel van hen leren omdat ze een zeer
00:56
egalitarian society and they're a very empathetic society.
12
31000
4000
egalitaire en empathische maatschappij vormen.
01:00
And sexual behavior is not confined to one aspect of their life
13
35000
4000
Hun seksueel gedrag beperkt zich niet
01:04
that they sort of set aside.
14
39000
3000
tot slechts één aspect van het leven.
01:07
It permeates their entire life.
15
42000
2000
Het doordrenkt hun gehele bestaan.
01:09
And it's used for communication.
16
44000
3000
En wordt gebruikt voor communicatie
01:12
And it's used for conflict resolution.
17
47000
2000
en voor conflictoplossing.
01:14
And I think perhaps somewhere in our history we sort of,
18
49000
4000
Ik denk dat wij ergens in onze geschiedenis
01:18
divided our lives up into lots of parts.
19
53000
3000
onze levens in veel deelaspecten hebben opgedeeld.
01:21
We divided our world up with lots of categories.
20
56000
4000
In veel verschillende categorieën.
01:25
And so everything sort of has a place that it has to fit.
21
60000
3000
Waar alles zijn plaatsje moest vinden.
01:28
But I don't think that we were that way initially.
22
63000
4000
Maar ik denk niet dat we zo zijn begonnen.
01:32
There are many people who think that the animal world is hard-wired
23
67000
4000
Vele mensen denken dat diergedrag vastligt
01:36
and that there's something very, very special about man.
24
71000
4000
en dat er met de mens iets heel, heel speciaals aan de hand is.
01:40
Maybe it's his ability to have causal thought.
25
75000
4000
Misschien onze mogelijkheid om te denken in oorzaak en gevolg.
01:44
Maybe it's something special in his brain
26
79000
3000
Misschien iets speciaals in onze hersenen
01:47
that allows him to have language.
27
82000
2000
waardoor taal mogelijk wordt.
01:49
Maybe it's something special in his brain
28
84000
3000
Of iets speciaals in de hersenen dat ons toelaat
01:52
that allows him to make tools or to have mathematics.
29
87000
5000
werktuigen te maken of aan wiskunde te doen.
01:57
Well, I don't know. There were Tasmanians who were discovered
30
92000
6000
Ik weet het niet. Rond 1600 ontdekte men de Tasmaniërs
02:03
around the 1600s and they had no fire.
31
98000
4000
en die hadden geen vuur.
02:07
They had no stone tools.
32
102000
3000
Geen stenen werktuigen.
02:10
To our knowledge they had no music.
33
105000
3000
Voor zover we weten hadden ze geen muziek.
02:14
So when you compare them to the Bonobo,
34
109000
3000
Als je ze met de bonobo vergelijkt
02:19
the Bonobo is a little hairier.
35
114000
2000
dan is de bonobo wat hariger.
02:21
He doesn't stand quite as upright.
36
116000
4000
En hij staat ook niet helemaal recht.
02:26
But there are a lot of similarities.
37
121000
2000
Maar er zijn een hoop overeenkomsten.
02:29
And I think that as we look at culture,
38
124000
4000
En als we naar hun cultuur kijken
02:33
we kind of come to understand
39
128000
3000
dan kunnen we beginnen te begrijpen
02:36
how we got to where we are.
40
131000
2000
hoe we werden wat we zijn.
02:38
And I don't really think it's in our biology;
41
133000
3000
Ik denk echt niet dat het in onze biologie zit,
02:41
I think we've attributed it to our biology,
42
136000
2000
we hebben het altijd gezocht in onze biologie
02:43
but I don't really think it's there.
43
138000
3000
maar ik denk niet dat het daar zit.
02:46
So what I want to do now is introduce you
44
141000
2000
Daarom wil ik jullie nu laten kennis maken
02:48
to a species called the Bonobo.
45
143000
2000
met de bonobo.
02:52
This is Kanzi.
46
147000
2000
Dit is Kanzi.
02:54
He's a Bonobo.
47
149000
2000
Hij is een bonobo.
02:56
Right now, he's in a forest in Georgia.
48
151000
3000
Hij staat hier in een bos in Georgia.
02:59
His mother originally came from a forest in Africa.
49
154000
4000
Zijn moeder kwam uit een bos in Afrika.
03:03
And she came to us when she was just at puberty,
50
158000
4000
Ze was toen net een puber,
03:07
about six or seven years of age.
51
162000
2000
ongeveer zes of zeven jaar oud.
03:10
Now this shows a Bonobo on your right,
52
165000
2000
Rechts zie je een bonobo
03:12
and a chimpanzee on your left.
53
167000
1000
en links een chimpansee.
03:14
Clearly, the chimpanzee has a little bit harder time of walking.
54
169000
4000
Het is duidelijk dat het lopen de chimpansee minder goed afgaat.
03:18
The Bonobo, although shorter than us and their arms still longer,
55
173000
4000
De bonobo, alhoewel kleiner en met langere armen,
03:22
is more upright, just as we are.
56
177000
4000
loopt meer rechtop, net als wij.
03:26
This shows the Bonobo compared to an australopithecine like Lucy.
57
181000
5000
Hier zie je een bonobo vergeleken met een australopithecus als Lucy.
03:31
As you can see, there's not a lot of difference
58
186000
3000
Er is geen al te groot verschil
03:34
between the way a Bonobo walks
59
189000
2000
tussen de manier waarop een bonobo loopt
03:36
and the way an early australopithecine would have walked.
60
191000
4000
en de manier waarop een vroege australopithecus zou hebben gelopen.
03:40
As they turn toward us you'll see
61
195000
2000
Als ze zich naar ons toekeren zie je
03:42
that the pelvic area of early australopithecines is a little flatter
62
197000
5000
dat het bekken van de australopithecus een beetje smaller is
03:47
and doesn't have to rotate quite so much from side to side.
63
202000
4000
en niet zoveel hoeft te kantelen.
03:51
So the -- the bipedal gait is a little easier.
64
206000
2000
De tweevoetige stap gaat hem dus iets beter af.
03:53
And now we see all four.
65
208000
2000
Nu zie je ze alle vier.
03:56
Video: Narrator: The wild Bonobo lives in central Africa, in the jungle
66
211000
4000
Video: De wilde bonobo leeft in
04:00
encircled by the Congo River.
67
215000
3000
het Centraal Afrikaanse oerwoud, omringd door de Congostroom.
04:05
Canopied trees as tall as 40 meters, 130 feet,
68
220000
4000
Bomen met een bladerdek van 40 meter hoog
04:09
grow densely in the area.
69
224000
4000
groeien in dat gebied dicht op elkaar.
04:13
It was a Japanese scientist
70
228000
3000
Een Japanse wetenschapper
04:16
who first undertook serious field studies of the Bonobo,
71
231000
4000
deed als eerste aan serieus veldonderzoek van de bonobo,
04:20
almost three decades ago.
72
235000
3000
nu zo'n dertig jaar geleden.
04:26
Bonobos are built slightly smaller than the chimpanzee.
73
241000
4000
Bonobo's zijn wat kleiner dan chimpansees.
04:30
Slim-bodied, Bonobos are by nature very gentle creatures.
74
245000
5000
Slank gebouwd. En van nature heel zachtaardig.
04:36
Long and careful studies have reported many new findings on them.
75
251000
5000
Langdurig, zorgvuldig onderzoek heeft nieuwe gegevens opgeleverd.
04:43
One discovery was that wild Bonobos often walk bidpedally.
76
258000
6000
Een ontdekking was dat ze vaak op twee benen rondliepen.
04:55
What's more, they are able to walk upright for long distances.
77
270000
5000
En ze kunnen dat zelfs over lange afstanden.
05:07
Susan Savage-Rumbaugh (video): Let's go say hello to Austin first and then go to the A frame.
78
282000
3000
"Laat ons eerst Austin even gedag zeggen en dan naar de hut gaan."
05:11
SS: This is Kanzi and I, in the forest.
79
286000
2000
Susan Savage-Rumbaugh: Dit zijn Kanzi en ik in het woud.
05:13
None of the things you will see in this particular video are trained.
80
288000
4000
Niets in deze video is het resultaat van training.
05:17
None of them are tricks.
81
292000
2000
Niets is getrukeerd.
05:19
They all happened to be captured on film spontaneously,
82
294000
3000
Alles werd zoals het spontaan gebeurde op film vastgelegd,
05:22
by NHK of Japan.
83
297000
2000
door NHK van Japan.
05:25
We have eight Bonobos.
84
300000
2000
We hebben acht bonobos.
05:27
Video: Look at all this stuff that's here for our campfire.
85
302000
2000
Video: Kijk naar al dat materiaal voor ons kampvuur.
05:30
SS: An entire family at our research centre.
86
305000
3000
SS: Een volledige familie in ons onderzoekscentrum.
05:38
Video: You going to help get some sticks?
87
313000
3000
Video: Ga je wat stokken helpen zoeken?
05:42
Good.
88
317000
1000
Goed.
05:47
We need more sticks, too.
89
322000
2000
We hebben er wat meer nodig.
05:56
I have a lighter in my pocket if you need one.
90
331000
2000
Ik heb een aansteker in mijn zak als je er een nodig hebt.
05:59
That's a wasps' nest.
91
334000
2000
Dat is een wespennest.
06:01
You can get it out.
92
336000
2000
Je kan hem eruit halen.
06:05
I hope I have a lighter.
93
340000
3000
Ik hoop dat ik een aansteker mee heb.
06:08
You can use the lighter to start the fire.
94
343000
2000
Je kan het vuur aansteken met de aansteker.
06:12
SS: So Kanzi is very interested in fire.
95
347000
2000
SS: Kanzi is zeer geïnteresseerd in vuur.
06:14
He doesn't do it yet without a lighter,
96
349000
3000
Zonder aansteker lukt het nog niet
06:17
but I think if he saw someone do it, he might be able to do --
97
352000
4000
maar ik denk dat als iemand het zou voordoen,
06:21
make a fire without a lighter.
98
356000
2000
hij het zou kunnen zonder aansteker.
06:25
He's learning about how to keep a fire going.
99
360000
2000
Hij leert hoe hij het vuur moet aanhouden,
06:28
He's learning the uses for a fire,
100
363000
2000
ook waarvoor hij het kan gebruiken
06:31
just by watching what we do with fire.
101
366000
3000
door te kijken naar wat wij ermee doen.
06:34
(Laughter)
102
369000
2000
(Gelach)
06:43
This is a smile on the face of a Bonobo.
103
378000
2000
Dit is zijn glimlach.
06:45
These are happy vocalizations.
104
380000
2000
En geluidjes van tevredenheid.
06:47
Video: You're happy.
105
382000
2000
Video: Je bent gelukkig.
06:49
You're very happy about this part.
106
384000
2000
Dit vind je leuk.
06:51
You've got to put some water on the fire. You see the water?
107
386000
4000
Wil je wat water op het vuur gieten. Zie je het?
07:00
Good job.
108
395000
2000
Goed gedaan.
07:03
SS: Forgot to zip up the back half of his backpack.
109
398000
3000
SS: Vergeten zijn rugzak vast te maken.
07:07
But he likes to carry things from place to place.
110
402000
2000
Maar hij vind dingen meenemen leuk.
07:10
Video: Austin, I hear you saying "Austin."
111
405000
2000
Video: Austin, ik hoor je Austin zeggen.
07:12
SS: He talks to other Bonobos at the lab, long-distance,
112
407000
3000
SS: Hij spreekt met de andere bonobo's in het lab, op lange afstand,
07:15
farther than we can hear.
113
410000
2000
verder dan dat wij het kunnen horen.
07:18
This is his sister.
114
413000
2000
Hier is zijn zus.
07:20
This is her first time to try to drive a golf cart.
115
415000
3000
De eerste keer dat ze met een golfkarretje rijdt.
07:25
Video: Goodbye.
116
420000
2000
Video: Daag.
07:27
(Laughter)
117
422000
2000
(Gelach)
07:29
SS: She's got the pedals down, but not the wheel.
118
424000
4000
SS: Ze bedient de pedalen, maar niet het wiel.
07:37
She switches from reverse to forward
119
432000
3000
Ze verandert van achteruit naar vooruit
07:40
and she holds onto the wheel, rather than turns it.
120
435000
2000
en ze houdt het wiel vast, maar draait er niet aan.
07:42
(Laughter)
121
437000
3000
(Gelach)
07:45
Like us, she knows that that individual in the mirror is her.
122
440000
5000
Net zoals wij herkent ze zich in een spiegel.
07:50
(Music)
123
445000
4000
(Muziek)
07:54
Video: Narrator: By raising Bonobos in a culture that is both Bonobo and human,
124
449000
5000
Video: door bonobo's op te voeden in een cultuur die van zowel bonobo’s als mensen is,
07:59
and documenting their development across two decades,
125
454000
4000
en hun ontwikkeling twintig jaar lang bij te houden
08:03
scientists are exploring how cultural forces
126
458000
3000
onderzoeken wetenschappers hoe culturele krachten
08:06
(Laughter)
127
461000
1000
(Gelach)
08:07
may have operated during human evolution.
128
462000
3000
tijdens de menselijke evolutie konden hebben gewerkt.
08:12
His name is Nyota.
129
467000
2000
Hij heet Nyota.
08:14
It means "star" in Swahili.
130
469000
2000
"Ster" in het Swahili.
08:16
(Music)
131
471000
7000
(Muziek)
08:26
Panbanisha is trying to give Nyota a haircut with a pair of scissors.
132
481000
5000
Panbanisha probeert met een schaar Nyota's haar wat bij te knippen.
08:32
In the wild, the parent Bonobo is known to groom its offspring.
133
487000
5000
In het wild vlooien Bonobo-ouders hun nakomelingen vaak.
08:37
Here Panbanisha uses scissors, instead of her hands,
134
492000
4000
Hier gebruikt Panbanisha een schaar
08:41
to groom Nyota.
135
496000
2000
om Nyota te verzorgen.
08:45
Very impressive.
136
500000
3000
Indrukwekkend.
08:51
Subtle maneuvering of the hands is required
137
506000
3000
Fijne motoriek is nodig
08:54
to perform delicate tasks like this.
138
509000
3000
om zo'n delicate taak te vervullen.
09:06
Nyota tries to imitate Panbanisha by using the scissors himself.
139
521000
5000
Nyota probeert Panbanisha na te bootsen.
09:13
Realizing that Nyota might get hurt,
140
528000
3000
Beseffend dat Nyota zich kan kwetsen
09:16
Panbanisha, like any human mother,
141
531000
2000
trekt Panbanisha als elke menselijke moeder
09:18
carefully tugs to get the scissors back.
142
533000
4000
voorzichtig aan de schaar om ze af te pakken.
09:37
He can now cut through tough animal hide.
143
552000
3000
Hij kan leder stuk snijden.
09:41
SS: Kanzi's learned to make stone tools.
144
556000
2000
SS: Kanzi leerde stenen werktuigen maken.
09:43
Video: Kanzi now makes his tools,
145
558000
1000
Video: Kanzi maakt nu werktuigen,
09:44
just as our ancestors may have made them,
146
559000
2000
net zoals onze voorouders dat misschien deden,
09:46
two-and-a-half million years ago --
147
561000
2000
twee en half miljoen jaar geleden --
09:48
by holding the rocks in both hands, to strike one against the other.
148
563000
5000
door stenen tegen elkaar te slaan.
09:53
He has learned that by using both hands
149
568000
3000
Hij heeft geleerd dat als je met beide handen werkt
09:56
and aiming his glancing blows,
150
571000
2000
en schuine slagen geeft,
09:58
he can make much larger, sharper flakes.
151
573000
4000
je grotere en scherpere afslagen kan maken.
10:02
Kanzi chooses a flake he thinks is sharp enough.
152
577000
3000
Kanzi kiest een scherf uit die hij scherp genoeg vindt.
10:10
The tough hide is difficult to cut, even with a knife.
153
585000
4000
De stugge huid is moeilijk te snijden, zelfs met een mes.
10:14
The rock that Kanzi is using is extremely hard
154
589000
3000
De stenen die Kanzi gebruikt zijn zeer hard,
10:17
and ideal for stone tool making, but difficult to handle,
155
592000
4000
ideaal voor het maken van stenen werktuigen, maar moeilijk bewerkbaar.
10:21
requiring great skill.
156
596000
2000
Dat vereist een grote handigheid.
10:23
Kanzi's rock is from Gona, Ethiopia
157
598000
2000
Kanzi's stenen komen van Gona, Ethiopië
10:25
and is identical to that used by our African ancestors
158
600000
4000
en zijn dezelfde als die waar onze voorouders
10:29
two-and-a-half million years ago.
159
604000
2000
twee en een half miljoen jaar geleden mee werkten.
10:34
These are the rocks Kanzi used
160
609000
3000
Dit zijn de stenen die Kanzi gebruikte en
10:37
and these are the flakes he made.
161
612000
2000
hier zijn afgeslagen scherven.
10:39
The flat sharp edges are like knife blades.
162
614000
4000
De scherpe kanten zijn als messen.
10:44
Compare them to the tools our ancestors used;
163
619000
3000
Vergelijk ze eens met de werktuigen die onze voorouders maakten.
10:47
they bear a striking resemblance to Kanzi's.
164
622000
3000
Ze lijken erg op die van Kanzi.
11:00
Panbanisha is longing to go for a walk in the woods.
165
635000
3000
Panbanisha kijkt uit naar een uitstapje in het bos.
11:03
She keeps staring out the window.
166
638000
3000
Ze staart uit het raam.
11:08
SS: This is -- let me show you something we didn't think they would do.
167
643000
3000
SS: Dit is -- laat me even iets tonen dat we niet verwachtten.
11:11
Video: For several days now, Panbanisha has not been outside.
168
646000
5000
Video: Panbanisha is al enkele dagen niet meer buiten geweest.
11:17
SS: I normally talk about language.
169
652000
2000
SS: Ik had het over taal.
11:19
Video: Then Panbanisha does something unexpected.
170
654000
3000
Video: Dan doet Panbanisha iets onverwachts.
11:22
SS: But since I'm advised not to do what I normally do,
171
657000
3000
SS: Maar omdat ik de raad kreeg niet te doen wat ik normaal doe,
11:25
I haven't told you that these apes have language.
172
660000
2000
Ik had jullie nog niet gezegd dat deze apen een taal hebben.
11:27
It's a geometric language.
173
662000
2000
Een meetkundige taal.
11:29
Video: She takes a piece of chalk
174
664000
1000
Video: Ze pakt een stuk krijt
11:30
and begins writing something on the floor.
175
665000
2000
en begint wat op de vloer te schrijven.
11:32
What is she writing?
176
667000
2000
Wat?
11:40
SS: She's also saying the name of that, with her voice.
177
675000
4000
SS: Ze maakt ook de bijhorende geluiden.
11:44
Video: Now she comes up to Dr. Sue and starts writing again.
178
679000
3000
Video: Nu gaat ze naar Dr. Sue en begint opnieuw te schrijven.
11:47
SS: These are her symbols on her keyboard.
179
682000
3000
SS: Dit zijn de symbolen op haar toetsenbord.
11:50
(Music)
180
685000
1000
(Muziek)
11:51
They speak when she touches them.
181
686000
2000
Ze spreken als ze hen aanraakt.
11:53
Video: Panbanisha is communicating to Dr. Sue where she wants to go.
182
688000
3000
Video: Panbanisha communiceert aan Dr. Sue waar ze naartoe wil.
11:56
"A frame" represents a hut in the woods.
183
691000
4000
Een hoek stelt een hut in het bos voor.
12:00
Compare the chalk writing with the lexigram on the keyboard.
184
695000
4000
Vergelijk de krijttekening met het lexigram op het toetsenbord.
12:14
Panbanisha began writing the lexigrams on the forest floor.
185
709000
4000
Panbanisha begon met lexigrammen op de bosvloer te schrijven.
12:20
SS (video): Very nice. Beautiful, Panbanisha.
186
715000
4000
Mooi, mooi, Panbanisha.
12:24
SS: At first we didn't really realize what she was doing,
187
719000
3000
SS: Eerst realiseerden we ons niet waar ze mee bezig was,
12:27
until we stood back and looked at it and rotated it.
188
722000
3000
totdat we even achteruit gingen en de figuur draaiden.
12:30
Video: This lexigram also refers to a place in the woods.
189
725000
2000
Video: Ook dit lexigram verwijst naar een plaats in het bos.
12:32
The curved line is very similar to the lexigram.
190
727000
4000
De gebogen lijn lijkt erg op het lexigram.
12:39
The next symbol Panbanisha writes represents "collar."
191
734000
4000
Het volgende symbool van Panbanisha stelt een halsband voor.
12:43
It indicates the collar that Panbanisha must wear when she goes out.
192
738000
4000
Het duidt de halsband aan die Panbanisha moet aandoen als ze buitenkomt.
12:47
SS: That's an institutional requirement.
193
742000
2000
SS: Dat is een regel van het instituut.
12:50
Video: This symbol is not as clear as the others,
194
745000
3000
Video: Dit symbool is niet zo duidelijk als de overigen,
12:53
but one can see Panbanisha is trying to produce a curved line
195
748000
5000
maar je kan zien dat ze een gebogen lijn en
12:58
and several straight lines.
196
753000
2000
enkele rechte lijnen probeert te tekenen.
13:00
Researchers began to record what Panbanisha said,
197
755000
4000
De onderzoekers begonnen op te tekenen wat ze zei
13:04
by writing lexigrams on the floor with chalk.
198
759000
4000
door lexigrammen op de vloer te tekenen.
13:08
Panbanisha watched.
199
763000
2000
Panbanisha keek toe.
13:10
Soon she began to write as well.
200
765000
3000
En weldra begon ze ook te schrijven.
13:14
The Bonobo's abilities have stunned scientists around the world.
201
769000
4000
Deze vermogens van de bonobo's hebben wetenschappers van over de hele wereld verbaasd.
13:18
How did they develop?
202
773000
2000
Hoe hebben ze zich ontwikkeld?
13:20
SS (video): We found that the most important thing
203
775000
2000
SS: We vonden dat het belangrijkste om bonobo's een taal te leren
13:22
for permitting Bonobos to acquire language is not to teach them.
204
777000
5000
eruit bestond hen niet te onderwijzen.
13:27
It's simply to use language around them,
205
782000
3000
We moeten eenvoudigweg taal bij hen gebruiken
13:30
because the driving force in language acquisition
206
785000
3000
omdat de drijvende kracht om een taal aan te leren
13:33
is to understand what others, that are important to you, are saying to you.
207
788000
5000
het begrijpen is van wat anderen, die belangrijk voor je zijn, tegen je zeggen.
13:38
Once you have that capacity,
208
793000
2000
Zodra je dat vermogen hebt
13:40
the ability to produce language
209
795000
3000
komt de mogelijkheid om taal te gaan gebruiken
13:43
comes rather naturally and rather freely.
210
798000
4000
vrij natuurlijk en vanzelf te voorschijn.
13:47
So we want to create an environment in which Bonobos,
211
802000
3000
We maken dan een omgeving waarin de bonobo's
13:50
like all of the individuals with whom they are interacting --
212
805000
4000
van iedereen, waarmee ze omgaan, houden.
13:54
we want to create an environment in which they have fun,
213
809000
3000
We willen een omgeving waar ze plezier in hebben
13:57
and an environment in which the others
214
812000
2000
en een omgeving waarin de anderen
13:59
are meaningful individuals for them.
215
814000
3000
voor hen betekenisvol zijn.
14:04
Narrator: This environment brings out unexpected potential
216
819000
3000
Zo'n omgeving brengt onvermoede capaciteiten naar boven
14:07
in Kanzi and Panbanisha.
217
822000
3000
bij Kanzi en Panbanisha.
14:17
Panbanisha is enjoying playing her harmonica,
218
832000
4000
Panbanisha geniet van het spelen op haar harmonica
14:21
until Nyota, now one year old, steals it.
219
836000
4000
totdat Nyota, nu één jaar oud, hem afpakt.
14:25
Then he peers eagerly into his mother's mouth.
220
840000
4000
Dan kijkt hij nieuwsgierig in zijn moeders mond.
14:29
Is he looking for where the sound came from?
221
844000
2000
Vraagt hij zich af waar het geluid vandaan kwam?
14:32
Dr. Sue thinks it's important to allow such curiosity to flourish.
222
847000
4000
Dr. Sue denkt dat het belangrijk is dat zo'n nieuwsgierigheid zich ontwikkelt.
14:47
This time Panbanisha is playing the electric piano.
223
862000
3000
Nu speelt Panbanisha op de elektrische piano.
14:50
She wasn't forced to learn the piano;
224
865000
3000
Daar werd ze niet toe gedwongen,
14:53
she saw a researcher play the instrument and took an interest.
225
868000
4000
ze zag het een onderzoeker doen en begon interesse te vertonen.
15:25
Researcher: Go ahead. Go ahead. I'm listening.
226
900000
2000
Vooruit. Vooruit. Ik luister.
15:29
Do that real fast part that you did. Yeah, that part.
227
904000
3000
Doe dat eens heel snel. Ja, dat deel.
15:36
Narrator: Kanzi plays the xylophone;
228
911000
2000
Kanzi bespeelt de xylofoon,
15:38
using both hands he enthusiastically accompanies Dr. Sue's singing.
229
913000
5000
met beide handen begeleidt hij enthousiast Dr. Sue.
15:44
Kanzi and Panbanisha
230
919000
1000
Kanzi en Panbanisha
15:45
are stimulated by this fun-filled environment,
231
920000
3000
worden door deze plezierige omgeving gestimuleerd,
15:48
which promotes the emergence of these cultural capabilities.
232
923000
4000
waardoor deze culturele capaciteiten tot bloei komen.
15:56
(Laughter)
233
931000
2000
(Gelach)
16:06
Researcher: OK, now get the monsters. Get them.
234
941000
3000
OK, pak de monsters. Pak ze.
16:09
Take the cherries too.
235
944000
2000
Pak de kersen ook maar.
16:12
Now watch out, stay away from them now.
236
947000
3000
Pas op nu, blijf er nu van af.
16:16
Now you can chase them again. Time to chase them.
237
951000
3000
Nu kan je er weer achteraan gaan. Pak ze.
16:23
Now you have to stay away. Get away.
238
958000
3000
Nu er weer vanaf blijven. Ga weg.
16:26
Run away. Run.
239
961000
3000
Loop weg. Ren.
16:29
Now we can chase them again. Go get them.
240
964000
4000
Nu weer er achteraan. Pak ze.
16:35
Oh no!
241
970000
1000
Ach nee!
16:37
Good Kanzi. Very good. Thank you so much.
242
972000
3000
Goed Kanzi. Heel goed. Erg bedankt.
16:44
Narrator: None of us, Bonobo or human, can possibly even imagine?
243
979000
7000
Wie had dat kunnen denken? Noch mens, noch bonobo.
16:57
SS: So we have a bi-species environment, we call it a "panhomoculture."
244
992000
7000
SS: We hebben hier dus een twee-soorten omgeving, we noemen het een panhomocultuur.
17:04
We're learning how to become like them.
245
999000
2000
We leren om te worden zoals zij.
17:06
We're learning how to communicate with them,
246
1001000
2000
Hoe met hen te communiceren,
17:08
in really high-pitched tones.
247
1003000
2000
met echt hoge geluiden.
17:10
We're learning that they probably have a language in the wild.
248
1005000
4000
We leren ook dat ze ook in het wild waarschijnlijk een taal hebben.
17:14
And they're learning to become like us.
249
1009000
2000
En zij leren hoe ze meer als wij kunnen worden.
17:16
Because we believe that it's not biology; it's culture.
250
1011000
3000
Omdat we geloven dat het niet aan de biologie maar aan de cultuur ligt.
17:19
So we're sharing tools and technology and language
251
1014000
4000
We delen dus werktuigen, technologie en taal
17:23
with another species.
252
1018000
2000
met een andere soort.
17:25
Thank you.
253
1020000
2000
Dank u.
ABOUT THE SPEAKER
Susan Savage-Rumbaugh - Primate authoritySusan Savage-Rumbaugh has made startling breakthroughs in her lifelong work with chimpanzees and bonobos, showing the animals to be adept in picking up language and other "intelligent" behaviors.
Why you should listen
Into the great debate over intelligence and instinct -- over what makes us human -- Susan Savage-Rumbaugh has thrown a monkey wrench. Her work with apes has forced a new way of looking at what traits are truly and distinctly human, and new questions about whether some abilities we attribute to "species" are in fact due to an animal's social environment. She believes culture and tradition, in many cases more than biology, can account for differences between humans and other primates.
Her bonobo apes, including a superstar named Kanzi, understand spoken English, interact, and have learned to execute tasks once believed limited to humans -- such as starting and controlling a fire. They aren't trained in classic human-animal fashion. Like human children, the apes learn by watching. "Parents really don't know how they teach their children language," she has said. "Why should I have to know how I teach Kanzi language? I just act normal around him, and he learns it."
Her latest book is Kanzi's Primal Language: The Cultural Initiation of Primates into Language.
Also, in 2011, she was named one of TIME's 100 Most Influential People.
Susan Savage-Rumbaugh | Speaker | TED.com