TED2007
Isabel Allende: Tales of passion
Isabel Allende kể những câu chuyện về sự đam mê
Filmed:
Readability: 4
4,998,808 views
Tác giả và nhà vận động xã hội Isabel Allende thảo luận về phong trào phụ nữ, sự sáng tạo - và dĩ nhiên cả đam mê - trong bài nói này
Isabel Allende - Novelist
Isabel Allende writes stories of passion. Her novels and memoirs, including The House of the Spirits and Eva Luna, tell the stories of women and men who live with passionate commitment -- to love, to their world, to an ideal. Full bio
Isabel Allende writes stories of passion. Her novels and memoirs, including The House of the Spirits and Eva Luna, tell the stories of women and men who live with passionate commitment -- to love, to their world, to an ideal. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Thank you so much. It's really scary to be here
0
1000
3000
Cảm ơn các bạn rất nhiều. Thật run khi được đứng đây
00:16
among the smartest of the smart.
1
4000
2000
giữa những người giỏi nhất trong những người giỏi.
00:19
I'm here to tell you a few tales of passion.
2
7000
3000
Tôi ở đây để kể cho các bạn một vài câu chuyện về lòng đam mê.
00:23
There's a Jewish saying that I love.
3
11000
2000
Có một câu nói Do Thái mà tôi yêu thích.
00:26
What is truer than truth? Answer: The story.
4
14000
5000
Điều gì thật hơn cả sự thật? Trả lời: Câu chuyện.
00:33
I'm a storyteller. I want to convey something that is truer than truth
5
21000
4000
Tôi là một người kể chuyện. Tôi muốn truyền đạt những điều thật hơn cả sự thật.
00:38
about our common humanity.
6
26000
1000
về những con người bình thường chúng ta.
00:40
All stories interest me, and some haunt me
7
28000
3000
Mọi câu chuyện hấp dẫn tôi, và một số ám ảnh tôi
00:43
until I end up writing them.
8
31000
2000
cho đến khi tôi phải đặt bút viết chúng.
00:46
Certain themes keep coming up:
9
34000
1000
Một vài chủ đề liên tục xuất hiện:
00:48
justice, loyalty, violence, death, political and social issues,
10
36000
6000
công lý, sự chung thuỷ, bạo lực, cái chết, các vấn đề chính trị và xã hội,
00:54
freedom.
11
42000
1000
và tự do.
00:56
I'm aware of the mystery around us,
12
44000
2000
Tôi ý thức về bí ẩn quanh chúng ta,
00:59
so I write about coincidences, premonitions,
13
47000
2000
vì thế tôi viết về những điều ngẫu nhiên, những điềm báo,
01:02
emotions, dreams, the power of nature, magic.
14
50000
4000
cảm xúc, những giấc mơ, sức mạnh của thiên nhiên, phép màu.
01:08
In the last 20 years I have published a few books,
15
56000
3000
Trong 20 năm vừa qua tôi đã xuất bản một vài cuốn sách,
01:11
but I have lived in anonymity until February of 2006,
16
59000
4000
nhưng vẫn luôn là một người vô danh cho đến tháng Hai năm 2006,
01:16
when I carried the Olympic flag in the Winter Olympics in Italy.
17
64000
3000
khi tôi mang cờ Olympic ở Thế vận hội Mùa Đông ở Italy.
01:20
That made me a celebrity. Now people recognize me in Macy's,
18
68000
5000
Việc đó biến tôi thành một ngôi sao. Bây giờ người ta nhận ra tôi ở Macy's,
01:25
and my grandchildren think that I'm cool.
19
73000
3000
và lũ cháu thì nghĩ rằng tôi thật tuyệt.
01:28
(Laughter)
20
76000
1000
(Tiếng cười)
01:29
Allow me to tell you about my four minutes of fame.
21
77000
2000
Cho phép tôi kể cho bạn nghe về bốn phút nổi tiếng của mình.
01:32
One of the organizers of the Olympic ceremony,
22
80000
3000
Một thành viên ban tổ chức buổi lễ Olympic,
01:35
of the opening ceremony,
23
83000
1000
trong lễ khai mạc,
01:37
called me and said that I had been selected
24
85000
2000
gọi tôi và thông báo tôi đã được chọn
01:39
to be one of the flag-bearers.
25
87000
1000
làm một trong những người giương cờ.
01:42
I replied that surely this was a case of mistaken identity
26
90000
3000
Tôi đáp lời rằng đây chắc hẳn là một sự nhầm lẫn
01:45
because I'm as far as you can get from being an athlete.
27
93000
3000
bởi không ai có thể tệ hơn tôi về khoản thể dục thể thao.
01:48
Actually, I wasn't even sure that I could go around the stadium
28
96000
3000
Thực ra, tôi còn không chắc có thể đi quanh sân vận động
01:51
without a walker.
29
99000
1000
mà không phải chống gậy.
01:52
(Laughter)
30
100000
2000
(Tiếng cười)
01:54
I was told that this was no laughing matter.
31
102000
2000
Tôi được bảo rằng đây hoàn toàn không phải chuyện đùa.
01:57
This would be the first time
32
105000
1000
Đó là lần đầu tiên
01:58
that only women would carry the Olympic flag.
33
106000
3000
chỉ có phụ nữ được giương cờ Olympic.
02:01
Five women, representing five continents,
34
109000
3000
Năm phụ nữ, đại diện cho năm châu lục,
02:04
and three Olympic gold medal winners.
35
112000
3000
và ba vận động viên đạt Huy chương vàng Olympic.
02:08
My first question was, naturally,
36
116000
2000
Lúc đó tự nhiên tôi hỏi
02:10
what was I going to wear?
37
118000
1000
tôi sẽ mặc gì?
02:12
(Laughter)
38
120000
1000
(Tiếng cười)
02:13
A uniform, she said,
39
121000
1000
Một bộ đồng phục, cô ấy bảo,
02:15
and asked for my measurements.
40
123000
1000
và hỏi số đo của tôi.
02:17
My measurements.
41
125000
1000
Số đo của tôi.
02:18
I had a vision of myself in a fluffy anorak,
42
126000
3000
Tôi có thể mường tượng ra mình trong một cái áo choàng thùng thình,
02:21
looking like the Michelin Man.
43
129000
2000
trông giống như Michelin Man.
02:23
(Laughter)
44
131000
1000
(Tiếng cười)
02:24
By the middle of February,
45
132000
1000
Vào giữa tháng Hai,
02:26
I found myself in Turin, where enthusiastic crowds
46
134000
3000
tôi tới Turin, nơi những đám đông nhiệt tình
02:29
cheered when any of the 80 Olympic teams was in the street.
47
137000
4000
cổ vũ mỗi khi một trong 80 đội thi Olympic xuất hiện trên phố.
02:34
Those athletes had sacrificed everything to compete in the games.
48
142000
4000
Những vận động viên đó đã hy sinh tất cả để tham gia thi đấu.
02:39
They all deserved to win, but there's the element of luck.
49
147000
3000
Họ đều xứng đáng chiến thắng, nhưng còn có yếu tố may mắn nữa.
02:43
A speck of snow, an inch of ice, the force of the wind,
50
151000
4000
Một bông tuyết, một inch băng, sức gió,
02:47
can determine the result of a race or a game.
51
155000
3000
có thể quyết định kết quả của một cuộc đua hay một trận đấu.
02:51
However, what matters most -- more than training or luck -- is the heart.
52
159000
5000
Tuy thế, điều thực sự quan trọng - hơn cả sự khổ luyện hay may mắn - là trái tim.
02:57
Only a fearless and determined heart will get the gold medal.
53
165000
4000
Chỉ một trái tim quả cảm và quyết tâm mới có thể giành được Huy chương vàng.
03:02
It is all about passion.
54
170000
1000
Phải có đam mê.
03:04
The streets of Turin were covered with red posters
55
172000
4000
Những con phố Turin ngập trong những tấm quảng cáo màu đỏ
03:08
announcing the slogan of the Olympics.
56
176000
2000
với slogan của Olympics.
03:11
Passion lives here. Isn't it always true?
57
179000
4000
Đam mê là ở đây. Không phải điều đó luôn đúng sao ?
03:16
Heart is what drives us and determines our fate.
58
184000
4000
Trái tim thúc đẩy chúng ta và quyết định số phận của mình.
03:20
That is what I need for my characters in my books:
59
188000
3000
Đó là thứ tôi cần ở những nhân vật trong những cuốn sách của mình:
03:24
a passionate heart.
60
192000
1000
một trái tim đầy đam mê.
03:26
I need mavericks, dissidents, adventurers, outsiders and rebels,
61
194000
5000
Tôi cần những người mang suy nghĩ và tư tưởng độc lập, những nhà phiêu lưu, những người ngoại đạo, những nhà cách mạng,
03:31
who ask questions, bend the rules and take risks.
62
199000
4000
những người luôn đặt câu hỏi, bẻ cong luật lệ và chấp nhận mạo hiểm.
03:35
People like all of you in this room.
63
203000
2000
Những người như tất cả các bạn trong căn phòng này.
03:38
Nice people with common sense do not make interesting characters.
64
206000
5000
Người tốt với những suy nghĩ bình thường sẽ không tạo nên những nhân vật thú vị.
03:43
(Laughter)
65
211000
1000
(Tiếng cười)
03:44
They only make good former spouses.
66
212000
2000
Họ chỉ có thể làm một ông chồng cũ hay bà vợ cũ tốt.
03:46
(Laughter)
67
214000
2000
(Tiếng cười)
03:48
(Applause)
68
216000
3000
(Tiếng vỗ tay)
03:51
In the green room of the stadium, I met the other flag bearers:
69
219000
3000
Trong căn phòng màu xanh ở sân vận động, tôi gặp những người giương cờ khác:
03:54
three athletes, and the actresses Susan Sarandon and Sophia Loren.
70
222000
5000
ba vận động viên, và các diễn viên Susan Sarandon và Sophia Loren.
04:00
Also, two women with passionate hearts:
71
228000
2000
Ngoài ra, có hai người phụ nữ với trái tim đầy đam mê.
04:02
Wangari Maathai, the Nobel prizewinner from Kenya
72
230000
4000
Wangari Maathai, người đoạt giải Nobel từ Kenya
04:06
who has planted 30 million trees. And by doing so,
73
234000
3000
nhờ trồng 30 triệu cây xanh. Bằng cách làm thế,
04:09
she has changed the soil, the weather,
74
237000
3000
bà đã cải thiện đất, khí hậu,
04:12
in some places in Africa, and of course
75
240000
3000
ở một số nơi ở châu Phi, và tất nhiên
04:15
the economic conditions in many villages.
76
243000
2000
là cả tình trạng kinh tế ở nhiều ngôi làng.
04:18
And Somaly Mam, a Cambodian activist who fights passionately
77
246000
5000
Và có Somaly Mam, một nhà hoạt động người Campuchia, người đã đấu tranh kiên cường
04:23
against child prostitution.
78
251000
1000
chống lại mại dâm trẻ em.
04:25
When she was 14 years old, her grandfather sold her to a brothel.
79
253000
4000
Khi cô 14 tuổi, người ông bán cô cho một nhà chứa.
04:30
She told us of little girls raped by men who believe that
80
258000
4000
Cô kể với chúng tôi về những bé gái bị hãm hiếp bởi đàn ông tin rằng
04:34
having sex with a very young virgin will cure them from AIDS.
81
262000
3000
quan hệ với gái trinh còn trẻ sẽ chữa họ khỏi AIDS.
04:38
And of brothels where children are forced to receive five,
82
266000
4000
Và về những nhà chứa nơi những bé gái bị buộc phải tiếp 5,
04:42
15 clients per day,
83
270000
2000
15 khách một ngày,
04:44
and if they rebel, they are tortured with electricity.
84
272000
3000
và nếu chống lại, các em sẽ bị tra tấn bằng điện.
04:49
In the green room I received my uniform.
85
277000
2000
Trong căn phòng xanh tôi nhận đồng phục.
04:52
It was not the kind of outfit that I normally wear,
86
280000
2000
Đó không phải loại tôi thường mặc,
04:55
but it was far from the Michelin Man suit
87
283000
2000
nhưng nó cũng không phải bộ giống như của Michelin Man
04:57
that I had anticipated. Not bad, really.
88
285000
3000
mà tôi đã tưởng tượng. Nó thực sự không tệ
05:00
I looked like a refrigerator.
89
288000
1000
Trông tôi như một cái tủ lạnh.
05:02
(Laughter)
90
290000
1000
(Tiếng cười)
05:03
But so did most of the flag-bearers, except Sophia Loren,
91
291000
3000
Nhưng hầu hết những người cầm cờ đều như vậy, trừ Sophia Loren
05:07
the universal symbol of beauty and passion.
92
295000
3000
Biểu tượng toàn cầu của sắc đẹp và lòng đam mê
05:10
Sophia is over 70 and she looks great.
93
298000
3000
Sophia đã hơn 70 tuổi và trông thật hoàn hảo
05:14
She's sexy, slim and tall, with a deep tan.
94
302000
4000
Trông bà gợi cảm, mãnh dẻ và cao với màu da rám nắng
05:18
Now, how can you have a deep tan and have no wrinkles?
95
306000
3000
Làm sao để có làn da rám nắng và không có vết nhăn như vậy?
05:22
I don't know.
96
310000
1000
Tôi không biết.
05:23
When asked in a TV interview, "How could she look so good?"
97
311000
4000
Khi được hỏi trong một buổi phỏng vấn trên TV, "Làm thế nào trông bà lại khỏ mạnh như vậy?"
05:28
She replied, "Posture. My back is always straight,
98
316000
4000
Bà trả lời, "Tư thế. Lưng của tôi luôn luôn thẳng,
05:33
and I don't make old people's noises."
99
321000
2000
và tôi không phát ra âm thanh của người già."
05:35
(Laughter)
100
323000
2000
(Tiếng cười)
05:37
So, there you have some free advice
101
325000
2000
Vậy đó, vậy là các bạn có những lời khuyên miễn phí
05:39
from one of the most beautiful women on earth.
102
327000
3000
từ một trong những người phụ nữ đẹp nhất trái đất.
05:42
No grunting, no coughing, no wheezing,
103
330000
3000
Không cằn nhằn, không ho, không khò khè.
05:45
no talking to yourselves, no farting.
104
333000
2000
không nói chuyện 1 mình, mà không đánh rắm.
05:47
(Laughter)
105
335000
1000
(Tiếng cười)
05:48
Well, she didn't say that exactly.
106
336000
1000
Thật ra, bà không có nói chính xác như vậy.
05:50
(Laughter)
107
338000
2000
(Tiếng cười)
05:52
At some point around midnight,
108
340000
2000
Vào khoảng giữa đêm,
05:54
we were summoned to the wings of the stadium,
109
342000
2000
Chúng tôi tập hợp phía sau sân vận động
05:56
and the loudspeakers announced the Olympic flag, and the music started --
110
344000
4000
và người ta giới thiệu cờ Olympic, rồi nhạc bắt đầu nổi lên --
06:00
by the way, the same music that starts here,
111
348000
2000
như nhạc ở đây vậy,
06:02
the Aida March.
112
350000
1000
Bản Aida March.
06:04
Sophia Loren was right in front of me -- she's a foot taller than I am,
113
352000
5000
Sophia Loren đứng ngay phía trước tôi - bà cao hơn tôi khoảng 30cm
06:09
not counting the poofy hair.
114
357000
2000
chưa kể mái tóc của bà.
06:11
(Laughter)
115
359000
1000
(Tiếng cười)
06:12
She walked elegantly, like a giraffe on the African savannah,
116
360000
4000
Bà đi thật thanh lịch, như con hươu cao cổ trên sa mạc Châu Phi,
06:17
holding the flag on her shoulder. I jogged behind
117
365000
4000
cầm cờ phía trên lưng. Còn tôi bước chậm chạp phía sau --
06:21
(Laughter)
118
369000
1000
(Tiếng cười)
06:22
-- on my tiptoes -- holding the flag on my extended arm,
119
370000
4000
-- trên đầu ngón chân, và cầm cờ với sải tay dang rộng,
06:27
so that my head was actually under the damn flag.
120
375000
3000
vậy nghĩa là đầu tôi thật sự ở dưới cái lá cờ chết tiệt đó.
06:30
(Laughter)
121
378000
2000
(Tiếng cười)
06:32
All the cameras were, of course, on Sophia.
122
380000
2000
Tất cả máy quay, dĩ nhiên, hướng về Sophia
06:35
That was fortunate for me, because in most press photos
123
383000
3000
Điều đó thật may mắn cho tôi, vì hầu hết những tấm hình trên báo
06:38
I appear too, although often between Sophia's legs.
124
386000
4000
tôi cũng xuất hiện, mặc dù ở giữa 2 chân của Sophia
06:42
(Laughter)
125
390000
2000
(Tiếng cười)
06:44
A place where most men would love to be.
126
392000
3000
Nơi hầu hết đàn ông đều muốn.
06:47
(Laughter)
127
395000
1000
(Tiếng cười)
06:48
(Applause)
128
396000
3000
(Tiếng vỗ tay)
06:51
The best four minutes of my entire life
129
399000
3000
4 phút đẹp nhất của cả cuộc đời tôi
06:54
were those in the Olympic stadium.
130
402000
2000
là khoảng thời gian ở sân vận động Olympic
06:56
My husband is offended when I say this --
131
404000
3000
Chồng tôi không thích khi tôi nói như vậy -
06:59
although I have explained to him that what we do in private
132
407000
3000
mặc dù tôi đã giải thích với ông ấy những điều chúng tôi làm khi ở riêng với nhau
07:02
usually takes less than four minutes --
133
410000
2000
thường ít hơn 4 phút -
07:04
(Laughter)
134
412000
1000
(Tiếng cười)
07:05
-- so he shouldn't take it personally.
135
413000
2000
-- nên ông ấy không nên xem chuyện đó là chuyện cá nhân
07:08
I have all the press clippings of those four magnificent minutes,
136
416000
4000
Tôi lưu giữ tất cả mẫu tin về 4 phút tuỵêt vời đó,
07:12
because I don't want to forget them
137
420000
2000
vì tôi không muốn quên chúng
07:14
when old age destroys my brain cells.
138
422000
3000
khi tuổi già bắt đầu phá hủy những tế bào não của tôi.
07:17
I want to carry in my heart forever the key word of the Olympics --
139
425000
4000
Tôi muốn giữ mãi trong trái tim mình điều quan trọng nhất về Olympics --
07:21
passion.
140
429000
2000
- đam mê.
07:23
So here's a tale of passion.
141
431000
2000
Bây giờ tôi sẽ kể câu chuyện về niềm đammê
07:26
The year is 1998, the place is a prison camp
142
434000
4000
Năm đó là 1998, tại trai tù
07:30
for Tutsi refugees in Congo.
143
438000
2000
của những người tị nạn Tutsi ở Congo.
07:32
By the way, 80 percent of all refugees and displaced people in the world
144
440000
6000
Nhân đây, 80% những người tị nạn trên thế giới
07:38
are women and girls.
145
446000
1000
là phụ nữ và những bé gái.
07:40
We can call this place in Congo a death camp,
146
448000
3000
Chúng ta có thể gọi nơi đó là một trại chết,
07:43
because those who are not killed will die of disease or starvation.
147
451000
4000
vì những người không bị giết sẽ chết vì bệnh tật hay vì đói.
07:48
The protagonists of this story
148
456000
3000
Vai chính trong câu chuyện này
07:51
are a young woman, Rose Mapendo, and her children.
149
459000
3000
là người phụ nữ trẻ, Rose Mapendo, và những đứa con của cô.
07:55
She's pregnant and a widow.
150
463000
2000
Cô mang thai và là một phụ nữ góa chồng.
07:57
Soldiers have forced her to watch
151
465000
2000
Những tên lính buộc cô phải chứng kiến
07:59
as her husband was tortured and killed.
152
467000
2000
cảnh chồng mình bị tra tất và giết.
08:02
Somehow she manages to keep her seven children alive,
153
470000
3000
Bằng cách nào đó cô đã bảo vệ được 7 đứa con nhỏ,
08:06
and a few months later, she gives birth to premature twins.
154
474000
3000
và sau đó vài tháng, cô sinh non một cặp song sinh.
08:10
Two tiny little boys.
155
478000
1000
2 bé trai bé bỏng.
08:12
She cuts the umbilical cord with a stick,
156
480000
2000
Cô tự cắt dây rốn với một cái que,
08:15
and ties it with her own hair.
157
483000
2000
và buộc chúng lại bằng chính tóc của mình
08:18
She names the twins after the camp's commanders
158
486000
3000
Cô đặt tên cho 2 đưa bé theo tên của sĩ quan chỉ huy trại
08:21
to gain their favor, and feeds them with black tea
159
489000
3000
để lấy lòng họ, và nuôi chúng bằng lá trà đen
08:25
because her milk cannot sustain them.
160
493000
2000
vì cô không đủ sữa cho chúng.
08:28
When the soldiers burst in her cell to rape her oldest daughter,
161
496000
3000
Khi tên lính vào trong xà lim của cô và lôi bé gái lớn nhất đi,
08:31
she grabs hold of her and refuses to let go,
162
499000
3000
cô một mực nắm lấy cô bé và nhất quyết không bỏ ra,
08:34
even when they hold a gun to her head.
163
502000
2000
thâm chí ngay cả khi họ chỉa súng vào đầu cô.
08:38
Somehow, the family survives for 16 months,
164
506000
3000
Gia đình cô sống sót được trong 16 tháng,
08:42
and then, by extraordinary luck, and the passionate heart
165
510000
4000
và sau đó, bằng sự may mắn kỳ diệu, và trái tim quả cảm
08:46
of a young American man, Sasha Chanoff,
166
514000
4000
của một quý ông người Anh, Sasha Chanoff,
08:51
who manages to put her in a U.S. rescue plane,
167
519000
3000
người đã giúp đưa cô lên máy báy giải cứu của Mỹ,
08:55
Rose Mapendo and her nine children end up in Phoenix, Arizona,
168
523000
5000
Rose Mapendo và 9 đứa con của mình đã đến Phoenix, Arizona,
09:00
where they're now living and thriving.
169
528000
2000
để sinh sống và phát triển
09:04
Mapendo, in Swahili, means great love.
170
532000
4000
Mapendo, theo tiếng Swahili, nghĩa là tình yêu lớn.
09:11
The protagonists of my books are strong and passionate women
171
539000
2000
Nhân vật chính trong những quyển sách của tôi cũng là những phụ nữ mạnh mẽ
09:14
like Rose Mapendo.
172
542000
1000
như Rose Mapendo.
09:15
I don't make them up. There's no need for that.
173
543000
3000
Tôi không tạo ra họ. Tôi không cần phải làm vậy
09:18
I look around and I see them everywhere.
174
546000
2000
Tôi nhìn xung quanh và tôi thấy họ ở tất cả mọi nơi.
09:21
I have worked with women and for women all my life.
175
549000
2000
Tôi đã làm việc với phụ nữ và vì phụ nữ cả đời tôi.
09:24
I know them well.
176
552000
1000
Tối biết họ rất rõ
09:26
I was born in ancient times, at the end of the world,
177
554000
3000
Tôi được sinh ra từ lâu rồi, tại điểm tận cùng của thế giới,
09:30
in a patriarchal Catholic and conservative family.
178
558000
3000
trong một gia đình bảo thủ theo đạo công giáo.
09:34
No wonder that by age five I was a raging feminist --
179
562000
3000
Không ngạc nhiên gì khi lên 5 tôi đã bắt đầu đấu tranh vì nữ quyền -
09:38
although the term had not reached Chile yet,
180
566000
2000
mặc dù khái niệm đó chưa đến Chile,
09:41
so nobody knew what the heck was wrong with me.
181
569000
2000
vì thể mọi người không biết lúc đó tôi đang bị bệnh gì.
09:43
(Laughter)
182
571000
2000
(Tiếng cười)
09:45
I would soon find out that there was a high price to pay
183
573000
3000
Không lâu sau đó tôi nhận ra rằng tôi phải trả giá rất cao
09:48
for my freedom, and for questioning the patriarchy.
184
576000
3000
cho sự tự do, và cho những thắc mắc của mình về chế độ gia trưởng.
09:51
But I was happy to pay it, because for every blow that I received,
185
579000
4000
Nhưng tôi rất vui để trả giá, vì cứ mỗi lần tôi gặp vấn đề,
09:55
I was able to deliver two.
186
583000
2000
tôi có thể trả đòn gấp đôi.
09:57
(Laughter)
187
585000
1000
(Tiếng cười)
09:59
Once, when my daughter Paula was in her twenties,
188
587000
2000
Một lần, khi con gái tôi Paula 20 tuổi
10:01
she said to me that feminism was dated, that I should move on.
189
589000
4000
cô bé nói đấu tranh vì nữ quyền đã qua rồi, tôi nên dừng lại đi.
10:06
We had a memorable fight. Feminism is dated?
190
594000
3000
Chúng tôi đã có một trận cãi nhau rất đáng nhớ. Đấu tranh vì nữ quyền đã xưa rồi?
10:10
Yes, for privileged women like my daughter and all of us here today,
191
598000
4000
Đúng, cho những phụ nữ có nhiều đặc quyền như con gái tôi và tất cả chúng ta ở đây hôm nay,
10:15
but not for most of our sisters in the rest of the world
192
603000
3000
nhưng không phải cho những chị em ở phần còn lại của thế giới
10:18
who are still forced into premature marriage,
193
606000
3000
những người vẫn đang bị ép buộc tảo hôn,
10:21
prostitution, forced labor --
194
609000
2000
lạm dụng tình dục, và lao động cực khổ --
10:24
they have children that they don't want or they cannot feed.
195
612000
3000
Họ có những đứa con mà họ không muốn và không thể nuôi
10:28
They have no control over their bodies or their lives.
196
616000
3000
Họ không có bất cứ quyền kiểm soát nào trên cơ thể cũng như cuộc sống của họ.
10:31
They have no education and no freedom.
197
619000
3000
Họ không được giáo dục và không có tự do.
10:34
They are raped, beaten up and sometimes killed with impunity.
198
622000
4000
Họ bị trói, bị đánh và thậm chí còn bị giết,
10:39
For most Western young women of today,
199
627000
2000
Đối với hậu hết phụ nữ trẻ phương Tây ngày nay,
10:41
being called a feminist is an insult.
200
629000
2000
bị gọi là nhà vận động vì nữ quyền là sự sỉ nhục.
10:44
Feminism has never been sexy, but let me assure you
201
632000
3000
Phong trào đòi nữ quyền không bao giờ gợi cảm hết, nhưng để tôi cam đoan với bạn
10:47
that it never stopped me from flirting,
202
635000
2000
tôi vẫn hay tán tỉnh
10:49
and I have seldom suffered from lack of men.
203
637000
3000
và chưa từng thiếu đàn ông
10:52
(Laughter)
204
640000
2000
(Tiếng cười)
10:54
Feminism is not dead, by no means.
205
642000
2000
Phong trào đòi nữ quyền chưa chết,
10:56
It has evolved. If you don't like the term,
206
644000
3000
Nó đã phát triển. Nếu bạn không thích tên gọi như vậy,
11:00
change it, for Goddess' sake.
207
648000
1000
thì hãy, vì Chúa, thay đổi nó đi
11:01
Call it Aphrodite, or Venus, or bimbo, or whatever you want;
208
649000
5000
Hãy gọi nó là Aphrodite, hay Venus hay bất cứ thứ gì bạn muốn,
11:06
the name doesn't matter,
209
654000
1000
điều đó không quan trọng,
11:07
as long as we understand what it is about, and we support it.
210
655000
3000
miễn là chúng ta hiểu ý nghĩa của chúng và ủng hộ chúng.
11:11
So here's another tale of passion, and this is a sad one.
211
659000
3000
Vây đây là một câu chuyện khác về sự đam mê, lần này là một câu chuyện buồn.
11:16
The place is a small women's clinic in a village in Bangladesh.
212
664000
4000
Câu chuyện diễn ra ở một phòng bệnh nhỏ dành cho phụ nữ ở Bangladesh.
11:20
The year is 2005.
213
668000
2000
Vào năm 2005
11:23
Jenny is a young American dental hygienist
214
671000
2000
Jenny là người vệ sinh răng trẻ tuổi người Anh
11:26
who has gone to the clinic as a volunteer
215
674000
2000
người đã đến làm tình nguyện viên ở phòng khám
11:28
during her three-week vacation.
216
676000
2000
trong suốt kỳ nghĩ 3 tuần của cô.
11:31
She's prepared to clean teeth,
217
679000
1000
Cô dự định sẽ làm vệ sinh cho răng,
11:33
but when she gets there, she finds out that there are no doctors,
218
681000
3000
nhưng khi cô đến, cô nhận ra rằng ở đây không có bác sĩ,
11:36
no dentists, and the clinic is just a hut full of flies.
219
684000
4000
không có nha sĩ và phòng bệnh chỉ là một túp lều đầy ruồi.
11:41
Outside, there is a line of women
220
689000
2000
Ở ngoài, phụ nữ xếp thành hàng dài
11:43
who have waited several hours to be treated.
221
691000
3000
đợi hàng tiếng đồng hồ đều được điều trị
11:46
The first patient is in excruciating pain
222
694000
3000
Bệnh nhân đầu tiên đang bị đau hết sức đau khổ
11:49
because she has several rotten molars.
223
697000
2000
vì cô ta đang bị sâu vài cái răng hàm.
11:52
Jenny realizes that the only solution is to pull out the bad teeth.
224
700000
4000
Jenny nhận ra rằng giải pháp duy nhất là nhỏ đi cái răng sâu.
11:56
She's not licensed for that; she has never done it.
225
704000
3000
Cô thì lại không có bằng cấp để làm việc đó, cô cũng chưa làm điều đó bao giờ.
12:00
She risks a lot and she's terrified.
226
708000
2000
Cô đã mạo hiểm rất nhiều và cô hoảng sợ.
12:02
She doesn't even have the proper instruments,
227
710000
3000
Cô thậm chí còn không có những thiết bị phù hợp
12:05
but fortunately she has brought some Novocaine.
228
713000
3000
nhưng cũng may là cô có mang theo một ít Novacaine.
12:09
Jenny has a brave and passionate heart.
229
717000
3000
Jenny có một trái tìm rất dũng cảm và đầy nhiệt huyết.
12:13
She murmurs a prayer and she goes ahead with the operation.
230
721000
3000
Cô cầu nguyện và bắt đầu phẩu thuật
12:17
At the end, the relieved patient kisses her hands.
231
725000
3000
Cuối cùng, bệnh nhân đã phục hồi hôn lên đôi tay cô.
12:21
That day the hygienist pulls out many more teeth.
232
729000
3000
Vào ngày đó một người làm vệ sinh răng đã nhổ thêm nhiều cái răng nữa.
12:25
The next morning, when she comes again to the so-called clinic,
233
733000
4000
Sáng hôm sau, khi cô quay trở lại phòng bệnh,
12:29
her first patient is waiting for her with her husband.
234
737000
3000
bệnh nhân đầu tiên hôm qua của cô đang đợi ở ngoài với người chồng.
12:33
The woman's face looks like a watermelon.
235
741000
3000
Khuôn mặt của người phụ nữ nhìn như quả dưa hấu.
12:36
It is so swollen that you can't even see the eyes.
236
744000
3000
Nó đã bị sưng phồng lên đến mức không thể nhìn thấy đôi mắt.
12:40
The husband, furious, threatens to kill the American.
237
748000
2000
Người chồng, đầy hoảng sợ, đã dọa sẽ giết cô bác sĩ.
12:43
Jenny is horrified at what she has done,
238
751000
3000
Jenny hoảng sợ với những gì cô đã làm,
12:47
but then the translator explains
239
755000
2000
nhưng sau đó người phiên dịch giải thích rằng
12:50
that the patient's condition has nothing to do with the operation.
240
758000
3000
tình hình người bệnh nhu vậy không phải vì ca phẫu thuật hôm qua.
12:54
The day before, her husband beat her up because she was not home
241
762000
4000
Người trước đó, chồng của cô ta đã đánh cô vì cô không có ở nhà
12:58
in time to prepare dinner for him.
242
766000
3000
để chuẩn bị cơm tối cho ông.
13:02
Millions of women live like this today.
243
770000
3000
Ngày nay vẫn còn hàng triệu người phụ nữ phải sống nhu vậy
13:05
They are the poorest of the poor.
244
773000
2000
Họ là những người nghèo nhất của những người nghèo.
13:08
Although women do two-thirds of the world's labor,
245
776000
3000
Mặc dù phụ nữ chiềm 2/3 số lao động toàn thế giới,
13:11
they own less than one percent of the world's assets.
246
779000
3000
Họ sở hữu ít hơn 1% tài sản của toàn thế giới.
13:15
They are paid less than men for the same work
247
783000
3000
Họ được trả ít hơn đối với cùng một công việc
13:18
if they're paid at all, and they remain vulnerable
248
786000
3000
nếu họ được trả lương, và cuộc sống vẫn rất bấp bênh
13:22
because they have no economic independence,
249
790000
2000
vì họ không có độc lập về tài chính
13:24
and they are constantly threatened by exploitation,
250
792000
2000
và họ hằng ngày đe dọa bằng sự bóc lột,
13:27
violence and abuse.
251
795000
1000
bạo lực và lạm dụng.
13:29
It is a fact that giving women education, work,
252
797000
3000
Sự thật là việc bạn cho phụ nữ giáo dục, công việc,
13:32
the ability to control their own income,
253
800000
2000
và khả năng kiểm soát thu nhập,
13:34
inherit and own property, benefits the society.
254
802000
4000
thừa kế và tài sản cá nhân của họ sẽ giúp ích nhiều cho xã hội.
13:38
If a woman is empowered,
255
806000
1000
Nếu phụ nữ được trao quyền,
13:40
her children and her family will be better off.
256
808000
2000
con cái và gia đình của họ sẽ có nhiều lợi ích.
13:43
If families prosper, the village prospers,
257
811000
3000
Nếu gia đình hạnh phúc, làng mạc sẽ phát triển,
13:46
and eventually so does the whole country.
258
814000
2000
và cuối cùng là cả đất nước sẽ thịnh vượng.
13:49
Wangari Maathai goes to a village in Kenya.
259
817000
2000
Wangari Maathai đến một ngôi làng ở Kenya.
13:51
She talks with the women and explains that the land is barren
260
819000
4000
Bà nói chuyện với phụ nữ, và giải thích rằng đất đai ở đây rất cằn cỗi.
13:55
because they have cut and sold the trees.
261
823000
2000
vì họ đã cắt và bán hết cây cối.
13:57
She gets the women to plant new trees and water them,
262
825000
3000
Bà giúp những phụ nữ đó trồng cây mới và chăm sóc chúng,
14:01
drop by drop.
263
829000
1000
từng chút từng chút một.
14:02
In a matter of five or six years, they have a forest,
264
830000
4000
Sau khoảng 5 đến 6 năm, họ có 1 ngôi rừng,
14:06
the soil is enriched, and the village is saved.
265
834000
3000
đất đai trở nên màu mỡ, và cả ngôi làng được cứu sống.
14:10
The poorest and most backward societies
266
838000
2000
Những xã hội nghèo và lạc hậu nhất
14:12
are always those that put women down.
267
840000
3000
là những xã hội xem nhẹ vai trò của phụ nữ.
14:16
Yet this obvious truth is ignored by governments
268
844000
3000
Vậy mà sự thật hiển nhiên này lại bị chính phủ
14:19
and also by philanthropy.
269
847000
1000
và cả những tổ chức từ thiệt phớt lờ.
14:21
For every dollar given to a women's program,
270
849000
3000
Cho mỗi đồng được đặt vào chương trình của phụ nữ,
14:24
20 dollars are given to men's programs.
271
852000
3000
20 đồng được dùng để hỗ trợ cho đàn ông.
14:28
Women are 51 percent of humankind.
272
856000
2000
Phụ nữa chiếm 51% cả nhân loại.
14:31
Empowering them will change everything --
273
859000
2000
Tiếp sức cho họ sẽ thay đổi tất cả mọi thứ --
14:33
more than technology and design and entertainment.
274
861000
4000
nhiều hơn cả công nghệ, thiết kế và giải trí.
14:37
I can promise you that women working together --
275
865000
4000
Tôi có thể cam đoan rằng khi phụ nữ làm việc chung với nhau --
14:41
linked, informed and educated --
276
869000
2000
được kết nối, thông tin và giáo dục --
14:43
can bring peace and prosperity to this forsaken planet.
277
871000
4000
có thể đem lại hòa bình và thịnh vượng cho hành tinh đang bị bỏ rơi này.
14:48
In any war today, most of the casualties are civilians,
278
876000
4000
Trong tất cả cuộc chiến ngày nay, hầu hết thương vong là dân thường,
14:52
mainly women and children. They are collateral damage.
279
880000
3000
chủ yếu là phụ nữ và trẻ em. Họ là những thiệt hại do vô ý.
14:56
Men run the world, and look at the mess we have.
280
884000
3000
Đàn ông đang điều hành thế giới này, và hãy nhìn tình trạng hỗn độn này.
15:00
What kind of world do we want?
281
888000
2000
Chúng ta đang muốn một thế giới như thế nào?
15:02
This is a fundamental question that most of us are asking.
282
890000
4000
Đây là câu hỏi cơ bản mà hầu hết chúng ta đang tự hỏi.
15:06
Does it make sense to participate in the existing world order?
283
894000
4000
Có ý nghĩa gì không khi chúng ta tham gia vào trật tự thế giới hiện tại?
15:11
We want a world where life is preserved
284
899000
3000
Chúng ta muốn một thế giới nơi cuộc sống được bảo vệ,
15:14
and the quality of life is enriched for everybody,
285
902000
2000
và chất lượng cuộc sống được đảm bảo cho tất cả mọi người,
15:17
not only for the privileged.
286
905000
1000
chứ không phải chỉ những người có đặc ân.
15:20
In January I saw an exhibit of Fernando Botero's paintings
287
908000
4000
Tháng một vừa qua tôi đã dự buổi triển lãm các tác phẩm của Fernando Botero
15:24
at the UC Berkeley library.
288
912000
3000
tại thư viện UC Berkeley.
15:27
No museum or gallery in the United States,
289
915000
3000
Không một bảo tàng hay phòng tranh nào tại Mỹ,
15:30
except for the New York gallery that carries Botero's work,
290
918000
4000
trừ phòng tranh New York trưng bày tác phẩm của Botero,
15:34
has dared to show the paintings because the theme
291
922000
3000
dám cho phép triễn lãm tác phẩm vì đề tài của nó
15:37
is the Abu Ghraib prison.
292
925000
2000
là về nhà tù Abut Ghraib.
15:39
They are huge paintings of torture and abuse of power,
293
927000
4000
Chúng là những bức tranh lớn về sự tra tấn và lạm dụng quyền lực,
15:43
in the voluminous Botero style.
294
931000
2000
theo nhiều phong cách Botero
15:46
I have not been able to get those images out of my mind
295
934000
3000
Tôi không thể loại bỏ những bức ảnh đó ra khỏi tâm trí
15:50
or my heart.
296
938000
1000
và trái tim của mình.
15:52
What I fear most is power with impunity.
297
940000
3000
Điều tôi lo lắng nhất là quyền lực không bị trực phạt.
15:56
I fear abuse of power, and the power to abuse.
298
944000
2000
Tôi sợ sự lạm dụng quyền lực, và quyền lạm dụng người khác.
15:59
In our species, the alpha males define reality,
299
947000
3000
Đối với con người, đàn ông định nghĩa thực tế,
16:02
and force the rest of the pack to accept that reality
300
950000
3000
và buộc tất cả còn lại chấp nhận thực tế đó
16:05
and follow the rules.
301
953000
1000
và tuân thủ luật lệ.
16:07
The rules change all the time, but they always benefit them,
302
955000
3000
Những luật lệ thay đổi thường xuyên, nhưng chúng đều có lợi cho họ,
16:10
and in this case, the trickle-down effect,
303
958000
2000
và trong trường hợp là hiệu ứng lan tỏa,
16:13
which does not work in economics, works perfectly.
304
961000
2000
dù không hiệu qủa trong nên kinh tế, diễn ra một cách hoàn hảo.
16:16
Abuse trickles down from the top of the ladder to the bottom.
305
964000
3000
Sự lạm dụng ảnh hưởng từ cao xuống thấp
16:20
Women and children, especially the poor, are at the bottom.
306
968000
3000
Phụ nữ và trẻ em, đặc biệt là những người nghèo, sống ở đáy xã hội.
16:24
Even the most destitute of men have someone they can abuse --
307
972000
3000
Thâm chí người đàn ông túng thiếu nhất cũng có ai đó để họ lạm dụng --
16:27
a woman or a child.
308
975000
2000
một người phụ nữ hay 1 đứa bé
16:30
I'm fed up with the power that a few exert over the many
309
978000
4000
Tôi chán ngấy với loại quyền lực số ít người áp dụng cho số đông người khác
16:34
through gender, income, race, and class.
310
982000
2000
vượt qua cả giới tính, thu nhập, chủng tộc và giai cấp.
16:37
I think that the time is ripe to make fundamental changes
311
985000
4000
Tôi nghĩ đã đến lúc để tạo ra những thay đổi nền tảng
16:41
in our civilization.
312
989000
1000
trong nên văn minh của chúng ta.
16:42
But for real change, we need feminine energy
313
990000
3000
Nhưng để thực sự thay đổi, chúng ta cần năng lực của phụ nữ
16:45
in the management of the world.
314
993000
1000
trong việc quản lý thế giới này.
16:47
We need a critical number of women in positions of power,
315
995000
3000
Chúng ta cần số lượng phụ nữ nhất định trong vị trí cả quyền lực,
16:50
and we need to nurture the feminine energy in men.
316
998000
3000
và chúng ta cần nuôi dưỡng năng lượng nữ tính trong đàn ông.
16:54
I'm talking about men with young minds, of course.
317
1002000
3000
Dĩ nhiên tôi đang nói đến đàn ông với tinh thần trẻ trung.
16:57
Old guys are hopeless; we have to wait for them to die off.
318
1005000
3000
Người già thì vô vọng rồi, chúng ta phải đợi cho họ chết đi thôi.
17:00
(Laughter)
319
1008000
3000
Tiếng cười
17:03
Yes, I would love to have Sophia Loren's long legs
320
1011000
4000
Vâng, tôi sẽ rất thích nêu có được đôi chân dài của Sophia Loren
17:07
and legendary breasts.
321
1015000
2000
và bộ ngực huyền thoại đó.
17:09
But given a choice, I would rather have the warrior hearts
322
1017000
3000
Nhưng nếu được chọn, tôi sẽ chọn một trái tim của chiến binh
17:12
of Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny and Rose Mapendo.
323
1020000
5000
Wangari Maathai, Somaly Mam, Jenny, và Rose Mapendo.
17:17
I want to make this world good.
324
1025000
3000
Tôi muốn tạo ra một thế giới đẹp.
17:20
Not better, but to make it good.
325
1028000
2000
Không phải tốt hơn mà là đẹp hơn.
17:23
Why not? It is possible. Look around in this room --
326
1031000
4000
Tại sao không? Điều đó có thể mà. Hãy nhìn quanh phòng này --
17:28
all this knowledge, energy, talent and technology.
327
1036000
4000
với tất cả kiến thức, năng lượng, tài năng và kỹ thuật này.
17:33
Let's get off our fannies, roll up our sleeves
328
1041000
3000
Chúng ta hãy cùng xắn tay áo lên
17:36
and get to work, passionately,
329
1044000
2000
và làm việc, một cách thật nhiệt tình,
17:38
in creating an almost perfect world.
330
1046000
3000
để tạo ra một thế giới hoàn hảo.
17:42
Thank you.
331
1050000
2000
Cám ơn
ABOUT THE SPEAKER
Isabel Allende - NovelistIsabel Allende writes stories of passion. Her novels and memoirs, including The House of the Spirits and Eva Luna, tell the stories of women and men who live with passionate commitment -- to love, to their world, to an ideal.
Why you should listen
As a novelist and memoirist, Isabel Allende writes of passionate lives, including her own. Born into a Chilean family with political ties, she went into exile in the United States in the 1970s—an event that, she believes, created her as a writer. Her voice blends sweeping narrative with touches of magical realism; her stories are romantic, in the very best sense of the word. Her novels include The House of the Spirits, Eva Luna and The Stories of Eva Luna, and her latest, Maya's Notebook and Ripper. And don't forget her adventure trilogy for young readers— City of the Beasts, Kingdom of the Golden Dragon and Forest of the Pygmies.
As a memoirist, she has written about her vision of her lost Chile, in My Invented Country, and movingly tells the story of her life to her own daughter, in Paula. Her book Aphrodite: A Memoir of the Senses memorably linked two sections of the bookstore that don't see much crossover: Erotica and Cookbooks. Just as vital is her community work: The Isabel Allende Foundation works with nonprofits in the San Francisco Bay Area and Chile to empower and protect women and girls—understanding that empowering women is the only true route to social and economic justice.
Isabel Allende | Speaker | TED.com