TEDWomen 2010
Elizabeth Lindsey: Curating humanity's heritage
Elizabeth Lindsey: Dbając o dziedzictwo człowieczeństwa
Filmed:
Readability: 3.7
533,253 views
Mówi się, że gdy umiera starszy człowiek, to tak jakby spłonęła biblioteka. Elizabeth Lindsey, antropolog i członek National Geographic, zbiera przekazy wiedzy i kultury w postaci historii i tradycji.
Elizabeth Lindsey - Explorer, ethnographer
Elizabeth Lindsey is a fellow of the National Geographic Society. Her mission: to keep ancestral voices alive by recording indigenous wisdom and traditions. Full bio
Elizabeth Lindsey is a fellow of the National Geographic Society. Her mission: to keep ancestral voices alive by recording indigenous wisdom and traditions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
As a child,
0
0
3000
Jako dziecko,
00:18
I was raised by native Hawaiian elders --
1
3000
3000
została wychowana przez rdzenną Hawajską starszyznę --
00:21
three old women
2
6000
2000
trzy starsze kobiety,
00:23
who took care of me while my parents worked.
3
8000
3000
które opiekowały się mną, podczas gdy moi rodzice pracowali.
00:27
The year is 1963.
4
12000
3000
Jest rok 1963-ci.
00:30
We're at the ocean.
5
15000
2000
Jesteśmy nad oceanem,
00:32
It's twilight.
6
17000
2000
już zmierzcha.
00:34
We're watching the rising of the stars
7
19000
4000
Oglądamy pojawiające się gwiazdy
00:38
and the shifting of the tides.
8
23000
3000
oraz falowanie morza.
00:41
It's a stretch of beach we know so well.
9
26000
4000
Plaża, którą doskonale znamy.
00:45
The smooth stones on the sand
10
30000
3000
Gładkie kamienie i pasek
00:48
are familiar to us.
11
33000
3000
są nam doskonale znane.
00:52
If you saw these women on the street
12
37000
2000
Jeśli zobaczylibyście te kobiety na ulicy
00:54
in their faded clothes,
13
39000
2000
w ich wyblakłych ubraniach,
00:56
you might dismiss them
14
41000
2000
zapewne byście je odprawili
00:58
as poor and simple.
15
43000
2000
niczym nędznika, czy prostaka.
01:00
That would be a mistake.
16
45000
3000
To byłby błąd.
01:03
These women are descendants
17
48000
2000
Te kobiety to potomkowie
01:05
of Polynesian navigators,
18
50000
2000
polinezyjskich żeglarzy,
01:07
trained in the old ways
19
52000
3000
szkolonych według prawd
01:10
by their elders,
20
55000
2000
przekazywanych przez ich starszyznę.
01:12
and now they're passing it on to me.
21
57000
3000
A teraz tą wiedzę przekazują mi.
01:15
They teach me the names of the winds and the rains,
22
60000
4000
Uczą mnie nazw wiatrów oraz deszczy --
01:19
of astronomy according to a genealogy of stars.
23
64000
4000
astronomii polegającej na genealogii gwiazd.
01:23
There's a new moon on the horizon.
24
68000
3000
Nów jest na horyzoncie.
01:26
Hawaiians say it's a good night for fishing.
25
71000
3000
Według Hawajczyków to dobra noc na połów.
01:29
They begin to chant.
26
74000
3000
Zaczynają śpiewać.
01:32
[Hawaiian chant]
27
77000
30000
[Hawajska pieśń]
02:02
When they finish,
28
107000
2000
Gdy kończą,
02:04
they sit in a circle
29
109000
2000
siadają w kręgu
02:06
and ask me to come to join them.
30
111000
3000
i proszą bym do nich dołączyła.
02:09
They want to teach me about my destiny.
31
114000
3000
Chcą mnie nauczyć o moim przeznaczeniu.
02:13
I thought every seven-year-old went through this.
32
118000
2000
Każdy siedmiolatek przez to przechodzi.
02:15
(Laughter)
33
120000
2000
(Śmiech)
02:19
"Baby girl,
34
124000
2000
"Dziecinko,
02:21
someday the world will be in trouble.
35
126000
3000
pewnego dnia świat będzie w tarapatach.
02:24
People will forget their wisdom.
36
129000
3000
Ludzie zatracą swoją mądrość.
02:27
It will take elders' voices
37
132000
3000
Będzie trzeba głosu starszych,
02:30
from the far corners of the world
38
135000
3000
z dalekich krańców świata
02:33
to call the world into balance.
39
138000
3000
by przywrócić światu równowagę.
02:37
You will go far away.
40
142000
2000
Odejdziesz daleko.
02:39
It will sometimes be a lonely road.
41
144000
3000
Czasem będzie to samotna droga.
02:42
We will not be there.
42
147000
2000
Nie będzie nas tam.
02:44
But you will look into the eyes
43
149000
2000
Jednak gdy spojrzysz w oczy
02:46
of seeming strangers,
44
151000
3000
napotkanych nieznajomych,
02:49
and you will recognize your ohana,
45
154000
3000
rozpoznasz swoją 'ohana',
02:52
your family.
46
157000
2000
swoją rodzinę.
02:54
And it will take all of you.
47
159000
3000
Ona w całości ciebie pochłonie.
02:57
It will take all of you."
48
162000
4000
Całkowicie."
03:01
These words, I hold onto
49
166000
3000
Te słowa towarzyszą mi
03:04
all my life.
50
169000
2000
przez całe życie.
03:06
Because the idea of doing it alone
51
171000
3000
Ponieważ idea działania w pojedynkę
03:09
terrifies me.
52
174000
3000
przeraża mnie.
03:12
The year is 2007.
53
177000
3000
Jest rok 2007.
03:15
I'm on a remote island in Micronesia.
54
180000
3000
Jestem na odległej mikronezyjskiej wysepce.
03:18
Satawal is one half-mile long
55
183000
3000
Satawal [atol] ma 800m długości
03:21
by one mile wide.
56
186000
3000
i prawie 2km szerokości.
03:24
It's the home of my mentor.
57
189000
2000
Jest domem dla mojego mentora.
03:26
His name is Pius Mau Piailug.
58
191000
2000
Nazywa się Pius Piailug.
03:28
Mau is a palu,
59
193000
2000
Mau jest 'palu'
03:30
a navigator priest.
60
195000
2000
księdzem-żeglarzem.
03:32
He's also considered
61
197000
2000
Jest również uważany za
03:34
the greatest wave finder in the world.
62
199000
3000
najlepszego poszukiwacza fal na świecie.
03:37
There are fewer than a handful
63
202000
2000
Niewielu już palu
03:39
of palu left on this island.
64
204000
3000
pozostało na tej wyspie.
03:42
Their tradition is so extraordinary
65
207000
3000
Ich tradycja jest tak unikalna,
03:45
that these mariners sailed
66
210000
2000
że ci żeglarze przepłynęli
03:47
three million square miles across the Pacific
67
212000
3000
trzy miliony mil kwadratowych po Pacyfiku
03:50
without the use of instruments.
68
215000
3000
bez używania jakichkolwiek przyrządów nawigacyjnych.
03:53
They could synthesize patterns in nature
69
218000
3000
Potrafili syntezować ścieżki w naturze
03:56
using the rising and setting of stars,
70
221000
3000
używając jakość oraz ułożenie gwiazd,
03:59
the sequence and direction of waves,
71
224000
3000
sekwencje oraz kierunek fal,
04:02
the flight patterns of certain birds.
72
227000
3000
trasy przelotu różnych ptaków.
04:05
Even the slightest hint of color
73
230000
3000
Nawet najdrobniejsza podpowiedź,
04:08
on the underbelly of a cloud
74
233000
2000
w postaci koloru dolnej warstwy chmury,
04:10
would inform them
75
235000
2000
mogła stanowić informacje
04:12
and help them navigate with the keenest accuracy.
76
237000
3000
oraz pomóc przy nawigowaniu z dużą dokładnością.
04:18
When Western scientists would join Mau on the canoe
77
243000
3000
Gdyby zachodni naukowcy dołączyli do Mau na canoe
04:21
and watch him go into the hull,
78
246000
2000
i obserwowali go wchodzącego w poszycie
04:23
it appeared that an old man
79
248000
2000
wyglądałoby to jak starszy człowiek
04:25
was going to rest.
80
250000
2000
udający się na odpoczynek.
04:27
In fact, the hull of the canoe
81
252000
2000
W rzeczywistości poszycie canoe
04:29
is the womb of the vessel.
82
254000
2000
jest niczym łono dla łodzi.
04:31
It is the most accurate place
83
256000
3000
Jest to najwłaściwsze miejsce
04:34
to feel the rhythm and sequence
84
259000
3000
by poczuć rytm oraz sekwencje
04:37
and direction of waves.
85
262000
2000
jak również kierunek fal.
04:39
Mau was, in fact,
86
264000
2000
Właściwie, Mau
04:41
gathering explicit data
87
266000
2000
zbiera dokładne dane
04:43
using his entire body.
88
268000
3000
za pomocą całego ciała.
04:46
It's what he had been trained to do
89
271000
2000
Do tego własnie był szkolony
04:48
since he was five years old.
90
273000
3000
odkąd ukończył 5 lat.
04:51
Now science may dismiss this methodology,
91
276000
4000
Obecnia nauka może odrzucić tą sztukę,
04:55
but Polynesian navigators use it today
92
280000
4000
jednak polinezyjscy żeglarze wciąż jej używają,
04:59
because it provides them
93
284000
3000
gdyż pozwala ona
05:02
an accurate determination
94
287000
2000
wyznaczyć dokładny
05:04
of the angle and direction
95
289000
2000
kąt oraz kierunek
05:06
of their vessel.
96
291000
2000
dla łodzi.
05:08
The palu also had
97
293000
2000
Palu również posiada
05:10
an uncanny ability
98
295000
2000
niesamowitą umiejętność
05:12
to forecast weather conditions
99
297000
2000
przewidywania warunków pogodowych
05:14
days in advance.
100
299000
2000
na wiele dni.
05:16
Sometimes I'd be with Mau on a cloud-covered night
101
301000
3000
Czasami byłam z Mau, w pochmurną noc
05:19
and we'd sit at the easternmost coast of the island,
102
304000
3000
siedząc na wschodnim wybrzeży wyspy,
05:22
and he would look out,
103
307000
3000
i on spoglądał w niebo.
05:25
and then he would say,
104
310000
2000
A potem mówił
05:27
"Okay, we go."
105
312000
2000
"Ok, w drogę."
05:29
He saw that first glint of light --
106
314000
2000
Widząc pierwszy refleks światła --
05:31
he knew what the weather was going to be three days from now.
107
316000
3000
wiedział jaka pogoda będzie za trzy dni.
05:35
Their achievements, intellectually and scientifically,
108
320000
3000
Ich osiągnięcia, intelektualne i naukowe,
05:38
are extraordinary,
109
323000
2000
są niesamowite,
05:40
and they are so relevant
110
325000
2000
co więcej mają znaczenie
05:42
for these times that we are in
111
327000
2000
szczególnie w tych czasach,
05:44
when we are riding out storms.
112
329000
4000
gdy przychodzi nam przeprawiać się przez burze.
05:48
We are in such a critical moment
113
333000
3000
Jesteśmy właśnie w takim krytycznym momencie
05:51
of our collective history.
114
336000
2000
naszej wspólnej kultury.
05:56
They have been compared
115
341000
2000
Byli porównywani
05:58
to astronauts --
116
343000
2000
do astronautów --
06:00
these elder navigators
117
345000
2000
ci starsi żeglarze,
06:02
who sail vast open oceans
118
347000
3000
co przeprawiali się przez oceany
06:05
in double-hulled canoes
119
350000
3000
w dwukadłubowych canoe
06:08
thousands of miles
120
353000
2000
tysiące mil
06:10
from a small island.
121
355000
2000
od małych wysepek.
06:13
Their canoes, our rockets;
122
358000
3000
Ich canoe, nasze rakiety,
06:16
their sea, our space.
123
361000
3000
ich morze, nasz kosmos.
06:20
The wisdom of these elders
124
365000
2000
Mądrość tej starszyzny
06:22
is not a mere collection
125
367000
2000
to nic więcej jak zbiór
06:24
of stories about old people
126
369000
3000
historii o starych ludziach
06:27
in some remote spot.
127
372000
2000
z dalekich miejsc.
06:29
This is part of our collective narrative.
128
374000
3000
Jest to częścią naszej wspólnej opowieści.
06:32
It's humanity's DNA.
129
377000
3000
DNA człowieczeństwa.
06:35
We cannot afford to lose it.
130
380000
3000
Nie stać nas na jego utratę.
06:38
The year is 2010.
131
383000
3000
Jest rok 2010.
06:42
Just as the women in Hawaii
132
387000
3000
Tak jak hawajka,
06:45
that raised me predicted,
133
390000
2000
która mnie wychowała, przewidziała -
06:47
the world is in trouble.
134
392000
3000
- świat jest w tarapatach.
06:51
We live in a society
135
396000
3000
Żyjemy w społeczeńswie
06:54
bloated with data,
136
399000
2000
napchanym informacjami,
06:56
yet starved for wisdom.
137
401000
3000
jednak któremu brakuje mądrości.
07:00
We're connected 24/7,
138
405000
4000
Jesteśmy połączeni 24/7,
07:04
yet anxiety,
139
409000
2000
jednak wciąż niepokój,
07:06
fear, depression and loneliness
140
411000
3000
strach, depresja oraz samotność
07:09
is at an all-time high.
141
414000
2000
wciąż sięgają zenitu.
07:11
We must course-correct.
142
416000
3000
Musimy obrać właściwy kierunek.
07:15
An African shaman said,
143
420000
3000
Pewien afrykański szaman powiedział
07:18
"Your society worships the jester
144
423000
3000
"Wasze społeczeństwo czci błazna,
07:21
while the king stands
145
426000
2000
podczas gdy król
07:23
in plain clothes."
146
428000
3000
jest pospolicie ubrany."
07:30
The link between the past and the future
147
435000
3000
Ogniwo łączące przeszłość i przyszłość
07:33
is fragile.
148
438000
2000
jest delikatne.
07:35
This I know intimately,
149
440000
2000
To uczucie jest mi bliskie,
07:37
because even as I travel
150
442000
3000
ponieważ nawet gdy przebyłam
07:40
throughout the world
151
445000
2000
przez cały świat
07:42
to listen to these stories and record them,
152
447000
4000
w poszukiwaniu tych historii by je utrwalić,
07:46
I struggle.
153
451000
2000
szamotam się.
07:53
I am haunted
154
458000
3000
Towarzyszy mi smutek,
07:56
by the fact that I no longer remember
155
461000
4000
nie pamiętam już
08:00
the names of the winds and the rains.
156
465000
5000
nazw wiatrów oraz deszczy.
08:09
Mau passed away
157
474000
3000
Mau odszedł
08:12
five months ago,
158
477000
2000
pięć miesięcy temu,
08:14
but his legacy and lessons live on.
159
479000
3000
jednak jego dziedzictwo oraz nauki wciąż żyją.
08:18
And I am reminded
160
483000
4000
Przypominam sobie,
08:22
that throughout the world
161
487000
3000
że na całym świecie
08:25
there are cultures
162
490000
2000
są kultury
08:27
with vast sums of knowledge in them,
163
492000
4000
z szeroką wiedzą, którą przechowują,
08:31
as potent as the Micronesian navigators,
164
496000
4000
jak silni mikronezyjscy żeglarze,
08:35
that are going dismissed,
165
500000
2000
którzy przeminą.
08:37
that this is a testament
166
502000
2000
Jest to testament
08:39
to brilliant, brilliant
167
504000
2000
genialnych, genialnych
08:41
technology and science and wisdom
168
506000
3000
technologii oraz mądrości,
08:44
that is vanishing rapidly.
169
509000
2000
które bardzo szybko zanikają.
08:46
Because when an elder dies a library is burned,
170
511000
3000
Ponieważ gdy umiera starszy człowiek, to tak jak gdyby płonęła biblioteka.
08:49
and throughout the world, libraries are ablaze.
171
514000
4000
Właśnie na całym świecie płoną biblioteki.
08:53
I am grateful for the fact
172
518000
3000
Jestem wdzięczna,
08:56
that I had a mentor like Mau
173
521000
3000
że miałam nauczyciela jak Mau,
08:59
who taught me how to navigate.
174
524000
3000
który nauczył mnie nawigować.
09:02
And I realize
175
527000
2000
Zrozumiałam
09:04
through a lesson that he shared
176
529000
3000
otrzymaną lekcję, mówiącą,
09:07
that we continue to find our way.
177
532000
2000
że musimy kontynuować poszukiwania naszej drogi.
09:09
And this is what he said:
178
534000
3000
Oto co powiedział:
09:12
"The island is the canoe;
179
537000
2000
"Wyspa jest jak canoe;
09:14
the canoe, the island."
180
539000
3000
canoe i wyspa'
09:17
And what he meant was,
181
542000
3000
Co przez to chciał powiedzieć, to
09:20
if you are voyaging
182
545000
2000
że gdy podróżujesz
09:22
and far from home,
183
547000
2000
i jesteś daleko od domu,
09:24
your very survival depends
184
549000
2000
twoje przetrwanie zależy
09:26
on everyone aboard.
185
551000
3000
od wszystkich na pokładzie.
09:29
You cannot make the voyage alone,
186
554000
3000
Nie można odbyć podróży w pojedynkę,
09:32
you were never meant to.
187
557000
2000
nigdy nie można było.
09:34
This whole notion of every man for himself
188
559000
2000
Przekonanie, że każdy odpowiada za siebie
09:36
is completely unsustainable.
189
561000
2000
jest całkowicie nie do przyjęcia.
09:38
It always was.
190
563000
3000
Nigdy nie było.
09:41
So in closing I would offer you this:
191
566000
4000
Na zakończenie chciałabym zaproponować:
09:45
The planet is our canoe,
192
570000
4000
Planeta to nasze canoe,
09:49
and we are the voyagers.
193
574000
3000
a my jesteśmy podróżnikami.
09:52
True navigation
194
577000
2000
Prawdziwa nawigacja
09:54
begins in the human heart.
195
579000
3000
zaczyna się w ludzkich sercach.
09:57
It's the most important map of all.
196
582000
3000
To najważniejsza mapa ze wszystkich.
10:00
Together, may we journey well.
197
585000
3000
Razem, podróż nam się uda.
10:03
(Applause)
198
588000
3000
(Oklaski)
ABOUT THE SPEAKER
Elizabeth Lindsey - Explorer, ethnographerElizabeth Lindsey is a fellow of the National Geographic Society. Her mission: to keep ancestral voices alive by recording indigenous wisdom and traditions.
Why you should listen
Elizabeth Kapu'uwailani Lindsey wants the world to remember the people who came before us. The actor-turned-anthropologist has made it her mission to find, preserve and share the knowledge and traditions of indigenous populations before they disappear. She’s working with Google to create a geospatial Map of the Human Story, using the indigenous science of wayfinding to chart tales at risk of being lost.
In 2011, Lindsey, who's the first female fellow and first Polynesian explorer at the National Geographic Society, will set out on a 186-day global expedition to document what she calls "teachings critical to navigating the complexity of our times." Lindsey’s 1996 documentary Then There Were None, which chronicled the near-extinction of native Hawaiians, has become a must-see in many history classrooms. She was named Hawaii’s Woman of the Year in 2004.
Elizabeth Lindsey | Speaker | TED.com