TEDGlobal 2005
Martin Rees: Is this our final century?
Martin Rees pyta: Czy to nasze ostatnie stulecie?
Filmed:
Readability: 5
2,914,928 views
Zarówno jako astronom jak i "zaniepokojony człowiek", Sir Martin Rees patrzy na naszą planetę i jej przyszłość z kosmicznej perspektywy. Nawołuje do działania by zapobiec negatywnym skutkom rozwoju naukowego i technologicznego.
Martin Rees - Astrophysicist
Lord Martin Rees, one of the world's most eminent astronomers, is an emeritus professor of cosmology and astrophysics at the University of Cambridge and the UK's Astronomer Royal. He is one of our key thinkers on the future of humanity in the cosmos. Full bio
Lord Martin Rees, one of the world's most eminent astronomers, is an emeritus professor of cosmology and astrophysics at the University of Cambridge and the UK's Astronomer Royal. He is one of our key thinkers on the future of humanity in the cosmos. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:24
If you take 10,000 people at random, 9,999 have something in common:
0
0
6000
W grupie wybranych losowo 10 000 osób, 9 999 ma coś wspólnego:
00:30
their interests in business lie on or near the Earth's surface.
1
6000
5000
ich zainteresowania biznesowe leżą na lub w pobliżu powierzchni Ziemi.
00:35
The odd one out is an astronomer, and I am one of that strange breed.
2
11000
4000
Brakującą osobą będzie astronom; do tego dziwnego gatunku należę właśnie ja.
00:39
(Laughter)
3
15000
1000
(Śmiech)
00:40
My talk will be in two parts. I'll talk first as an astronomer,
4
16000
5000
Moja przemowa będzie dwuczęściowa. Najpierw wypowiem się jako astronom,
00:45
and then as a worried member of the human race.
5
21000
4000
a potem jako zaniepokojony człowiek.
00:49
But let's start off by remembering that Darwin showed
6
25000
5000
Zacznijmy od przypomnienia wniosków Darwina
00:54
how we're the outcome of four billion years of evolution.
7
30000
4000
wskazujących, że jesteśmy wynikiem czterech miliardów lat ewolucji.
00:58
And what we try to do in astronomy and cosmology
8
34000
3000
W astronomii i kosmologii staramy się przenieść
01:01
is to go back before Darwin's simple beginning,
9
37000
3000
do czasów przed Darwinowskim początkiem,
01:04
to set our Earth in a cosmic context.
10
40000
4000
by umiejscowić Ziemię w kontekście wszechświata.
01:08
And let me just run through a few slides.
11
44000
3000
Pozwólcie, że pokażę kilka slajdów.
01:11
This was the impact that happened last week on a comet.
12
47000
4000
To zderzenie wydarzyło się w zeszłym tygodniu na komecie.
01:16
If they'd sent a nuke, it would have been rather more spectacular
13
52000
2000
Wysłanie pocisku nuklearnego byłoby bardziej widowiskowe
01:18
than what actually happened last Monday.
14
54000
2000
niż to co się wydarzyło w poniedziałek.
01:21
So that's another project for NASA.
15
57000
2000
To następny projekt NASA.
01:23
That's Mars from the European Mars Express, and at New Year.
16
59000
5000
To Mars widziany z europejskiego orbiteru Mars Express w Nowy Rok.
01:28
This artist's impression turned into reality
17
64000
5000
To wyobrażenie artysty przekształcone w rzeczywistość
01:33
when a parachute landed on Titan, Saturn's giant moon.
18
69000
4000
kiedy spadochron wylądował na Tytanie, wielkim księżycu Saturna.
01:37
It landed on the surface. This is pictures taken on the way down.
19
73000
4000
Wylądował na powierzchni. To są zdjęcia zrobione podczas lądowania.
01:41
That looks like a coastline.
20
77000
1000
To wygląda jak wybrzeże.
01:42
It is indeed, but the ocean is liquid methane --
21
78000
3000
Zaiste, to ocean płynnego metanu,
01:45
the temperature minus 170 degrees centigrade.
22
81000
5000
o temperaturze minus 170 C.
01:50
If we go beyond our solar system,
23
86000
2000
Wykraczając poza Układ Słoneczny
01:52
we've learned that the stars aren't twinkly points of light.
24
88000
4000
zauważyliśmy, że gwiazdy nie są migoczącymi punktami światła.
01:56
Each one is like a sun with a retinue of planets orbiting around it.
25
92000
4000
Każda jest słońcem wokół którego orbituje gwardia planet,
02:01
And we can see places where stars are forming,
26
97000
3000
widać miejsca w których zachodzi proces formowania gwiazd,
02:04
like the Eagle Nebula. We see stars dying.
27
100000
3000
takie jak Mgławica Orła. Widzimy jak gwiazdy umierają.
02:07
In six billion years, the sun will look like that.
28
103000
3000
Za sześć miliardów lat tak będzie wyglądać słońce.
02:10
And some stars die spectacularly in a supernova explosion,
29
106000
4000
Niektóre gwiazdy umierają spektakularnie w wybuchach supernowych,
02:14
leaving remnants like that.
30
110000
2000
pozostawiając takie resztki.
02:16
On a still bigger scale, we see entire galaxies of stars.
31
112000
4000
W jeszcze większej skali widzimy galaktyki wypełnione gwiazdami.
02:20
We see entire ecosystems where gas is being recycled.
32
116000
3000
Widzimy całe ekosystemy z ich cyklami gazowymi.
02:23
And to the cosmologist,
33
119000
2000
Dla kosmologa, galaktyki te są jak atomy wielkoskalowego wszechświata.
02:25
these galaxies are just the atoms, as it were, of the large-scale universe.
34
121000
6000
Dla kosmologa, galaktyki te są jak atomy wielkoskalowego wszechświata.
02:31
This picture shows a patch of sky
35
127000
3000
Zdjęcie to pokazuje wycinek nieba,
02:34
so small that it would take about 100 patches like it
36
130000
3000
tak mały, że potrzeba 100 takich wycinków by zakryć tarczę księżyca na niebie.
02:37
to cover the full moon in the sky.
37
133000
2000
tak mały, że potrzeba 100 takich wycinków by zakryć tarczę księżyca na niebie.
02:40
Through a small telescope, this would look quite blank,
38
136000
2000
W małym teleskopie obraz wyglądałby na pusty,
02:42
but you see here hundreds of little, faint smudges.
39
138000
4000
ale tu widać setki małych, rozmytych plamek.
02:46
Each is a galaxy, fully like ours or Andromeda,
40
142000
4000
Każda z nich to galaktyka, jak Droga Mleczna czy Andromeda,
02:50
which looks so small and faint because its light
41
146000
2000
która wygląda na tak małą bo jej światłu
02:52
has taken 10 billion light-years to get to us.
42
148000
3000
przybycie tu zajęło 10 miliardów lat.
02:56
The stars in those galaxies probably don't have planets around them.
43
152000
4000
Gwiazdy tych galaktyk prawdopodobnie nie posiadają planet.
03:01
There's scant chance of life there -- that's because there's been no time
44
157000
3000
Szansa, że istnieje tam życie jest nikła, bo nie było czasu
03:04
for the nuclear fusion in stars to make silicon and carbon and iron,
45
160000
6000
by synteza termojądrowa w gwiazdach wytworzyła krzem, węgiel czy żelazo,
03:10
the building blocks of planets and of life.
46
166000
3000
budulce planet i życia.
03:14
We believe that all of this emerged from a Big Bang --
47
170000
5000
Sądzimy, że to wszystko powstało podczas Wielkiego Wybuchu,
03:20
a hot, dense state. So how did that amorphous Big Bang
48
176000
4000
gorącego i gęstego stanu. W jaki sposób amorficzny Wielki Wybuch
03:24
turn into our complex cosmos?
49
180000
2000
stworzył skomplikowany kosmos?
03:26
I'm going to show you a movie simulation
50
182000
3000
Pokażę wam symulację komputerową
03:29
16 powers of 10 faster than real time,
51
185000
2000
10 do 16 razy szybszą niż w rzeczywistości,
03:31
which shows a patch of the universe where the expansions have subtracted out.
52
187000
4000
która przedstawia wycinek znanego nam kosmosu.
03:35
But you see, as time goes on in gigayears at the bottom,
53
191000
4000
Podczas gdy czas na dole płynie w giga-latach,
03:39
you will see structures evolve as gravity feeds
54
195000
3000
zobaczycie rozwijające się struktury,
03:42
on small, dense irregularities, and structures develop.
55
198000
4000
powstające dzięki małym nieregularnościom gęstości.
03:46
And we'll end up after 13 billion years
56
202000
2000
Zatrzymamy się po 13 miliardach lat
03:48
with something looking rather like our own universe.
57
204000
4000
z czymś co przypomina nasz wszechświat.
03:55
And we compare simulated universes like that --
58
211000
3000
Porównujemy modele wszechświata...
03:58
I'll show you a better simulation at the end of my talk --
59
214000
2000
Lepszą symulację pokażę wam pod koniec...
04:00
with what we actually see in the sky.
60
216000
4000
Z danymi obserwacyjnymi nieba.
04:04
Well, we can trace things back to the earlier stages of the Big Bang,
61
220000
6000
Możemy śledzić zmiany aż do początkowych faz Wielkiego Wybuchu,
04:10
but we still don't know what banged and why it banged.
62
226000
4000
ale nadal nie wiemy co i dlaczego wybuchło.
04:14
That's a challenge for 21st-century science.
63
230000
3000
To wyzwanie dla nauki XXI wieku.
04:19
If my research group had a logo, it would be this picture here:
64
235000
3000
Gdyby mój zespół badawczy miał logo, byłby nim ten obrazek:
04:22
an ouroboros, where you see the micro-world on the left --
65
238000
4000
uroboros, na lewo widać mikroświat...
04:27
the world of the quantum -- and on the right
66
243000
3000
Świat kwantów... A na prawo
04:30
the large-scale universe of planets, stars and galaxies.
67
246000
5000
wielkoskalowy wszechświat planet, gwiazd i galaktyk.
04:35
We know our universes are united though --
68
251000
2000
Jednak wiemy, że nasze wszechświaty są jednolite,
04:37
links between left and right.
69
253000
2000
co łączy prawą i lewą stronę.
04:39
The everyday world is determined by atoms,
70
255000
2000
Świat jest zdeterminowany przez atomy,
04:41
how they stick together to make molecules.
71
257000
2000
to w jaki sposób ze sobą oddziałują tworząc molekuły.
04:43
Stars are fueled by how the nuclei in those atoms react together.
72
259000
6000
Gwiazdy są napędzane przez oddziaływania pomiędzy jądrami tych atomów.
04:49
And, as we've learned in the last few years, galaxies are held together
73
265000
3000
Jak odkryliśmy kilka lat temu, galaktyki są utrzymywane razem
04:52
by the gravitational pull of so-called dark matter:
74
268000
3000
dzięki oddziaływaniu grawitacyjnemu ciemnej materii:
04:55
particles in huge swarms, far smaller even than atomic nuclei.
75
271000
5000
ogromnych skupiskach cząstek, dużo mniejszych niż jądra atomowe.
05:01
But we'd like to know the synthesis symbolized at the very top.
76
277000
6000
Chcialibysmy poznać syntezę symbolizowaną u góry.
05:07
The micro-world of the quantum is understood.
77
283000
3000
Mikroświat kwantów jest zrozumiały.
05:10
On the right hand side, gravity holds sway. Einstein explained that.
78
286000
4000
Po prawej króluje grawitacja. Einstein to wyjaśnił.
05:15
But the unfinished business for 21st-century science
79
291000
3000
Dla nauki XXI wieku nierozwiązaną zagadką
05:18
is to link together cosmos and micro-world
80
294000
2000
jest połączenie kosmosu i mikroświata
05:20
with a unified theory -- symbolized, as it were, gastronomically
81
296000
4000
w zunifikowanej teorii - symbolizowaną gastronomicznie
05:24
at the top of that picture. (Laughter)
82
300000
2000
u góry tego obrazka. (Śmiech)
05:26
And until we have that synthesis,
83
302000
2000
Do czasu znalezienia tej teorii,
05:28
we won't be able to understand the very beginning of our universe
84
304000
3000
nie będziemy w stanie zrozumieć początków Wszechświata
05:31
because when our universe was itself the size of an atom,
85
307000
3000
bo gdy był on wielkości pojedyńczego atomu,
05:34
quantum effects could shake everything.
86
310000
2000
wszystkim rządziła mechanika kwantowa.
05:37
And so we need a theory that unifies the very large and the very small,
87
313000
4000
Potrzebujemy teorii unifikującej bardzo duże z bardzo małym,
05:41
which we don't yet have.
88
317000
2000
której jeszcze nie mamy.
05:44
One idea, incidentally --
89
320000
2000
Przypadkowo, jednym pomysłem ...
05:46
and I had this hazard sign to say I'm going to speculate from now on --
90
322000
4000
Podejmę ryzyko przyznania się, że od teraz będę spekulować...
05:51
is that our Big Bang was not the only one.
91
327000
2000
Było to, że nasz Wielki Wybuch nie był jedynym.
05:53
One idea is that our three-dimensional universe
92
329000
4000
Nasz trójwymiarowy wszechświat
05:57
may be embedded in a high-dimensional space,
93
333000
2000
może być zakotwiczony w wielowymiarowej przestrzeni.
05:59
just as you can imagine on these sheets of paper.
94
335000
3000
Można sobie wyobrazić kartki papieru,
06:02
You can imagine ants on one of them
95
338000
2000
a na jednej z nich mrówki,
06:04
thinking it's a two-dimensional universe,
96
340000
2000
sądzące, że są w dwuwymiarowym świecie,
06:06
not being aware of another population of ants on the other.
97
342000
2000
nieświadome istnienia innej grupy mrówek na innej kartce.
06:08
So there could be another universe just a millimeter away from ours,
98
344000
4000
Inny wszechświat mógłby istnieć tylko o milimetr od nas,
06:12
but we're not aware of it because that millimeter
99
348000
3000
ale nie jesteśmy tego świadomi, bo ten milimetr
06:15
is measured in some fourth spatial dimension,
100
351000
2000
jest mierzony w jakimś czwartym wymiarze przestrzeni,
06:17
and we're imprisoned in our three.
101
353000
2000
podczas gdy my jesteśmy zamknięci w trzech.
06:19
And so we believe that there may be a lot more to physical reality
102
355000
5000
Sądzimy, że do fizycznej rzeczywistości może należeć dużo więcej
06:24
than what we've normally called our universe --
103
360000
2000
niż to co zazwyczaj nazywamy naszym wszechświatem,
06:26
the aftermath of our Big Bang. And here's another picture.
104
362000
3000
następstwem Wielkiego Wybuchu. A oto i inne zdjęcie.
06:29
Bottom right depicts our universe,
105
365000
2000
W dolnym prawym rogu nasz wszechświat,
06:31
which on the horizon is not beyond that,
106
367000
2000
który nie jest dalej na horyzoncie,
06:33
but even that is just one bubble, as it were, in some vaster reality.
107
369000
5000
ale jest tylko bąblem, w szerszej rzeczywistości.
06:38
Many people suspect that just as we've gone from believing
108
374000
3000
Wielu ludzi sądzi, że tak jak z wiary
06:41
in one solar system to zillions of solar systems,
109
377000
4000
w jeden układ słoneczny, do milionów
06:45
one galaxy to many galaxies,
110
381000
2000
jednej galaktyki, do wielu
06:47
we have to go to many Big Bangs from one Big Bang,
111
383000
4000
powinniśmy przejść z jednego do wielu Wielkich Wybuchów.
06:51
perhaps these many Big Bangs displaying
112
387000
2000
Możliwe, że te Wielkie Wybuchy przejawiają niesamowitą różnorodność cech.
06:53
an immense variety of properties.
113
389000
2000
Możliwe, że te Wielkie Wybuchy przejawiają niesamowitą różnorodność cech.
06:55
Well, let's go back to this picture.
114
391000
2000
Ale wróćmy do tego obrazka.
06:57
There's one challenge symbolized at the top,
115
393000
2000
Istnieje jedno wyzwanie symbolizowane na górze,
07:00
but there's another challenge to science symbolized at the bottom.
116
396000
4000
ale jest też inne symbolizowane na dole.
07:04
You want to not only synthesize the very large and the very small,
117
400000
3000
Chcemy nie tylko zsyntetyzować bardzo duże z bardzo małym,
07:07
but we want to understand the very complex.
118
403000
2000
ale i zrozumieć bardzo skomplikowane.
07:10
And the most complex things are ourselves,
119
406000
2000
A najbardziej skomplikowani jesteśmy my,
07:12
midway between atoms and stars.
120
408000
2000
w połowie drogi między atomami i gwiazdami.
07:14
We depend on stars to make the atoms we're made of.
121
410000
2000
Polegamy na gwiazdach dostarczających nam budulców
07:16
We depend on chemistry to determine our complex structure.
122
412000
5000
oraz chemii określającej naszą skomplikowaną strukturę.
07:22
We clearly have to be large, compared to atoms,
123
418000
2000
W porównaniu z atomami musimy być więksi
07:25
to have layer upon layer of complex structure.
124
421000
2000
by składać się z wielu skomplikowanych warstw.
07:27
We clearly have to be small, compared to stars and planets --
125
423000
3000
W porównaniu z gwiazdami i planetami, musimy być mali,
07:30
otherwise we'd be crushed by gravity. And in fact, we are midway.
126
426000
4000
w innym razie grawitacja by nas zgniotła. Więc jesteśmy pośrodku.
07:34
It would take as many human bodies to make up the sun
127
430000
2000
Do stworzenia słońca potrzebaby tak wiele ludzi,
07:36
as there are atoms in each of us.
128
432000
2000
jak wiele jest atomów w ludzkim ciele.
07:38
The geometric mean of the mass of a proton
129
434000
2000
Średnia geometryczna masy protonu i masy słońca to 50 kg,
07:40
and the mass of the sun is 50 kilograms,
130
436000
3000
Średnia geometryczna masy protonu i masy słońca to 50 kg,
07:43
within a factor of two of the mass of each person here.
131
439000
3000
masa każdego z tu obecnych zawiera się w dwukrotności tego wyniku.
07:46
Well, most of you anyway.
132
442000
1000
Przynajmniej większości z was.
07:47
The science of complexity is probably the greatest challenge of all,
133
443000
5000
Zrozumienie złożoności jest prawdopodobnie najtrudniejszym wyzwaniem,
07:52
greater than that of the very small on the left
134
448000
2000
trudniejszym niż zrozumienie bardzo małych rzeczy po lewej,
07:54
and the very large on the right.
135
450000
2000
czy bardzo dużych, po prawej.
07:57
And it's this science,
136
453000
2000
Nauka nie odpowiada tylko za nasze zrozumienie biologicznego świata,
07:59
which is not only enlightening our understanding of the biological world,
137
455000
4000
Nauka nie odpowiada tylko za nasze zrozumienie biologicznego świata,
08:03
but also transforming our world faster than ever.
138
459000
3000
ale i za jego coraz szybszą transformację.
08:07
And more than that, it's engendering new kinds of change.
139
463000
3000
Co więcej, jest źródłem nowych rodzajów zmian.
08:11
And I now move on to the second part of my talk,
140
467000
4000
Przejdę teraz do drugiej części wykładu.
08:16
and the book "Our Final Century" was mentioned.
141
472000
4000
Książka "Nasze Ostatnie Stulecie" została już wspomniana.
08:20
If I was not a self-effacing Brit, I would mention the book myself,
142
476000
4000
Gdybym nie był skromnym Brytyjczykiem, wspomniałbym o niej sam
08:24
and I would add that it's available in paperback.
143
480000
3000
i dodałbym, że można ją tanio kupić w miękkiej okładce.
08:27
(Laughter)
144
483000
2000
(Śmiech)
08:30
And in America it was called "Our Final Hour"
145
486000
3000
W Stanach nazwano ją "Nasza Ostatnia Godzina"
08:33
because Americans like instant gratification.
146
489000
2000
bo Amerykanie lubią natychmiastową satysfakcję.
08:35
(Laughter)
147
491000
2000
(Śmiech)
08:37
But my theme is that in this century,
148
493000
3000
Tematem książki jest to, że w tym stuleciu,
08:40
not only has science changed the world faster than ever,
149
496000
3000
nauka nie tylko coraz szybciej przekształca świat,
08:43
but in new and different ways.
150
499000
2000
ale i na nowe sposoby.
08:46
Targeted drugs, genetic modification, artificial intelligence,
151
502000
4000
Leki miejscowe, modyfikacje genetyczne, sztuczna inteligencja,
08:50
perhaps even implants into our brains,
152
506000
2000
może nawet implanty do mózgu
08:52
may change human beings themselves. And human beings,
153
508000
3000
mogą zmienić samych ludzi.
08:55
their physique and character, has not changed for thousands of years.
154
511000
4000
A budowa i charakter ludzi, nie zmieniły się od tysięcy lat.
08:59
It may change this century.
155
515000
2000
Ale w tym wieku mogą.
09:01
It's new in our history.
156
517000
2000
To nowość w naszej historii.
09:03
And the human impact on the global environment -- greenhouse warming,
157
519000
3000
Wpływ ludzi na środowisko... Efekt cieplarniany
09:06
mass extinctions and so forth -- is unprecedented, too.
158
522000
3000
masowe wymieranie gatunków itp... To też bezprecedensowe.
09:10
And so, this makes this coming century a challenge.
159
526000
3000
To sprawia, że nadchodzący wiek będzie wyzwaniem.
09:15
Bio- and cybertechnologies are environmentally benign
160
531000
3000
Bio- i cybertechnologie są korzystne dla środowiska
09:18
in that they offer marvelous prospects,
161
534000
2000
bo oferują niesamowite perspektywy,
09:20
while, nonetheless, reducing pressure on energy and resources.
162
536000
3000
zmniejszając nacisk na pozyskiwanie energii i zasobów.
09:24
But they will have a dark side.
163
540000
2000
Ale jest też ciemna strona.
09:27
In our interconnected world, novel technology could empower
164
543000
4000
W naszym globalnym świecie nowe technolgie
09:31
just one fanatic,
165
547000
2000
mogą pozwolić jednemu fanatykowi,
09:33
or some weirdo with a mindset of those who now design computer viruses,
166
549000
4000
albo dziwakowi z mentalnością twórców wirusów komputerowych,
09:37
to trigger some kind on disaster.
167
553000
2000
na wywołanie katastrofy.
09:39
Indeed, catastrophe could arise simply from technical misadventure --
168
555000
4000
Katastrofa mogłaby być zwyczajnie skutkiem nieszczęsliwego wypadku...
09:43
error rather than terror.
169
559000
2000
Pomyłki a nie terroru.
09:45
And even a tiny probability of catastrophe is unacceptable
170
561000
5000
Nawet nikłe prawdopodobieństwo wywołania katastrofy jest niedopuszczalne,
09:50
when the downside could be of global consequence.
171
566000
3000
kiedy w grę wchodzą globalne konsekwencje.
09:55
In fact, some years ago, Bill Joy wrote an article
172
571000
4000
Kilka lat temu, Bill Joy napisał artykuł
09:59
expressing tremendous concern about robots taking us over, etc.
173
575000
4000
traktujący o niebezpieczeństwie buntu robotów, itp.
10:03
I don't go along with all that,
174
579000
1000
Nie wierzę w takie rzeczy,
10:04
but it's interesting that he had a simple solution.
175
580000
2000
ale interesujące jest to, że zaproponował proste rozwiązanie.
10:06
It was what he called "fine-grained relinquishment."
176
582000
3000
Nazwał je drobnoziarnistą rezygnacją.
10:09
He wanted to give up the dangerous kind of science
177
585000
3000
Chciał zrezygnować z niebezpiecznej nauki
10:12
and keep the good bits. Now, that's absurdly naive for two reasons.
178
588000
4000
i zatrzymać tylko dobre części. To absurdalnie naiwne z dwóch powodów.
10:16
First, any scientific discovery has benign consequences
179
592000
4000
Po pierwsze, każde odkrycie naukowe ma zarówno pozytywne
10:20
as well as dangerous ones.
180
596000
2000
jak i negatywne konsekwencje.
10:22
And also, when a scientist makes a discovery,
181
598000
3000
A także, gdy naukowiec coś odkrywa
10:25
he or she normally has no clue what the applications are going to be.
182
601000
4000
zazwyczaj nie ma pojęcia w jaki sposób będzie to wykorzystane.
10:29
And so what this means is that we have to accept the risks
183
605000
5000
To znaczy, że musimy zaakceptować ryzyko,
10:34
if we are going to enjoy the benefits of science.
184
610000
4000
jeśli chcemy czerpać korzyści z nauki.
10:38
We have to accept that there will be hazards.
185
614000
2000
Musimy zaakceptować, że zagrożenia istnieją.
10:41
And I think we have to go back to what happened in the post-War era,
186
617000
6000
Musimy wrócić do tego co się stało w czasach powojennych,
10:47
post-World War II, when the nuclear scientists
187
623000
3000
po II Wojnie Światowej, kiedy fizycy jądrowi
10:50
who'd been involved in making the atomic bomb,
188
626000
2000
wcześniej zajmujący się tworzeniem bomb atomowych
10:52
in many cases were concerned that they should do all they could
189
628000
4000
robili co mogli by przestrzec świat przed zagrożeniami z nimi związanymi.
10:56
to alert the world to the dangers.
190
632000
2000
robili co mogli by przestrzec świat przed zagrożeniami z nimi związanymi.
10:58
And they were inspired not by the young Einstein,
191
634000
4000
Zainspirował ich nie młody Einstein,
11:02
who did the great work in relativity, but by the old Einstein,
192
638000
5000
zajmujący się teorią względności, ale stary Einstein,
11:07
the icon of poster and t-shirt,
193
643000
3000
ikona plakatów i koszulek,
11:10
who failed in his scientific efforts to unify the physical laws.
194
646000
4000
któremu nie powiodło się zunifikowanie praw fizyki.
11:14
He was premature. But he was a moral compass --
195
650000
3000
Spróbował zbyt wcześnie. Był za to wyznacznikiem moralnym...
11:17
an inspiration to scientists who were concerned with arms control.
196
653000
5000
Inspiracją dla naukowców zaangażowanych w kontrolę uzbrojenia.
11:22
And perhaps the greatest living person
197
658000
2000
Możliwe, że najważniejszą żyjącą osobą
11:24
is someone I'm privileged to know, Joe Rothblatt.
198
660000
3000
jest ktoś kogo mam zaszczyt znać, Joe Rothblatt.
11:27
Equally untidy office there, as you can see.
199
663000
3000
Można zauważyć tak samo nieuporządkowane biuro.
11:30
He's 96 years old, and he founded the Pugwash movement.
200
666000
4000
Ma teraz 96 lat i jest założycielem Pugwash, ruchu na rzecz pokoju.
11:34
He persuaded Einstein, as his last act,
201
670000
2000
Przekonał Einsteina, by w swej ostatniej godzinie,
11:36
to sign the famous memorandum of Bertrand Russell.
202
672000
3000
podpisał sławne memorandum Bertranda Russella.
11:39
And he sets an example of the concerned scientist.
203
675000
4000
Jest on chwalebnym przykładem aktywnego naukowca.
11:44
And I think to harness science optimally,
204
680000
3000
By optymalnie korzystać z nauki,
11:47
to choose which doors to open and which to leave closed,
205
683000
3000
wybrać które drzwi otworzyć a których nie,
11:50
we need latter-day counterparts of people like Joseph Rothblatt.
206
686000
5000
potrzebni nam są ludzie tacy jak Joseph Rothblatt.
11:55
We need not just campaigning physicists,
207
691000
2000
Nie potrzebujemy tylko aktywnych fizyków,
11:57
but we need biologists, computer experts
208
693000
2000
ale i biologów, inżynierów komputerowych i ekologów.
11:59
and environmentalists as well.
209
695000
2000
ale i biologów, inżynierów komputerowych i ekologów.
12:02
And I think academics and independent entrepreneurs
210
698000
3000
Pracownicy akademiccy i niezależni przedsiębiorcy
12:05
have a special obligation because they have more freedom
211
701000
2000
mają szczególny obowiązek z racji tego, że korzystają z wolności
12:07
than those in government service,
212
703000
2000
niedostępnej tym pracującym dla rządu
12:09
or company employees subject to commercial pressure.
213
705000
3000
albo pracownikom podlegającym komercyjnej presji.
12:12
I wrote my book, "Our Final Century," as a scientist,
214
708000
5000
Książkę "Nasze Ostatnie Stulecie" napisałem jako naukowiec,
12:17
just a general scientist. But there's one respect, I think,
215
713000
3000
tak ogólnie jako naukowiec. Ale był jeden aspekt,
12:20
in which being a cosmologist offered a special perspective,
216
716000
4000
przy którym bycie kosmologiem oferowało unikalną perspektywę,
12:24
and that's that it offers an awareness of the immense future.
217
720000
4000
mianowicie świadomość istnienia niesamowitej przyszłości.
12:28
The stupendous time spans of the evolutionary past
218
724000
3000
Niewiarygodne zakresy czasu ewolucyjnej przeszłości
12:31
are now part of common culture --
219
727000
3000
są teraz częścią wspólnej kultury...
12:34
outside the American Bible Belt, anyway --
220
730000
3000
Może nie dla Amerykańskich Fundamentalistów, ale...
12:37
(Laughter)
221
733000
1000
(Śmiech)
12:38
but most people, even those who are familiar with evolution,
222
734000
4000
większość ludzi, nawet tych zaznajomionych z ewolucją,
12:42
aren't mindful that even more time lies ahead.
223
738000
3000
nie zdaje sobie sprawy jak wiele czasu jeszcze przed nami.
12:46
The sun has been shining for four and a half billion years,
224
742000
3000
Słońce świeci od 4,5 miliarda lat,
12:49
but it'll be another six billion years before its fuel runs out.
225
745000
4000
ale jego paliwo wyczerpie się dopiero za 6 miliardów lat.
12:53
On that schematic picture, a sort of time-lapse picture, we're halfway.
226
749000
5000
Na tym ponadczasowym schemacie, jesteśmy w połowie drogi.
12:59
And it'll be another six billion before that happens,
227
755000
5000
Dopiero za 6 miliardów lat,
13:04
and any remaining life on Earth is vaporized.
228
760000
4000
wszelkie życie na Ziemi wyparuje.
13:09
There's an unthinking tendency to imagine that humans will be there,
229
765000
3000
Wyobrażamy sobie, że ludzie nadal tu będą by doświadczyć śmierci Słońca,
13:12
experiencing the sun's demise,
230
768000
2000
Wyobrażamy sobie, że ludzie nadal tu będą by doświadczyć śmierci Słońca,
13:14
but any life and intelligence that exists then
231
770000
3000
ale istniejące wtedy życie i istoty inteligentne
13:17
will be as different from us as we are from bacteria.
232
773000
4000
będą tak inne od nas, jak my jesteśmy od bakterii.
13:21
The unfolding of intelligence and complexity
233
777000
2000
Rozwój inteligencji i złożoności
13:23
still has immensely far to go, here on Earth and probably far beyond.
234
779000
5000
ma długą drogę do przebycia, zarówno na Ziemi jak i poza nią.
13:29
So we are still at the beginning of the emergence of complexity
235
785000
3000
Złożoność dopiero zaczęła się pojawiać
13:32
in our Earth and beyond.
236
788000
2000
na Ziemi i poza nią.
13:35
If you represent the Earth's lifetime by a single year,
237
791000
4000
Gdyby przedstawić życie Ziemi jako pojedyńczy rok,
13:39
say from January when it was made to December,
238
795000
3000
Od stycznia kiedy się ukształtowała do grudnia,
13:42
the 21st-century would be a quarter of a second in June --
239
798000
5000
XXI wiek trwałby jedną czwartą sekundy w lipcu...
13:48
a tiny fraction of the year.
240
804000
2000
Malutką część roku.
13:51
But even in this concertinaed cosmic perspective,
241
807000
4000
Ale nawet w tej złożonej w harmonijkę kosmicznej perspektywie,
13:55
our century is very, very special,
242
811000
2000
nasze stulecie jest nadal bardzo szczególne.
13:58
the first when humans can change themselves and their home planet.
243
814000
4000
Jest pierwszym, w którym ludzie mogą zmieniać siebie i swoją planetę.
14:03
As I should have shown this earlier,
244
819000
3000
Jak już wcześniej mówiłem, to nie ludzie będą świadkami schyłku Słońca,
14:06
it will not be humans who witness the end point of the sun;
245
822000
3000
Jak już wcześniej mówiłem, to nie ludzie będą świadkami schyłku Słońca,
14:09
it will be creatures as different from us as we are from bacteria.
246
825000
3000
to będą istoty tak dalekie od nas jak my jesteśmy inni od bakterii.
14:14
When Einstein died in 1955,
247
830000
3000
Gdy Einstein umarł w 1955 roku,
14:17
one striking tribute to his global status was this cartoon
248
833000
3000
niezwykłym hołdem dla jego światowego statusu był obrazek
14:20
by Herblock in the Washington Post.
249
836000
2000
autorstwa Herblocka, który ukazał się w Washington Post.
14:22
The plaque reads, "Albert Einstein lived here."
250
838000
3000
Na tablicy jest napisane, "Albert Einstein tu mieszkał."
14:26
And I'd like to end with a vignette, as it were, inspired by this image.
251
842000
4000
Chciałbym zakończyć winietą zainspirowaną tym obrazkiem.
14:30
We've been familiar for 40 years with this image:
252
846000
6000
Obraz ten jest nam znajomy już od 40 lat:
14:36
the fragile beauty of land, ocean and clouds,
253
852000
3000
delikatne piękno lądów, oceanów i chmur,
14:39
contrasted with the sterile moonscape
254
855000
2000
kontrastujące ze sterylną powierzchnią księżyca,
14:41
on which the astronauts left their footprints.
255
857000
3000
na której swe ślady pozostawili astronauci.
14:45
But let's suppose some aliens had been watching our pale blue dot
256
861000
4000
Załóżmy, że kosmici przyglądali się naszej bladoniebieskiej kropce
14:49
in the cosmos from afar, not just for 40 years,
257
865000
4000
z dalekich zakątków kosmosu, nie tylko przez ostatnie 40 lat,
14:53
but for the entire 4.5 billion-year history of our Earth.
258
869000
4000
ale przez cały 4,5 miliardowy okres historii Ziemi.
14:58
What would they have seen?
259
874000
2000
Co by zobaczyli?
15:00
Over nearly all that immense time,
260
876000
2000
Przez większość tego niewyobrażalnego okresu,
15:02
Earth's appearance would have changed very gradually.
261
878000
3000
wygląd Ziemi zmieniał się bardzo powoli.
15:05
The only abrupt worldwide change
262
881000
2000
Nagłymi zmianami na skalę światowoą mogły być tylko
15:07
would have been major asteroid impacts or volcanic super-eruptions.
263
883000
6000
uderzenia asteroid i wielkie erupcje wulkaniczne.
15:13
Apart from those brief traumas, nothing happens suddenly.
264
889000
4000
Prócz tych krótkotrwałych kataklizmów nic nie dzieje się nagle.
15:17
The continental landmasses drifted around.
265
893000
3000
Miał miejsce dryf kontynentalny.
15:20
Ice cover waxed and waned.
266
896000
2000
Pokrywa lodowa zwiększała się i zmniejszała.
15:22
Successions of new species emerged, evolved and became extinct.
267
898000
3000
Nowe gatunki pojawiały się, ewoluowały i wymierały.
15:26
But in just a tiny sliver of the Earth's history,
268
902000
4000
Ale w ciągu ułamka historii Ziemi,
15:30
the last one-millionth part, a few thousand years,
269
906000
3000
ostatniej jednomilionowej części, kilku tysięcy lat,
15:34
the patterns of vegetation altered much faster than before.
270
910000
3000
schematy rozmieszczenia roślinności zmieniały się najszybciej w historii.
15:37
This signaled the start of agriculture.
271
913000
3000
Był to początek rolnictwa.
15:40
Change has accelerated as human populations rose.
272
916000
4000
Zmiany przyspieszały wraz ze wzrostem liczebności populacji.
15:44
Then other things happened even more abruptly.
273
920000
2000
Następnie inne rzeczy stały się jeszcze szybciej.
15:46
Within just 50 years --
274
922000
2000
W ciągu zaledwie 50 lat...
15:48
that's one hundredth of one millionth of the Earth's age --
275
924000
4000
Co jest jedną setną jednej milionowej wieku Ziemi...
15:52
the amount of carbon dioxide in the atmosphere started to rise,
276
928000
4000
Ilość dwutlenku węgla w atmosferze zaczęła wzrastać,
15:56
and ominously fast.
277
932000
2000
i to niepokojąco szybko. Planeta stała się intensywnym emiterem fal radiowych...
15:58
The planet became an intense emitter of radio waves --
278
934000
2000
i to niepokojąco szybko. Planeta stała się intensywnym emiterem fal radiowych...
16:00
the total output from all TV and cell phones
279
936000
4000
Co zawdzięczamy wszystkim komórkowym, telewizyjnym
16:04
and radar transmissions. And something else happened.
280
940000
3000
i radarowym transmisjom. Stało się coś jeszcze.
16:07
Metallic objects -- albeit very small ones, a few tons at most --
281
943000
5000
Obiekty metaliczne, bardzo małe, co najwyżej kilkutonowe,
16:12
escaped into orbit around the Earth.
282
948000
3000
uciekały na orbitę okołoziemską.
16:15
Some journeyed to the moons and planets.
283
951000
2000
Niektóre podróżowały do księżyców i planet.
16:17
A race of advanced extraterrestrials
284
953000
2000
Rasa zaawansowanych istot pozaziemskich
16:19
watching our solar system from afar
285
955000
3000
z daleka obserwująca Układ Słoneczny
16:22
could confidently predict Earth's final doom in another six billion years.
286
958000
5000
mogła stwierdzić z dużą pewnością, że koniec Ziemi nastąpi za 6 miliardów lat.
16:27
But could they have predicted this unprecedented spike
287
963000
4000
Ale czy mogła też przewidzieć ten bezprecedensowy skok
16:31
less than halfway through the Earth's life?
288
967000
3000
który nastąpił przed połową życia Ziemi?
16:34
These human-induced alterations
289
970000
2000
Wywołane przez ludzi zmiany,
16:36
occupying overall less than a millionth of the elapsed lifetime
290
972000
4000
zajmujące w sumie mniej niż jedną milionową czasu,
16:40
and seemingly occurring with runaway speed?
291
976000
3000
które na pozór następują w olbrzymim tempie?
16:43
If they continued their vigil,
292
979000
2000
Jeśli nadal będą czuwać,
16:45
what might these hypothetical aliens witness
293
981000
2000
co takiego ci hipotetyczni kosmici mogą zobaczyć podczas następnych stu lat?
16:47
in the next hundred years?
294
983000
2000
co takiego ci hipotetyczni kosmici mogą zobaczyć podczas następnych stu lat?
16:50
Will some spasm foreclose Earth's future?
295
986000
3000
Czy jakiś spazm przypieczętuje przyszłość Ziemi?
16:53
Or will the biosphere stabilize?
296
989000
2000
Czy jej biosfera się ustabilizuje?
16:56
Or will some of the metallic objects launched from the Earth
297
992000
3000
Czy niektóre z metalicznych obiektów startujących z Ziemi
16:59
spawn new oases, a post-human life elsewhere?
298
995000
4000
założą nowe oazy, rozpoczną postludzkie życie gdzieś indziej?
17:03
The science done by the young Einstein will continue
299
999000
3000
Nauka rozpoczęta przez młodego Einsteina będzie trwać
17:06
as long as our civilization, but for civilization to survive,
300
1002000
5000
tak długo jak nasza cywilizacja. Ale żeby ona przetrwała,
17:11
we'll need the wisdom of the old Einstein --
301
1007000
2000
potrzebujemy mądrości starego Einsteina - humanitarnej, globalnej i wizjonerskiej.
17:13
humane, global and farseeing.
302
1009000
2000
potrzebujemy mądrości starego Einsteina - humanitarnej, globalnej i wizjonerskiej.
17:15
And whatever happens in this uniquely crucial century
303
1011000
5000
Cokolwiek się stanie podczas tego kluczowego stulecia
17:20
will resonate into the remote future and perhaps far beyond the Earth,
304
1016000
6000
będzie miało konsekwencje w przyszłości, może i poza Ziemią,
17:26
far beyond the Earth as depicted here.
305
1022000
2000
poza Ziemią taką jaką widać tutaj.
17:28
Thank you very much.
306
1024000
2000
Bardzo Wam dziękuję.
17:30
(Applause)
307
1026000
3000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Martin Rees - AstrophysicistLord Martin Rees, one of the world's most eminent astronomers, is an emeritus professor of cosmology and astrophysics at the University of Cambridge and the UK's Astronomer Royal. He is one of our key thinkers on the future of humanity in the cosmos.
Why you should listen
Lord Martin Rees has issued a clarion call for humanity. His 2004 book, ominously titled Our Final Hour, catalogues the threats facing the human race in a 21st century dominated by unprecedented and accelerating scientific change. He calls on scientists and nonscientists alike to take steps that will ensure our survival as a species.
One of the world's leading astronomers, Rees is an emeritus professor of cosmology and astrophysics at Cambridge, and UK Astronomer Royal. Author of more than 500 research papers on cosmological topics ranging from black holes to quantum physics to the Big Bang, Rees has received countless awards for his scientific contributions. But equally significant has been his devotion to explaining the complexities of science for a general audience, in books like Before the Beginning and Our Cosmic Habitat.
Martin Rees | Speaker | TED.com