TED2009
Bill Gates: Mosquitos, malaria and education
Bill Gates pa limite.
Filmed:
Readability: 3.3
4,796,732 views
Bill Gates shpreson të zgjidhë disa prej problemeve më të mëdhaja botërore duke përdorur një lloj të ri filantropie. Në një 18 minutësh plot pasion dhe humor, ai kërkon të marrim në konsideratë dy pyetje madhore dhe na tregon se si mund t'i japim përgjigje atyre.
Bill Gates - Philanthropist
A passionate techie and a shrewd businessman, Bill Gates changed the world while leading Microsoft to dizzying success. Now he's doing it again with his own style of philanthropy and passion for innovation. Full bio
A passionate techie and a shrewd businessman, Bill Gates changed the world while leading Microsoft to dizzying success. Now he's doing it again with his own style of philanthropy and passion for innovation. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I wrote a letter last week talking about the work of the foundation,
0
3000
3000
Javën e kaluar shkrova një letër ku flisja për punën e fondacionit,
00:18
sharing some of the problems.
1
6000
3000
duke ndarë edhe disa prej problemeve.
00:21
And Warren Buffet had recommended I do that --
2
9000
3000
Warren Buffet m'a rekomandoi këtë--
00:24
being honest about what was going well, what wasn't,
3
12000
3000
të isha i ndershëm me ç'po shkon mirë apo keq,
00:27
and making it kind of an annual thing.
4
15000
3000
dhe t'a ktheja këtë në diçka të përvitshme.
00:30
A goal I had there was to draw more people in to work on those problems,
5
18000
3000
Një prej synimeve të kësaj, ishte të tërhiqja më shumë njerëz të punojnë me këto probleme,
00:33
because I think there are some very important problems
6
21000
3000
sepse unë mendoj se janë disa probleme të rëndësishme
00:36
that don't get worked on naturally.
7
24000
3000
me të cilat nuk punohet në mënyrë të natyrshme.
00:39
That is, the market does not drive the scientists,
8
27000
5000
Dua të them, tregu nuk i tërheq shkencëtarët,
00:44
the communicators, the thinkers, the governments
9
32000
3000
komunikuesit, mendimtarët dhe qeveritë
00:47
to do the right things.
10
35000
3000
të bëjnë gjënë e duhur.
00:50
And only by paying attention to these things
11
38000
3000
Dhe vetëm duke i vënë re këtyre gjërave
00:53
and having brilliant people who care and draw other people in
12
41000
4000
dhe duke patur njerëz brlantë dhe të interesuar që mund të tërheqin të tjerë
00:57
can we make as much progress as we need to.
13
45000
2000
ne mund të bëjmë progre aq sa nevojitet.
00:59
So this morning I'm going to share two of these problems
14
47000
3000
Kështu, këtë mëngjes do ndaj me ju dy prej këtyre problemeve
01:02
and talk about where they stand.
15
50000
3000
dhe t'ju tregoj se ku qëndrojnë.
01:05
But before I dive into those I want to admit that I am an optimist.
16
53000
3000
Por përpara se ti futem këtyre dua të pranoj se unë jam një optimist.
01:09
Any tough problem, I think it can be solved.
17
57000
4000
Çdo problem i vështirë, mendoj e ka një zgjidhje.
01:13
And part of the reason I feel that way is looking at the past.
18
61000
3000
Arsyeja pse mendoj kështu, gjendet duke parë në të shkuarën.
01:16
Over the past century, average lifespan has more than doubled.
19
64000
5000
Shekullin e kaluar, jetëgjatësia mesatare është thuasje dyfishuar.
01:21
Another statistic, perhaps my favorite,
20
69000
3000
Një tjetër statistikë, ndoshta e preferuara ime,
01:24
is to look at childhood deaths.
21
72000
3000
është të shohim vdekjet tek fëmijët.
01:27
As recently as 1960, 110 million children were born,
22
75000
6000
Deri aq vonë sa vitet 1960, lindnin 110 milionë fëmijë,
01:33
and 20 million of those died before the age of five.
23
81000
4000
dhe 20 milionë prej tyre vdisnin përpara se të bëheshin 5 vjeç.
01:37
Five years ago, 135 million children were born -- so, more --
24
85000
4000
Para pesë vitesh, lindën 135 milionë fëmijë -- pra më shumë --
01:41
and less than 10 million of them died before the age of five.
25
89000
5000
dhe më pak se 10 milionë prej tyre vdiqën përpara se të bëheshin 5 vjeç.
01:47
So that's a factor of two reduction of the childhood death rate.
26
95000
5000
Ky është një faktor tregues i reduktimit të vdekjeve të fëmijëve.
01:52
It's a phenomenal thing.
27
100000
2000
Është diçka fenomenale.
01:54
Each one of those lives matters a lot.
28
102000
3000
Secila prej këtyre jetëve është e rëndësishme.
01:57
And the key reason we were able to it was not only rising incomes
29
105000
5000
Dhe arsyeja kyç që na mundësoi këtë nuk ishte thjesht rritja e të ardhurave
02:02
but also a few key breakthroughs:
30
110000
3000
por një sërë arritjesh të tjera gjithashtu:
02:05
vaccines that were used more widely.
31
113000
3000
Vaksinat që u përdorën më masivisht.
02:08
For example, measles was four million of the deaths
32
116000
3000
Për shembull, fruthi shkaktonte katër milionë prej vdekjeve
02:11
back as recently as 1990
33
119000
2000
deri në vitin e afërt 1990,
02:13
and now is under 400,000.
34
121000
3000
ndërsa tani ky numër është 400 mijë.
02:16
So we really can make changes.
35
124000
2000
Koj tregon se ne vërtet mund të bëjmë ndryshime.
02:18
The next breakthrough is to cut that 10 million in half again.
36
126000
3000
Arritja tjetër do të ishte përgjysmimi i 10 milionëve përsëri.
02:22
And I think that's doable in well under 20 years.
37
130000
4000
Dhe unë mendoj se kjo është e mundshme në më pak se 20 vite.
02:26
Why? Well there's only a few diseases
38
134000
4000
Pse? Epo janë vetëm pak sëmundje
02:30
that account for the vast majority of those deaths:
39
138000
3000
ato që shkaktojnë sasinë më të madhe të këtyre vdekjeve:
02:33
diarrhea, pneumonia and malaria.
40
141000
5000
diarrea, pneumonia dhe malaria.
02:39
So that brings us to the first problem that I'll raise this morning,
41
147000
5000
Kështu, vijmë në problemin e parë që dua të ngre këtë mëngjes,
02:44
which is how do we stop a deadly disease that's spread by mosquitos?
42
152000
7000
i cili është se si e ndalojmë një sëmundje vdekjeprurëse që përhapet prej mushkonjave?
02:51
Well, what's the history of this disease?
43
159000
2000
Epo, cila është historia e kësaj sëmundjeje?
02:53
It's been a severe disease for thousands of years.
44
161000
3000
Ajo ka qenë një sëmundje e rëndë për mijëra vite.
02:56
In fact, if we look at the genetic code,
45
164000
3000
Në fakt, nëse shohim kodin gjenetik,
02:59
it's the only disease we can see
46
167000
3000
është e vetmja sëmundje që dallojmë,
03:02
that people who lived in Africa
47
170000
2000
për të cilën njerëzit që kanë jetuar në Afrikë
03:04
actually evolved several things to avoid malarial deaths.
48
172000
3000
kanë evoluar në disa drejtime për të shmangur vdekjet prej malaries.
03:08
Deaths actually peaked at a bit over five million in the 1930s.
49
176000
6000
Vdekjet aktualisht arritën pak më shumë se 5 milionë në vitet '30.
03:14
So it was absolutely gigantic.
50
182000
3000
Kjo ishte vërtetë gjigante.
03:17
And the disease was all over the world.
51
185000
3000
Dhe sëmundja ishte kudo nëpër botë.
03:20
A terrible disease. It was in the United States. It was in Europe.
52
188000
3000
Një sëmundje e tmerrshme. Ishte në Shtetet e Bashkuara. Ishte në Evropë.
03:23
People didn't know what caused it until the early 1900s,
53
191000
3000
Njerëzit se dinin ç'e shkaktonte këtë deri në fillim të viteve 1900,
03:26
when a British military man figured out that it was mosquitos.
54
194000
6000
kur një ushtarak britanik morri me mend se ishin mushkonjat.
03:32
So it was everywhere.
55
200000
2000
Kështu ajo ishte gjithandej.
03:34
And two tools helped bring the death rate down.
56
202000
4000
Dy vegla na ndihmuan të ulim numrin e vdekjeve.
03:38
One was killing the mosquitos with DDT.
57
206000
3000
Njëra ishte vrasja e mushkonjave me DDT.
03:41
The other was treating the patients with quinine, or quinine derivatives.
58
209000
5000
Tjetra ishte trajtimi i pacientëve me kininë apo derivate të saj.
03:46
And so that's why the death rate did come down.
59
214000
4000
Dhe kjo është arsyeja që numri i vdekjeve është zvogëluar.
03:50
Now, ironically, what happened was
60
218000
3000
Tani, për ironi, ajo që ka ndodhur është se
03:53
it was eliminated from all the temperate zones,
61
221000
3000
ajo u eleminua nga gjithë zonat e buta,
03:56
which is where the rich countries are.
62
224000
1000
që janë ato zona ku janë vendet e pasura.
03:57
So we can see: 1900, it's everywhere.
63
225000
2000
Kështu ne mund të shohim: në 1900, është gjithandej.
03:59
1945, it's still most places.
64
227000
3000
Në 1945, është thuajse në shumicën e vendeve.
04:03
1970, the U.S. and most of Europe have gotten rid of it.
65
231000
3000
Në 1970, SHBA dhe shumica e Evropës e kanë hequr qafe.
04:06
1990, you've gotten most of the northern areas.
66
234000
3000
Në 1990, keni shumicën e vendeve veriore.
04:09
And more recently you can see it's just around the equator.
67
237000
4000
Dhe më së fundi ju mund të shihni që është vetëm rreth ekuatorit.
04:15
And so this leads to the paradox that
68
243000
4000
Dhe kjo na sjell në paradoksin që
04:19
because the disease is only in the poorer countries,
69
247000
2000
duke qenë se sëmundja gjendet vetëm në vendet e varfra,
04:21
it doesn't get much investment.
70
249000
3000
ajo nuk thith shumë investime.
04:25
For example, there's more money put into baldness drugs
71
253000
4000
Për shembull, investohen më shumë para për ilaçe kundër rënies së flokut
04:29
than are put into malaria.
72
257000
2000
sesa për malarien.
04:32
Now, baldness, it's a terrible thing.
73
260000
3000
Tani, rënia e flokëve është diçka e tmerrshme.
04:35
(Laughter)
74
263000
3000
(Të qeshura)
04:38
And rich men are afflicted.
75
266000
3000
Dhe njerëzit e pasur janë të vrerosur.
04:41
And so that's why that priority has been set.
76
269000
5000
Prandaj kanë vënë këtë prioritet.
04:47
But, malaria --
77
275000
2000
Por, malaria --
04:49
even the million deaths a year caused by malaria
78
277000
2000
edhe pse miliona vdekje në vit shkaktohen prej saj,
04:51
greatly understate its impact.
79
279000
2000
impakti i saj nuk kuptohet sa duhet.
04:53
Over 200 million people at any one time are suffering from it.
80
281000
3000
Më shumë se 200 milionë njerëz në ç'do kohë vuajnë prej saj.
04:56
It means that you can't get the economies in these areas going
81
284000
5000
Kjo do të thotë se nuk mund t'a çoni ekonominë në këto hapësira
05:01
because it just holds things back so much.
82
289000
3000
sepse ka shumë pengesa për këtë.
05:04
Now, malaria is of course transmitted by mosquitos.
83
292000
4000
Tani, malaria sigurisht që transmetohet prej mushkonjave.
05:08
I brought some here, just so you could experience this.
84
296000
5000
Unë solla disa këtu, në mënyrë që të keni mundësinë ta provoni këtë.
05:13
We'll let those roam around the auditorium a little bit.
85
301000
4000
Po i lëmë të vërdallisen nëpër sallë për pak.
05:17
(Laughter)
86
305000
3000
(Të qeshura)
05:20
There's no reason only poor people should have the experience.
87
308000
3000
Nuk ka ndonjë arsye që vetëm njerëzit e varfër t'a kenë këtë eksperiencë.
05:23
(Laughter) (Applause)
88
311000
7000
(Të qeshura) (Duartokitje)
05:30
Those mosquitos are not infected.
89
318000
3000
Ato mushkonja nuk janë të infektuara.
05:35
So we've come up with a few new things. We've got bed nets.
90
323000
4000
Kështu ne sollëm disa gjëra të reja. Sollëm rrjetat e shtratit.
05:39
And bed nets are a great tool.
91
327000
3000
Dhe rrjetat e shtratit janë një mjet i shkëlqyer.
05:42
What it means is the mother and child stay under the bed net at night,
92
330000
3000
Kjo do të thotë se nëna me fëmijën mund të rrinë nën të në shtrat gjatë natës,
05:45
so the mosquitos that bite late at night can't get at them.
93
333000
5000
në mënyra që mushkonjat që pickojnë gjatë natës të mos kenë mundësi për këtë.
05:50
And when you use indoor spraying with DDT
94
338000
5000
Dhe kur përdorni spërkatjen e brendshme me DDT
05:55
and those nets
95
343000
1000
dhe këto rrjeta
05:56
you can cut deaths by over 50 percent.
96
344000
3000
ju mund të përgjysmoni numrin e vdekjeve.
05:59
And that's happened now in a number of countries.
97
347000
3000
Dhe është pikërisht kjo ajo që ka ndodhur në shumë vende.
06:02
It's great to see.
98
350000
2000
Është bukur t'a shohësh.
06:04
But we have to be careful because malaria --
99
352000
3000
Por ne duhet të jemi të kujdesshëm sepse malaria --
06:07
the parasite evolves and the mosquito evolves.
100
355000
5000
paraziti evolvon dhe mushkonja evolvon.
06:12
So every tool that we've ever had in the past has eventually become ineffective.
101
360000
4000
Kështu ç'do mjet që kemi patur në të shkuarën vjen një kohë bëhet i pavlefshëm.
06:16
And so you end up with two choices.
102
364000
3000
Dhe ju përballeni me dy zgjedhje.
06:19
If you go into a country with the right tools and the right way,
103
367000
4000
Nëse shkoni në një vend me mjetet e duhura dhe mënyrën e duhur,
06:23
you do it vigorously,
104
371000
3000
e bëni këtë të vendosur,
06:26
you can actually get a local eradication.
105
374000
3000
ju mund t'a çrrënjosni lokalisht.
06:29
And that's where we saw the malaria map shrinking.
106
377000
2000
Dhe kjo është pjesa ku pamë ngushtimin e hartës së malaries.
06:31
Or, if you go in kind of half-heartedly,
107
379000
3000
Ose, nëse shkoni me gjysëm zemre
06:34
for a period of time you'll reduce the disease burden,
108
382000
3000
për një periudhë kohe ju do t'a zvogëloni barrën e sëmundjes,
06:37
but eventually those tools will become ineffective,
109
385000
4000
por në fund ato mjete do të kthehen në të pavlefshme,
06:41
and the death rate will soar back up again.
110
389000
3000
dhe numri i vdekjeve do të rritet përsëri.
06:44
And the world has gone through this where it paid attention and then didn't pay attention.
111
392000
5000
Dhe bota e ka përshkuar këtë rrugë ku ka kushtuar vëmendje dhe më pas nuk e ka bërë.
06:49
Now we're on the upswing.
112
397000
2000
Tani jemi në ngritje.
06:51
Bed net funding is up.
113
399000
3000
Financimi i rrjetave të shtratit është rritur.
06:54
There's new drug discovery going on.
114
402000
3000
Zbulimi i një ilaçi të ri është në punë e sipër.
06:57
Our foundation has backed a vaccine that's going into phase three trial
115
405000
4000
Fondacioni ynë ka mbështetur një vaksinë që është duke kaluar në fazën tre të testimit
07:01
that starts in a couple months.
116
409000
1000
që fillon pas pak muajsh.
07:02
And that should save over two thirds of the lives if it's effective.
117
410000
3000
Dhe kjo do të shpëtojë më shumë se dy të tretat e jetëve nëse është efektive.
07:05
So we're going to have these new tools.
118
413000
3000
Kështu do të kemi në dorë këto mjete të reja.
07:08
But that alone doesn't give us the road map.
119
416000
3000
Por kjo e vetme, nuk na jep hartën e rrugës drejt zgjidhjes.
07:11
Because the road map to get rid of this disease
120
419000
3000
Sepse kjo rrugë për të zhdukur këtë sëmundje
07:14
involves many things.
121
422000
2000
përfshin shumë gjëra.
07:16
It involves communicators to keep the funding high,
122
424000
3000
Ajo përfshin komunikues që të mbajmë financimin lartë,
07:19
to keep the visibility high,
123
427000
2000
të mbajmë dukshmërinë lartë,
07:21
to tell the success stories.
124
429000
2000
të tregojmë histori suksesi.
07:23
It involves social scientists,
125
431000
2000
Ajo përfshin shkencëtarë shoqërorë,
07:25
so we know how to get not just 70 percent of the people to use the bed nets,
126
433000
3000
në mënyrë që të dimë se si njerëzit që përdorin rrjetat e shtratit të mos jenë 70 përqind,
07:28
but 90 percent.
127
436000
2000
por 90 përqind.
07:30
We need mathematicians to come in and simulate this,
128
438000
3000
Kemi nevojë për matematicienë që mund t'a paraqesin këtë,
07:33
to do Monte Carlo things to understand how these tools combine and work together.
129
441000
6000
të bëjnë gjëra alla-Monte Karlo për t'a kuptuar se si këto mjete kombinohen dhe punojnë së bashku.
07:39
Of course we need drug companies to give us their expertise.
130
447000
3000
Sigurisht nevojiten kompanitë farmaceutike që të na japin ekspertizën e tyre.
07:42
We need rich-world governments to be very generous in providing aid for these things.
131
450000
5000
Nevojitet që qeveritë e vendeve të pasura të jenë shumë bujare dhe të asistojnë në kësoj çështjesh.
07:47
And so as these elements come together,
132
455000
3000
Dhe ndërsa këta elementë bashkohen,
07:50
I'm quite optimistic
133
458000
3000
unë jam shumë optimist
07:53
that we will be able to eradicate malaria.
134
461000
3000
që ne do t'a çrrënjosim malarien.
07:57
Now let me turn to a second question,
135
465000
3000
Tani më lejoni të kaloj në një çështje të dytë,
08:00
a fairly different question, but I'd say equally important.
136
468000
3000
një çështje e ndryshme, por besoj njësoj e rëndësishme.
08:04
And this is: How do you make a teacher great?
137
472000
3000
Dhe kjo është: Si bëhet një mësues i shkëlqyer?
08:07
It seems like the kind of question that people would spend a lot of time on,
138
475000
5000
Duket si lloji i pyetjes me të cilën njerëzit do të shpenzonin shumë kohë me të,
08:12
and we'd understand very well.
139
480000
3000
dhe ne do t'a kishim kuptuar shumë mirë.
08:15
And the answer is, really, that we don't.
140
483000
3000
Në fakt përgjigja është, vërtet, ne nuk e bëjmë këtë.
08:19
Let's start with why this is important.
141
487000
3000
Le të fillojmë me pjesën pse kjo është e rëndësishme.
08:22
Well, all of us here, I'll bet, had some great teachers.
142
490000
4000
Epo, secili prej nesh këtu, do vija bast për këtë, ka patur disa mësues të shkëlqyer.
08:26
We all had a wonderful education.
143
494000
3000
Ne kemi patur një arsimim të mrekullueshëm.
08:29
That's part of the reason we're here today,
144
497000
3000
Kjo është pjesë e arsyes se pse jemi sot këtu,
08:32
part of the reason we're successful.
145
500000
2000
pjesë e arsyes se pse jemi të suksesshëm.
08:34
I can say that, even though I'm a college drop-out.
146
502000
3000
Unë mund të them, edhe pse e kam braktisur universitetin,
08:37
I had great teachers.
147
505000
3000
kam patur mësues të shkëlqyer.
08:40
In fact, in the United States, the teaching system has worked fairly well.
148
508000
5000
Në fakt, në Shtetet e Bashkuara, sistemi arsimor ka funksionuar përgjithësisht mirë.
08:45
There are fairly effective teachers in a narrow set of places.
149
513000
5000
Në disa vende ka mësues thuasje me efiçiencë të mirë.
08:50
So the top 20 percent of students have gotten a good education.
150
518000
3000
Kështu 20 përqindëshi i sipërm i studentëve ka një arsimim të mirë.
08:53
And those top 20 percent have been the best in the world,
151
521000
4000
Dhe ky 20 përqindësh ka qenë më i miri në botë,
08:57
if you measure them against the other top 20 percent.
152
525000
3000
nëse i krahasoni ata me 20 përqindëshin tjetër.
09:00
And they've gone on to create the revolutions in software and biotechnology
153
528000
5000
Kanë qenë këta ata që bënë revolucion në programim dhe bioteknologji
09:05
and keep the U.S. at the forefront.
154
533000
3000
dhe e mbajtën SHBA-në në krye.
09:09
Now, the strength for those top 20 percent
155
537000
3000
Tani, fuqia e këtij 20 përqindëshi
09:12
is starting to fade on a relative basis,
156
540000
3000
ka filluar të venitet relativisht
09:15
but even more concerning is the education that the balance of people are getting.
157
543000
6000
dhe akoma më shqetësuese se kjo, është arsimimi që marrin shumica e njerëzve.
09:21
Not only has that been weak. it's getting weaker.
158
549000
5000
Jo vetëm që ky ka qenë i dobët, por vazhdon të dobësohet më tej.
09:26
And if you look at the economy, it really is only providing opportunities now
159
554000
4000
Nëse i hidhni një sy ekonomisë, ajo vërtet që tashmë ofron mundësi vetëm
09:30
to people with a better education.
160
558000
3000
për njerëz me arsimim më të mirë.
09:33
And we have to change this.
161
561000
3000
Dhe ne duhet t'a ndryshojmë këtë.
09:36
We have to change it so that people have equal opportunity.
162
564000
3000
Ne duhet t'a ndryshojmë këtë, që njerëzit të kenë shance të barabarta.
09:39
We have to change it so that the country is strong
163
567000
3000
Ne duhet t'a ndryshojmë këtë, që vendi të jetë i fortë
09:42
and stays at the forefront
164
570000
2000
dhe të qëndrojë në krye
09:44
of things that are driven by advanced education,
165
572000
3000
të gjërave që drejtohen nga arsimimi i avancuar,
09:47
like science and mathematics.
166
575000
2000
si shkenca apo matematika.
09:49
When I first learned the statistics,
167
577000
3000
Kur mësova statistikat së pari,
09:52
I was pretty stunned at how bad things are.
168
580000
3000
ngela i shashtisur se sa keq ishin gjërat.
09:55
Over 30 percent of kids never finish high school.
169
583000
3000
Mbi 30 përqind e fëmijëve se mbaronin fare shkollën e mesme.
09:58
And that had been covered up for a long time
170
586000
3000
Dhe kjo ka qenë e mbuluar për një kohë të gjatë
10:01
because they always took the dropout rate as the number
171
589000
3000
sepse ata përherë merrnin numrin e atyre që e braktisnin
10:04
who started in senior year and compared it to the number who finished senior year.
172
592000
5000
që e kishin filluar vitin e fundit dhe e krahasonin atë me ata që e mbaronin vitin e fundit.
10:09
Because they weren't tracking where the kids were before that.
173
597000
2000
Sepse ata nuk mbanin të dhëna për fëmijë përpara kësaj.
10:11
But most of the dropouts had taken place before that.
174
599000
3000
Por shumica e braktisjeve kishte ndodhur përpara kësaj.
10:14
They had to raise the stated dropout rate
175
602000
3000
Ata u detyruan të rrisin numrin e braktisjeve
10:17
as soon as that tracking was done
176
605000
2000
sapo këto të dhëna u ndoqën
10:19
to over 30 percent.
177
607000
2000
me më shumë se 30 përqind.
10:21
For minority kids, it's over 50 percent.
178
609000
3000
Për fëmijët e minoriteteve ky numër është mbi 50 përqind.
10:25
And even if you graduate from high school,
179
613000
3000
Edhe nëse diplomoheni nga shkolla e mesme,
10:28
if you're low-income,
180
616000
3000
dhe jeni me të ardhura të ulta,
10:31
you have less than a 25 percent chance of ever completing a college degree.
181
619000
4000
ju keni më pak se 25 përqind shance t'a mbaroni kurdoqoftë shkollën e lartë.
10:35
If you're low-income in the United States,
182
623000
5000
Nëse jeni me të ardhura të ulta në Shtetet e Bashkuara,
10:40
you have a higher chance of going to jail
183
628000
4000
keni më shumë mundësi të përfundoni në burg
10:44
than you do of getting a four-year degree.
184
632000
2000
sesa të mbaroni një universitet.
10:46
And that doesn't seem entirely fair.
185
634000
3000
Dhe kjo s'duket tërësisht e drejtë.
10:49
So, how do you make education better?
186
637000
3000
Por, si mund të përmirësoni arsimin?
10:52
Now, our foundation, for the last nine years, has invested in this.
187
640000
4000
Tani, fondacioni ynë, nëntë vitet e fundit, ka investuar në këtë drejtim.
10:56
There's many people working on it.
188
644000
3000
Ka shumë njerëz që punojnë për këtë.
10:59
We've worked on small schools,
189
647000
3000
Kemi punuar me shkolla të vogla,
11:02
we've funded scholarships,
190
650000
2000
kemi financuar bursa studimi,
11:04
we've done things in libraries.
191
652000
2000
kemi bërë gjëra në librari.
11:06
A lot of these things had a good effect.
192
654000
2000
Shumë prej këtyre kanë patur efekt pozitiv.
11:08
But the more we looked at it, the more we realized that having great teachers
193
656000
3000
Por sa më shumë e shihnim, aq më shumë kuptuam se mësuesit e shkëlqyer
11:11
was the very key thing.
194
659000
3000
ishin çelësi i suksesit.
11:14
And we hooked up with some people studying
195
662000
3000
Bashkuam forcat me disa njerëz që studionin
11:17
how much variation is there between teachers,
196
665000
3000
se sa variacion ka midis mësuesve,
11:20
between, say, the top quartile -- the very best --
197
668000
3000
midis, të themi, çerekut më të mirë -- të mirët fare --
11:23
and the bottom quartile.
198
671000
2000
dhe çerekut të poshtëm.
11:25
How much variation is there within a school or between schools?
199
673000
3000
Sa variacion ka brenda së njëjtës shkollë apo midis shkollave të ndryshme?
11:28
And the answer is that these variations are absolutely unbelievable.
200
676000
4000
Dhe përgjigja për këto variacione është absolutisht e pabesueshme.
11:33
A top quartile teacher will increase the performance of their class --
201
681000
5000
Një mësues i mirë do të rrisë performancën e klasës së tij --
11:38
based on test scores --
202
686000
3000
bazuar në pikët e testeve --
11:41
by over 10 percent in a single year.
203
689000
2000
me më shumë se 10 përqind në vit.
11:43
What does that mean?
204
691000
1000
Ç'do të thotë kjo?
11:44
That means that if the entire U.S., for two years,
205
692000
3000
Kjo do të thotë se nëse gjithë SHBA-ja, për dy vite,
11:47
had top quartile teachers,
206
695000
3000
do të kishte gjithë mësuesit nga këta të mirët,
11:50
the entire difference between us and Asia would go away.
207
698000
4000
gjithë diferenca midis nesh dhe Azisë s'do të ishte më.
11:54
Within four years we would be blowing everyone in the world away.
208
702000
6000
Brenda katër vjetësh do të linim pas këdo në botë.
12:00
So, it's simple. All you need are those top quartile teachers.
209
708000
3000
Kështu, është e thjeshtë. Na duhen vetëm mësues prej çerekut të sipërm.
12:05
And so you'd say, "Wow, we should reward those people.
210
713000
4000
Ju mund të thoni, "Uau, duhet t'i shpërblejmë këta njerëz.
12:09
We should retain those people.
211
717000
3000
Duhet t'i ruajmë këta njerëz.
12:12
We should find out what they're doing and transfer that skill to other people."
212
720000
3000
Duhet të zbulojmë se ç'bëjnë këta dhe ti transferojmë aftësitë e tyre njerëzve të tjerë."
12:15
But I can tell you that absolutely is not happening today.
213
723000
5000
Por unë mund t'ju them se kjo nuk po ndodh sot.
12:20
What are the characteristics of this top quartile?
214
728000
3000
Cilat janë karakteristikat e çerekut të sipërm?
12:23
What do they look like?
215
731000
2000
Si duken ata?
12:25
You might think these must be very senior teachers.
216
733000
3000
Ju mund të mendoni se ata duhet të jenë mësues në moshë.
12:28
And the answer is no.
217
736000
2000
Përgjigja është jo.
12:30
Once somebody has taught for three years
218
738000
3000
Nëse dikush ka dhënë mësim për 3 vjet
12:33
their teaching quality does not change thereafter.
219
741000
5000
cilësia e tyre e mësimdhënies nuk ndryshon paskëtaj.
12:38
The variation is very, very small.
220
746000
3000
Variacioni është shumë, shumë i vogël.
12:41
You might think these are people with master's degrees.
221
749000
5000
Ju mund të mendoni se janë njerëz me gradë master.
12:46
They've gone back and they've gotten their Master's of Education.
222
754000
3000
Ata janë rikthyer dhe kanë marrë gradën Master Arsimimi.
12:49
This chart takes four different factors
223
757000
3000
Ky grafik merr katër faktorë të ndryshëm
12:52
and says how much do they explain teaching quality.
224
760000
3000
dhe tregon se sa e shpjegojnë ata cilësinë e mësimdhënies.
12:55
That bottom thing, which says there's no effect at all,
225
763000
3000
Gjëja e fundit, e cila tregon që s'ka efekt fare,
12:58
is a master's degree.
226
766000
3000
është një gradë master.
13:02
Now, the way the pay system works is there's two things that are rewarded.
227
770000
4000
Tani, nga mënyra se si funksionon sistemi i pagesave, janë dy gjërat që shpërblehen.
13:06
One is seniority.
228
774000
2000
Një është mosha.
13:08
Because your pay goes up and you vest into your pension.
229
776000
3000
Sepse rroga juaj rritet sa më shumë i afroheni pensionit.
13:11
The second is giving extra money to people who get their master's degree.
230
779000
3000
E dyta është dhënia e parave ekstra njerëzve që marrin gradën master.
13:14
But it in no way is associated with being a better teacher.
231
782000
3000
Por asnjëra nga këto nuk lidhet me të qenit mësues më i mirë.
13:17
Teach for America: slight effect.
232
785000
3000
Jep mësim pë Amerikën: efekt i vogël.
13:20
For math teachers majoring in math there's a measurable effect.
233
788000
4000
Për mësuesit e matematikës ka një efekt të matshëm.
13:24
But, overwhelmingly, it's your past performance.
234
792000
5000
Por, më tepër nga të gjitha, është performanca jote në të kaluarën.
13:29
There are some people who are very good at this.
235
797000
3000
Janë disa që janë shumë të mirë në këtë pikë.
13:32
And we've done almost nothing
236
800000
3000
Dhe ne s'kemi bërë thuajse asgjë
13:35
to study what that is
237
803000
3000
për të studiuar se çështë ajo
13:38
and to draw it in and to replicate it,
238
806000
3000
dhe ta replikojmë edhe për të tjerët,
13:41
to raise the average capability --
239
809000
3000
të rrisim kapacitetin mesatar --
13:44
or to encourage the people with it to stay in the system.
240
812000
3000
apo të inkurajojmë njerëzit që e kanë, të qëndrojnë në sistem.
13:47
You might say, "Do the good teachers stay and the bad teacher's leave?"
241
815000
3000
Ju mund të pyesni, "A qëndrojnë mësuesit e mirë dhe largohen të këqijtë?"
13:50
The answer is, on average, the slightly better teachers leave the system.
242
818000
3000
Përgjigjja është se, mesatarisht, ata pak më të mirët braktisin sistemin.
13:53
And it's a system with very high turnover.
243
821000
3000
Dhe ky është një sistem me shumë qarkullim stafi.
13:57
Now, there are a few places -- very few -- where great teachers are being made.
244
825000
6000
Sidoqoftë, ka pak vende --shumë pak -- ku bëhen mësuesit e mirë.
14:03
A good example of one is a set of charter schools called KIPP.
245
831000
5000
Një shembull i mirë i këtyre vendeve është një bashkësi shkollash private që quhen KIPP.
14:08
KIPP means Knowledge Is Power.
246
836000
3000
KIPP është shkurtim për Dija Është Fuqi (në anglisht)
14:11
It's an unbelievable thing.
247
839000
3000
Është diçka e pabesueshme.
14:14
They have 66 schools -- mostly middle schools, some high schools --
248
842000
3000
Ata kanë 66 shkolla --shumica shkolla 8-vjeçare, dhe pak shkolla të mesme --
14:17
and what goes on is great teaching.
249
845000
4000
dhe ajo që ndodh aty është mësimdhënia e shkëlqyer.
14:21
They take the poorest kids,
250
849000
3000
Ata marrin fëmijët më të varfër,
14:24
and over 96 percent of their high school graduates go to four-year colleges.
251
852000
4000
dhe 96 përqind e atyre që diplomohen shkojnë në shkollë të lartë.
14:28
And the whole spirit and attitude in those schools
252
856000
3000
Dhe gjithë shpirti dhe atmosfera në këto shkolla
14:31
is very different than in the normal public schools.
253
859000
3000
është shumë e ndryshme nga ato publiket.
14:34
They're team teaching. They're constantly improving their teachers.
254
862000
4000
Mësimdhënia është çështje grupi. Ata vazhdimisht përmirësojnë mësuesit e tyre.
14:38
They're taking data, the test scores,
255
866000
3000
Ata mbledhin të dhëna, pikët e provimeve,
14:41
and saying to a teacher, "Hey, you caused this amount of increase."
256
869000
3000
dhe i thonë mësuesit, "Ej, ti ishe shkaku i kësaj sasie përmirësimi"
14:44
They're deeply engaged in making teaching better.
257
872000
4000
Ata angazhohen seriozisht për përmirësimin e mësimdhënies.
14:48
When you actually go and sit in one of these classrooms,
258
876000
3000
Në të vërtetë, kur shkon dhe ulesh në një nga klasat e tyre,
14:51
at first it's very bizarre.
259
879000
3000
në fillim të duket e çuditshme.
14:54
I sat down and I thought, "What is going on?"
260
882000
3000
Unë u ula dhe mendova, "Ç'po ndodh këtu?"
14:57
The teacher was running around, and the energy level was high.
261
885000
3000
Mësuesi po vraponte vërdallë dhe niveli i energjisë ishte i lartë.
15:00
I thought, "I'm in the sports rally or something.
262
888000
3000
Mendova mos është ndonjë event sportiv apo diça e tillë.
15:03
What's going on?"
263
891000
2000
"Ç'po ndodh?"
15:05
And the teacher was constantly scanning to see which kids weren't paying attention,
264
893000
3000
Dhe mësuesi në mënyrë të vazhdueshme skanonte për fëmijë që kishin humbur vëmendjen,
15:08
which kids were bored,
265
896000
2000
fëmijë që kishin humbur interesin,
15:10
and calling kids rapidly, putting things up on the board.
266
898000
3000
dhe i thërrisnin fëmijët shpejt duke vendosur gjëra në dërrasë të zezë.
15:13
It was a very dynamic environment,
267
901000
2000
Ishte një mjedis shumë dinamik,
15:15
because particularly in those middle school years -- fifth through eighth grade --
268
903000
3000
sespe veçanërisht në vitet e pasme të shkollës 8-vjeçare--klasa e pestë deri në të tetën --
15:18
keeping people engaged and setting the tone
269
906000
3000
t'i mbash njerëzit të përfshirë dhe të përcaktosh tonin
15:21
that everybody in the classroom needs to pay attention,
270
909000
3000
në mënyrë që gjithkush në klasë duhet të kushtojë vëmendje,
15:24
nobody gets to make fun of it or have the position of the kid who doesn't want to be there.
271
912000
6000
askush s'tallet me këtë apo ka pozicionin e një fëmije që s'do të ndodhet aty.
15:30
Everybody needs to be involved.
272
918000
2000
Gjithkush duhet të përfshihet.
15:32
And so KIPP is doing it.
273
920000
2000
Kështu, KIPP po e bën këtë.
15:35
How does that compare to a normal school?
274
923000
3000
Si krahasohet kjo me një shkollë normale?
15:38
Well, in a normal school, teachers aren't told how good they are.
275
926000
4000
Epo, në një shkollë normale mësuesve nuk ju thotë kush sa të mirë janë.
15:42
The data isn't gathered.
276
930000
3000
Të dhënat nuk mblidhen.
15:45
In the teacher's contract,
277
933000
2000
Në kontratën e mësuesit,
15:47
it will limit the number of times the principal can come into the classroom --
278
935000
4000
kufizohet numri se sa herë drejtori mund të hyjë në klasë --
15:51
sometimes to once per year.
279
939000
2000
ndonjëherë vetëm një herë në vit.
15:53
And they need advanced notice to do that.
280
941000
3000
Edhe për këtë, duhet të njoftojnë paraprakisht.
15:56
So imagine running a factory where you've got these workers,
281
944000
3000
Imagjinoni të drejtoni një fabrikë ku keni punëtorët,
15:59
some of them just making crap
282
947000
3000
disa prej të cilëve bëjnë vetëm lloqe
16:02
and the management is told, "Hey, you can only come down here once a year,
283
950000
4000
dhe menaxhimit i thuhet, "Ej, ju mund të vini këtu vetëm njëherë në vit,
16:06
but you need to let us know, because we might actually fool you,
284
954000
2000
por duhet të na lajmëroni paraprakisht, sepse ne edhe mund t'jua hedhim,
16:08
and try and do a good job in that one brief moment."
285
956000
4000
dhe të bëjmë punë të mirë në ato momente."
16:12
Even a teacher who wants to improve doesn't have the tools to do it.
286
960000
5000
Edhe një mësues që do të përmirësohet nuk i ka mjetet për ta bërë këtë.
16:17
They don't have the test scores,
287
965000
2000
Ata nuk kanë rezultatet e provimeve
16:19
and there's a whole thing of trying to block the data.
288
967000
3000
dhe ka një mekanizëm të tërë që i bllokon këto të dhëna.
16:22
For example, New York passed a law
289
970000
3000
Për shembull, New York-u kaloi një ligj
16:25
that said that the teacher improvement data could not be made available and used
290
973000
5000
që thotë se të dhënat pë ecurinë e mësuesve nuk mund të jenë të disponueshme dhe përdoren
16:30
in the tenure decision for the teachers.
291
978000
3000
për të marrë vendime për mësuesit.
16:34
And so that's sort of working in the opposite direction.
292
982000
3000
Kjo është disi si të punosh së prapthi.
16:37
But I'm optimistic about this,
293
985000
2000
Por unë ngelem optimist edhe për këtë.
16:39
I think there are some clear things we can do.
294
987000
4000
Mendoj se ka disa gjëra të qarta që ne mund të bëjmë.
16:43
First of all, there's a lot more testing going on,
295
991000
4000
Pikë së pari, janë duke u zhvilluar më shumë teste,
16:47
and that's given us the picture of where we are.
296
995000
3000
dhe kjo po plotëson tablon se ku jemi.
16:50
And that allows us to understand who's doing it well,
297
998000
4000
Kjo na lejon të kuptojmë kush është duke punuar mirë,
16:54
and call them out, and find out what those techniques are.
298
1002000
3000
dhe t'i ftojmë ata të na tregojnë se cila është teknika e tyre,
16:57
Of course, digital video is cheap now.
299
1005000
3000
Sigursisht, videot dixhitale janë të lira sot.
17:00
Putting a few cameras in the classroom
300
1008000
2000
Të vendosësh disa kamera në një klasë
17:02
and saying that things are being recorded on an ongoing basis
301
1010000
6000
dhe të thuash se gjërat regjistrohen sipas një grafiku të paracaktuar
17:08
is very practical in all public schools.
302
1016000
2000
është shumë praktike në gjithë shkollat publike.
17:10
And so every few weeks teachers could sit down
303
1018000
3000
Dhe kështu, njëherë në disa javë mësuesit mund të ulen
17:13
and say, "OK, here's a little clip of something I thought I did well.
304
1021000
3000
dhe thonë, "Në rregull, këtu kam një regjistrim të diçkaje që mendoj se e kam bërë mirë.
17:16
Here's a little clip of something I think I did poorly.
305
1024000
3000
Kjo tjetra është diçka që mendoj se nuk e kam bërë si duhet.
17:19
Advise me -- when this kid acted up, how should I have dealt with that?"
306
1027000
3000
Më jepni një këshillë--si duhet të reagoja pas kësaj sjelljeje të këtij nxënësi?
17:22
And they could all sit and work together on those problems.
307
1030000
4000
Kështu ata mund të ulen e punojnë së bashku mbi këto probleme.
17:26
You can take the very best teachers and kind of annotate it,
308
1034000
4000
Ju mund të merrni mësuesit më të mirë dhe ti shënoni ata,
17:30
have it so everyone sees who is the very best at teaching this stuff.
309
1038000
4000
në mënyrë që gjithkush t'a dijë se kush është më i miri në një mësimdhënie të caktuar.
17:34
You can take those great courses and make them available
310
1042000
2000
Ju mund t'i merrni këto kurse të shkëlqyera dhe t'i bëni të disponueshme
17:36
so that a kid could go out and watch the physics course, learn from that.
311
1044000
5000
që cilido fëmijë mund të shkojë e të shoh kursin e fizikës, e të mësoj prej tij.
17:41
If you have a kid who's behind,
312
1049000
2000
Nëse keni një fëmijë që ka ngelur prapa,
17:43
you would know you could assign them that video to watch and review the concept.
313
1051000
4000
do e dinit se mund t'i jepni për detyrë t'a shohë atë video dhe të bëjë një përmbledhje të konceptit.
17:47
And in fact, these free courses could not only be available just on the Internet,
314
1055000
4000
Dhe në fakt, kurset falas s'do të ishin të disponueshme vetëm në interent,
17:51
but you could make it so that DVDs were always available,
315
1059000
4000
por ju mund t'i regjistronit në DVD që është gjithmonë e disponueshme,
17:55
and so anybody who has access to a DVD player can have the very best teachers.
316
1063000
7000
kështu, kushdo që ka akses në një lexues DVD mund të ketë mësuesit më të mirë.
18:02
And so by thinking of this as a personnel system,
317
1070000
5000
Dhe duke e menduar këtë si një sistem personeli,
18:07
we can do it much better.
318
1075000
2000
ne mund t'a bëjmë shumë më të mirë.
18:09
Now there's a book actually, about KIPP --
319
1077000
2000
Ësht një libër që flet rreth KIPP-it --
18:11
the place that this is going on --
320
1079000
2000
vendit drejt të cilit kjo po shkon --
18:13
that Jay Matthews, a news reporter, wrote -- called, "Work Hard, Be Nice."
321
1081000
5000
të cilin Jay Matthews, një gazetar e quan -- "Puno Fortë, Ji i Sjellshëm."
18:18
And I thought it was so fantastic.
322
1086000
2000
Dhe unë mendova se kjo ishte fantastike.
18:20
It gave you a sense of what a good teacher does.
323
1088000
4000
Kjo ju jep idenë se çduhet të bëjë një mësues i mirë.
18:24
I'm going to send everyone here a free copy of this book.
324
1092000
3000
Do t'ju dërgoj gjithsescilit prej jush një kopje të këtij libri.
18:27
(Applause)
325
1095000
5000
(Duartrokitje)
18:32
Now, we put a lot of money into education,
326
1100000
3000
Tani, ne hedhim shumë para për arsimin,
18:35
and I really think that education is the most important thing to get right
327
1103000
6000
dhe unë vërtet mendoj se arsimi është gjëja më e rëndësishme që duhet bërë siç duhet
18:41
for the country to have as strong a future as it should have.
328
1109000
5000
për vendin që të ketë një të ardhme të fortë siç duhet t'a ketë.
18:46
In fact we have in the stimulus bill -- it's interesting --
329
1114000
2000
Në fakt, ne kemi në projektligjin e nxitjes -- është intresante --
18:48
the House version actually had money in it for these data systems,
330
1116000
3000
versioni i Dhomës kishte para për këto sisteme të dhënash,
18:51
and it was taken out in the Senate
331
1119000
2000
dhe ato u hoqën nga Senati
18:53
because there are people who are threatened by these things.
332
1121000
3000
sepse ka njerëz që kërcënohen prej këtyre gjërave.
18:56
But I -- I'm optimistic.
333
1124000
2000
Por unë -- unë jam optimist.
18:58
I think people are beginning to recognize how important this is,
334
1126000
4000
Mendoj se njerëzit kanë filluar të kuptojnë se sa e rëndësishme është kjo,
19:02
and it really can make a difference for millions of lives, if we get it right.
335
1130000
7000
dhe kjo mund të bëjë ndryshimin për miliona jetë, nëse e bëjmë siç duhet.
19:09
I only had time to frame those two problems.
336
1137000
3000
Pata kohë të flisja vetëm për këto dy probleme.
19:12
There's a lot more problems like that --
337
1140000
2000
Si këto ka edhe shumë probleme të tjera --
19:14
AIDS, pneumonia -- I can just see you're getting excited,
338
1142000
4000
SIDA, pneumonia -- e shoh që filluat të ekzaltoheni,
19:18
just at the very name of these things.
339
1146000
3000
vetëm me emrin e këtyre gjërave.
19:21
And the skill sets required to tackle these things are very broad.
340
1149000
5000
Dhe bashkësia e talenteve që duhen për të ndaluar këto është shumë e gjerë.
19:26
You know, the system doesn't naturally make it happen.
341
1154000
3000
Duhet t'a dini, sistemi natyrshëm nuk bën që këto të ndodhin.
19:29
Governments don't naturally pick these things in the right way.
342
1157000
5000
Qeveritë nuk zgjedhin natyrshëm gjërat e drejta.
19:34
The private sector doesn't naturally put its resources into these things.
343
1162000
4000
Sektori privat nuk i vendos burimet e veta natyrshëm në këto çështje.
19:38
So it's going to take brilliant people like you
344
1166000
3000
Kështu, do të duhen njerëz si ju
19:41
to study these things, get other people involved --
345
1169000
3000
t'i studiojnë këto, të përfshijnë njerëz të tjerë --
19:44
and you're helping to come up with solutions.
346
1172000
3000
dhe ju po ndihmoni për gjetjen e zgjidhjes.
19:47
And with that, I think there's some great things that will come out of it.
347
1175000
3000
Dhe me këtë, mendoj se gjëra të mira do vijnë prej kësaj.
19:50
Thank you.
348
1178000
2000
Faleminderit.
19:52
(Applause)
349
1180000
18000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Bill Gates - PhilanthropistA passionate techie and a shrewd businessman, Bill Gates changed the world while leading Microsoft to dizzying success. Now he's doing it again with his own style of philanthropy and passion for innovation.
Why you should listen
Bill Gates is the founder and former CEO of Microsoft. A geek icon, tech visionary and business trailblazer, Gates' leadership -- fueled by his long-held dream that millions might realize their potential through great software -- made Microsoft a personal computing powerhouse and a trendsetter in the Internet dawn. Whether you're a suit, chef, quant, artist, media maven, nurse or gamer, you've probably used a Microsoft product today.
In summer of 2008, Gates left his day-to-day role with Microsoft to focus on philanthropy. Holding that all lives have equal value (no matter where they're being lived), the Bill and Melinda Gates Foundation has now donated staggering sums to HIV/AIDS programs, libraries, agriculture research and disaster relief -- and offered vital guidance and creative funding to programs in global health and education. Gates believes his tech-centric strategy for giving will prove the killer app of planet Earth's next big upgrade.
Read a collection of Bill and Melinda Gates' annual letters, where they take stock of the Gates Foundation and the world. And follow his ongoing thinking on his personal website, The Gates Notes. His new paper, "The Next Epidemic," is published by the New England Journal of Medicine.
Bill Gates | Speaker | TED.com