TED2007
Isabel Allende: Tales of passion
Isabel Allende opowieści o pasji
Filmed:
Readability: 4
4,998,808 views
Pisarka i aktywistka Isabel Allende opowiada o kobietach, kreatywności, feminizmie i oczywiście o pasji.
Isabel Allende - Novelist
Isabel Allende writes stories of passion. Her novels and memoirs, including The House of the Spirits and Eva Luna, tell the stories of women and men who live with passionate commitment -- to love, to their world, to an ideal. Full bio
Isabel Allende writes stories of passion. Her novels and memoirs, including The House of the Spirits and Eva Luna, tell the stories of women and men who live with passionate commitment -- to love, to their world, to an ideal. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Thank you so much. It's really scary to be here
0
1000
3000
Dziękuję bardzo. To naprawdę straszne być tutaj,
00:16
among the smartest of the smart.
1
4000
2000
wśród najmądrzejszych z mądrych.
00:19
I'm here to tell you a few tales of passion.
2
7000
3000
Jestem tutaj aby opowiedzieć wam kilka historii o pasji.
00:23
There's a Jewish saying that I love.
3
11000
2000
Jest takie żydowskie powiedzenie, które uwielbiam.
00:26
What is truer than truth? Answer: The story.
4
14000
5000
Co jest prawdziwsze od prawdy? Odpowiedź: opowieść.
00:33
I'm a storyteller. I want to convey something that is truer than truth
5
21000
4000
Jestem gawędziarką. Chciałabym wyrazić coś, co jest prawdziwsze niż prawda
00:38
about our common humanity.
6
26000
1000
o naszej wspólnej ludzkiej naturze.
00:40
All stories interest me, and some haunt me
7
28000
3000
Wszystkie historie interesują mnie, niektóre wręcz prześladują,
00:43
until I end up writing them.
8
31000
2000
dopóki ich nie opiszę.
00:46
Certain themes keep coming up:
9
34000
1000
Pewne tematy wciąż powracają:
00:48
justice, loyalty, violence, death, political and social issues,
10
36000
6000
sprawiedliwość, lojalność, przemoc, śmierć, kwestie społeczne i polityczne,
00:54
freedom.
11
42000
1000
wolność.
00:56
I'm aware of the mystery around us,
12
44000
2000
Jestem świadoma otaczającej nas tajemnicy
00:59
so I write about coincidences, premonitions,
13
47000
2000
więc, pisze o przypadkach, o przeczuciach,
01:02
emotions, dreams, the power of nature, magic.
14
50000
4000
emocjach, marzeniach, potędze natury, magii.
01:08
In the last 20 years I have published a few books,
15
56000
3000
Przez ostatnie 20 lat ukazało się kilka moich książek,
01:11
but I have lived in anonymity until February of 2006,
16
59000
4000
lecz żyłam sobie anonimowo, aż do lutego 2006 roku,
01:16
when I carried the Olympic flag in the Winter Olympics in Italy.
17
64000
3000
kiedy to niosłam flagę olimpijską w czasie zimowych igrzysk we Włoszech.
01:20
That made me a celebrity. Now people recognize me in Macy's,
18
68000
5000
Dzięki temu stałam się sławna. Teraz ludzie rozpoznają mnie w Macy's,
01:25
and my grandchildren think that I'm cool.
19
73000
3000
a moje wnuki myślą, że jestem "cool".
01:28
(Laughter)
20
76000
1000
(Śmiech)
01:29
Allow me to tell you about my four minutes of fame.
21
77000
2000
Pozwólcie, że opowiem o moich 4 minutach sławy.
01:32
One of the organizers of the Olympic ceremony,
22
80000
3000
Jeden z organizatorów olimpijskiej ceremonii,
01:35
of the opening ceremony,
23
83000
1000
ceremonii otwarcia,
01:37
called me and said that I had been selected
24
85000
2000
zadzwonił do mnie i powiedział, że zostałam wybrana
01:39
to be one of the flag-bearers.
25
87000
1000
do niesienia flagi.
01:42
I replied that surely this was a case of mistaken identity
26
90000
3000
Odpowiedziałam, że z pewnością pomylili osoby
01:45
because I'm as far as you can get from being an athlete.
27
93000
3000
ponieważ daleko mi do sportsmenki.
01:48
Actually, I wasn't even sure that I could go around the stadium
28
96000
3000
Właściwie to nie byłam nawet pewna czy będę w stanie okrążyć stadion
01:51
without a walker.
29
99000
1000
bez chodzika.
01:52
(Laughter)
30
100000
2000
(Śmiech)
01:54
I was told that this was no laughing matter.
31
102000
2000
Poinformowano mnie, że to nie jest temat do żartów.
01:57
This would be the first time
32
105000
1000
To miał być pierwszy raz
01:58
that only women would carry the Olympic flag.
33
106000
3000
gdy same kobiety miały nieść flagę olimpijską.
02:01
Five women, representing five continents,
34
109000
3000
5 kobiet reprezentujących 5 kontynentów,
02:04
and three Olympic gold medal winners.
35
112000
3000
i 3 zdobywczynie olimpijskich złotych medali.
02:08
My first question was, naturally,
36
116000
2000
Naturalnie moim pierwszym pytaniem było,
02:10
what was I going to wear?
37
118000
1000
co mam na siebie włożyć?
02:12
(Laughter)
38
120000
1000
(Śmiech)
02:13
A uniform, she said,
39
121000
1000
Uniform, odpowiedziała,
02:15
and asked for my measurements.
40
123000
1000
i poprosiła o moje wymiary.
02:17
My measurements.
41
125000
1000
Moje wymiary.
02:18
I had a vision of myself in a fluffy anorak,
42
126000
3000
Wyobraziłam siebie w napompowanym skafandrze,
02:21
looking like the Michelin Man.
43
129000
2000
wyglądającą jak ludzik Michelin.
02:23
(Laughter)
44
131000
1000
(Śmiech)
02:24
By the middle of February,
45
132000
1000
W połowie lutego
02:26
I found myself in Turin, where enthusiastic crowds
46
134000
3000
znalazłam się w Turynie, gdzie podniecone tłumy
02:29
cheered when any of the 80 Olympic teams was in the street.
47
137000
4000
wiwatowały na cześć każdego z 80 olimpijskich zespołów, które pojawiały się na ulicy.
02:34
Those athletes had sacrificed everything to compete in the games.
48
142000
4000
Ci sportowcy poświecili całe swoje życie aby wziąć udział w igrzyskach.
02:39
They all deserved to win, but there's the element of luck.
49
147000
3000
Każdy zasługiwał na medal, ale tu zawsze istnieje element szczęścia.
02:43
A speck of snow, an inch of ice, the force of the wind,
50
151000
4000
Szczypta śniegu, cal lodu, siła wiatru,
02:47
can determine the result of a race or a game.
51
155000
3000
może zdecydować o wyniku wyścigu lub gry.
02:51
However, what matters most -- more than training or luck -- is the heart.
52
159000
5000
Jednak to co ma największe znaczenie - większe niż trening i szczęście - jest serce.
02:57
Only a fearless and determined heart will get the gold medal.
53
165000
4000
Tylko człowiek o nieustraszonym i zdeterminowanym sercu zdobędzie złoty medal.
03:02
It is all about passion.
54
170000
1000
Wszystko zależy od pasji.
03:04
The streets of Turin were covered with red posters
55
172000
4000
Ulice Turynu były pokryte czerwonymi plakatami
03:08
announcing the slogan of the Olympics.
56
176000
2000
głoszącymi slogan olimpiady.
03:11
Passion lives here. Isn't it always true?
57
179000
4000
Pasja mieszka tutaj. Czyż nie jest to zawsze prawda?
03:16
Heart is what drives us and determines our fate.
58
184000
4000
Serce jest tym co nas napędza i określa nasz los.
03:20
That is what I need for my characters in my books:
59
188000
3000
Tego właśnie potrzebują bohaterowie moich książek:
03:24
a passionate heart.
60
192000
1000
serca pełnego pasji.
03:26
I need mavericks, dissidents, adventurers, outsiders and rebels,
61
194000
5000
Potrzebuje indywidualistów, dysydentów, poszukiwaczy przygód, autsajderów i buntowników,
03:31
who ask questions, bend the rules and take risks.
62
199000
4000
którzy zadają pytania, naginają zasady i podejmują ryzyko.
03:35
People like all of you in this room.
63
203000
2000
Ludzie tacy jak wy wszyscy w tej sali.
03:38
Nice people with common sense do not make interesting characters.
64
206000
5000
Mili i zdroworozsądkowi ludzie nie są interesującymi postaciami.
03:43
(Laughter)
65
211000
1000
(Śmiech)
03:44
They only make good former spouses.
66
212000
2000
Sprawdzają się jedynie w roli byłych małżonków.
03:46
(Laughter)
67
214000
2000
(Śmiech)
03:48
(Applause)
68
216000
3000
(Oklaski)
03:51
In the green room of the stadium, I met the other flag bearers:
69
219000
3000
W poczekalni na stadionie spotkałam pozostałe kobiety mające nieść flagę:
03:54
three athletes, and the actresses Susan Sarandon and Sophia Loren.
70
222000
5000
3 sportsmenki i aktorki Susan Sarandon i Sophię Loren.
04:00
Also, two women with passionate hearts:
71
228000
2000
Oraz 2 kobiety z pasją w sercu.
04:02
Wangari Maathai, the Nobel prizewinner from Kenya
72
230000
4000
Wangari Maathai, laureatka nagrody Nobla z Kenii,
04:06
who has planted 30 million trees. And by doing so,
73
234000
3000
która posadziła 30 milionów drzew. Dzięki czemu
04:09
she has changed the soil, the weather,
74
237000
3000
zmieniła glebę, klimat
04:12
in some places in Africa, and of course
75
240000
3000
w kilku miejscach w Afryce i oczywiście
04:15
the economic conditions in many villages.
76
243000
2000
warunki ekonomiczne w wielu afrykańskich wioskach.
04:18
And Somaly Mam, a Cambodian activist who fights passionately
77
246000
5000
Somaly Mam, aktywistka z Kambodży, która żarliwie walczy
04:23
against child prostitution.
78
251000
1000
z dziecięcą prostytucją.
04:25
When she was 14 years old, her grandfather sold her to a brothel.
79
253000
4000
Kiedy miała 14 lat, jej dziadek sprzedał ją do burdelu.
04:30
She told us of little girls raped by men who believe that
80
258000
4000
Opowiedziała nam o małych dziewczynkach gwałconych przez mężczyzn, którzy wierzą,
04:34
having sex with a very young virgin will cure them from AIDS.
81
262000
3000
że seks z bardzo młodą dziewicą wyleczy ich z AIDS.
04:38
And of brothels where children are forced to receive five,
82
266000
4000
O burdelach gdzie dzieci są zmuszane do obsługi od 5
04:42
15 clients per day,
83
270000
2000
do 15 klientów dziennie,
04:44
and if they rebel, they are tortured with electricity.
84
272000
3000
a jeśli się zbuntują są torturowane przy użyciu prądu elektrycznego.
04:49
In the green room I received my uniform.
85
277000
2000
W poczekalni otrzymałam mój uniform.
04:52
It was not the kind of outfit that I normally wear,
86
280000
2000
To nie był kostium, który bym normalnie ubrała,
04:55
but it was far from the Michelin Man suit
87
283000
2000
na szczęście zupełnie nie przypominał ubioru ludzika Michelin,
04:57
that I had anticipated. Not bad, really.
88
285000
3000
którego się spodziewałam. Naprawdę nie najgorzej.
05:00
I looked like a refrigerator.
89
288000
1000
Wyglądałam jak lodówka.
05:02
(Laughter)
90
290000
1000
(Śmiech)
05:03
But so did most of the flag-bearers, except Sophia Loren,
91
291000
3000
Tak jak cała reszta, która niosła flagi, z wyjątkiem Sophii Loren,
05:07
the universal symbol of beauty and passion.
92
295000
3000
światowego symbolu piękna i pasji.
05:10
Sophia is over 70 and she looks great.
93
298000
3000
Sophia jest po 70-tce, a wygląda wspaniale.
05:14
She's sexy, slim and tall, with a deep tan.
94
302000
4000
Jest seksowna, szczupła i wysoka, bardzo opalona.
05:18
Now, how can you have a deep tan and have no wrinkles?
95
306000
3000
Jak można być tak opaloną i nie mieć zmarszczek?
05:22
I don't know.
96
310000
1000
Nie mam pojęcia.
05:23
When asked in a TV interview, "How could she look so good?"
97
311000
4000
Gdy została zapytana w czasie wywiadu w TV: "Dzięki czemu tak wspaniale wygląda"
05:28
She replied, "Posture. My back is always straight,
98
316000
4000
Odpowiedziała: "Postawa! Moje plecy są zawsze proste
05:33
and I don't make old people's noises."
99
321000
2000
i nie wydaję takich dźwięków jak starzy ludzie."
05:35
(Laughter)
100
323000
2000
(Śmiech)
05:37
So, there you have some free advice
101
325000
2000
Także proszę, kilka darmowych porad
05:39
from one of the most beautiful women on earth.
102
327000
3000
od jednej z najpiękniejszych kobiety na świecie.
05:42
No grunting, no coughing, no wheezing,
103
330000
3000
Nie chrząkać, nie kaszleć, nie sapać,
05:45
no talking to yourselves, no farting.
104
333000
2000
nie gadać do siebie, nie pierdzieć.
05:47
(Laughter)
105
335000
1000
(Śmiech)
05:48
Well, she didn't say that exactly.
106
336000
1000
Chociaż nie są to jej dokładne słowa.
05:50
(Laughter)
107
338000
2000
(Śmiech)
05:52
At some point around midnight,
108
340000
2000
Około północy,
05:54
we were summoned to the wings of the stadium,
109
342000
2000
zebraliśmy się na skrzydłach stadionu,
05:56
and the loudspeakers announced the Olympic flag, and the music started --
110
344000
4000
z głośników zapowiedziano flagę olimpijską i zagrała muzyka -
06:00
by the way, the same music that starts here,
111
348000
2000
tak na marginesie, ten sam kawałek, który puszczają tutaj
06:02
the Aida March.
112
350000
1000
marsz z Aidy.
06:04
Sophia Loren was right in front of me -- she's a foot taller than I am,
113
352000
5000
Sophia Loren stała dokładnie przede mną -- jest ze 30 cm wyższa ode mnie,
06:09
not counting the poofy hair.
114
357000
2000
nie licząc puszystych włosów.
06:11
(Laughter)
115
359000
1000
(Śmiech)
06:12
She walked elegantly, like a giraffe on the African savannah,
116
360000
4000
Szła elegancko, niczym żyrafa na afrykańskiej sawannie,
06:17
holding the flag on her shoulder. I jogged behind
117
365000
4000
trzymając flagę na swoim ramieniu. Ja za nią biegiem-
06:21
(Laughter)
118
369000
1000
(Śmiech)
06:22
-- on my tiptoes -- holding the flag on my extended arm,
119
370000
4000
na palcach, trzymając flagę na moim wyciągniętym ramieniu,
06:27
so that my head was actually under the damn flag.
120
375000
3000
tak, że moja głowa właściwie była pod tą cholerną flagą.
06:30
(Laughter)
121
378000
2000
(Śmiech)
06:32
All the cameras were, of course, on Sophia.
122
380000
2000
Oczywiście wszystkie kamery były skierowane na Sophię.
06:35
That was fortunate for me, because in most press photos
123
383000
3000
To mi nawet pasowało, ponieważ jestem też na większości zdjęć
06:38
I appear too, although often between Sophia's legs.
124
386000
4000
choć często pomiędzy nogami Sophii.
06:42
(Laughter)
125
390000
2000
(Śmiech)
06:44
A place where most men would love to be.
126
392000
3000
W miejscu gdzie większość facetów chciałaby się znaleźć.
06:47
(Laughter)
127
395000
1000
(Śmiech)
06:48
(Applause)
128
396000
3000
(Oklaski)
06:51
The best four minutes of my entire life
129
399000
3000
Najlepsze 4 minuty mojego życia
06:54
were those in the Olympic stadium.
130
402000
2000
wydarzyły się na stadionie olimpijskim.
06:56
My husband is offended when I say this --
131
404000
3000
Mój mąż obraża się kiedy to mówię -
06:59
although I have explained to him that what we do in private
132
407000
3000
choć wytłumaczyłam mu, że to co robimy bez świadków
07:02
usually takes less than four minutes --
133
410000
2000
zwykle zajmuje mniej niż 4 minuty --
07:04
(Laughter)
134
412000
1000
(Śmiech)
07:05
-- so he shouldn't take it personally.
135
413000
2000
-- tak wiec, nie powinien brać tego do siebie.
07:08
I have all the press clippings of those four magnificent minutes,
136
416000
4000
wciąż trzymam wycinki z prasy dokumentujące te 4 cudowne minuty
07:12
because I don't want to forget them
137
420000
2000
ponieważ nie chce o nich zapomnieć,
07:14
when old age destroys my brain cells.
138
422000
3000
kiedy starość zniszczy komórki mojego mózgu.
07:17
I want to carry in my heart forever the key word of the Olympics --
139
425000
4000
Chcę zawsze nosić w swoim sercu kluczowe słowo tych igrzysk --
07:21
passion.
140
429000
2000
pasję.
07:23
So here's a tale of passion.
141
431000
2000
Oto opowieść o pasji.
07:26
The year is 1998, the place is a prison camp
142
434000
4000
Jest rok 1998, miejsce to obóz więzienny
07:30
for Tutsi refugees in Congo.
143
438000
2000
dla uchodźców Tutsi w Kongo.
07:32
By the way, 80 percent of all refugees and displaced people in the world
144
440000
6000
Tak na marginesie, 80% wszystkich uchodźców i wysiedleńców
07:38
are women and girls.
145
446000
1000
stanowią kobiety i dziewczynki.
07:40
We can call this place in Congo a death camp,
146
448000
3000
Możemy nazwać ten obóz w Kongo, obozem zagłady,
07:43
because those who are not killed will die of disease or starvation.
147
451000
4000
ponieważ ci którzy nie zastaną zabici umrą z powodu chorób i głodu.
07:48
The protagonists of this story
148
456000
3000
Bohaterką tej historii
07:51
are a young woman, Rose Mapendo, and her children.
149
459000
3000
jest młoda kobieta, Rose Mapendo i jej dzieci.
07:55
She's pregnant and a widow.
150
463000
2000
Jest wdową w ciąży.
07:57
Soldiers have forced her to watch
151
465000
2000
Żołnierze siłą zmusili ją aby patrzyła
07:59
as her husband was tortured and killed.
152
467000
2000
jak torturują i mordują jej męża.
08:02
Somehow she manages to keep her seven children alive,
153
470000
3000
Jakoś udało się jej utrzymać siedmioro dzieci przy życiu,
08:06
and a few months later, she gives birth to premature twins.
154
474000
3000
a kilka miesięcy później, urodziła przedwcześnie bliźniaki.
08:10
Two tiny little boys.
155
478000
1000
Dwóch malutkich, drobnych chłopców.
08:12
She cuts the umbilical cord with a stick,
156
480000
2000
Pępowinę odcięła patykiem
08:15
and ties it with her own hair.
157
483000
2000
i związała własnymi włosami.
08:18
She names the twins after the camp's commanders
158
486000
3000
Nadała im imiona po dowódcy obozu,
08:21
to gain their favor, and feeds them with black tea
159
489000
3000
aby zdobyć jego przychylność i karmiła ich czarną herbatą
08:25
because her milk cannot sustain them.
160
493000
2000
ponieważ nie miała wystarczającej ilości mleka.
08:28
When the soldiers burst in her cell to rape her oldest daughter,
161
496000
3000
Kiedy żołnierze wpadli do jej celi aby zgwałcić jej najstarszą córkę,
08:31
she grabs hold of her and refuses to let go,
162
499000
3000
Złapała i nie puściła jej
08:34
even when they hold a gun to her head.
163
502000
2000
nawet wtedy gdy przyłożyli broń do jej głowy.
08:38
Somehow, the family survives for 16 months,
164
506000
3000
Jakimś cudem rodzina przetrwała tak 16 miesięcy,
08:42
and then, by extraordinary luck, and the passionate heart
165
510000
4000
a wtedy dzięki niezwykłemu szczęściu i wielkiemu sercu
08:46
of a young American man, Sasha Chanoff,
166
514000
4000
młodego Amerykanina Sashy Chanoffa,
08:51
who manages to put her in a U.S. rescue plane,
167
519000
3000
któremu udało się umieścić ją w amerykańskim samolocie ratunkowym,
08:55
Rose Mapendo and her nine children end up in Phoenix, Arizona,
168
523000
5000
Rose Mapendo i jej 9 dzieci znalazło się w Phoenix w Arizonie,
09:00
where they're now living and thriving.
169
528000
2000
gdzie teraz żyją i mają się dobrze.
09:04
Mapendo, in Swahili, means great love.
170
532000
4000
Mapendo, w języku Suahili oznacza "wielka miłość".
09:11
The protagonists of my books are strong and passionate women
171
539000
2000
Bohaterami moich książek są silne i pełne pasji kobiety,
09:14
like Rose Mapendo.
172
542000
1000
takie jak Rose Mapendo.
09:15
I don't make them up. There's no need for that.
173
543000
3000
Nie wymyślam ich sobie. Nie ma takiej potrzeby.
09:18
I look around and I see them everywhere.
174
546000
2000
Patrze wokół i widzę je wszędzie.
09:21
I have worked with women and for women all my life.
175
549000
2000
Pracowałam z kobietami i dla kobiet, całe moje życie.
09:24
I know them well.
176
552000
1000
Znam je bardzo dobrze.
09:26
I was born in ancient times, at the end of the world,
177
554000
3000
Urodziłam się w pradawnych czasach, na końcu świata
09:30
in a patriarchal Catholic and conservative family.
178
558000
3000
w patriarchalnej, katolickiej i konserwatywnej rodzinie.
09:34
No wonder that by age five I was a raging feminist --
179
562000
3000
Nic dziwnego, że w wieku 5 lat byłam zaciekłą feministką --
09:38
although the term had not reached Chile yet,
180
566000
2000
choć nie znano jeszcze w Chile tego wyrazu
09:41
so nobody knew what the heck was wrong with me.
181
569000
2000
wiec, nikt nie wiedział co u licha było ze mną nie tak.
09:43
(Laughter)
182
571000
2000
(Śmiech)
09:45
I would soon find out that there was a high price to pay
183
573000
3000
Szybko się przekonałam, że będę musiała zapłacić wysoką cenę
09:48
for my freedom, and for questioning the patriarchy.
184
576000
3000
za moją wolność i podważanie patriarchatu.
09:51
But I was happy to pay it, because for every blow that I received,
185
579000
4000
Lecz byłam gotowa ją ponieść, ponieważ za każdy cios, który otrzymałam
09:55
I was able to deliver two.
186
583000
2000
byłam w stanie oddać dwa.
09:57
(Laughter)
187
585000
1000
(Śmiech)
09:59
Once, when my daughter Paula was in her twenties,
188
587000
2000
Pewnego razu, gdy moja córka Paula mając dwadzieścia kilka lat,
10:01
she said to me that feminism was dated, that I should move on.
189
589000
4000
powiedziała mi, że feminizm jest przestarzały i że powinnam iść z duchem czasu.
10:06
We had a memorable fight. Feminism is dated?
190
594000
3000
To była niezapomniana sprzeczka. Feminizm jest przestarzały?
10:10
Yes, for privileged women like my daughter and all of us here today,
191
598000
4000
Tak, dla wszystkich uprzywilejowanych kobiet, jak moja córka i zgromadzone tutaj kobiety,
10:15
but not for most of our sisters in the rest of the world
192
603000
3000
lecz nie dla większości naszych sióstr żyjących w innych częściach świata,
10:18
who are still forced into premature marriage,
193
606000
3000
gdzie nieletnie dziewczynki są ciągle zmuszane do małżeństwa,
10:21
prostitution, forced labor --
194
609000
2000
prostytucji, niewolniczej pracy --
10:24
they have children that they don't want or they cannot feed.
195
612000
3000
Rodzą dzieci, których nie chcą lub których nie są w stanie wyżywić.
10:28
They have no control over their bodies or their lives.
196
616000
3000
Nie mają kontroli nad własnym ciałem i własnym życiem.
10:31
They have no education and no freedom.
197
619000
3000
Nie posiadają ani wykształcenia ani wolności.
10:34
They are raped, beaten up and sometimes killed with impunity.
198
622000
4000
Są bezkarnie gwałcone, bite, a czasami mordowane.
10:39
For most Western young women of today,
199
627000
2000
Dzisiaj dla większości młodych kobiet na Zachodzie,
10:41
being called a feminist is an insult.
200
629000
2000
nazwanie kogoś feministką to obelga.
10:44
Feminism has never been sexy, but let me assure you
201
632000
3000
Feminizm nigdy nie był sexy, lecz mogę was zapewnić,
10:47
that it never stopped me from flirting,
202
635000
2000
nigdy nie powstrzymało mnie to od flirtowania
10:49
and I have seldom suffered from lack of men.
203
637000
3000
i rzadko narzekałam na brak mężczyzn.
10:52
(Laughter)
204
640000
2000
(Śmiech)
10:54
Feminism is not dead, by no means.
205
642000
2000
Feminizm w żadnym razie nie jest martwy.
10:56
It has evolved. If you don't like the term,
206
644000
3000
Rozwinął się. Jeśli nie podoba ci się określenie,
11:00
change it, for Goddess' sake.
207
648000
1000
zmień je na miłość boską.
11:01
Call it Aphrodite, or Venus, or bimbo, or whatever you want;
208
649000
5000
Nazwij ją Afrodyta, Wenus lub słodka idiotka lub jakkolwiek chcesz,
11:06
the name doesn't matter,
209
654000
1000
nazwa nie ma znaczenia,
11:07
as long as we understand what it is about, and we support it.
210
655000
3000
tak długo jak rozumiemy o co w tym wszystkim chodzi i wspieramy to.
11:11
So here's another tale of passion, and this is a sad one.
211
659000
3000
Oto kolejna historia o pasji, tym razem smutna.
11:16
The place is a small women's clinic in a village in Bangladesh.
212
664000
4000
Historia dzieje się w małej przychodni dla kobiet we wsi w Bangladeszu.
11:20
The year is 2005.
213
668000
2000
W roku 2005.
11:23
Jenny is a young American dental hygienist
214
671000
2000
Jenny jest młodą amerykańską dentystką bez stażu,
11:26
who has gone to the clinic as a volunteer
215
674000
2000
która przybyła do kliniki jako wolontariusz
11:28
during her three-week vacation.
216
676000
2000
podczas 3-tygodniowego urlopu.
11:31
She's prepared to clean teeth,
217
679000
1000
Myślała, że będzie czyścić zęby,
11:33
but when she gets there, she finds out that there are no doctors,
218
681000
3000
ale kiedy przybyła na miejsce, okazało się że nie ma lekarzy,
11:36
no dentists, and the clinic is just a hut full of flies.
219
684000
4000
ani dentystów, a przychodnia to po prostu szałas pełen much.
11:41
Outside, there is a line of women
220
689000
2000
Na zewnątrz kolejka kobiet,
11:43
who have waited several hours to be treated.
221
691000
3000
które czekają już kilka godzin na leczenie.
11:46
The first patient is in excruciating pain
222
694000
3000
Pierwsza pacjentka cierpi z powodu potwornego bólu,
11:49
because she has several rotten molars.
223
697000
2000
ponieważ ma kilka gnijących zębów.
11:52
Jenny realizes that the only solution is to pull out the bad teeth.
224
700000
4000
Jenny wiedziała, że jedynym rozwiązaniem w tej sytuacji to wyrwać chore zęby.
11:56
She's not licensed for that; she has never done it.
225
704000
3000
Nie ma uprawnień aby to robić i nigdy tego nie robiła.
12:00
She risks a lot and she's terrified.
226
708000
2000
Podejmuje ogromne ryzyko i jest przerażona.
12:02
She doesn't even have the proper instruments,
227
710000
3000
Nie ma nawet odpowiednich narzędzi,
12:05
but fortunately she has brought some Novocaine.
228
713000
3000
lecz na szczęście przywiozła ze sobą trochę prokainy.
12:09
Jenny has a brave and passionate heart.
229
717000
3000
Jenny ma serce pełne pasji i odwagi.
12:13
She murmurs a prayer and she goes ahead with the operation.
230
721000
3000
Wyszeptała modlitwę i rozpoczęła zabieg.
12:17
At the end, the relieved patient kisses her hands.
231
725000
3000
po wszystkim wyleczona pacjentka całowała ją po rękach
12:21
That day the hygienist pulls out many more teeth.
232
729000
3000
Tego dnia młoda dentystka wyrwała jeszcze wiele zębów.
12:25
The next morning, when she comes again to the so-called clinic,
233
733000
4000
Na drugi dzień, kiedy wróciła do tzw. przychodni,
12:29
her first patient is waiting for her with her husband.
234
737000
3000
jej pierwsza pacjentka czekała na nią razem ze swoim mężem.
12:33
The woman's face looks like a watermelon.
235
741000
3000
Twarz kobiety wyglądała jak arbuz.
12:36
It is so swollen that you can't even see the eyes.
236
744000
3000
Była tak spuchnięta, że nie było widać oczu.
12:40
The husband, furious, threatens to kill the American.
237
748000
2000
Wściekły mąż groził, że zabije Amerykankę.
12:43
Jenny is horrified at what she has done,
238
751000
3000
Jenny jest przerażona tym co zrobiła,
12:47
but then the translator explains
239
755000
2000
lecz wtedy tłumacz wyjaśnił jej,
12:50
that the patient's condition has nothing to do with the operation.
240
758000
3000
że stan pacjentki nie ma nic wspólnego z jej zabiegiem.
12:54
The day before, her husband beat her up because she was not home
241
762000
4000
Dzień wcześniej, jej mąż pobił ją ponieważ nie wróciła do domu
12:58
in time to prepare dinner for him.
242
766000
3000
na czas aby ugotować mu obiad.
13:02
Millions of women live like this today.
243
770000
3000
Obecnie miliony kobiet żyje w ten sposób.
13:05
They are the poorest of the poor.
244
773000
2000
Są najbiedniejsze z biednych.
13:08
Although women do two-thirds of the world's labor,
245
776000
3000
Chociaż kobiety wykonują 2/3 całej pracy na świecie,
13:11
they own less than one percent of the world's assets.
246
779000
3000
posiadają mniej ni 1% światowego kapitału.
13:15
They are paid less than men for the same work
247
783000
3000
Płaci się im mniej niż mężczyźnom, za tą sama pracę,
13:18
if they're paid at all, and they remain vulnerable
248
786000
3000
jeśli w ogóle im się płaci i pozostają bezbronne
13:22
because they have no economic independence,
249
790000
2000
ponieważ nie są niezależne finansowo
13:24
and they are constantly threatened by exploitation,
250
792000
2000
i są nieustannie narażone na wyzysk,
13:27
violence and abuse.
251
795000
1000
przemoc i nadużycia.
13:29
It is a fact that giving women education, work,
252
797000
3000
To fakt, że jeśli damy kobietom wykształcenie, pracę,
13:32
the ability to control their own income,
253
800000
2000
możliwość kontrolowania swoich własnych dochodów,
13:34
inherit and own property, benefits the society.
254
802000
4000
dziedziczenia i własności, wpływa to korzystnie na społeczeństwo.
13:38
If a woman is empowered,
255
806000
1000
Jeśli kobieta ma możliwości,
13:40
her children and her family will be better off.
256
808000
2000
jej dzieciom, jej rodzinie będzie się lepiej powodzić.
13:43
If families prosper, the village prospers,
257
811000
3000
Jeśli rodzinom się powodzi, to również całej wsi się powodzi,
13:46
and eventually so does the whole country.
258
814000
2000
a w końcu i całemu krajowi.
13:49
Wangari Maathai goes to a village in Kenya.
259
817000
2000
Wangari Maathai odwiedza wsie w Kenii.
13:51
She talks with the women and explains that the land is barren
260
819000
4000
Rozmawia z kobietami i wyjaśnia im, że ziemia jest nieurodzajna,
13:55
because they have cut and sold the trees.
261
823000
2000
ponieważ wycięto i sprzedano wszystkie drzewa.
13:57
She gets the women to plant new trees and water them,
262
825000
3000
Namówiła kobiety na posadzenie nowych drzew i podlewanie ich,
14:01
drop by drop.
263
829000
1000
kropla po kropli.
14:02
In a matter of five or six years, they have a forest,
264
830000
4000
W przeciągu 5 - 6 lat, powstaje las.
14:06
the soil is enriched, and the village is saved.
265
834000
3000
Ziemia jest urodzajna, a wieś uratowana.
14:10
The poorest and most backward societies
266
838000
2000
Najbiedniejsze i najbardziej zacofane społeczeństwa
14:12
are always those that put women down.
267
840000
3000
okazują się być zawsze tymi, które tłamszą kobiety.
14:16
Yet this obvious truth is ignored by governments
268
844000
3000
Ta oczywista prawda jest ciągle ignorowana przez rządy
14:19
and also by philanthropy.
269
847000
1000
i organizacje dobroczynne.
14:21
For every dollar given to a women's program,
270
849000
3000
Na każdy dolar przekazywany organizacjom kobiecym
14:24
20 dollars are given to men's programs.
271
852000
3000
20 dolarów idzie na programy pomagające mężczyznom.
14:28
Women are 51 percent of humankind.
272
856000
2000
Kobiety stanowią 51% ludzkości.
14:31
Empowering them will change everything --
273
859000
2000
Wspieranie kobiet możemy zmienić wszystko
14:33
more than technology and design and entertainment.
274
861000
4000
bardziej niż technologia, projekt i rozrywka (TED-Technology-Entertainment-Design).
14:37
I can promise you that women working together --
275
865000
4000
Mogę wam obiecać, że kobiety pracując razem --
14:41
linked, informed and educated --
276
869000
2000
połączone, poinformowane i wykształcone -
14:43
can bring peace and prosperity to this forsaken planet.
277
871000
4000
mogą sprowadzić pokój i dobrobyt na tą zapomnianą planetę.
14:48
In any war today, most of the casualties are civilians,
278
876000
4000
W każdej współczesnej wojnie, większość ofiar stanowią cywile,
14:52
mainly women and children. They are collateral damage.
279
880000
3000
w większości kobiety i dzieci. To efekt uboczny działań wojennych.
14:56
Men run the world, and look at the mess we have.
280
884000
3000
Mężczyźni rządzą światem i spójrzcie jaki mamy bałagan.
15:00
What kind of world do we want?
281
888000
2000
Jakiego świata pragniemy?
15:02
This is a fundamental question that most of us are asking.
282
890000
4000
To jest fundamentalne pytanie jakie większość z nas sobie stawia.
15:06
Does it make sense to participate in the existing world order?
283
894000
4000
Czy jest sens podtrzymywać obecny porządek świata?
15:11
We want a world where life is preserved
284
899000
3000
Chcemy świata gdzie życie jest chronione
15:14
and the quality of life is enriched for everybody,
285
902000
2000
a jakość życia poprawia się u wszystkich,
15:17
not only for the privileged.
286
905000
1000
a nie tylko uprzywilejowanych.
15:20
In January I saw an exhibit of Fernando Botero's paintings
287
908000
4000
W styczniu widziałam wystawę malarstwa Fernando Botero
15:24
at the UC Berkeley library.
288
912000
3000
w bibliotece UC Berkeley.
15:27
No museum or gallery in the United States,
289
915000
3000
Żadne muzeum ani galeria w USA,
15:30
except for the New York gallery that carries Botero's work,
290
918000
4000
z wyjątkiem galerii w Nowym Jorku, która dysponuje pracami Botero,
15:34
has dared to show the paintings because the theme
291
922000
3000
nie odważyło się pokazać jego obrazów, ponieważ ich tematem
15:37
is the Abu Ghraib prison.
292
925000
2000
jest wiezienie w Abu Ghraib.
15:39
They are huge paintings of torture and abuse of power,
293
927000
4000
Są to ogromne obrazy pokazujące tortury i nadużycie władzy,
15:43
in the voluminous Botero style.
294
931000
2000
w obfitym stylu Botero.
15:46
I have not been able to get those images out of my mind
295
934000
3000
Nie jestem w stanie pozbyć się tych obrazów z głowy
15:50
or my heart.
296
938000
1000
i mojego serca.
15:52
What I fear most is power with impunity.
297
940000
3000
Czego boje się najbardziej to władza, która jest bezkarna.
15:56
I fear abuse of power, and the power to abuse.
298
944000
2000
Boje się nadużyć władzy i władzy która jej nadużywa.
15:59
In our species, the alpha males define reality,
299
947000
3000
W naszym gatunku, samiec alfa określa rzeczywistość
16:02
and force the rest of the pack to accept that reality
300
950000
3000
zmusza resztę stada do akceptacji jego rzeczywistości
16:05
and follow the rules.
301
953000
1000
i przestrzegania zasad.
16:07
The rules change all the time, but they always benefit them,
302
955000
3000
Zasady zmieniają się cały czas, lecz samce alfa zawsze na tym zyskują,
16:10
and in this case, the trickle-down effect,
303
958000
2000
w tym przypadku 'efekt ściekania',
16:13
which does not work in economics, works perfectly.
304
961000
2000
który nie działa w ekonomii, w społeczeństwie działa idealnie.
16:16
Abuse trickles down from the top of the ladder to the bottom.
305
964000
3000
Nadużycia ściekają z czubka drabiny na sam dół.
16:20
Women and children, especially the poor, are at the bottom.
306
968000
3000
Kobiety i dzieci, zwłaszcza biedne, znajdują się na samym dole.
16:24
Even the most destitute of men have someone they can abuse --
307
972000
3000
Nawet najnędzniejszy mężczyzna ma kogoś kogo może wykorzystać -
16:27
a woman or a child.
308
975000
2000
kobietę lub dziecko.
16:30
I'm fed up with the power that a few exert over the many
309
978000
4000
Mam dość władzy, w której kilku wywiera wpływ na wielu
16:34
through gender, income, race, and class.
310
982000
2000
ze względu na płeć, dochód, rasę i pochodzenie.
16:37
I think that the time is ripe to make fundamental changes
311
985000
4000
Myślę, że czas najwyższy na fundamentalne zmiany
16:41
in our civilization.
312
989000
1000
w naszej cywilizacji.
16:42
But for real change, we need feminine energy
313
990000
3000
Lecz aby dokonać prawdziwych zmian, potrzebujemy kobiecej energii
16:45
in the management of the world.
314
993000
1000
w zarządzaniu światem.
16:47
We need a critical number of women in positions of power,
315
995000
3000
Potrzebujemy istotnej liczby kobiet u władzy
16:50
and we need to nurture the feminine energy in men.
316
998000
3000
i musimy przekazać tę kobiecą energię mężczyznom.
16:54
I'm talking about men with young minds, of course.
317
1002000
3000
Mówię tutaj oczywiście o mężczyznach z młodymi umysłami.
16:57
Old guys are hopeless; we have to wait for them to die off.
318
1005000
3000
Stare pryki są beznadziejne, musimy poczekać aż wymrą.
17:00
(Laughter)
319
1008000
3000
(Śmiech)
17:03
Yes, I would love to have Sophia Loren's long legs
320
1011000
4000
Tak, chciałabym mieć długie nogi Sophie Loren
17:07
and legendary breasts.
321
1015000
2000
i jej legendarny biust.
17:09
But given a choice, I would rather have the warrior hearts
322
1017000
3000
Lecz gdybym musiała wybierać, wolałabym wojownicze serce
17:12
of Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny and Rose Mapendo.
323
1020000
5000
Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny, i Rose Mapendo.
17:17
I want to make this world good.
324
1025000
3000
Chce uczynić ten świat dobrym.
17:20
Not better, but to make it good.
325
1028000
2000
Nie lepszym, lecz dobrym.
17:23
Why not? It is possible. Look around in this room --
326
1031000
4000
Dlaczego nie? To jest możliwe. Rozejrzyjcie się po tej sali --
17:28
all this knowledge, energy, talent and technology.
327
1036000
4000
cała ta wiedza, energia, talent i technologia.
17:33
Let's get off our fannies, roll up our sleeves
328
1041000
3000
Ruszmy nasze tyki, zakasajmy rękawy
17:36
and get to work, passionately,
329
1044000
2000
i do roboty, z pasją
17:38
in creating an almost perfect world.
330
1046000
3000
w kreowaniu prawie idealnego świata.
17:42
Thank you.
331
1050000
2000
Dziękuję.
ABOUT THE SPEAKER
Isabel Allende - NovelistIsabel Allende writes stories of passion. Her novels and memoirs, including The House of the Spirits and Eva Luna, tell the stories of women and men who live with passionate commitment -- to love, to their world, to an ideal.
Why you should listen
As a novelist and memoirist, Isabel Allende writes of passionate lives, including her own. Born into a Chilean family with political ties, she went into exile in the United States in the 1970s—an event that, she believes, created her as a writer. Her voice blends sweeping narrative with touches of magical realism; her stories are romantic, in the very best sense of the word. Her novels include The House of the Spirits, Eva Luna and The Stories of Eva Luna, and her latest, Maya's Notebook and Ripper. And don't forget her adventure trilogy for young readers— City of the Beasts, Kingdom of the Golden Dragon and Forest of the Pygmies.
As a memoirist, she has written about her vision of her lost Chile, in My Invented Country, and movingly tells the story of her life to her own daughter, in Paula. Her book Aphrodite: A Memoir of the Senses memorably linked two sections of the bookstore that don't see much crossover: Erotica and Cookbooks. Just as vital is her community work: The Isabel Allende Foundation works with nonprofits in the San Francisco Bay Area and Chile to empower and protect women and girls—understanding that empowering women is the only true route to social and economic justice.
Isabel Allende | Speaker | TED.com