TEDWomen 2010
Elizabeth Lindsey: Curating humanity's heritage
Елизабет Линдзи: Грижа за човечкото наследство
Filmed:
Readability: 3.7
533,253 views
Велат, кога ќе почине стар човек, е исто како да изгорела една библиотека. Антропологот Елизабет Линдзи, соработник на Нешенел Џеографик, е собирач на длабоко културно богатство кое се пренесува како приказни и традиција.
Elizabeth Lindsey - Explorer, ethnographer
Elizabeth Lindsey is a fellow of the National Geographic Society. Her mission: to keep ancestral voices alive by recording indigenous wisdom and traditions. Full bio
Elizabeth Lindsey is a fellow of the National Geographic Society. Her mission: to keep ancestral voices alive by recording indigenous wisdom and traditions. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
As a child,
0
0
3000
Како дете,
00:18
I was raised by native Hawaiian elders --
1
3000
3000
бев израсната од стари Хавајски домородци --
00:21
three old women
2
6000
2000
три стари жени
00:23
who took care of me while my parents worked.
3
8000
3000
кои се грижеа за мене додека моите родители беа на работа.
00:27
The year is 1963.
4
12000
3000
Годината е 1963.
00:30
We're at the ocean.
5
15000
2000
Ние сме на океанот,
00:32
It's twilight.
6
17000
2000
самрак е.
00:34
We're watching the rising of the stars
7
19000
4000
Го гледаме излегувањето на ѕвездите
00:38
and the shifting of the tides.
8
23000
3000
и промената на морските мени.
00:41
It's a stretch of beach we know so well.
9
26000
4000
Тоа е дел од брегот кој што многу добро го познаваме.
00:45
The smooth stones on the sand
10
30000
3000
Мазните камења на песокот
00:48
are familiar to us.
11
33000
3000
ни се многу добро познати.
00:52
If you saw these women on the street
12
37000
2000
Ако ги видовте овие жени на улица
00:54
in their faded clothes,
13
39000
2000
во нивната изветвена облека,
00:56
you might dismiss them
14
41000
2000
можеби ќе ги одбегневте
00:58
as poor and simple.
15
43000
2000
како сиромашни и прости.
01:00
That would be a mistake.
16
45000
3000
Тоа би било погрешно.
01:03
These women are descendants
17
48000
2000
Овие жени се потомци
01:05
of Polynesian navigators,
18
50000
2000
на Полинезиските морепловци,
01:07
trained in the old ways
19
52000
3000
обучувани на стар начин
01:10
by their elders,
20
55000
2000
од нивните старци.
01:12
and now they're passing it on to me.
21
57000
3000
А сега тоа ми го пренесуваат на мене.
01:15
They teach me the names of the winds and the rains,
22
60000
4000
Ме учат имиња на ветрови и дождови -
01:19
of astronomy according to a genealogy of stars.
23
64000
4000
астрономија според генеaлогијата на ѕвездите.
01:23
There's a new moon on the horizon.
24
68000
3000
Се гледа млада месечина на хоризонтот.
01:26
Hawaiians say it's a good night for fishing.
25
71000
3000
Хавајците велат дека тоа е добра вечер за риболов.
01:29
They begin to chant.
26
74000
3000
Почнуваат да пеат.
01:32
[Hawaiian chant]
27
77000
30000
(Хавајска песна)
02:02
When they finish,
28
107000
2000
Кога ќе завршат,
02:04
they sit in a circle
29
109000
2000
седнуваат во круг
02:06
and ask me to come to join them.
30
111000
3000
и ме канат да им се придружам.
02:09
They want to teach me about my destiny.
31
114000
3000
Сакаат да ми кажат за мојата судбина.
02:13
I thought every seven-year-old went through this.
32
118000
2000
Мислев дека секој седумгодишник поминува низ ова.
02:15
(Laughter)
33
120000
2000
(Смеа)
02:19
"Baby girl,
34
124000
2000
"Девојче,
02:21
someday the world will be in trouble.
35
126000
3000
еден ден светот ќе биде во неволја.
02:24
People will forget their wisdom.
36
129000
3000
Луѓето ќе ја заборават нивната мудрост.
02:27
It will take elders' voices
37
132000
3000
Ќе бидат потребни гласовите на претците
02:30
from the far corners of the world
38
135000
3000
од најдалечните места на светот
02:33
to call the world into balance.
39
138000
3000
да го вратат светот во рамнотежа.
02:37
You will go far away.
40
142000
2000
Ти ќе отидеш многу далеку
02:39
It will sometimes be a lonely road.
41
144000
3000
Понекогаш тоа ќе биде осамено патување.
02:42
We will not be there.
42
147000
2000
Ние нема да бидеме таму.
02:44
But you will look into the eyes
43
149000
2000
Но ти ќе гледаш во очите
02:46
of seeming strangers,
44
151000
3000
на навидум-туѓинци,
02:49
and you will recognize your ohana,
45
154000
3000
и ќе ја препознаеш твојата охана,
02:52
your family.
46
157000
2000
твоето семејство.
02:54
And it will take all of you.
47
159000
3000
И тоа ќе те обземе целата.
02:57
It will take all of you."
48
162000
4000
Тоа ќе те обземе целата."
03:01
These words, I hold onto
49
166000
3000
Се држам до овие зборови
03:04
all my life.
50
169000
2000
целиот мој живот.
03:06
Because the idea of doing it alone
51
171000
3000
Затоа што идејата да го правам тоа сама
03:09
terrifies me.
52
174000
3000
ми е застрашувачка.
03:12
The year is 2007.
53
177000
3000
Сега сме во 2007 година.
03:15
I'm on a remote island in Micronesia.
54
180000
3000
Сум на далечен остров во Микронезија.
03:18
Satawal is one half-mile long
55
183000
3000
Сатавал е скоро километар долг
03:21
by one mile wide.
56
186000
3000
и километар и пол широк.
03:24
It's the home of my mentor.
57
189000
2000
Тоа е домот на мојот ментор.
03:26
His name is Pius Mau Piailug.
58
191000
2000
Неговото име е Пиесмо Пиелуг.
03:28
Mau is a palu,
59
193000
2000
Мау е палу,
03:30
a navigator priest.
60
195000
2000
морепловски свештеник.
03:32
He's also considered
61
197000
2000
Го сметаат
03:34
the greatest wave finder in the world.
62
199000
3000
за најдобар познавач на бранови во светот.
03:37
There are fewer than a handful
63
202000
2000
Има помалку од една шака
03:39
of palu left on this island.
64
204000
3000
преостанати палуа на овој остров.
03:42
Their tradition is so extraordinary
65
207000
3000
Нивната традиција е толку извонредна
03:45
that these mariners sailed
66
210000
2000
што овие морепловци отпловиле
03:47
three million square miles across the Pacific
67
212000
3000
три милиони квадратни милји низ Пацификот
03:50
without the use of instruments.
68
215000
3000
без користење инструменти.
03:53
They could synthesize patterns in nature
69
218000
3000
Тие можеле да составуваат шаблони во природата
03:56
using the rising and setting of stars,
70
221000
3000
користејќи го излегувањето и поставеноста на ѕвездите,
03:59
the sequence and direction of waves,
71
224000
3000
редоследот и правецот на брановите,
04:02
the flight patterns of certain birds.
72
227000
3000
патеките на летање на одредени птици.
04:05
Even the slightest hint of color
73
230000
3000
И најмал знак од боја
04:08
on the underbelly of a cloud
74
233000
2000
на дел од облакот
04:10
would inform them
75
235000
2000
им е информација
04:12
and help them navigate with the keenest accuracy.
76
237000
3000
што им помага да имаат совршена прецизност.
04:18
When Western scientists would join Mau on the canoe
77
243000
3000
Кога западните научници му се придружуваа на Мау во кануто
04:21
and watch him go into the hull,
78
246000
2000
и го гледа како влегува во коритото,
04:23
it appeared that an old man
79
248000
2000
изгледаше како да старецот
04:25
was going to rest.
80
250000
2000
ќе оди да одмара.
04:27
In fact, the hull of the canoe
81
252000
2000
Всушност, коритото од кануто
04:29
is the womb of the vessel.
82
254000
2000
е утробата на пловилото.
04:31
It is the most accurate place
83
256000
3000
Тоа е најпрецизното место каде може
04:34
to feel the rhythm and sequence
84
259000
3000
да се почувствува ритамот и редоследот
04:37
and direction of waves.
85
262000
2000
и насоката на брановите.
04:39
Mau was, in fact,
86
264000
2000
Мау, всушност,
04:41
gathering explicit data
87
266000
2000
прибира експлицитни податоци
04:43
using his entire body.
88
268000
3000
користејќи го целото негово тело.
04:46
It's what he had been trained to do
89
271000
2000
За тоа бил обучуван
04:48
since he was five years old.
90
273000
3000
уште од пет годишна возраст.
04:51
Now science may dismiss this methodology,
91
276000
4000
Науката може да ја отфрли оваа методологија,
04:55
but Polynesian navigators use it today
92
280000
4000
но Полинезиските морепловци ја користат и денес
04:59
because it provides them
93
284000
3000
затоа што им овозможува
05:02
an accurate determination
94
287000
2000
прецизно одредување
05:04
of the angle and direction
95
289000
2000
на аголот и правецот
05:06
of their vessel.
96
291000
2000
на нивното пловило.
05:08
The palu also had
97
293000
2000
Палу исто така имаше
05:10
an uncanny ability
98
295000
2000
несекојдневна способност
05:12
to forecast weather conditions
99
297000
2000
да ги предвидува временските услови
05:14
days in advance.
100
299000
2000
со денови однапред.
05:16
Sometimes I'd be with Mau on a cloud-covered night
101
301000
3000
Понекогаш ќе седев со Мау во облачна ноќ
05:19
and we'd sit at the easternmost coast of the island,
102
304000
3000
на најисточниот брег на островот,
05:22
and he would look out,
103
307000
3000
и тој ќе гледаше наоколу.
05:25
and then he would say,
104
310000
2000
И потоа ќе речеше,
05:27
"Okay, we go."
105
312000
2000
"Океј, одиме."
05:29
He saw that first glint of light --
106
314000
2000
Уште со првиот блесок на светлината --
05:31
he knew what the weather was going to be three days from now.
107
316000
3000
тој знаеше какво ќе биде времето во наредните три дена.
05:35
Their achievements, intellectually and scientifically,
108
320000
3000
Нивните достигнувања, интелектутално и научно,
05:38
are extraordinary,
109
323000
2000
се неверојатни,
05:40
and they are so relevant
110
325000
2000
и толку релевантни
05:42
for these times that we are in
111
327000
2000
за овие времиња во кои се наоѓаме,
05:44
when we are riding out storms.
112
329000
4000
кога испливуваме од бурата.
05:48
We are in such a critical moment
113
333000
3000
Се наоѓаме во таков критичен момент
05:51
of our collective history.
114
336000
2000
од нашата колективна историја.
05:56
They have been compared
115
341000
2000
Тие се споредувани
05:58
to astronauts --
116
343000
2000
со астронаутите --
06:00
these elder navigators
117
345000
2000
овие стари морепловци
06:02
who sail vast open oceans
118
347000
3000
кои пловеле низ огромни отворени океани
06:05
in double-hulled canoes
119
350000
3000
во кануа со две корита
06:08
thousands of miles
120
353000
2000
илјадници милји
06:10
from a small island.
121
355000
2000
од малиот остров.
06:13
Their canoes, our rockets;
122
358000
3000
Нивните кануа, нашите ракети,
06:16
their sea, our space.
123
361000
3000
нивното море, нашата вселена.
06:20
The wisdom of these elders
124
365000
2000
Мудроста на овие предци
06:22
is not a mere collection
125
367000
2000
не е обичен збир
06:24
of stories about old people
126
369000
3000
од приказни за некои стари луѓе
06:27
in some remote spot.
127
372000
2000
од некое далечно место.
06:29
This is part of our collective narrative.
128
374000
3000
Ова е дел од нашата зедничка приказна
06:32
It's humanity's DNA.
129
377000
3000
Тоа е човечката ДНК.
06:35
We cannot afford to lose it.
130
380000
3000
Не можеме да си дозволиме да ја загубиме.
06:38
The year is 2010.
131
383000
3000
Годината е 2010.
06:42
Just as the women in Hawaii
132
387000
3000
Како жените од Хаваи
06:45
that raised me predicted,
133
390000
2000
кои ме израснаа, предвидоа,
06:47
the world is in trouble.
134
392000
3000
светот е во неволја.
06:51
We live in a society
135
396000
3000
Живееме во општество
06:54
bloated with data,
136
399000
2000
преплавено со податоци,
06:56
yet starved for wisdom.
137
401000
3000
но гладно за мудрост.
07:00
We're connected 24/7,
138
405000
4000
Поврзани сме 24/7,
07:04
yet anxiety,
139
409000
2000
но анксиозноста
07:06
fear, depression and loneliness
140
411000
3000
стравот, депресијата и осаменоста
07:09
is at an all-time high.
141
414000
2000
се на највисоко ниво досега.
07:11
We must course-correct.
142
416000
3000
Мораме да го поставиме курсот правилно.
07:15
An African shaman said,
143
420000
3000
Еден Афрички шаман рече,
07:18
"Your society worships the jester
144
423000
3000
"Вашето општество го величи шутот
07:21
while the king stands
145
426000
2000
додека кралот стои
07:23
in plain clothes."
146
428000
3000
во обична облека."
07:30
The link between the past and the future
147
435000
3000
Врската помеѓу минатото и иднината
07:33
is fragile.
148
438000
2000
е кревка.
07:35
This I know intimately,
149
440000
2000
Тоа го знам лично,
07:37
because even as I travel
150
442000
3000
затоа што и покрај тоа што патувам
07:40
throughout the world
151
445000
2000
по целиот свет
07:42
to listen to these stories and record them,
152
447000
4000
да слушам приказни и да ги запишувам,
07:46
I struggle.
153
451000
2000
се борам.
07:53
I am haunted
154
458000
3000
Прогонета сум
07:56
by the fact that I no longer remember
155
461000
4000
од фактот дека повеќе не се сеќавам
08:00
the names of the winds and the rains.
156
465000
5000
на имињата на ветровите и дождовите.
08:09
Mau passed away
157
474000
3000
Мау почина
08:12
five months ago,
158
477000
2000
пред пет месеци,
08:14
but his legacy and lessons live on.
159
479000
3000
но неговото наследство и учење ќе живеат.
08:18
And I am reminded
160
483000
4000
А јас се потсетувам
08:22
that throughout the world
161
487000
3000
дека ширум светот
08:25
there are cultures
162
490000
2000
постојат култури
08:27
with vast sums of knowledge in them,
163
492000
4000
со огромна количина знаење во нив,
08:31
as potent as the Micronesian navigators,
164
496000
4000
исто толку моќни како и оние на Микронезиските морепловци,
08:35
that are going dismissed,
165
500000
2000
кои се отфрлени,
08:37
that this is a testament
166
502000
2000
а тоа е тестамент,
08:39
to brilliant, brilliant
167
504000
2000
на брилијантна, брилијантна
08:41
technology and science and wisdom
168
506000
3000
технологија и наука и мудрост
08:44
that is vanishing rapidly.
169
509000
2000
која нагло исчезнува.
08:46
Because when an elder dies a library is burned,
170
511000
3000
Бидејќи, кога старецот умира, библиотеката е изгорена.
08:49
and throughout the world, libraries are ablaze.
171
514000
4000
А секаде низ светот, библиотеките се во пламен.
08:53
I am grateful for the fact
172
518000
3000
Благодарна сум за фактот
08:56
that I had a mentor like Mau
173
521000
3000
дека имав ментор како Мау
08:59
who taught me how to navigate.
174
524000
3000
кој ме научи како да пловам.
09:02
And I realize
175
527000
2000
И сфатив
09:04
through a lesson that he shared
176
529000
3000
преку лекцијата што тој ја сподели со мене
09:07
that we continue to find our way.
177
532000
2000
дека продолжуваме да наоѓаме пат.
09:09
And this is what he said:
178
534000
3000
Еве што рече:
09:12
"The island is the canoe;
179
537000
2000
"Островот е кануто,
09:14
the canoe, the island."
180
539000
3000
кануто е островот."
09:17
And what he meant was,
181
542000
3000
Всушност мислеше,
09:20
if you are voyaging
182
545000
2000
ако патуваш
09:22
and far from home,
183
547000
2000
далеку од дома,
09:24
your very survival depends
184
549000
2000
твојот опстанок зависи
09:26
on everyone aboard.
185
551000
3000
од сите патници.
09:29
You cannot make the voyage alone,
186
554000
3000
Не можеш да патуваш сам,
09:32
you were never meant to.
187
557000
2000
никогаш и не требало.
09:34
This whole notion of every man for himself
188
559000
2000
Поимот дека секој човек е за себе,
09:36
is completely unsustainable.
189
561000
2000
е целосно неодржлива.
09:38
It always was.
190
563000
3000
И отсекогаш била.
09:41
So in closing I would offer you this:
191
566000
4000
На крајот би сакала да ви го понудам ова:
09:45
The planet is our canoe,
192
570000
4000
Планетата е нашето кану,
09:49
and we are the voyagers.
193
574000
3000
а ние сме патниците.
09:52
True navigation
194
577000
2000
Вистинската навигација
09:54
begins in the human heart.
195
579000
3000
започнува во човековото срце.
09:57
It's the most important map of all.
196
582000
3000
Тоа е најважната мапа од сите.
10:00
Together, may we journey well.
197
585000
3000
Нека имаме убаво заедничкото патување.
10:03
(Applause)
198
588000
3000
(Аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Elizabeth Lindsey - Explorer, ethnographerElizabeth Lindsey is a fellow of the National Geographic Society. Her mission: to keep ancestral voices alive by recording indigenous wisdom and traditions.
Why you should listen
Elizabeth Kapu'uwailani Lindsey wants the world to remember the people who came before us. The actor-turned-anthropologist has made it her mission to find, preserve and share the knowledge and traditions of indigenous populations before they disappear. She’s working with Google to create a geospatial Map of the Human Story, using the indigenous science of wayfinding to chart tales at risk of being lost.
In 2011, Lindsey, who's the first female fellow and first Polynesian explorer at the National Geographic Society, will set out on a 186-day global expedition to document what she calls "teachings critical to navigating the complexity of our times." Lindsey’s 1996 documentary Then There Were None, which chronicled the near-extinction of native Hawaiians, has become a must-see in many history classrooms. She was named Hawaii’s Woman of the Year in 2004.
Elizabeth Lindsey | Speaker | TED.com