TED2009
Alex Tabarrok: How ideas trump crises
Alex Tabarrok dhe ide qe tejkalojne kriza
Filmed:
Readability: 4.2
881,960 views
"Shkenca ogurzezë",thënë ndryshe ekonomia, ndrit qartë në këtë fjalim optimist, në të cilin ekonomisti Alex Tabarrok argumenton se tregu i lirë dhe globalizmi po i japin botës sonë dikur të ndarë, formën e një komuniteti që ndan ide, një komuniteti më të shëndetshëm, më të lumtur, dhe më të begatë se ç'mund të kishte parashikuar ndokush.
Alex Tabarrok - Economist
With the hit economic blog MarginalRevolution.com, co-author Alex Tabarrok generates more hits than a summer hailstorm, and sheds light into the darkest corners of the dismal science. Full bio
With the hit economic blog MarginalRevolution.com, co-author Alex Tabarrok generates more hits than a summer hailstorm, and sheds light into the darkest corners of the dismal science. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
The first half of the 20th century
0
0
4000
Gjysma e parë e shekullit të njëzetë
00:16
was an absolute disaster in human affairs,
1
4000
3000
qe një shkatërrim absolut në çështjet njerëzore,
00:19
a cataclysm.
2
7000
2000
një kataklizëm.
00:21
We had the First World War,
3
9000
3000
Patëm Luftën e parë Botërore,
00:24
the Great Depression,
4
12000
2000
Depresionin e Madh
00:26
the Second World War
5
14000
2000
Luftën e dytë Botërore
00:28
and the rise of the communist nations.
6
16000
3000
dhe ngritjen e kombeve komuniste.
00:31
And each one of these forces
7
19000
2000
Secila nga këto forca
00:33
split the world, tore the world apart,
8
21000
2000
e shpërbeu botën, e grisi në copëza,
00:35
divided the world.
9
23000
3000
e ndau.
00:38
And they threw up walls --
10
26000
2000
U ngritën mure,
00:40
political walls, trade walls,
11
28000
2000
mure politike, tregtare,
00:42
transportation walls,
12
30000
2000
mure transporti,
00:44
communication walls, iron curtains --
13
32000
3000
komunikimi, perde të hekurta,
00:47
which divided peoples and nations.
14
35000
4000
që ndanë popuj dhe kombe.
00:51
It was only in the second half of the 20th century
15
39000
4000
Vetëm në gjysmën e dytë te shekullit XX
00:55
that we slowly began to pull ourselves
16
43000
3000
filluam të dilnim
00:58
out of this abyss.
17
46000
3000
nga këto abise.
01:01
Trade walls began to come tumbling down.
18
49000
3000
Muret tregtare filluan të rrënohen.
01:04
Here are some data on tariffs:
19
52000
2000
Ja disa të dhëna mbi tarifat:
01:06
starting at 40 percent, coming down to less than 5 percent.
20
54000
3000
Duke filluar tek 40%, dhe zbritur tek 5%.
01:09
We globalized the world. And what does that mean?
21
57000
3000
Globalizuam botën. Ç’do të thotë?
01:12
It means that we extended cooperation
22
60000
3000
Do të thotë se zgjeruam bashkëpunimin
01:15
across national boundaries;
23
63000
2000
përtej kufijve kombëtarë.
01:17
we made the world more cooperative.
24
65000
3000
E bëmë botën më bashkëpunuese.
01:20
Transportation walls came tumbling down.
25
68000
4000
Muret tregtare u rrëzuan.
01:24
You know in 1950 the typical ship carried
26
72000
3000
Në 1950 anija tipike mbante
01:27
5,000 to 10,000 tons worth of goods.
27
75000
4000
5 mijë deri në 10 mijë ton në të mira.
01:31
Today a container ship can carry 150,000 tons;
28
79000
4000
Sot një anije kontenier mund të mbajë 150 mijë ton.
01:35
it can be manned with a smaller crew;
29
83000
2000
E aftë të funksionojë me një personel me numër më të vogël,
01:37
and unloaded faster than ever before.
30
85000
3000
dhe të shkarkohet më shpejt se kurrë.
01:40
Communication walls, I don't have to tell you -- the Internet --
31
88000
3000
Muret në komunikim, s’është e nevojshme të shpjegoj, me internetin,
01:43
have come tumbling down.
32
91000
2000
erdhën duke u tretur.
01:45
And of course the iron curtains,
33
93000
2000
Dhe sigurisht perdet e hekurta,
01:47
political walls have come tumbling down.
34
95000
4000
mure politike, patën të njëjtin fat.
01:51
Now all of this has been tremendous for the world.
35
99000
4000
E gjitha kjo ka qenë tronditëse për themelet e botës.
01:55
Trade has increased.
36
103000
2000
Tregtia ka përparuar.
01:57
Here is just a little bit of data.
37
105000
2000
Ja tek janë disa copëza të dhënash.
01:59
In 1990, exports from China to the United States:
38
107000
2000
Në 1990 Kina eksporton në Shtetet e Bashkuara -
02:01
15 billion dollars.
39
109000
2000
$15 miliardë.
02:03
By 2007: over 300 billion dollars.
40
111000
4000
Në 2007, mbi $300 miliardë.
02:07
And perhaps most remarkably,
41
115000
3000
Ndoshta, edhe më denje për tu vënë re,
02:10
at the beginning of the 21st century,
42
118000
2000
në fillimin e shekullit XXI,
02:12
really for the first time in modern history,
43
120000
4000
vërtet për herën e parë në historinë moderne,
02:16
growth extended to almost all parts of the world.
44
124000
4000
zhvillimi mori përmasa thuajse mbarë botërore.
02:20
So China, I've already mentioned,
45
128000
2000
Pra, si përmendur më parë, Kina
02:22
beginning around 1978, around the time of the death of Mao,
46
130000
3000
duke filluar nga 1978, rreth kohës kur Mao vdiq,
02:25
growth -- ten percent a year.
47
133000
2000
zhvillohet 10% në vit.
02:27
Year after year after year,
48
135000
2000
1 vit, më pas 1 tjetër, e 1 tjetër
02:29
absolutely incredible.
49
137000
2000
thjesht e pabesueshme.
02:31
Never before in human history
50
139000
4000
Është pa precedent në historinë njerëzore
02:35
have so many people been raised out of
51
143000
2000
që kaq shume njerëz të ngrihen prej
02:37
such great poverty as happened in China.
52
145000
3000
një varfërie kaq të thellë, siç ndodhi në Kinë.
02:40
China is the world's greatest anti-poverty program
53
148000
3000
Kina përben programin më të fuqishëm në botë kundër varfërisë
02:43
over the last three decades.
54
151000
2000
gjatë tre 10 vjeçarëve të fundit.
02:45
India, starting a little bit later,
55
153000
2000
India, që filloi pak më pas
02:47
but in 1990, begetting tremendous growth.
56
155000
3000
po që në 1990 arrin zhvillim marramendës.
02:50
Incomes at that time
57
158000
2000
Të ardhurat në atë kohë
02:52
less than $1,000 per year.
58
160000
2000
më pak se $1000 në vit.
02:54
And over the next 18 years
59
162000
2000
Dhe në 18 vitet që pasuan
02:56
have almost tripled.
60
164000
2000
thuajse u trefishuan.
02:58
Growth of six percent a year. Absolutely incredible.
61
166000
3000
Rritje ekonomike me 6% në vit. Thjesht e pabesueshme.
03:01
Now Africa, Sub-Saharan Africa --
62
169000
3000
Sot Afrika,
03:04
Sub-Saharan Africa
63
172000
2000
Afrika Sub-Sahariane
03:06
has been the area of the world
64
174000
2000
është zona e botës
03:08
most resistant to growth.
65
176000
3000
më rezistente ndaj zhvillimit.
03:11
And we can see the tragedy of Africa
66
179000
3000
Dhe mund ta shohim tragjedinë afrikane
03:14
in the first few bars here.
67
182000
2000
në këto shtyllat e para këtu.
03:16
Growth was negative.
68
184000
2000
Zhvillimi ishte negativ.
03:18
People were actually getting poorer than their parents,
69
186000
3000
Popullsia po bëhej më e varfër se ajo e 1 brezi më parë.
03:21
and sometimes even poorer than their grandparents had been.
70
189000
3000
Dhe ndonjëherë edhe se ajo e 2 brezash më parë.
03:24
But at the end of the 20th century,
71
192000
2000
Por në fund të shekullit XX,
03:26
the beginning of the 21st century,
72
194000
2000
fillim të shekullit XXI,
03:28
we saw growth in Africa.
73
196000
3000
u pa zhvillim në Afrikë.
03:31
And I think, as you'll see, there's reasons for optimism,
74
199000
2000
Mendoj, siç do të shihni, se ka arsye për optimizëm.
03:33
because I believe that the best is yet to come.
75
201000
3000
Sepse besoj se ç'është më e mira, është ende duke ardhur.
03:36
Now why.
76
204000
2000
Pse?
03:38
On the cutting edge today
77
206000
2000
Sot, në çastet kritike
03:40
it's new ideas which are driving growth.
78
208000
2000
idetë e reja janë ato që sjellin zhvillim.
03:42
And by that I mean it's
79
210000
2000
Flas për produkte
03:44
products for which the research and development costs
80
212000
3000
studimi dhe zhvillimi i të cilave kushton
03:47
are really high, and the manufacturing costs are low.
81
215000
3000
shumë, ndërsa prodhimi kushton pak.
03:50
More than ever before it is these types of ideas
82
218000
2000
Më tepër se kurrë ndonjëherë, janë këto ide
03:52
which are driving growth on the cutting edge.
83
220000
3000
që i hapin shteg zhvillimit në çastet vendimtare.
03:55
Now ideas have this amazing property.
84
223000
2000
Idetë tani e kane këtë cilësi habitëse.
03:57
Thomas Jefferson, I think, really expressed this quite well.
85
225000
3000
Mendoj se Thomas Jefferson e shprehu bukur këtë.
04:00
He said, "He who receives an idea from me
86
228000
4000
Ai tha, "Ai i cili merr një ide nga unë
04:04
receives instruction himself, without lessening mine.
87
232000
4000
përfiton udhëzim për vete, pa pakësuar dijen time.
04:08
As he who lights his candle at mine
88
236000
3000
Ashtu si ai që ndez qiririn tek i imi
04:11
receives light without darkening me."
89
239000
3000
merr dritë pa më errësuar mua".
04:14
Or to put it slightly differently:
90
242000
2000
Ose, për ta thëne disi ndryshe,
04:16
one apple feeds one man,
91
244000
2000
një mollë ushqen një njeri,
04:18
but an idea can feed the world.
92
246000
3000
por një ide mund të ushqejë botën.
04:21
Now this is not new. This is practically not new to TEDsters.
93
249000
3000
Kjo s'është ndonjë gjë e re. Jo e re për njerëzit e TED sidomos.
04:24
This is practically the model of TED.
94
252000
2000
Praktikisht ky është modeli i TED.
04:26
But what is new is that the greater function of ideas
95
254000
4000
I ri është fakti që funksioni sa më i madh i ideve
04:30
is going to drive growth even more than ever before.
96
258000
5000
do t'i jap gaz ngjitjes ekonomike më shume se kurrë.
04:35
This provides a reason why
97
263000
2000
Kjo përben një arsye pse
04:37
trade and globalization
98
265000
2000
tregtia dhe globalizmi
04:39
are even more important, more powerful than ever before,
99
267000
3000
janë edhe më të rëndësishme, më te fuqishme se kurrë,
04:42
and are going to increase growth more than ever before.
100
270000
3000
dhe do ta fuqizojnë ngjitjen më shume se kurrë.
04:45
And to explain why this is so, I have a question.
101
273000
3000
Për ta shpjeguar do të shtroj një pyetje.
04:48
Suppose that there are two diseases:
102
276000
3000
Le ta zëmë se janë dy sëmundje.
04:51
one of them is rare, the other one is common,
103
279000
2000
Njëra është e rrallë, tjetra e zakontë.
04:53
but if they are not treated they are equally severe.
104
281000
3000
Nëse të pa trajtuara, janë njëlloj të rrezikshme.
04:56
If you had to choose, which would you rather have:
105
284000
3000
Nëse do te zgjidhnit, nga cila do të vuanit?
04:59
the common disease or the rare disease?
106
287000
4000
Nga e zakonta apo e rralla?
05:03
Common, the common -- I think that's absolutely right,
107
291000
2000
E zakonta. E zakonta. Mendoj se ko është përgjigja e duhur.
05:05
and why? Because there are more drugs to treat common diseases
108
293000
4000
Pse? Sepse ka më shume mjekime për trajtimin e sëmundjeve të zakonta
05:09
than there are to treat rare diseases.
109
297000
3000
sesa për ato të rrallat.
05:12
The reason for this is incentives.
110
300000
2000
Arsye janë stimujt.
05:14
It costs about the same to produce a new drug
111
302000
3000
Prodhimi i një mjekimi të ri ka të njëjtin çmim,
05:17
whether that drug treats 1,000 people,
112
305000
3000
pavarësisht nga numri i njerëzve që trajton 1000
05:20
100,000 people, or a million people.
113
308000
3000
apo 100 mijë, apo një milion njerëz.
05:23
But the revenues are much greater if the drug treats a million people.
114
311000
3000
Nëse mjekimi trajton 1 milion ama, të ardhurat rriten.
05:26
So the incentives are much larger
115
314000
3000
Pra është më stimuluese
05:29
to produce drugs which treat more people.
116
317000
4000
të prodhohen mjekime që trajtojnë më shume njerëz.
05:33
To put this differently: larger markets save lives.
117
321000
4000
Thëne ndryshe, tregje më të mëdha shpëtojnë jetë.
05:37
In this case misery truly does love company.
118
325000
4000
Mjerimi vërtet dashka shoqëri.
05:41
Now think about the following:
119
329000
2000
Tani mendohuni për çfarë do them:
05:43
if China and India were as rich as the United States is today,
120
331000
4000
Nëse Kina dhe India do të ishin të pasura sa USA
05:47
the market for cancer drugs would be eight times larger than it is now.
121
335000
6000
tregu i mjekimeve për kancer do ishte 8 herë më i madh nga ç'është.
05:53
Now we are not there yet, but it is happening.
122
341000
2000
S'kemi arritur ende atje, por do arrijmë.
05:55
As other countries become richer
123
343000
3000
Ndërsa vende të tjera pasurohen
05:58
the demand for these pharmaceuticals
124
346000
2000
kërkesa për këto farmaceutike
06:00
is going to increase tremendously.
125
348000
2000
do të rritet tmerrësisht.
06:02
And that means an increase incentive to do research and development,
126
350000
3000
Kjo do të stimuloje kërkim dhe zhvillim në fushën shëndetësore
06:05
which benefits everyone in the world.
127
353000
3000
nga e cila përfiton e gjithë bota.
06:08
Larger markets increase the incentive
128
356000
2000
Tregje të mëdha stimulojnë
06:10
to produce all kinds of ideas,
129
358000
2000
prodhimin e ideve të ndryshme.
06:12
whether it's software, whether it's a computer chip,
130
360000
2000
Qoftë software, computer chip
06:14
whether it's a new design.
131
362000
2000
apo një dizajn i ri.
06:16
For the Hollywood people in the audience,
132
364000
2000
Për atë pjesë të audiencës që i përket Hollywoodit,
06:18
this even explains why action movies
133
366000
2000
kjo është dhe arsyeja pse filmat aksion
06:20
have larger budgets than comedies:
134
368000
2000
kanë më shumë buxhet se komeditë.
06:22
it's because action movies translate easier
135
370000
3000
Filmat aksion përkthehen më lehtë
06:25
into other languages and other cultures,
136
373000
2000
në gjuhë dhe kultura të tjera.
06:27
so the market for those movies is larger.
137
375000
2000
Kështu, këta filma janë më të kërkuar në treg.
06:29
People are willing to invest more,
138
377000
2000
Investuesit janë më zemërgjerë me ta
06:31
and the budgets are larger.
139
379000
2000
dhe buxhetet janë më te larta.
06:33
Alright. Well if larger markets increase the incentive
140
381000
3000
Nëse një treg më i madh është më stimulues
06:36
to produce new ideas,
141
384000
2000
për të prodhuar ide
06:38
how do we maximize that incentive?
142
386000
3000
si mund ta rrisim stimulin në maksimum?
06:41
It's by having one world market, by globalizing the world.
143
389000
5000
Duke pasur një treg botëror, duke globalizuar botën.
06:46
The way I like to put this is:
144
394000
2000
Më pëlqen ta them kështu:
06:48
one idea. Ideas are meant to be shared,
145
396000
3000
një ide duhet komunikuar tek të tjerë
06:51
so one idea can serve one world, one market.
146
399000
5000
kështu një ide i shërben 1 bote, 1 tregu.
06:56
One idea, one world, one market.
147
404000
3000
1 ide, 1 botë, 1 treg.
06:59
Well how else can we create new ideas?
148
407000
3000
Si ndryshe mund të krijojmë ide të reja?
07:02
That's one reason.
149
410000
2000
Ja pra një arsye.
07:04
Globalize trade.
150
412000
2000
Globalizëm, tregti
07:06
How else can we create new ideas?
151
414000
2000
Si ndryshe mund të krijojmë ide të reja?
07:08
Well, more idea creators.
152
416000
2000
Më me shumë krijues idesh.
07:10
Now idea creators, they come from all walks of life.
153
418000
3000
Krijuesit e ideve kanë prirje nga më të ndryshmet.
07:13
Artists and innovators -- many of the people you've seen on this stage.
154
421000
3000
Artiste dhe inovatorë, njerëz që keni parë në këtë podium.
07:16
I'm going to focus on scientists and engineers
155
424000
3000
Do fokusohem në shkencëtarë dhe inxhinierë
07:19
because I have some data on that, and I'm a data person.
156
427000
3000
Sepse kam të dhëna mbi ta, dhe unë me te dhënat merrem.
07:22
Now, today, less than one-tenth of one percent
157
430000
5000
Sot më pak se 1/10 e 1%
07:27
of the world's population are scientists and engineers.
158
435000
3000
të popullsisë botërore janë shkencëtarë dhe inxhinierë.
07:30
(Laughter)
159
438000
2000
(Të qeshura)
07:32
The United States has been an idea leader.
160
440000
3000
Shtetet e Bashkuara kanë udhëhequr në ide.
07:35
A large fraction of those people are in the United States.
161
443000
3000
Një fraksion i gjerë njerëzish të tillë janë në USA.
07:38
But the U.S. is losing its idea leadership.
162
446000
5000
Por USA po e humb këtë rol.
07:43
And for that I am very grateful.
163
451000
2000
Dhe për këtë jam mirënjohës.
07:45
That is a good thing.
164
453000
3000
Është pozitive.
07:48
It is fortunate that we are becoming less of an idea leader
165
456000
3000
Është fat që po udhëheqim me pak në ide
07:51
because for too long the United States,
166
459000
2000
sepse u bë shumë gjatë që ShBA,
07:53
and a handful of other developed countries,
167
461000
2000
dhe një dorë shtetesh të tjera të zhvilluara,
07:55
have shouldered the entire burden
168
463000
2000
kanë mbajtur mbi shpatulla tërë peshën
07:57
of research and development.
169
465000
2000
për të bërë kërkime dhe sjellë zhvillim.
07:59
But consider the following:
170
467000
3000
Mbani parasysh këtë që vijon:
08:02
if the world as a whole were as wealthy as the United States is now
171
470000
3000
Nëse e tërë bota do të ishte e pasur sa ShBA është tani
08:05
there would be more than five times as many scientists and engineers
172
473000
4000
do të kishte 5 herë më shume shkencëtarë dhe inxhinierë
08:09
contributing to ideas which benefit everyone,
173
477000
4000
për të dhënë kontribut me ide nga të cilat përfiton çdokush,
08:13
which are shared by everyone.
174
481000
2000
në dispozicion të çdokujt.
08:15
I think of the great Indian mathematician, Ramanujan.
175
483000
4000
Më vjen ndër mend matematicieni i madh indian, Ramanujan.
08:19
How many Ramanujans are there in India today
176
487000
4000
Sa Ramanujan ka sot në Indi
08:23
toiling in the fields, barely able to feed themselves,
177
491000
3000
duke punuar në fushë, që me zor arrijnë të ushqejnë vetveten,
08:26
when they could be feeding the world?
178
494000
3000
kur mund të ushqenin botën?
08:29
Now we're not there yet.
179
497000
2000
Ende s'kemi arritur atje.
08:31
But it is going to happen in this century.
180
499000
3000
Por do të ndodhë në këtë shekull.
08:34
The real tragedy of the last century is this:
181
502000
6000
Ja cila është tragjedia e shekullit të fundit:
08:40
if you think about the world's population
182
508000
4000
nëse e mendoni popullsinë e botës
08:44
as a giant computer, a massively parallel processor,
183
512000
3000
si një kompjuter gjigand, procesorë në lidhje paralele
08:47
then the great tragedy has been
184
515000
2000
atëherë ka qenë tragjike
08:49
that billions of our processors have been off line.
185
517000
5000
që miliarda procesorë kanë qenë offline.
08:54
But in this century China is coming on line.
186
522000
3000
Por Kina po hyn online në këtë shekull.
08:57
India is coming on line.
187
525000
2000
India po hyn online.
08:59
Africa is coming on line.
188
527000
2000
Afrika po hyn online.
09:01
We will see an Einstein in Africa in this century.
189
529000
5000
Në këtë shekull do të shohim një Ajnshtajn në Afrikë.
09:06
Here is just some data. This is China.
190
534000
2000
Vetëm disa të dhëna. Kjo është Kina.
09:08
1996: less than one million
191
536000
2000
1996, më pak se 1 milion
09:10
new university students in China per year;
192
538000
3000
studentë fillojnë universitetin çdo vit.
09:13
2006: over five million.
193
541000
4000
2006, më shume se 5 milionë.
09:17
Now think what this means.
194
545000
2000
Mendoni për domethënien e gjithë kësaj.
09:19
This means we all benefit when another country gets rich.
195
547000
4000
Do të thotë se në të tërë përfitojmë kur një vend tjetër pasurohet.
09:23
We should not fear other countries becoming wealthy.
196
551000
4000
S'duhet të shqetësohemi nga pasurimi i vendeve të tjera.
09:27
That is something that we should embrace --
197
555000
3000
Është diçka që duhet ta mbështesim--
09:30
a wealthy China, a wealthy India, a wealthy Africa.
198
558000
3000
një Kinë e pasur, një Indi e pasur, një Afrikë e pasur.
09:33
We need a greater demand for ideas --
199
561000
2000
Na duhet një kërkesë më e lartë për idetë,
09:35
those larger markets I was talking about earlier --
200
563000
3000
ato tregjet e mëdha për të cilat fola më parë,
09:38
and a greater supply of ideas for the world.
201
566000
4000
një furnizim më i madh në ide për botën.
09:42
Now you can see some of the reasons why I'm optimistic.
202
570000
4000
Mund të shihni tashmë disa nga arsyet e optimizmit tim.
09:46
Globalization is increasing the demand
203
574000
2000
Globalizimi po rrit kërkesën
09:48
for ideas, the incentive to create new ideas.
204
576000
3000
për ide, stimulin për të krijuar ide të reja.
09:51
Investments in education are increasing the supply of new ideas.
205
579000
6000
Investimet në edukim po rrisin sasinë e ideve të reja.
09:57
In fact if you look at world history
206
585000
2000
Në fakt, nëse konsideroni historinë e botës
09:59
you can see some reasons for optimism.
207
587000
2000
mund të shihni disa arsye për optimizëm.
10:01
From about the beginnings of humanity
208
589000
2000
Duke nisur rreth fillimeve të njerëzimit
10:03
to 1500: zero economic growth, nothing.
209
591000
3000
deri në 1500, zero rritje ekonomike, asgjë.
10:06
1500 to 1800: maybe a little bit of economic growth,
210
594000
4000
1500-1800, mbase njëfarë zhvillimi.
10:10
but less in a century
211
598000
2000
Por më pak në një shekull të tërë
10:12
than you expect to see in a year today.
212
600000
4000
sesa zhvillimi që pritet të shihet sot vetëm në një vit.
10:16
1900s: maybe one percent.
213
604000
2000
Vitet 1900 mbase 1%.
10:18
Twentieth century: a little bit over two percent.
214
606000
2000
Në shekullin XX pak më shume se 2%.
10:20
Twenty-first century could easily be 3.3, even higher percent.
215
608000
4000
Në shekullin XXI, mund të jetë lehtësisht 3.3 dhe ndoshta më shumë.
10:24
Even at that rate,
216
612000
2000
Edhe me atë përqindje
10:26
by 2100 average GDP per capita
217
614000
3000
nga 2100 GDP- mesatarja e prodhimeve të përgjithshme vendase për frymë
10:29
in the world will be $200,000.
218
617000
3000
në botë do të jetë $200 mijë
10:32
That's not U.S. GDP per capita, which will be over a million,
219
620000
3000
Dhe ky s'është GDP për frymë i SHBA që do jete mbi 1 milion
10:35
but world GDP per capita -- $200,000.
220
623000
3000
Vetëm GDP botërore për fryme do të jetë $200 mijë.
10:38
That's not that far.
221
626000
2000
Nuk është shumë larg.
10:40
We won't make it.
222
628000
2000
Në s'e arrijmë dot.
10:42
But some of our grandchildren probably will.
223
630000
2000
Por disa nga nipërit tanë ndoshta po.
10:44
And I should say,
224
632000
2000
Do të thosha
10:46
I think this is a rather modest prediction.
225
634000
3000
se ky është pak a shumë një parashikim modest.
10:49
In Kurzweilian terms this is gloomy.
226
637000
5000
Në terma Kurzweliane është i zymtë.
10:54
In Kurzweilian terms I'm like the Eeyore of economic growth.
227
642000
4000
Në terma Kurzweliane jam një Eeyore i zhvillimit ekonomik.
10:58
(Laughter)
228
646000
3000
(Të qeshura)
11:01
Alright what about problems?
229
649000
2000
Po përsa i përket problemeve?
11:03
What about a great depression?
230
651000
3000
Krizave ekonomike?
11:06
Well let's take a look. Let's take a look at the Great Depression.
231
654000
4000
Le t'i hedhim një sy krizës së viteve '30.
11:10
Here is GDP per capita
232
658000
2000
Ja tek është GDP për frymë
11:12
from 1900 to 1929.
233
660000
3000
nga 1900 në 1929.
11:15
Now let's imagine that you were an economist in 1929,
234
663000
4000
Imagjino të jesh një ekonomist në 1929,
11:19
trying to forecast future growth for the United States,
235
667000
3000
duke u munduar të parashikosh zhvillimin në të ardhmen e ShBA
11:22
not knowing that the economy was about to go off a cliff,
236
670000
4000
pa ditur se ekonomia shpejt do të merrte të tatëpjetën.
11:26
not knowing that we were about to enter
237
674000
3000
Pa ditur se ishim duke hyrë në
11:29
the greatest economic disaster certainly in the 20th century.
238
677000
4000
shkatërrimin ekonomik më katastrofik të shek. XX
11:33
What would you have predicted, not knowing this?
239
681000
2000
Ç'mund të parashikosh pa e ditur këtë?
11:35
If you had based your prediction, your forecast
240
683000
2000
Nëse e bazon parashikimin
11:37
on 1900 to 1929
241
685000
2000
në periudhën 1900- '29
11:39
you'd have predicted something like this.
242
687000
2000
parashikon diçka të ngjashme me këtë.
11:41
If you'd been a little more optimistic --
243
689000
2000
Nëse je pak më optimist
11:43
say, based upon the Roaring Twenties -- you'd have said this.
244
691000
3000
le te themi bazuar në zhvillimin e viteve '20, do thoshe këtë.
11:46
So what actually happened?
245
694000
2000
Ç'ndodhi në te vërtetë?
11:48
We went off a cliff but we recovered.
246
696000
4000
Morëm një të tatëpjetë dhe e morëm veten përsëri.
11:52
In fact in the second half of the 20th century
247
700000
3000
Në fakt, në gjysmën e dytë të shek. XX
11:55
growth was even higher than anything you would have predicted
248
703000
4000
zhvillimi qe më i madh se çdo parashikim
11:59
based upon the first half of the 20th century.
249
707000
3000
bazuar në gjysmën e parë të shekullit.
12:02
So growth can wash away
250
710000
2000
Pra zhvillimi mund të dalë edhe mbi
12:04
even what appears to be a great depression.
251
712000
3000
diçka që i ngjan një krize të madhe.
12:07
Alright. What else?
252
715000
2000
Në rregull. Po tjetër?
12:09
Oil. Oil. This was a big topic.
253
717000
3000
Nafta. Nafta. Ishte çështje e rëndësishme.
12:12
When I was writing up my notes oil was $140 per barrel.
254
720000
7000
Kur po shkruaja shënimet nafta ishte $0.88/ l.
12:19
So people were asking a question. They were saying,
255
727000
3000
Dhe njerëzit kishin një pyetje:
12:22
"Is China drinking our milkshake?"
256
730000
4000
"Mos po e pi Kina frappene tonë?"
12:26
(Laughter)
257
734000
1000
(Të qeshura)
12:27
And there is some truth to this,
258
735000
3000
Ka diçka të vërtetë këtu,
12:30
in the sense that we have something of a finite resource,
259
738000
4000
në atë që kemi të bëjmë me një burim të shtershëm.
12:34
and increased growth is going to push up demand for that.
260
742000
3000
Dhe zhvillimi në rritje do ta shtojë kërkesën për të.
12:37
But I think I don't have to tell this audience
261
745000
2000
Por mendoj se nuk më duhet t'i shpjegoj audiencës
12:39
that a higher price of oil is not necessarily a bad thing.
262
747000
5000
se një çmim më i lartë i naftës s'është domosdoshmërish diçka negative.
12:44
Moreover, as everyone knows,
263
752000
3000
Për më tepër, siç e dinë të gjithë,
12:47
look -- it's energy, not oil, which counts.
264
755000
3000
e rëndësishme është energjia jo nafta.
12:50
And higher oil prices mean
265
758000
2000
Çmime më te larta të naftës rezultojnë
12:52
a greater incentive to invest in energy R&D.
266
760000
3000
në stimuj më të lartë për investim në kërkim dhe zhvillim në fushën energjetike.
12:55
You can see this in the data.
267
763000
2000
Mund ta shihni këtë tek të dhënat.
12:57
As oil prices go up, energy patents go up.
268
765000
3000
Kur çmimet e naftës ngrihen, numri i licencave për burime energjetike ngrihet.
13:00
The world is much better equipped
269
768000
2000
Bota pajiset më mirë
13:02
to overcome an increase in the price of oil
270
770000
2000
për të tejkaluar një rritje në çmimin e naftës
13:04
today, than ever in the past,
271
772000
2000
sot, se sa ndonjëherë në te shkuarën
13:06
because of what I'm talking about.
272
774000
2000
për shkak të asaj çka thashë.
13:08
One idea, one world, one market.
273
776000
4000
Një ide, një botë, një treg.
13:12
So I'm optimistic
274
780000
3000
Pra jam optimist
13:15
so long as we hew to these two ideas:
275
783000
2000
për aq kohë sa i qëndrojmë këtyre dy ideve:
13:17
to keep globalizing world markets,
276
785000
2000
të vazhdojmë globalizimin e tregjeve botërore,
13:19
keep extending cooperation across national boundaries,
277
787000
4000
të zgjerojmë bashkëpunimin përtej kufijve kombëtarë,
13:23
and keep investing in education.
278
791000
3000
dhe të investojmë në shkollim.
13:26
Now the United States has a particularly important role
279
794000
3000
ShBA kanë një rol veçanërisht të rëndësishëm
13:29
to play in this:
280
797000
3000
në këtë pikë--
13:32
to keep our education system globalized,
281
800000
3000
të vazhdojmë të globalizojmë sistemin tonë arsimor,
13:35
to keep our education system open to students from all over the world,
282
803000
4000
të vazhdojmë ta mbajmë hapur sistemin për studentë nga mbarë bota
13:39
because our education system
283
807000
2000
sepse sistemi ynë shkollor
13:41
is the candle
284
809000
2000
është qiriri
13:43
that other students come to light their own candles.
285
811000
5000
tek i cili studentet vijnë të ndezin qirinjtë e tyre.
13:48
Now remember here what Jefferson said.
286
816000
3000
Mbani mend fjalët e Jefferson.
13:51
Jefferson said, "When they come
287
819000
3000
"Kur ata vijnë
13:54
and light their candles at ours,
288
822000
3000
dhe ndezin qirinjtë e tyre tek tanët
13:57
they gain light, and we are not darkened."
289
825000
5000
ata marrin dritë, e në nuk errësohemi.
14:02
But Jefferson wasn't quite right, was he?
290
830000
3000
Por Jefferson s'kishte plotësisht të drejtë apo jo?
14:05
Because the truth is,
291
833000
3000
Sepse e vërteta është se
14:08
when they light their candles at ours,
292
836000
4000
kur ata ndezin qirinjtë tek tanët
14:12
there is twice as much light available for everyone.
293
840000
4000
ka dy herë më shume dritë për këdo.
14:16
So my view is: Be optimistic.
294
844000
4000
Pra pikëpamja ime është optimizmi.
14:20
Spread the ideas. Spread the light.
295
848000
3000
Shpërndani idetë. Shpërndani dritën.
14:23
Thank you.
296
851000
2000
Faleminderit
14:25
(Applause)
297
853000
3000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Alex Tabarrok - EconomistWith the hit economic blog MarginalRevolution.com, co-author Alex Tabarrok generates more hits than a summer hailstorm, and sheds light into the darkest corners of the dismal science.
Why you should listen
Perhaps the appeal of economics in the blogosphere was not pre-ordained from its representation in the bestseller lists (the Freakonomics phenomenon notwithstanding). But economists have taken the internet by storm, and Alex Tabarrok is one of the hottest -- along with co-author Tyler Cowen, their blog marginalrevolution.com is one of the most popular on the web, generating a forest of links and kudos from the mainstream press, including the Wall Street Journal.
Tabarrok's fascinations include the intersection among economics, law and public policy -- examining questions such as how race and poverty affect the outcome of jury trials. Tabarrok is also the Director of Research for the Independent Institute, an assistant editor for the Independent Review, and an Associate Professor of Economics at George Mason University.
Alex Tabarrok | Speaker | TED.com