TEDGlobal 2014
Taiye Selasi: Don't ask where I'm from, ask where I'm a local
Taiye Selasi: Nie pytaj mnie skąd pochodzę; pytaj, gdzie czuję się miejscowa
Filmed:
Readability: 4.9
3,010,490 views
Kiedy ktoś pyta, skąd jesteś... Czy czasami nie wiesz, co odpowiedzieć? Pisarka Taiye Selasi mówi w imieniu „wielomiejscowych”: ludzie, którzy jak w domu czują się w miejscu, gdzie dorastali, w mieście, w którym teraz mieszkają, a może także jeszcze innym miejscu lub dwóch. „Jak mogę pochodzi z jakiegoś kraju?” pyta. „Jak istota ludzka może pochodzić z abstrakcyjnego pojęcia?”
Taiye Selasi - Author
In her writings, Taiye Selasi explores our relationship to our multiple identities. Full bio
In her writings, Taiye Selasi explores our relationship to our multiple identities. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
W zeszłym roku udałam się na pierwszą
trasę promocyjną mojej książki.
trasę promocyjną mojej książki.
00:12
Last year, I went on my first book tour.
0
999
2612
00:16
In 13 months, I flew to 14 countries
1
4271
3318
W ciągu 13 miesięcy
poleciałam do 14 krajów
poleciałam do 14 krajów
00:19
and gave some hundred talks.
2
7613
2309
i wygłosiłam około 100 prelekcji.
00:22
Every talk in every country
3
10462
2513
Każda z nich w każdym z krajów
00:24
began with an introduction,
4
12999
1976
zaczynała się zapowiedzią,
00:26
and every introduction began,
alas, with a lie:
alas, with a lie:
5
14999
4825
a każda zapowiedzieć zaczynała się,
niestety, kłamstwem:
niestety, kłamstwem:
00:32
"Taiye Selasi comes
from Ghana and Nigeria,"
from Ghana and Nigeria,"
6
20567
3321
"Taiye Selasi pochodzi z Ghany i Nigerii"
00:35
or "Taiye Selasi comes
from England and the States."
from England and the States."
7
23912
4079
lub "Taiye Selasi pochodzi z Anglii
i Stanów Zjednoczonych".
i Stanów Zjednoczonych".
00:40
Whenever I heard this opening sentence,
8
28428
2547
Kiedy słyszałam to pierwsze zdanie,
00:42
no matter the country that concluded it --
9
30999
2565
niezależne, jakie kraje wspominano,
00:45
England, America, Ghana, Nigeria --
10
33588
2387
Anglię, Amerykę, Ghanę, Nigerię -
00:47
I thought, "But that's not true."
11
35999
2572
myślałam: "Przecież to nieprawda".
00:51
Yes, I was born in England
and grew up in the United States.
and grew up in the United States.
12
39127
3999
Tak, urodziłam się w Anglii
i dorastałam w Stanach.
i dorastałam w Stanach.
00:55
My mum, born in England,
and raised in Nigeria,
and raised in Nigeria,
13
43436
3347
Mama urodziła się w Anglii,
a dorastała w Nigerii,
a dorastała w Nigerii,
00:58
currently lives in Ghana.
14
46807
1984
obecnie mieszka w Ghanie.
01:00
My father was born in Gold Coast,
a British colony,
a British colony,
15
48815
4225
Ojciec urodził się na Złotym Wybrzeżu,
brytyjskiej kolonii,
brytyjskiej kolonii,
01:05
raised in Ghana,
16
53064
1585
dorastał w Ghanie,
01:06
and has lived for over 30 years
in the Kingdom of Saudi Arabia.
in the Kingdom of Saudi Arabia.
17
54673
4107
i ponad 30 lat mieszkał
w Królestwie Arabii Saudyjskiej.
w Królestwie Arabii Saudyjskiej.
01:10
For this reason, my introducers
also called me "multinational."
also called me "multinational."
18
58804
5163
Z tego powodu prowadzący
nazywali mnie też "wielonarodową".
nazywali mnie też "wielonarodową".
01:16
"But Nike is multinational," I thought,
19
64498
3968
Myślałam wtedy:
"Wielonarodowa to jest firma Nike".
"Wielonarodowa to jest firma Nike".
01:20
"I'm a human being."
20
68490
1991
"Ja jestem istotą ludzką".
01:23
Then, one fine day, mid-tour,
21
71124
3160
Wtedy, pewnego pięknego dnia,
w trakcie trasy,
w trakcie trasy,
01:26
I went to Louisiana, a museum in Denmark
22
74308
3476
Udałam się do duńskiego muzeum Louisiana,
01:29
where I shared the stage
with the writer Colum McCann.
with the writer Colum McCann.
23
77808
3328
gdzie dzieliłam scenę z pisarzem
Columem McCannem.
Columem McCannem.
01:33
We were discussing the role
of locality in writing,
of locality in writing,
24
81580
2890
Dyskutowaliśmy o roli bycia miejscowym
w procesie pisania,
w procesie pisania,
01:36
when suddenly it hit me.
25
84494
2179
kiedy nagle to do mnie dotarło.
01:39
I'm not multinational.
26
87157
1985
Nie jestem wielonarodowa.
01:41
I'm not a national at all.
27
89166
2996
Nie jestem w ogóle narodowa.
01:44
How could I come from a nation?
28
92186
2372
Jak mogłabym pochodzić od nacji?
01:46
How can a human being come from a concept?
29
94999
3341
Jak człowiek może pochodzić
z abstrakcyjnego pojęcia?
z abstrakcyjnego pojęcia?
01:50
It's a question that had been bothering me
for going on two decades.
for going on two decades.
30
98745
4293
Przez 20 lat to pytanie
nie dawało mi spokoju.
nie dawało mi spokoju.
01:55
From newspapers, textbooks, conversations,
31
103403
3173
Z gazet, podręczników, rozmów,
01:58
I had learned to speak of countries
32
106600
2262
nauczyłam się mówić o krajach,
02:00
as if they were eternal, singular,
naturally occurring things,
naturally occurring things,
33
108886
4763
jak gdyby były wieczne, pojedyncze,
naturalnie występujące,
naturalnie występujące,
02:05
but I wondered:
34
113673
1857
ale zastanawiałam się:
02:07
to say that I came from a country
35
115554
1772
mówienie, że pochodzę z jakiegoś kraju
02:09
suggested that the country
was an absolute,
was an absolute,
36
117350
3015
sugeruje, że kraj jest prawdą absolutną,
niezmiennym punktem
w czasie i przestrzeni,
w czasie i przestrzeni,
02:12
some fixed point in place in time,
37
120389
2682
02:15
a constant thing, but was it?
38
123095
2348
rzeczą stałą, ale czy to prawda?
02:18
In my lifetime, countries
had disappeared -- Czechoslovakia;
had disappeared -- Czechoslovakia;
39
126191
4626
W czasie mojego życia kraje znikały,
na przykład Czechosłowacja,
na przykład Czechosłowacja,
02:22
appeared -- Timor-Leste;
failed -- Somalia.
failed -- Somalia.
40
130841
4359
pojawiały się, jak Timor Wschodni,
i upadały, jak Somalia.
i upadały, jak Somalia.
02:27
My parents came from countries
that didn't exist when they were born.
that didn't exist when they were born.
41
135224
4274
Moi rodzice pochodzą z państw,
które nie istniały, kiedy się urodzili.
które nie istniały, kiedy się urodzili.
02:31
To me, a country -- this thing that could
be born, die, expand, contract --
be born, die, expand, contract --
42
139522
6310
Dla mnie kraj,
ta rzecz, która może narodzić się,
umrzeć, powiększyć, skurczyć,
umrzeć, powiększyć, skurczyć,
02:37
hardly seemed the basis
for understanding a human being.
for understanding a human being.
43
145856
3421
nie wydaje się dobrą podstawą
do rozumienia czyjejś natury.
do rozumienia czyjejś natury.
02:41
And so it came as a huge relief
to discover the sovereign state.
to discover the sovereign state.
44
149602
5154
Dlatego olbrzymią ulgą było odkrycie
suwerennego państwa.
suwerennego państwa.
02:47
What we call countries are actually
45
155232
1938
To, co nazywamy krajami,
02:49
various expressions
of sovereign statehood,
of sovereign statehood,
46
157194
2649
to różnego rodzaju wyrazy
suwerennej państwowości,
suwerennej państwowości,
02:51
an idea that came into fashion
only 400 years ago.
only 400 years ago.
47
159867
3864
pojęcia, które stało się modne
dopiero 400 lat temu.
dopiero 400 lat temu.
02:56
When I learned this, beginning my
masters degree in international relations,
masters degree in international relations,
48
164295
4886
Odkryłam je, zaczynając
studia magisterskie
studia magisterskie
o specjalizacji stosunki międzynarodowe,
03:01
I felt a sort of surge of relief.
49
169205
2369
i poczułam wtedy dużą ulgę.
03:03
It was as I had suspected.
50
171598
2246
Było tak, jak podejrzewałam.
03:06
History was real, cultures were real,
51
174352
3671
Historia jest prawdziwa,
kultury są prawdziwe,
kultury są prawdziwe,
03:10
but countries were invented.
52
178047
2514
ale kraje są wymyślone.
03:13
For the next 10 years, I sought
to re- or un-define myself,
to re- or un-define myself,
53
181022
4461
Przez następne 10 lat
starałam się zmienić
lub porzucić te definicje siebie,
lub porzucić te definicje siebie,
03:17
my world, my work, my experience,
54
185507
2468
mojego świata, mojej pracy,
mojego doświadczenia,
mojego doświadczenia,
03:19
beyond the logic of the state.
55
187999
2175
tak, żeby zerwać z ideą "państwa".
03:22
In 2005, I wrote an essay,
"What is an Afropolitan,"
"What is an Afropolitan,"
56
190198
4539
W 2005 roku napisałam esej
"Kim jest Afropolita",
"Kim jest Afropolita",
03:26
sketching out an identity
that privileged culture over country.
that privileged culture over country.
57
194761
5268
opisując rodzaj tożsamości,
w której kultura jest ważniejsza niż kraj.
w której kultura jest ważniejsza niż kraj.
03:32
It was thrilling how many people
could relate to my experience,
could relate to my experience,
58
200053
4519
Okazało się, że wiele osób
miało podobne przeżycia,
miało podobne przeżycia,
03:36
and instructional how many others
didn't buy my sense of self.
didn't buy my sense of self.
59
204596
4977
ale dał mi do myślenia fakt,
że wiele innych nie przekonało to,
jak ja siebie postrzegam.
jak ja siebie postrzegam.
03:42
"How can Selasi claim to come from Ghana,"
one such critic asked,
one such critic asked,
60
210224
5000
Jedna z krytykujących pytała:
"Jak Selasi może twierdzić,
że jest z Ghany,
że jest z Ghany,
03:47
"when she's never known the indignities
61
215248
2268
skoro nie zna niedogodności podróżowania
za granicę z Ghańskim paszportem?"
za granicę z Ghańskim paszportem?"
03:49
of traveling abroad
on a Ghanian passport?"
on a Ghanian passport?"
62
217540
2713
03:52
Now, if I'm honest,
63
220777
2198
Szczerze mówiąc, wiem, co miała na myśli.
03:54
I knew just what she meant.
64
222999
1432
03:56
I've got a friend named Layla
who was born and raised in Ghana.
who was born and raised in Ghana.
65
224999
3449
Moja przyjaciółka Layla
urodziła się i wychowała w Ghanie.
urodziła się i wychowała w Ghanie.
04:00
Her parents are third-generation
Ghanians of Lebanese descent.
Ghanians of Lebanese descent.
66
228472
4542
Jej rodzice są Ghańczykami od trzech
pokoleń, pochodzenia libańskiego.
pokoleń, pochodzenia libańskiego.
04:05
Layla, who speaks fluent Twi,
knows Accra like the back of her hand,
knows Accra like the back of her hand,
67
233506
5000
Layla mówi płynnie w języku twi,
zna Akrę jak własną kieszeń,
zna Akrę jak własną kieszeń,
04:10
but when we first met years ago,
I thought, "She's not from Ghana."
I thought, "She's not from Ghana."
68
238530
4735
ale lata temu, kiedy ją poznałam,
pomyślałam, że nie jest z Ghany.
pomyślałam, że nie jest z Ghany.
04:15
In my mind, she came from Lebanon,
69
243648
2587
Według mnie ona pochodziła z Libanu,
04:18
despite the patent fact
that all her formative experience
that all her formative experience
70
246259
3716
mimo że ukształtowało ją
dzieciństwo na przedmieściach Akry.
dzieciństwo na przedmieściach Akry.
04:21
took place in suburban Accra.
71
249999
1845
04:24
I, like my critics,
72
252376
2342
Ja, tak jak moi krytycy,
04:26
was imagining some Ghana
where all Ghanaians had brown skin
where all Ghanaians had brown skin
73
254742
5530
wyobrażałam sobie Ghanę jako miejsce,
gdzie wszyscy Ghańczycy mają ciemną skórę,
gdzie wszyscy Ghańczycy mają ciemną skórę,
04:32
or none held U.K. passports.
74
260296
2511
a żaden z nich nie posiada
brytyjskiego paszportu.
brytyjskiego paszportu.
04:35
I'd fallen into the limiting trap
75
263219
2207
Wpadłam w pułapkę myślenia,
04:37
that the language of coming
from countries sets --
from countries sets --
76
265450
3171
że sformułowanie,
że pochodzimy z danego państwa,
że pochodzimy z danego państwa,
04:40
the privileging of a fiction,
the singular country,
the singular country,
77
268645
3731
nadaje ważność fikcji,
idei pojedynczego kraju,
idei pojedynczego kraju,
04:44
over reality: human experience.
78
272400
3209
tuszując rzeczywistość:
ludzkie doświadczeniem.
ludzkie doświadczeniem.
04:48
Speaking with Colum McCann that day,
the penny finally dropped.
the penny finally dropped.
79
276363
4666
Rozmawiając tamtego dnia
z Columem McCannem, wreszcie to pojęłam.
z Columem McCannem, wreszcie to pojęłam.
04:53
"All experience is local," he said.
80
281433
2744
Powiedział, że całe
doświadczenie jest miejscowe.
doświadczenie jest miejscowe.
04:56
"All identity is experience," I thought.
81
284788
3603
Pomyślałam: "Cała tożsamość
to doświadczenie".
to doświadczenie".
05:00
"I'm not a national,"
I proclaimed onstage.
I proclaimed onstage.
82
288836
3461
"Nie jestem narodowościowa" -
ogłosiłam ze sceny.
ogłosiłam ze sceny.
05:04
"I'm a local. I'm multi-local."
83
292710
2800
"Jestem miejscowa. Jestem wielomiejscowa".
05:07
See, "Taiye Selasi comes
from the United States," isn't the truth.
from the United States," isn't the truth.
84
295876
4147
Stwierdzenie "Taiye Selasi pochodzi
ze Stanów Zjednoczonych" to nieprawda.
ze Stanów Zjednoczonych" to nieprawda.
05:12
I have no relationship
with the United States,
with the United States,
85
300452
2777
Nie jestem związana
ze Stanami Zjednoczonymi,
ze Stanami Zjednoczonymi,
05:15
all 50 of them, not really.
86
303253
2165
nie z wszystkimi 50 stanami, niezupełnie.
05:17
My relationship is with Brookline,
the town where I grew up;
the town where I grew up;
87
305831
3783
Jestem związana z Brookline,
miastem, gdzie dorastałam;
miastem, gdzie dorastałam;
05:21
with New York City, where I started work;
88
309638
2541
z Nowym Jorkiem, gdzie rozpoczęłam pracę;
05:24
with Lawrenceville,
where I spend Thanksgiving.
where I spend Thanksgiving.
89
312203
2784
z Lawrenceville, gdzie spędzam
Święto Dziękczynienia.
Święto Dziękczynienia.
05:27
What makes America home for me
is not my passport or accent,
is not my passport or accent,
90
315797
5240
Ameryka jest moim domem
nie przez paszport czy akcent,
nie przez paszport czy akcent,
05:33
but these very particular experiences
91
321061
2636
ale poprzez szczególne przeżycia
05:35
and the places they occur.
92
323721
1958
i to, gdzie mają miejsce.
05:38
Despite my pride in Ewe culture,
93
326076
2731
Pomimo iż jestem dumna z kultury Ewe,
05:40
the Black Stars,
and my love of Ghanaian food,
and my love of Ghanaian food,
94
328831
3144
z drużyny Czarnych Gwiazd
i mojej miłości do Ghańskiego jedzenia,
i mojej miłości do Ghańskiego jedzenia,
05:43
I've never had a relationship
with the Republic of Ghana, writ large.
with the Republic of Ghana, writ large.
95
331999
4358
nigdy nie czułam związku
z Republiką Ghany.
z Republiką Ghany.
05:48
My relationship is with Accra,
where my mother lives,
where my mother lives,
96
336738
3655
Byłam związana z Akrą,
gdzie mieszka moja matka,
gdzie mieszka moja matka,
05:52
where I go each year,
97
340417
1611
do której przyjeżdżam co roku,
05:54
with the little garden in Dzorwulu
where my father and I talk for hours.
where my father and I talk for hours.
98
342052
4396
związana z niewielkim ogrodem w Dzorwulu,
gdzie z ojcem gadamy godzinami.
gdzie z ojcem gadamy godzinami.
05:59
These are the places
that shape my experience.
that shape my experience.
99
347209
2962
To są miejsca, które kształtują
moje doświadczenia.
moje doświadczenia.
06:02
My experience is where I'm from.
100
350607
2349
Moje doświadczenie jest moim pochodzeniem.
06:05
What if we asked, instead
of "Where are you from?" --
of "Where are you from?" --
101
353999
3379
Może zamiast pytać "Skąd jesteś?",
06:09
"Where are you a local?"
102
357782
1804
pytajmy "Gdzie jesteś miejscowa?"
06:11
This would tell us so much more
about who and how similar we are.
about who and how similar we are.
103
359610
4413
To mówiłoby dużo więcej o tym,
kim jesteśmy i jak jesteśmy podobni.
kim jesteśmy i jak jesteśmy podobni.
06:16
Tell me you're from France,
and I see what, a set of clichés?
and I see what, a set of clichés?
104
364047
4584
Jeśli słyszę, że jesteś z Francji,
przychodzi mi na myśl tylko zbiór banałów.
przychodzi mi na myśl tylko zbiór banałów.
06:20
Adichie's dangerous single story,
the myth of the nation of France?
the myth of the nation of France?
105
368655
4240
Niebezpieczeństwo jednej historii Adichie,
mit nacji francuskiej?
mit nacji francuskiej?
06:25
Tell me you're a local of Fez and Paris,
106
373355
3234
Powiedz mi, że jesteś miejscowa
w Fezie i w Paryżu,
w Fezie i w Paryżu,
06:28
better yet, Goutte d'Or, and I see
a set of experiences.
a set of experiences.
107
376613
4365
albo jeszcze lepiej, Goutte d'Or,
a wtedy zobaczę zbiór przeżyć.
a wtedy zobaczę zbiór przeżyć.
06:33
Our experience is where we're from.
108
381002
2973
Pochodzimy z takich doświadczeń.
06:35
So, where are you a local?
109
383999
2047
Więc gdzie jesteś miejscowa?
06:38
I propose a three-step test.
110
386070
2071
Proponuję trzystopniowy test.
06:40
I call these the three "R’s":
rituals, relationships, restrictions.
rituals, relationships, restrictions.
111
388601
5661
Nazywam go potrójnym R:
rytuały, relacje, restrykcje.
rytuały, relacje, restrykcje.
06:46
First, think of your daily rituals,
whatever they may be:
whatever they may be:
112
394619
3914
Po pierwsze pomyśl o swoich
codziennych zwyczajach:
codziennych zwyczajach:
06:50
making your coffee, driving to work,
113
398557
2033
kawa z rana, jazda samochodem do pracy,
06:52
harvesting your crops,
saying your prayers.
saying your prayers.
114
400614
2876
zbieranie plonów, modlitwa.
06:55
What kind of rituals are these?
115
403514
2222
Jakie są to rytuały?
06:57
Where do they occur?
116
405760
1453
Gdzie się pojawiają?
06:59
In what city or cities in the world
do shopkeepers know your face?
do shopkeepers know your face?
117
407237
4639
W jakim mieście lub miastach
pracownicy sklepu znają twoją twarz?
pracownicy sklepu znają twoją twarz?
07:04
As a child, I carried out fairly standard
suburban rituals in Boston,
suburban rituals in Boston,
118
412582
4393
W dzieciństwie praktykowałam
zwykłe zwyczaje z przedmieść Bostonu,
zwykłe zwyczaje z przedmieść Bostonu,
07:08
with adjustments made for the rituals
my mother brought from London and Lagos.
my mother brought from London and Lagos.
119
416999
4631
ze zmianami, jakie mama wyniosła
z Londynu i Lagos.
z Londynu i Lagos.
07:13
We took off our shoes in the house,
120
421654
1847
Przy wejściu do domu zdejmowaliśmy buty,
07:15
we were unfailingly
polite with our elders,
polite with our elders,
121
423525
2690
zawsze byliśmy grzeczni
w stosunku do starszych,
w stosunku do starszych,
07:18
we ate slow-cooked, spicy food.
122
426239
2237
jedliśmy pikantne potrawy z wolnowaru.
07:20
In snowy North America,
ours were rituals of the global South.
ours were rituals of the global South.
123
428865
4696
W śnieżnej Ameryce Północnej
my mieliśmy swoje południowe zwyczaje.
my mieliśmy swoje południowe zwyczaje.
07:26
The first time I went to Delhi
or to southern parts of Italy,
or to southern parts of Italy,
124
434132
3843
Pierwszy razy, kiedy pojechałam do Delhi
lub na południe Włoch,
lub na południe Włoch,
07:29
I was shocked by how at home I felt.
125
437999
2336
byłam zdziwiona, że czuję się jak w domu.
07:32
The rituals were familiar.
126
440359
2131
Rytuały były podobne.
07:34
"R" number one, rituals.
127
442975
2103
Pierwsze "r" to były "rytuały".
07:37
Now, think of your relationships,
of the people who shape your days.
of the people who shape your days.
128
445578
4114
A teraz pomyśl o relacjach,
o ludziach, którzy cię kształtowali.
o ludziach, którzy cię kształtowali.
07:42
To whom do you speak at least once a week,
129
450065
2540
Z kim rozmawiasz
co najmniej raz w tygodniu,
co najmniej raz w tygodniu,
07:44
be it face to face or on FaceTime?
130
452629
2800
twarzą w twarz czy przez Skype?
07:47
Be reasonable in your assessment;
131
455453
1706
Zastanów się uważnie,
07:49
I'm not talking about
your Facebook friends.
your Facebook friends.
132
457183
2857
nie chodzi o znajomych Facebookowych.
07:52
I'm speaking of the people who shape
your weekly emotional experience.
your weekly emotional experience.
133
460064
4283
Mówię o ludziach, którzy kształtowali
twoje emocje w tym tygodniu.
twoje emocje w tym tygodniu.
07:56
My mother in Accra,
my twin sister in Boston,
my twin sister in Boston,
134
464371
2604
Moja matka w Akrze,
moja siostra bliźniaczka w Bostonie,
moja siostra bliźniaczka w Bostonie,
07:58
my best friends in New York:
135
466999
2042
moi najlepsi przyjaciele w Nowym Jorku:
08:01
these relationships are home for me.
136
469065
2345
domem są dla mnie te relacje.
08:03
"R" number two, relationships.
137
471822
2287
Drugie "R" to relacje.
08:06
We're local where we carry out
our rituals and relationships,
our rituals and relationships,
138
474665
4310
Jesteśmy miejscowi tam, gdzie
istnieją nasze zwyczaje czy związki,
istnieją nasze zwyczaje czy związki,
08:10
but how we experience our locality
139
478999
2742
ale sposób, w jaki doświadczamy
swojej "miejscowości"
swojej "miejscowości"
08:13
depends in part on our restrictions.
140
481765
3286
zależy też od restrykcji.
08:17
By restrictions, I mean,
where are you able to live?
where are you able to live?
141
485075
2843
Na przykład: gdzie masz prawo mieszkać?
08:19
What passport do you hold?
142
487942
2033
Jaki masz paszport?
08:21
Are you restricted by, say, racism,
from feeling fully at home where you live?
from feeling fully at home where you live?
143
489999
5267
Czy poczucie, że jesteś w domu,
ogranicza na przykład rasizm?
ogranicza na przykład rasizm?
08:27
By civil war, dysfunctional governance,
economic inflation,
economic inflation,
144
495290
4263
Wojny domowe, nieporadny rząd, inflacja?
08:31
from living in the locality
where you had your rituals as a child?
where you had your rituals as a child?
145
499577
4398
Sprawy, które nie pozwalają ci żyć tam,
gdzie jako dziecko miałeś swoje zwyczaje?
gdzie jako dziecko miałeś swoje zwyczaje?
08:36
This is the least sexy of the R’s,
146
504396
2597
To najmniej fajny z tych terminów na "r",
08:39
less lyric than rituals and relationships,
147
507017
2958
mniej poetycki
niż "rytuały" czy "relacje".
niż "rytuały" czy "relacje".
08:41
but the question takes us past
"Where are you now?"
"Where are you now?"
148
509999
3310
Ale dzięki temu, pytanie:
"Gdzie teraz jesteś?"
"Gdzie teraz jesteś?"
08:45
to "Why aren't you there, and why?"
149
513333
3024
zmienia się w "Dlaczego
tam już nie mieszkasz?"
tam już nie mieszkasz?"
08:49
Rituals, relationships, restrictions.
150
517174
2837
Rytuały, relacje, restrykcje.
08:52
Take a piece of paper
151
520503
1525
Weź kawałek papieru
08:54
and put those three words
on top of three columns,
on top of three columns,
152
522052
3292
i napisz te 3 słowa na górze
każdej z kolumn.
każdej z kolumn.
08:57
then try to fill those columns
as honestly as you can.
as honestly as you can.
153
525368
3316
Kolumny spróbuj wypełnić
tak szczerze, jak tylko potrafisz.
tak szczerze, jak tylko potrafisz.
09:01
A very different picture
of your life in local context,
of your life in local context,
154
529041
4161
Może pojawić się zupełnie inny obraz
twojego życia w kontekście lokalnym,
twojego życia w kontekście lokalnym,
09:05
of your identity as a set of experiences,
155
533226
3414
twojej tożsamości jako zbioru doświadczeń.
09:08
may emerge.
156
536664
1160
09:09
So let's try it.
157
537848
1216
Spróbujmy.
09:11
I have a friend named Olu.
158
539088
1765
Mam przyjaciela o imieniu Olu.
09:12
He's 35 years old.
159
540877
1595
Ma 35 lat.
09:14
His parents, born in Nigeria,
came to Germany on scholarships.
came to Germany on scholarships.
160
542496
3945
Jego rodzice, urodzeni w Nigerii,
pojechali do Niemiec na stypendium.
pojechali do Niemiec na stypendium.
09:18
Olu was born in Nuremberg
and lived there until age 10.
and lived there until age 10.
161
546465
3561
Olu urodził się w Norymberdze
i mieszkał tam do 10 roku życia.
i mieszkał tam do 10 roku życia.
Rodzina przeprowadziła się do Lagos,
a on studiował w Londynie,
a on studiował w Londynie,
09:22
When his family moved to Lagos,
he studied in London,
he studied in London,
162
550050
2793
09:24
then came to Berlin.
163
552867
1425
potem pojechał do Berlina.
09:26
He loves going to Nigeria --
164
554316
2659
Uwielbia jeździć do Nigerii -
09:28
the weather, the food, the friends --
165
556999
2634
pogoda, jedzenie, przyjaciele -
09:31
but hates the political corruption there.
166
559657
2514
ale nienawidzi korupcji,
która panuje w tamtejszej polityce.
która panuje w tamtejszej polityce.
09:34
Where is Olu from?
167
562655
1200
Skąd jest Olu?
09:36
I have another friend named Udo.
168
564426
2191
Mam innego przyjaciela, o imieniu Udo.
09:38
He's also 35 years old.
169
566641
1507
On też ma 35 lat.
09:40
Udo was born in Córdoba,
in northwest Argentina,
in northwest Argentina,
170
568624
3199
Urodził się w Cordobie,
w północno-zachodniej Argentynie,
w północno-zachodniej Argentynie,
09:43
where his grandparents migrated
from Germany, what is now Poland,
from Germany, what is now Poland,
171
571847
3188
dokąd jego dziadkowie
wyemigrowali z obszaru ówczesnych Niemiec,
który po wojnie wszedł do Polski.
który po wojnie wszedł do Polski.
09:47
after the war.
172
575059
1428
09:48
Udo studied in Buenos Aires,
and nine years ago came to Berlin.
and nine years ago came to Berlin.
173
576511
3882
Udo studiował w Buenos Aires,
a 9 lat temu wyjechał do Berlina.
a 9 lat temu wyjechał do Berlina.
09:52
He loves going to Argentina --
the weather, the food, the friends --
the weather, the food, the friends --
174
580417
4201
Uwielbia jeździć do Argentyny -
pogoda, jedzenie, przyjaciele -
pogoda, jedzenie, przyjaciele -
09:56
but hates the economic corruption there.
175
584642
2460
ale nienawidzi korupcji
gospodarczej, która tam panuje.
gospodarczej, która tam panuje.
09:59
Where is Udo from?
176
587467
1938
Skąd jest Udo?
10:01
With his blonde hair and blue eyes,
Udo could pass for German,
Udo could pass for German,
177
589429
3633
Ze swoimi blond włosami i niebieskimi
oczami mógłby uchodzić za Niemca,
oczami mógłby uchodzić za Niemca,
10:05
but holds an Argentinian passport,
so needs a visa to live in Berlin.
so needs a visa to live in Berlin.
178
593086
4056
ale ma argentyński paszport, więc
potrzebuje wizy, by mieszkać w Berlinie.
potrzebuje wizy, by mieszkać w Berlinie.
10:09
That Udo is from Argentina
has largely to do with history.
has largely to do with history.
179
597166
4309
To, że Udo jest z Argentyny
ma związek z historią.
ma związek z historią.
10:13
That he's a local
of Buenos Aires and Berlin,
of Buenos Aires and Berlin,
180
601499
3157
A to, że jest miejscowym
w Buenos Aires i Berlinie,
w Buenos Aires i Berlinie,
10:16
that has to do with life.
181
604680
1785
ma związek z jego życiem.
10:18
Olu, who looks Nigerian,
needs a visa to visit Nigeria.
needs a visa to visit Nigeria.
182
606774
4201
Olu, wyglądający jak Nigeryjczyk, również
potrzebuje wizy, żeby pojechać do Nigerii.
potrzebuje wizy, żeby pojechać do Nigerii.
10:22
He speaks Yoruba with an English accent,
183
610999
2391
Mówi językiem Joruba
z angielskim akcentem,
z angielskim akcentem,
10:25
and English with a German one.
184
613414
2079
a po angielsku z niemieckim.
10:27
To claim that he's
"not really Nigerian," though,
"not really Nigerian," though,
185
615517
2541
Ale upierając się,
że nie jest Nigeryjczykiem,
że nie jest Nigeryjczykiem,
10:30
denies his experience in Lagos,
186
618082
2328
ignorowalibyśmy
jego doświadczenia z Lagos,
jego doświadczenia z Lagos,
10:32
the rituals he practiced growing up,
187
620434
2183
jego zwyczaje z dzieciństwa,
10:34
his relationship with family and friends.
188
622641
2429
jego relacje z rodziną i przyjaciółmi.
10:37
Meanwhile, though Lagos
is undoubtedly one of his homes,
is undoubtedly one of his homes,
189
625531
3921
Lagos jest bez wątpienia
jednym z jego domów,
jednym z jego domów,
10:41
Olu always feels restricted there,
190
629476
2499
ale Olu zawsze czuje się tam ograniczony,
10:43
not least by the fact that he's gay.
191
631999
2269
tym bardziej dlatego, że jest gejem.
10:47
Both he and Udo are restricted
by the political conditions
by the political conditions
192
635228
3722
Zarówno on jak i Udo
są ograniczeni przez warunki polityczne
są ograniczeni przez warunki polityczne
10:50
of their parents' countries,
193
638975
1653
w swoich rodzimych krajach,
10:52
from living where some of their
most meaningful rituals
most meaningful rituals
194
640652
2984
przez to nie mogą żyć tam,
gdzie mają miejsce
ich ważne rytuały i relacje.
ich ważne rytuały i relacje.
10:55
and relationships occur.
195
643660
1950
10:57
To say Olu is from Nigeria
and Udo is from Argentina
and Udo is from Argentina
196
645634
4101
Mówiąc, że Olu jest z Nigerii,
a Udo z Argentyny,
a Udo z Argentyny,
odwracamy uwagę
od ich wspólnego doświadczenia.
od ich wspólnego doświadczenia.
11:01
distracts from their common experience.
197
649759
2113
11:03
Their rituals, their relationships,
and their restrictions are the same.
and their restrictions are the same.
198
651896
3615
Ich codzienne rytuały,
relacje i restrykcje są takie same.
relacje i restrykcje są takie same.
11:08
Of course, when we ask,
"Where are you from?"
"Where are you from?"
199
656146
2414
Oczywiście, gdy pytamy "skąd jesteś?",
11:10
we're using a kind of shorthand.
200
658584
1921
używamy pewnego rodzaju skrótu.
11:12
It's quicker to say "Nigeria"
than "Lagos and Berlin,"
than "Lagos and Berlin,"
201
660529
3927
Szybciej odpowiedzieć z "Nigerii"
niż "z Lagosu i Berlina",
niż "z Lagosu i Berlina",
11:16
and as with Google Maps,
we can always zoom in closer,
we can always zoom in closer,
202
664916
3831
i jak w Google Maps,
możemy zawsze zrobić powiększenie
możemy zawsze zrobić powiększenie
11:20
from country to city to neighborhood.
203
668771
2460
idąc od państwa,
przez miasto, aż do dzielnicy.
przez miasto, aż do dzielnicy.
11:23
But that's not quite the point.
204
671255
2293
Ale nie w tym rzecz.
11:26
The difference between
"Where are you from?"
"Where are you from?"
205
674310
2589
Różnicą między "skąd jesteś?''
11:28
and "Where are you a local?"
206
676923
1516
a "Gdzie jesteś miejscowa?"
11:30
isn't the specificity of the answer;
207
678463
2962
nie jest dokładność odpowiedzi;
11:33
it's the intention of the question.
208
681449
2115
to intencja pytania.
11:36
Replacing the language of nationality
with the language of locality asks us
with the language of locality asks us
209
684040
5141
Zastąpienie języka "narodowości"
językiem "miejscowości"
językiem "miejscowości"
11:41
to shift our focus
to where real life occurs.
to where real life occurs.
210
689206
3691
wymaga zmiany spojrzenia na to,
gdzie rozgrywa się prawdziwe życie.
gdzie rozgrywa się prawdziwe życie.
11:45
Even that most glorious expression
of countryhood, the World Cup,
of countryhood, the World Cup,
211
693349
4217
Nawet najwspanialsze wyrażanie
"narodowościowości", Puchar Świata,
"narodowościowości", Puchar Świata,
11:49
gives us national teams comprised
mostly of multilocal players.
mostly of multilocal players.
212
697590
5696
daje nam drużyny narodowe składające się
z "wielomiejscowościowych" graczy.
z "wielomiejscowościowych" graczy.
11:55
As a unit of measurement
for human experience,
for human experience,
213
703659
2517
Kraj nie jest zbyt dobrym miernikiem
ludzkiego doświadczenia.
ludzkiego doświadczenia.
11:58
the country doesn't quite work.
214
706200
2775
12:00
That's why Olu says, "I'm German,
but my parents come from Nigeria."
but my parents come from Nigeria."
215
708999
3853
Dlatego Olu mówi: "Jestem Niemcem,
ale moi rodzice pochodzą z Nigerii".
ale moi rodzice pochodzą z Nigerii".
12:05
The "but" in that sentence
belies the inflexibility of the units,
belies the inflexibility of the units,
216
713249
5356
"Ale" w tym zdaniu
zaprzecza nieelastyczności jednostek,
zaprzecza nieelastyczności jednostek,
12:10
one fixed and fictional entity
bumping up against another.
bumping up against another.
217
718629
4138
jedna ustalona i fikcyjna
jednostka w konflikcie z inną.
jednostka w konflikcie z inną.
12:15
"I'm a local of Lagos and Berlin,"
suggests overlapping experiences,
suggests overlapping experiences,
218
723164
4422
"Jestem miejscowym w Lagosie i Berlinie"
to nakładające się
na siebie doświadczenia,
na siebie doświadczenia,
12:19
layers that merge together,
that can't be denied or removed.
that can't be denied or removed.
219
727610
4225
warstwy, które się scalają,
których nie można wyprzeć czy usunąć.
których nie można wyprzeć czy usunąć.
12:24
You can take away my passport,
220
732176
2232
Możesz zabrać mi paszport,
12:26
but you can't take away my experience.
221
734432
2107
ale nie możesz zabrać moich przeżyć.
12:28
That I carry within me.
222
736563
2111
Je noszę w sobie.
12:30
Where I'm from comes wherever I go.
223
738698
2642
To, skąd jestem,
podąża za mną, dokądkolwiek idę.
podąża za mną, dokądkolwiek idę.
12:34
To be clear, I'm not suggesting
that we do away with countries.
that we do away with countries.
224
742253
3367
Żeby było jasne, nie sugeruję,
że powinniśmy pozbyć się krajów.
że powinniśmy pozbyć się krajów.
12:37
There's much to be said
for national history,
for national history,
225
745645
2133
Świadomość historii narodowej
ma swoje plusy,
ma swoje plusy,
12:39
more for the sovereign state.
226
747803
1961
jeszcze więcej państwo suwerenne.
12:41
Culture exists in community,
and community exists in context.
and community exists in context.
227
749788
4697
Kultura istnieje w społeczności,
a społeczność w kontekście.
a społeczność w kontekście.
12:46
Geography, tradition, collective memory:
these things are important.
these things are important.
228
754509
3966
Geografia, tradycja, pamięć zbiorowa:
te rzeczy są istotne.
te rzeczy są istotne.
12:51
What I'm questioning is primacy.
229
759006
2508
Ja kwestionuję jedno:
to nie może być priorytet.
to nie może być priorytet.
Te wszystkie zapowiedzi podczas trasy
zaczynały się odniesieniem do narodowości,
zaczynały się odniesieniem do narodowości,
12:53
All of those introductions on tour
began with reference to nation,
began with reference to nation,
230
761999
4664
tak jakby to, skąd jestem,
mogło wytłumaczyć widowni, kim jestem.
mogło wytłumaczyć widowni, kim jestem.
12:58
as if knowing what country I came
from would tell my audience who I was.
from would tell my audience who I was.
231
766687
4323
13:03
What are we really seeking, though,
when we ask where someone comes from?
when we ask where someone comes from?
232
771510
3905
Więc czego tak naprawdę szukamy,
pytając, skąd ktoś pochodzi?
pytając, skąd ktoś pochodzi?
13:07
And what are we really seeing
when we hear an answer?
when we hear an answer?
233
775439
2941
Co naprawdę widzimy,
kiedy słyszymy odpowiedź?
kiedy słyszymy odpowiedź?
13:10
Here's one possibility:
234
778999
1271
Oto jedna z możliwości:
13:12
basically, countries represent power.
235
780294
2770
kraj reprezentuje moc.
13:15
"Where are you from?"
Mexico. Poland. Bangladesh. Less power.
Mexico. Poland. Bangladesh. Less power.
236
783588
4575
"Skąd jesteś?" Meksyk. Polska. Bangladesz.
Mniejsza siła.
13:20
America. Germany. Japan. More power.
237
788671
3494
Ameryka. Niemcy. Japonia. Większa siła.
13:24
China. Russia. Ambiguous.
238
792189
2887
Chiny. Rosja. Niejednoznaczne.
13:27
(Laughter)
239
795703
1660
(Śmiech)
13:29
It's possible that without realizing it,
we're playing a power game,
we're playing a power game,
240
797387
3661
Możliwe, że nie zdając sobie sprawy,
bierzemy udział w tej grze,
bierzemy udział w tej grze,
13:33
especially in the context
of multi-ethnic countries.
of multi-ethnic countries.
241
801072
3341
zwłaszcza jeśli chodzi
o kraje różnorodne rasowo.
o kraje różnorodne rasowo.
13:36
As any recent immigrant knows,
242
804437
2269
Jak każdy niedawno przybyły imigrant wie,
13:38
the question "Where are you from?"
or "Where are you really from?"
or "Where are you really from?"
243
806731
4244
pytanie "Skąd jesteś?"
czy "Skąd tak naprawdę jesteś?"
czy "Skąd tak naprawdę jesteś?"
13:42
is often code for "Why are you here?"
244
810999
2469
to ukryte pytanie: "Po co tu jesteś?"
13:46
Then we have the scholar
William Deresiewicz's writing
William Deresiewicz's writing
245
814324
3112
Następnie mamy Williama Deresiewicza,
który tak pisał o elitarnych
amerykańskich uniwersytetach:
amerykańskich uniwersytetach:
13:49
of elite American colleges.
246
817460
1773
13:51
"Students think that
their environment is diverse
their environment is diverse
247
819257
3151
"Studenci myślą,
że ich otoczenie jest zróżnicowane,
że ich otoczenie jest zróżnicowane,
13:54
if one comes from Missouri
and another from Pakistan --
and another from Pakistan --
248
822432
3255
jeśli jeden pochodzi z Missouri,
a inny z Pakistanu.
a inny z Pakistanu.
13:57
never mind that all of their parents
are doctors or bankers."
are doctors or bankers."
249
825711
4038
nieważne, że wszyscy ich rodzice
są lekarzami lub bankierami".
są lekarzami lub bankierami".
14:02
I'm with him.
250
830114
1159
Zgadam się z nim.
14:03
To call one student American,
another Pakistani,
another Pakistani,
251
831297
3471
Nazywając jednego studenta Amerykaninem,
innego Pakistańczykiem,
innego Pakistańczykiem,
14:06
then triumphantly claim
student body diversity
student body diversity
252
834792
3261
dumnie utwierdzamy się w przekonaniu
o różnorodności studentów,
o różnorodności studentów,
14:10
ignores the fact that these students
are locals of the same milieu.
are locals of the same milieu.
253
838077
3643
a ignorujemy fakt, że ci studenci
są miejscowi w tym samym środowisku.
są miejscowi w tym samym środowisku.
14:13
The same holds true on the other end
of the economic spectrum.
of the economic spectrum.
254
841744
3349
Tak samo odnosi się do drugiego
końca ekonomicznego spektrum.
końca ekonomicznego spektrum.
14:17
A Mexican gardener in Los Angeles
and a Nepali housekeeper in Delhi
and a Nepali housekeeper in Delhi
255
845593
4672
Meksykański ogrodnik w Los Angeles
czy nepalska gospodyni w Delhi
czy nepalska gospodyni w Delhi
14:22
have more in common
in terms of rituals and restrictions
in terms of rituals and restrictions
256
850289
3823
mają więcej wspólnego ze sobą,
jeśli chodzi o rytuały i restrykcje,
jeśli chodzi o rytuały i restrykcje,
niż sugeruje ich narodowość.
14:26
than nationality implies.
257
854136
1786
14:27
Perhaps my biggest problem
with coming from countries
with coming from countries
258
855946
3595
Możliwe, że moim największym problemem
z krajami pochodzenia
z krajami pochodzenia
14:31
is the myth of going back to them.
259
859565
1714
jest mit o powrocie do nich.
14:33
I'm often asked if I plan
to "go back" to Ghana.
to "go back" to Ghana.
260
861303
3095
Często jestem pytana,
czy planuję "wrócić" do Ghany.
czy planuję "wrócić" do Ghany.
14:36
I go to Accra every year,
but I can't "go back" to Ghana.
but I can't "go back" to Ghana.
261
864422
4320
Jeżdżę do Akry co roku,
ale nie mogę "wrócić" do Ghany.
ale nie mogę "wrócić" do Ghany.
14:40
It's not because I wasn't born there.
262
868766
1801
Nie dlatego, że się tam nie urodziłam.
14:42
My father can't go back, either.
263
870591
2333
Mój ojciec też tam nie może wrócić.
14:44
The country in which he was born,
264
872948
2027
Państwo, w którym się urodził,
14:46
that country no longer exists.
265
874999
2334
już nie istnieje.
Nigdy nie można wrócić do jakiegoś miejsca
i zastać je takim, jakim się je zostawiło.
i zastać je takim, jakim się je zostawiło.
14:49
We can never go back to a place
and find it exactly where we left it.
and find it exactly where we left it.
266
877357
3835
14:53
Something, somewhere
will always have changed,
will always have changed,
267
881216
2848
Coś, gdzieś zawsze się zmieni,
14:56
most of all, ourselves.
268
884088
1896
a przede wszystkim zmienimy się my sami.
14:58
People.
269
886738
1222
Ludzie.
14:59
Finally, what we're talking
about is human experience,
about is human experience,
270
887985
2547
Kończąc: mówimy tu
o ludzkim doświadczeniu,
o ludzkim doświadczeniu,
15:02
this notoriously and gloriously
disorderly affair.
disorderly affair.
271
890556
3863
które jest kwestią pięknie pogmatwaną.
15:06
In creative writing,
locality bespeaks humanity.
locality bespeaks humanity.
272
894888
3398
W pisaniu kreatywnym
okolica nakreśla ludzkość.
okolica nakreśla ludzkość.
15:10
The more we know
about where a story is set,
about where a story is set,
273
898310
2277
Im więcej wiemy, o tym,
gdzie rozgrywa się fabuła,
gdzie rozgrywa się fabuła,
15:12
the more local color and texture,
274
900611
2364
tym więcej lokalnego koloru i struktury,
15:14
the more human
the characters start to feel,
the characters start to feel,
275
902999
2477
tym odbieramy postaci
jako realistyczne, ludzkie,
jako realistyczne, ludzkie,
15:17
the more relatable, not less.
276
905500
2276
tym bardziej się z nimi identyfikujemy.
15:19
The myth of national identity
and the vocabulary of coming from
and the vocabulary of coming from
277
907800
4444
Mit narodowej tożsamości
i słownictwo z nim związane
i słownictwo z nim związane
15:24
confuses us into placing ourselves
into mutually exclusive categories.
into mutually exclusive categories.
278
912268
4962
sprawia, że mylnie wrzucamy się
do wzajemnie wykluczających się kategorii.
do wzajemnie wykluczających się kategorii.
15:29
In fact, all of us are multi --
multi-local, multi-layered.
multi-local, multi-layered.
279
917254
4305
Tak naprawdę każdy z nas
jest "wielo-miejscowy", wielowarstwowy.
jest "wielo-miejscowy", wielowarstwowy.
15:33
To begin our conversations
with an acknowledgement of this complexity
with an acknowledgement of this complexity
280
921583
3784
Uważam, że rozpoczęcie dialogu
od zaakceptowania tej złożoności
od zaakceptowania tej złożoności
15:37
brings us closer together, I think,
not further apart.
not further apart.
281
925391
3581
zbliża nas do siebie, a nie odwrotnie.
15:40
So the next time that I'm introduced,
282
928996
3302
Więc następnym razem,
kiedy ktoś mnie zapowie,
kiedy ktoś mnie zapowie,
15:44
I'd love to hear the truth:
283
932322
1849
chciałabym usłyszeć prawdę:
15:46
"Taiye Selasi is a human being,
like everybody here.
like everybody here.
284
934195
4007
"Taiye Selasi jest istotą ludzką,
jak wszyscy obecni.
jak wszyscy obecni.
15:50
She isn't a citizen of the world,
but a citizen of worlds.
but a citizen of worlds.
285
938226
4058
Nie jest obywatelką świata,
ale obywatelką światów.
ale obywatelką światów.
15:54
She is a local of New York,
Rome and Accra."
Rome and Accra."
286
942308
2761
Jest miejscowa w Nowym Jorku,
Rzymie i Akrze".
Rzymie i Akrze".
15:57
Thank you.
287
945411
1161
Dziękuję.
15:58
(Applause)
288
946596
4403
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Taiye Selasi - AuthorIn her writings, Taiye Selasi explores our relationship to our multiple identities.
Why you should listen
A writer and photographer of Nigerian and Ghanaian descent, born in London and raised in Boston, now living in Rome and Berlin, who has studied Latin and music, Taiye Selasi is herself a study in the modern meaning of identity. In 2005 she published the much-discussed (and controversial) essay "Bye-Bye, Babar (Or: What Is an Afropolitan?)," offering an alternative vision of African identity for a transnational generation. Prompted by writer Toni Morrison, the following year she published the short story "The Sex Lives of African Girls" in the literary magazine Granta.
Her first novel Ghana Must Go, published in 2013, is a tale of family drama and reconciliation, following six characters and spanning generations, continents, genders and classes.
Taiye Selasi | Speaker | TED.com