ABOUT THE SPEAKER
Brian Greene - Physicist
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe.

Why you should listen

Greene, a professor of physics and mathematics at Columbia University, has focused on unified theories for more than 25 years, and has written several best-selling and non-technical books on the subject including The Elegant Universe, a Pulitzer finalist, and The Fabric of the Cosmos — each of which has been adapted into a NOVA mini-series. His latest book, The Hidden Reality, explores the possibility that our universe is not the only universe.

Greene believes science must be brought to general audiences in new and compelling ways, such as his live stage odyssey, Icarus at the Edge of Time, with original orchestral score by Philip Glass, and the annual World Science Festival, which he co-founded in 2008 with journalist Tracy Day.

More profile about the speaker
Brian Greene | Speaker | TED.com
TED2005

Brian Greene: Making sense of string theory

Brian Greene: Sicim kuramını anlamak

Filmed:
6,215,922 views

Fizikçi Brian Greene süpersicim kuramını açıklıyor. Kurama göre, 11 boyutta titreşen minyatür enerji iplikleri evrendeki tüm parçacıkları ve kuvvetleri yaratıyor.
- Physicist
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
In the yearyıl 1919,
0
1000
2000
1919 senesinde,
00:15
a virtuallyfiilen unknownBilinmeyen GermanAlmanca mathematicianmatematikçi, namedadlı TheodorTheodor KaluzaKaluza
1
3000
7000
adı-sanı duyulmamış Alman matematikçi Theodor Kaluza,
00:22
suggestedönerdi a very boldcesur and, in some waysyolları, a very bizarretuhaf ideaFikir.
2
10000
7000
oldukça cüretkar ve biraz da acayip bir düşünce ortaya attı.
Dediğine göre evrenimiz,
00:29
He proposedönerilen that our universeEvren
3
17000
2000
hepimizin
00:31
mightbelki actuallyaslında have more than the threeüç dimensionsboyutlar
4
19000
3000
farkında olduğu 3 boyuttan daha fazla
00:34
that we are all awarefarkında of.
5
22000
3000
boyuta sahip olabilirdi. Yani,
00:37
That is in additionilave to left, right, back, forthileri and up, down,
6
25000
3000
sol, sağ, arka, ön, yukarı ve aşağıya ilaveten,
00:40
KaluzaKaluza proposedönerilen that there mightbelki be additionalek dimensionsboyutlar of spaceuzay
7
28000
5000
Kaluza, şimdilik her nedense göremediğimiz
00:45
that for some reasonneden we don't yethenüz see.
8
33000
3000
uzay boyutları olabileceğini ileri sürdü.
00:48
Now, when someonebirisi makesmarkaları a boldcesur and bizarretuhaf ideaFikir,
9
36000
4000
Birisinin cüretkar ve acayip bir düşüncesi olduğunda
00:52
sometimesara sıra that's all it is -- boldcesur and bizarretuhaf,
10
40000
2000
bazen hepsi bundan ibarettir -- cüretkar ve acayip,
00:54
but it has nothing to do with the worldDünya around us.
11
42000
3000
ama etrafımızdaki dünya ile tamamen ilgisiz.
00:57
This particularbelirli ideaFikir, howeverancak --
12
45000
2000
Ancak sözünü ettiğim düşünce
00:59
althougholmasına rağmen we don't yethenüz know whetherolup olmadığını it's right or wrongyanlış,
13
47000
3000
-- doğru olup olmadığını henüz bilmiyoruz ama
01:02
and at the endson I'll discusstartışmak experimentsdeneyler whichhangi, in the nextSonraki fewaz yearsyıl,
14
50000
3000
birazdan bahsedeceğim deneyler birkaç sene içinde
01:05
mayMayıs ayı tell us whetherolup olmadığını it's right or wrongyanlış --
15
53000
2000
dogru olup olmadığını gösterebilir --
01:07
this ideaFikir has had a majormajör impactdarbe on physicsfizik in the last centuryyüzyıl
16
55000
4000
bu düşünce, geçen yüzyılda fizik üzerinde esaslı bir etki yarattı
01:11
and continuesdevam ediyor to informbilgi vermek a lot of cutting-edgeson teknoloji researchAraştırma.
17
59000
3000
ve sınırları zorlayan çok sayıda araştırmayı etkilemeye devam ediyor.
01:14
So, I'd like to tell you something about the storyÖykü of these extraekstra dimensionsboyutlar.
18
62000
4000
Dolayısıyla, size bu ekstra boyutların hikayesiyle ilgili bir kaç şey anlatmak istiyorum.
01:18
So where do we go?
19
66000
2000
O halde nereye gidiyoruz?
Hikayenin başlangıcından önceye bir göz atalım. Sene 1907.
01:20
To beginbaşla we need a little bitbit of back storyÖykü. Go to 1907.
20
68000
3000
01:23
This is a yearyıl when EinsteinEinstein is baskingtadını çıkarma in the glowkızdırma
21
71000
4000
Öyle bir yıl ki, Einstein özel görelilik kuramını
01:27
of havingsahip olan discoveredkeşfedilen the specialözel theoryteori of relativityizafiyet
22
75000
3000
keşfetmiş olmanın tadını çıkarırken
01:30
and decideskarar to take on a newyeni projectproje,
23
78000
3000
yeni bir projeye başlamaya karar veriyor:
01:33
to try to understandanlama fullytamamen the grandbüyük, pervasiveyaygın forcekuvvet of gravityyerçekimi.
24
81000
7000
Muazzam, her tarafa yayılan Kütleçekim Kuvveti'ni bütünüyle anlamaya çalışmak.
01:40
And in that momentan, there are manyçok people around
25
88000
3000
O sıralarda, etraftaki pek çok insan bu projenin
01:43
who thought that that projectproje had alreadyzaten been resolvedkararlı.
26
91000
4000
çoktan çözüme kavuşmuş olduğunu düşünüyordu.
01:47
NewtonNewton had givenverilmiş the worldDünya a theoryteori of gravityyerçekimi in the lategeç 1600s
27
95000
3000
Newton, 1600´lerin sonuna doğru iyi işleyen,
01:50
that worksEserleri well, describesaçıklar the motionhareket of planetsgezegenler,
28
98000
4000
gezegenlerin ve ayın falan hareketini tanımlayan,
01:54
the motionhareket of the moonay and so forthileri,
29
102000
2000
ağaçlardan düşüp insanların kafasına isabet eden
01:56
the motionhareket of apocryphaluydurma of appleselma fallingdüşen from treesağaçlar,
30
104000
3000
şu uydurma elmaların hareketini tanımlayan
01:59
hittingisabet people on the headkafa.
31
107000
2000
bir kütleçekim kuramı vermişti dünyaya.
02:01
All of that could be describedtarif edilen usingkullanma Newton'sNewton'ın work.
32
109000
2000
Tüm bunlar Newton'un çalışması kullanılarak açıklanabiliyordu.
02:03
But EinsteinEinstein realizedgerçekleştirilen that NewtonNewton had left something out of the storyÖykü,
33
111000
4000
Ama Einstein, Newton'ın bir şeyi hikayenin dışında bıraktığını fark etti,
02:07
because even NewtonNewton had writtenyazılı
34
115000
3000
zira Newton'un kendisi bile, kütleçekimin etkisinin
02:10
that althougholmasına rağmen he understoodanladım how to calculatehesaplamak the effectEfekt of gravityyerçekimi,
35
118000
5000
nasıl hesaplanacağını çözmüş olmakla beraber,
02:15
he'diçin ona been unableaciz to figureşekil out how it really worksEserleri.
36
123000
3000
gerçekte nasıl işlediğini anlayamadığını yazmıştı.
02:18
How is it that the SunGüneş, 93 millionmilyon milesmil away,
37
126000
3000
Nasıl oluyor da Güneş, 150 milyon km öteden,
02:21
[that] somehowbir şekilde it affectsetkiler the motionhareket of the EarthDünya?
38
129000
3000
bir şekilde Dünyanın hareketini etkileyebiliyor?
02:24
How does the SunGüneş reachulaşmak out acrosskarşısında emptyboş inertatıl spaceuzay and exertuygulamayın influenceetki?
39
132000
4000
Güneş nasıl o boş ve tepkisiz uzay boyunca uzanıp, etki ediyor?
02:28
And that is a taskgörev to whichhangi EinsteinEinstein setset himselfkendisi --
40
136000
3000
İşte bu Einstein'ın kendine çıkardığı görevdi:
02:31
to figureşekil out how gravityyerçekimi worksEserleri.
41
139000
3000
Kütleçekiminin nasıl çalıştığını çözmek.
02:34
And let me showgöstermek you what it is that he foundbulunan.
42
142000
3000
Şimdi size ne bulduğunu göstereyim.
02:37
So EinsteinEinstein foundbulunan
43
145000
1000
Einstein'ın bulduğu şey,
02:38
that the mediumorta that transmitsiletir gravityyerçekimi is spaceuzay itselfkendisi.
44
146000
4000
kütleçekimi ileten vasıtanın, uzayın kendisi olduğuydu.
02:42
The ideaFikir goesgider like this:
45
150000
2000
Düşünce şu:
02:44
imaginehayal etmek spaceuzay is a substrateAlt tabaka of all there is.
46
152000
2000
Uzayın, var olan her şeyin tabanı olduğunu düşünün.
02:46
EinsteinEinstein said spaceuzay is niceGüzel and flatdüz, if there's no mattermadde presentmevcut.
47
154000
4000
Einstein, hiç madde yokken uzayın dümdüz olduğunu söyledi.
02:50
But if there is mattermadde in the environmentçevre, suchböyle as the SunGüneş,
48
158000
4000
Ama eğer ortamda madde varsa, Güneş gibi örneğin,
02:54
it causesnedenleri the fabrickumaş of spaceuzay to warpWarp, to curveeğri.
49
162000
4000
uzayın dokusunun eğrilip bükülmesine neden olur.
02:58
And that communicatesiletişim kurar the forcekuvvet of gravityyerçekimi.
50
166000
2000
Ve bu da kütleçekim kuvvetinin iletilmesini sağlar.
03:00
Even the EarthDünya warpsçözgü spaceuzay around it.
51
168000
3000
Tabi Dünya da çevresindeki uzayı büker.
03:03
Now look at the MoonAy.
52
171000
2000
Şimdi Ay'a bakalım.
03:05
The MoonAy is kepttuttu in orbityörünge, accordinggöre to these ideasfikirler,
53
173000
3000
Bu düşüncelere göre, Ay'ın yörüngesinde kalmasının nedeni,
03:08
because it rollsRulo alonguzun bir a valleyvadi in the curvedkavisli environmentçevre
54
176000
3000
eğrilmiş ortamdaki bir vadi boyunca yuvarlanmasıdır.
03:11
that the SunGüneş and the MoonAy and the EarthDünya can all createyaratmak by virtueErdem of theironların presencevarlık.
55
179000
5000
Bu vadi Güneş, Ay ve Dünya'nın varlıkları dolayısıyla oluşmuştur.
03:16
We go to a full-framefull frame viewgörünüm of this.
56
184000
3000
Şimdi resmin bütününe bir bakalım.
03:19
The EarthDünya itselfkendisi is kepttuttu in orbityörünge
57
187000
2000
Dünya kendi yörüngesinde kalıyor
03:21
because it rollsRulo alonguzun bir a valleyvadi in the environmentçevre that's curvedkavisli
58
189000
4000
çünkü Güneş'in varlığı nedeniyle eğrilmiş ortamdaki
03:25
because of the Sun'sSun'ın presencevarlık.
59
193000
2000
bir vadi boyunca yuvarlanmakta.
03:27
That is this newyeni ideaFikir about how gravityyerçekimi actuallyaslında worksEserleri.
60
195000
5000
İşte bu, kütleçekimin aslında nasıl işlediğine ilişkin yeni düşünce.
03:32
Now, this ideaFikir was testedtest edilmiş in 1919 throughvasitasiyla astronomicalastronomik observationsgözlemler.
61
200000
5000
Evet, bu fikir 1919'da astronomik gözlemlerle sınandı.
03:37
It really worksEserleri. It describesaçıklar the dataveri.
62
205000
3000
Gerçekten işe yarıyordu. Verileri açıklıyordu.
03:40
And this gainedkazanmış EinsteinEinstein prominenceönem around the worldDünya.
63
208000
4000
Ve bu da Einstein'a dünya çapında ün kazandırdı.
03:44
And that is what got KaluzaKaluza thinkingdüşünme.
64
212000
4000
Aynı zamanda Kaluza'yı düşünmeye sevk etti.
03:48
He, like EinsteinEinstein, was in searcharama of what we call a unifiedbirleşik theoryteori.
65
216000
4000
O da tıpkı Einstein gibi Birleşik Kuram arayışındaydı.
03:52
That's one theoryteori
66
220000
2000
Yani öyle bir kuram ki,
03:54
that mightbelki be ableyapabilmek to describetanımlamak all of nature'sdoğanın forcesgüçler from one setset of ideasfikirler,
67
222000
4000
doğadaki tüm kuvvetleri tek bir fikirler kümesinden, tek bir ilkeler kümesinden
03:58
one setset of principlesprensipler, one masterana equationdenklem, if you will.
68
226000
4000
tek bir ana denklem ile tanımlayabilsin.
04:02
So KaluzaKaluza said to himselfkendisi,
69
230000
2000
Kaluza şöyle düşündü,
04:04
EinsteinEinstein has been ableyapabilmek to describetanımlamak gravityyerçekimi
70
232000
3000
Einstein kütleçekimini uzaydaki -- daha doğrusu
04:07
in termsşartlar of warpsçözgü and curveseğrileri in spaceuzay --
71
235000
2000
uzay ve zamandaki-- eğrilip bükülmeler
04:09
in factgerçek, spaceuzay and time, to be more precisekesin.
72
237000
3000
sayesinde açıkladı.
Belki ben de aynı oyunu diğer bilinen kuvvetle oynayabilirim,
04:12
Maybe I can playoyun the sameaynı gameoyun with the other knownbilinen forcekuvvet,
73
240000
5000
04:17
whichhangi was, at that time, knownbilinen as the electromagneticElektromanyetik forcekuvvet --
74
245000
3000
ki o esnada bilinen diğer kuvvet elektomanyetik kuvvetti.
04:20
we know of othersdiğerleri todaybugün, but at that time
75
248000
2000
Bugün başkalarını da biliyoruz, ama o zamanlar
04:22
that was the only other one people were thinkingdüşünme about.
76
250000
2000
insanların düşündüğü tek diğer kuvvet buydu.
04:24
You know, the forcekuvvet responsiblesorumluluk sahibi for electricityelektrik
77
252000
2000
Bilirsiniz, elektrikten ve manyetik çekimden falan
04:26
and magneticmanyetik attractioncazibe and so forthileri.
78
254000
2000
sorumlu olan kuvvetten bahsediyoruz.
04:28
So KaluzaKaluza saysdiyor, maybe I can playoyun the sameaynı gameoyun
79
256000
3000
Böylece Kaluza dedi ki, belki ben de aynı oyunu oynayarak
04:31
and describetanımlamak electromagneticElektromanyetik forcekuvvet in termsşartlar of warpsçözgü and curveseğrileri.
80
259000
4000
elektromanyetik kuvveti eğrilip bükülmeler sayesinde açıklarım.
04:35
That raisedkalkık a questionsoru: warpsçözgü and curveseğrileri in what?
81
263000
3000
Bu noktada soru şuydu: Neyin eğrilip bükülmesi?
04:38
EinsteinEinstein had alreadyzaten used up spaceuzay and time,
82
266000
5000
Einstein uzay ve zaman eğrilip bükülmelerini
04:43
warpsçözgü and curveseğrileri, to describetanımlamak gravityyerçekimi.
83
271000
2000
zaten kullanmıştı, kütleçekimi açıklarken.
04:45
There didn't seemgörünmek to be anything elsebaşka to warpWarp or curveeğri.
84
273000
3000
Görünüşe göre etrafta eğrilip bükülecek başka bir şey de yoktu.
04:48
So KaluzaKaluza said, well, maybe there are more dimensionsboyutlar of spaceuzay.
85
276000
5000
Kaluza "peki öyleyse" dedi, "belki de uzayda daha başka boyutlar vardır."
04:53
He said, if I want to describetanımlamak one more forcekuvvet,
86
281000
2000
"Eğer fazladan bir kuvvet daha tanımlamak istiyorsam,
04:55
maybe I need one more dimensionboyut.
87
283000
2000
belki fazladan bir boyuta daha ihtiyacım vardır."
04:57
So he imaginedhayal that the worldDünya had fourdört dimensionsboyutlar of spaceuzay, not threeüç,
88
285000
4000
Ve evrenin 3 tane değil, 4 tane uzay boyutu olduğunu,
05:01
and imaginedhayal that electromagnetismelektromanyetik kuvvet was warpsçözgü and curveseğrileri
89
289000
4000
elektromanyetizmanın da bu 4. boyuttaki eğrilip
05:05
in that fourthdördüncü dimensionboyut. Now here'sburada the thing:
90
293000
2000
bükülmeler olduğunu hayal etti. Olay şu ki:
05:07
when he wroteyazdı down the equationsdenklemler describingaçıklayan warpsçözgü and curveseğrileri
91
295000
3000
3 değil de 4 uzay boyutlu bir evrendeki eğrilip
05:10
in a universeEvren with fourdört spaceuzay dimensionsboyutlar, not threeüç,
92
298000
3000
bükülmeleri tanımlayan denklemleri yazdığında,
05:13
he foundbulunan the oldeski equationsdenklemler that EinsteinEinstein had alreadyzaten derivedtüretilmiş in threeüç dimensionsboyutlar --
93
301000
4000
Einstein'ın 3 boyut için türetmiş olduğu o eski denklemleri buldu.
Bunlar kütleçekim içindi.
05:17
those were for gravityyerçekimi --
94
305000
1000
Ayrıca fazladan bir denklem daha buldu, çünkü fazladan bir boyut vardı.
05:18
but he foundbulunan one more equationdenklem because of the one more dimensionboyut.
95
306000
4000
05:22
And when he lookedbaktı at that equationdenklem,
96
310000
2000
Ve denkleme baktığında gördü ki,
05:24
it was noneYok other than the equationdenklem
97
312000
2000
uzun zamandır bilimcilerin elektromanyetik kuvveti
05:26
that scientistsBilim adamları had long knownbilinen to describetanımlamak the electromagneticElektromanyetik forcekuvvet.
98
314000
3000
açıklamak için kullandıkları denklemin ta kendisiydi.
05:29
AmazingŞaşırtıcı -- it just poppedattı out.
99
317000
2000
İnanılmaz! Birdenbire çıkıvermişti.
05:31
He was so excitedheyecanlı by this realizationgerçekleşme
100
319000
3000
Bunu fark edince öyle heyecanlandı ki
05:34
that he ranran around his houseev screamingbağıran, "VictoryZafer!" --
101
322000
3000
evinin etrafında koşarak "Zafer!" diye bağırdı.
05:37
that he had foundbulunan the unifiedbirleşik theoryteori.
102
325000
3000
Birleşik Kuram'ı bulduğunu düşünüyordu.
05:40
Now clearlyAçıkça, KaluzaKaluza was a man who tookaldı theoryteori very seriouslycidden mi.
103
328000
7000
Şimdi belli ki, Kaluza kuramı çok ciddiye alan bir adamdı.
05:47
He, in factgerçek --
104
335000
1000
Aslında,
05:48
there is a storyÖykü that when he wanted to learnöğrenmek how to swimyüzmek,
105
336000
3000
bir hikaye var, yüzme öğrenmek istediği zaman
05:51
he readokumak a bookkitap, a treatiseTez on swimmingyüzme --
106
339000
3000
yüzme üzerine bir bilimsel inceleme kitabı okumuş
05:54
(LaughterKahkaha)
107
342000
1000
(Gülüşmeler)
05:55
-- then doveGüvercin into the oceanokyanus.
108
343000
2000
ve ardından okyanusa atlamış.
05:57
This is a man who would riskrisk his life on theoryteori.
109
345000
3000
O, hayatını kuram için riske edebilecek türden bir adammış.
06:00
Now, but for those of us who are a little bitbit more practicallypratikte mindedfikirli,
110
348000
4000
Fakat bizim gibi daha pratik düşünenler için
06:04
two questionssorular immediatelyhemen ariseortaya from his observationgözlem.
111
352000
3000
hâliyle iki adet soru ortaya çıkıyor.
06:07
NumberNumarası one: if there are more dimensionsboyutlar in spaceuzay, where are they?
112
355000
4000
Soru 1: Eğer başka uzay boyutları varsa, hani nerede?
06:11
We don't seemgörünmek to see them.
113
359000
2000
Onları görüyor gibi bir hâlimiz yok.
06:13
And numbernumara two: does this theoryteori really work in detaildetay,
114
361000
4000
Soru 2: Bu kuramı etrafımızdaki dünyaya uygulamaya
06:17
when you try to applyuygulamak it to the worldDünya around us?
115
365000
3000
kalkışırsak, ayrıntılarda işler mi?
06:20
Now, the first questionsoru was answeredcevap in 1926
116
368000
4000
İlk soru 1926'da yanıtlandı,
06:24
by a fellowadam namedadlı OskarOskar KleinKlein.
117
372000
2000
Oskar Klein adlı bir arkadaş tarafından.
06:26
He suggestedönerdi that dimensionsboyutlar mightbelki come in two varietiesçeşitleri --
118
374000
4000
Kendisi, boyutların iki değişik türde olabileceğini öne sürdü.
06:30
there mightbelki be bigbüyük, easy-to-seekolay görmek için dimensionsboyutlar,
119
378000
3000
Büyük ve kolayca görülebilen boyutların yanı sıra,
06:33
but there mightbelki alsoAyrıca be tinyminik, curled-upkıvrılmış-up dimensionsboyutlar,
120
381000
3000
minik ve kıvrılmış boyutlar da olabilirdi,
06:36
curledkıvrılmış up so smallküçük, even thoughgerçi they're all around us,
121
384000
3000
öylesine kıvrılıp küçülmüşler ki, her yanımızda olsalar da
onları göremiyoruz.
06:39
that we don't see them.
122
387000
2000
Bunu görsel olarak göstereyim.
06:41
Let me showgöstermek you that one visuallygörsel.
123
389000
2000
06:43
So, imaginehayal etmek you're looking at something
124
391000
2000
Farz edelim ki, trafik ışığı kablosu
06:45
like a cablekablo supportingDestek a traffictrafik lightışık.
125
393000
2000
gibi bir şeye bakıyorsunuz.
06:47
It's in ManhattanManhattan. You're in CentralMerkez ParkPark -- it's kindtür of irrelevantilgisiz --
126
395000
3000
Burası Manhattan. Konuyla ilgisi yok ama, Central Park.
06:50
but the cablekablo looksgörünüyor one-dimensionaltek boyutlu from a distantuzak viewpointbakış açısı,
127
398000
4000
Uzaktan bakınca kablo tek boyutlu görünüyor.
06:54
but you and I all know that it does have some thicknesskalınlık.
128
402000
3000
Ama hepimiz biliyoruz ki, kablonun bir kalınlığı var.
06:57
It's very hardzor to see it, thoughgerçi, from faruzak away.
129
405000
2000
Tabi uzaktan bakınca görmek çok zor.
06:59
But if we zoomyakınlaştırma in and take the perspectiveperspektif of, say,
130
407000
2000
Ama odak uzaklığını arttırıp, örneğin bir karıncanın
07:01
a little antkarınca walkingyürüme around --
131
409000
2000
bakış açısına kavuşursak...
07:03
little antskarıncalar are so smallküçük that they can accesserişim all of the dimensionsboyutlar --
132
411000
3000
-- Karıncalar öyle ufaktır ki, boyutların hepsine erişimleri vardır --
07:06
the long dimensionboyut,
133
414000
2000
Uzun boyutun yanı sıra,
07:08
but alsoAyrıca this clockwiseSaat yönünde, counter-clockwiseSaat yönünün tersine directionyön.
134
416000
3000
saat yönünde ve saatin tersi yönde dolaşabiliriz.
07:11
And I hopeumut you appreciateanlamak this.
135
419000
2000
Bunu takdir edeceğinizi umarım.
07:13
It tookaldı so long to get these antskarıncalar to do this.
136
421000
2000
Karıncalara bunu yaptırmak çok vakit alırdı.
07:15
(LaughterKahkaha)
137
423000
1000
(Kahkahalar)
07:16
But this illustratesgösterir the factgerçek that dimensionsboyutlar can be of two sortssıralar:
138
424000
3000
Sonuçta burada görüyoruz ki boyutlar iki çeşit olabilir:
07:19
bigbüyük and smallküçük. And the ideaFikir that maybe the bigbüyük dimensionsboyutlar around us
139
427000
4000
Büyük veya küçük. Ve belki de etrafımızdaki büyük boyutlar
07:23
are the onesolanlar that we can easilykolayca see,
140
431000
2000
kolayca görebildiklerimiz olup,
07:25
but there mightbelki be additionalek dimensionsboyutlar curledkıvrılmış up,
141
433000
3000
bunların yanı sıra bir nevi kablonun daireselliği gibi,
07:28
sortçeşit of like the circulardairesel partBölüm of that cablekablo,
142
436000
2000
kıvrılmış, çok minik olan,
07:30
so smallküçük that they have so faruzak remainedkalmıştır invisiblegörünmez.
143
438000
4000
bizim için görünmez boyutlar da belki mevcuttur.
07:34
Let me showgöstermek you what that would look like.
144
442000
2000
Size bunun neye benzediğini göstereyim.
07:36
So, if we take a look, say, at spaceuzay itselfkendisi --
145
444000
3000
Şimdi, örneğin uzayın kendisine bakarsak,
07:39
I can only showgöstermek, of coursekurs, two dimensionsboyutlar on a screenekran.
146
447000
4000
-- tabi ekranda sadece 2 boyut gösterebiliyorum.
07:43
Some of you guys will fixdüzeltmek that one day,
147
451000
2000
İçinizden birileri bir gün bunu düzeltecek,
07:45
but anything that's not flatdüz on a screenekran is a newyeni dimensionboyut,
148
453000
2000
ama bir ekranda düz olmayan bir şey yeni bir boyuttur,
07:47
goesgider smallerdaha küçük, smallerdaha küçük, smallerdaha küçük,
149
455000
2000
daha da küçültüyoruz, küçültüyoruz, küçültüyoruz,
07:49
and way down in the microscopicmikroskobik depthsderinlikleri of spaceuzay itselfkendisi,
150
457000
4000
ve uzayın kendisinin mikroskobik derinliklerine kadar iniyoruz.
07:53
this is the ideaFikir,
151
461000
1000
Düşünce şu:
07:54
you could have additionalek curledkıvrılmış up dimensionsboyutlar --
152
462000
2000
Kıvrılmış ek boyutlara sahip olabilirsiniz.
07:56
here is a little shapeşekil of a circledaire -- so smallküçük that we don't see them.
153
464000
3000
İşte küçük bir daire, öyle küçük ki onu görmüyoruz.
07:59
But if you were a little ultraUltra microscopicmikroskobik antkarınca walkingyürüme around,
154
467000
4000
Ama eğer buralarda dolaşan minicik ultra-mikroskobik
08:03
you could walkyürümek in the bigbüyük dimensionsboyutlar that we all know about --
155
471000
2000
bir karınca olsaydınız, hem bildiğimiz büyük boyutların
08:05
that's like the gridızgara partBölüm --
156
473000
2000
ızgaralarına, hem de
08:07
but you could alsoAyrıca accesserişim the tinyminik curled-upkıvrılmış-up dimensionboyut
157
475000
3000
küçüklüğünden dolayı ne çıplak gözle ne de
08:10
that's so smallküçük that we can't see it with the nakedçıplak eyegöz
158
478000
2000
en gelişmiş aygıtlarla göremediğimiz
08:12
or even with any of our mostçoğu refinedrafine equipmentekipman.
159
480000
3000
ufak kıvrık boyuta erişiminiz olurdu.
08:15
But deeplyderinden tuckedsıkışmış into the fabrickumaş of spaceuzay itselfkendisi,
160
483000
3000
Yani uzayın kendi dokusunun derinliklerine kısılıp kalmış
08:18
the ideaFikir is there could be more dimensionsboyutlar, as we see there.
161
486000
4000
başka boyutlar mevcut olabilir.
08:22
Now that's an explanationaçıklama
162
490000
4000
İşte bu evrenin
08:26
about how the universeEvren could have more dimensionsboyutlar than the onesolanlar that we see.
163
494000
4000
görebildiklerimizden fazla boyutu olmasına dair bir açıklama.
08:30
But what about the secondikinci questionsoru that I askeddiye sordu:
164
498000
3000
Peki ya sorduğum ikinci soru:
08:33
does the theoryteori actuallyaslında work
165
501000
2000
Gerçek dünyaya uygulamaya çalışıldığında
08:35
when you try to applyuygulamak it to the realgerçek worldDünya?
166
503000
2000
kuram işliyor mu?
08:37
Well, it turnsdönüşler out that EinsteinEinstein and KaluzaKaluza and manyçok othersdiğerleri
167
505000
3000
Pekala, sonuç itibariyle Einstein, Kaluza ve
08:40
workedişlenmiş on tryingçalışıyor to refineİyileştir this frameworkiskelet
168
508000
5000
diğer pek çok kişi bu çerçeveyi geliştirmek için
08:45
and applyuygulamak it to the physicsfizik of the universeEvren
169
513000
3000
çalıştı ve kuramı, o esnada anlaşılan biçimiyle
08:48
as was understoodanladım at the time, and, in detaildetay, it didn't work.
170
516000
4000
evrenin fiziğine uyguladı. Ve ayrıntıda işlemedi.
08:52
In detaildetay, for instanceörnek,
171
520000
1000
Ayrıntıda, örneğin,
08:53
they couldn'tcould get the masskitle of the electronElektron
172
521000
2000
elektron kütlesini elde edemediler,
08:55
to work out correctlydoğru şekilde in this theoryteori.
173
523000
2000
ve kuramda kullanamadılar.
08:57
So manyçok people workedişlenmiş on it, but by the '40s, certainlykesinlikle by the '50s,
174
525000
5000
Çok kişi üzerinde çalıştı, ama 40'lı, özellikle 50'li yıllarda
09:02
this strangegarip but very compellingzorlayıcı ideaFikir
175
530000
4000
fizik yasalarının birleştirilmesine dair
09:06
of how to unifybirleştirmek the lawsyasalar of physicsfizik had gonegitmiş away.
176
534000
3000
bu garip ve kışkırtıcı düşünce yok oldu.
09:09
UntilKadar something wonderfulolağanüstü happenedolmuş in our ageyaş.
177
537000
4000
Ta ki çağımızda muhteşem bir şey gerçekleşene dek.
09:13
In our eraçağ, a newyeni approachyaklaşım to unifybirleştirmek the lawsyasalar of physicsfizik
178
541000
4000
Fizik yasalarını birleştirmek için ben ve dünya
09:17
is beingolmak pursuedpeşine by physicistsfizikçiler suchböyle as myselfkendim,
179
545000
2000
çapındaki pek çok başka fizikçi tarafından
09:19
manyçok othersdiğerleri around the worldDünya,
180
547000
2000
yeni bir yaklaşım izleniyor.
09:21
it's calleddenilen superstringSuperstring theoryteori, as you were indicatingbelirten.
181
549000
3000
Buna Süpersicim Kuramı deniyor.
09:24
And the wonderfulolağanüstü thing is that superstringSuperstring theoryteori
182
552000
4000
Ve muhteşem olan şu ki, süpersicim kuramı
09:28
has nothing to do at first sightgörme with this ideaFikir of extraekstra dimensionsboyutlar,
183
556000
4000
başlangıçta ek boyut fikri ile ilgisiz görünüyordu.
09:32
but when we studyders çalışma superstringSuperstring theoryteori,
184
560000
3000
Fakat kuram üzerinde çalıştığımızda,
09:35
we find that it resurrectsresurrects the ideaFikir in a sparklingköpüklü, newyeni formform.
185
563000
3000
düşünceyi pırıl pırıl bir biçimde dirilttiğini bulduk.
09:38
So, let me just tell you how that goesgider.
186
566000
2000
Bunun nasıl olduğunu anlatayım.
09:40
SuperstringSuperstring theoryteori -- what is it?
187
568000
2000
Süpersicim kuramı? Nedir bu?
09:42
Well, it's a theoryteori that triesçalışır to answerCevap the questionsoru:
188
570000
2000
Şu soruya yanıt arayan kuramdır:
09:44
what are the basictemel, fundamentaltemel, indivisiblebölünmez, uncuttablekesilemez constituentsbileşenlerinin
189
572000
5000
Etrafımızdaki dünyayı meydana getiren en basit, temel,
09:49
makingyapma up everything in the worldDünya around us?
190
577000
4000
parçalanamaz, bölünemez bileşenler nedir?
09:53
The ideaFikir is like this.
191
581000
2000
Düşünceyi açıklayayım.
09:55
So, imaginehayal etmek we look at a familiartanıdık objectnesne, just a candlemum in a holdertutucu,
192
583000
5000
Şamdandaki bu mum gibi tanıdık bir nesneye bakalım,
10:00
and imaginehayal etmek that we want to figureşekil out what it is madeyapılmış of.
193
588000
3000
ve neyden yapılmış olduğunu anlamak isteyelim.
10:03
So we go on a journeyseyahat deepderin insideiçeride the objectnesne and examineincelemek the constituentsbileşenlerinin.
194
591000
4000
Nesnenin içinde bir yolculuğa çıkıp, bileşenleri inceliyoruz.
10:07
So deepderin insideiçeride -- we all know, you go sufficientlyyeteri kadar faruzak down, you have atomsatomları.
195
595000
4000
Hepimiz biliyoruz ki, yeterince derine inersek atomları buluruz.
10:11
We alsoAyrıca all know that atomsatomları are not the endson of the storyÖykü.
196
599000
3000
Ve biliyoruz ki, atomlar öykünün sonu değil.
10:14
They have little electronselektronlar that swarmSwarm around a centralmerkezi nucleusÇekirdeği
197
602000
4000
Onların nötronlu ve protonlu çekirdekleri etrafında dönen
10:18
with neutronsnötron and protonsProton.
198
606000
1000
minik elektronları var.
10:19
Even the neutronsnötron and protonsProton have smallerdaha küçük particlesparçacıklar insideiçeride of them knownbilinen as quarkskuarklar.
199
607000
5000
Nötron ve proton da içlerinde kuark dediğimiz daha küçük parçacıklara sahipler.
10:24
That is where conventionalKonvansiyonel ideasfikirler stop.
200
612000
3000
İşte geleneksel düşüncelerin duruş noktası burası.
10:27
Here is the newyeni ideaFikir of stringsicim theoryteori.
201
615000
2000
Sicim kuramının yeni fikri ise şöyle:
10:29
DeepDerin insideiçeride any of these particlesparçacıklar, there is something elsebaşka.
202
617000
5000
Bu parçacıkların hepsinin en derininde başka bir şey var.
10:34
This something elsebaşka is this dancingdans filamentfilaman of energyenerji.
203
622000
3000
Bu başka şey, dans eden enerji iplikçikleri.
10:37
It looksgörünüyor like a vibratingTitreşimli stringsicim --
204
625000
2000
Bu titreşen bir tele ya da sicime benziyor.
10:39
that's where the ideaFikir, stringsicim theoryteori comesgeliyor from.
205
627000
2000
Sicim kuramının dayandığı düşünce işte bu.
10:41
And just like the vibratingTitreşimli stringsdizeleri that you just saw in a celloÇello
206
629000
3000
Tıpkı bir viyolonselin titreşen tellerinin farklı kalıplarda
10:44
can vibratetitreşim in differentfarklı patternsdesenler,
207
632000
2000
titreşebilmeleri gibi,
10:46
these can alsoAyrıca vibratetitreşim in differentfarklı patternsdesenler.
208
634000
2000
sicimler de farklı kalıplarda titreşebilir.
10:48
They don't produceüretmek differentfarklı musicalmüzikal notesnotlar.
209
636000
2000
Onlar farklı müzik notaları üretmez.
10:50
RatherDaha doğrusu, they produceüretmek the differentfarklı particlesparçacıklar makingyapma up the worldDünya around us.
210
638000
4000
Evrenimizi meydana getiren farklı parçacıkları üretirler.
10:54
So if these ideasfikirler are correctdoğru,
211
642000
1000
Dolayısıyla eğer bu fikirler doğru ise,
10:55
this is what the ultra-microscopicUltra mikroskobik landscapepeyzaj of the universeEvren looksgörünüyor like.
212
643000
5000
evrenin ultra-mikroskobik manzarası şuna benzeyecektir:
11:00
It's builtinşa edilmiş up of a hugeKocaman numbernumara
213
648000
2000
Evren, muazzam sayıda
11:02
of these little tinyminik filamentsfilamentler of vibratingTitreşimli energyenerji,
214
650000
4000
farklı frekanslarda titreşen ufacık-tefecik
11:06
vibratingTitreşimli in differentfarklı frequenciesFrekanslar.
215
654000
2000
enerji ipliklerinden inşa edilmiştir.
11:08
The differentfarklı frequenciesFrekanslar produceüretmek the differentfarklı particlesparçacıklar.
216
656000
3000
Farklı frekanslar farklı parçacıklar üretir.
11:11
The differentfarklı particlesparçacıklar are responsiblesorumluluk sahibi
217
659000
3000
Farklı parçacıklar evrendeki
11:14
for all the richnesszenginlik in the worldDünya around us.
218
662000
3000
tüm zenginliğin nedenidir.
11:17
And there you see unificationbirleşme,
219
665000
2000
Ve bu noktada birleşimi görüyoruz,
11:19
because mattermadde particlesparçacıklar, electronselektronlar and quarkskuarklar,
220
667000
3000
çünkü maddesel parçacıklar, elektronlar ve kuarklar,
11:22
radiationradyasyon particlesparçacıklar, photonsfotonlar, gravitonsgravitons, are all builtinşa edilmiş up from one entityvarlık.
221
670000
6000
ışınsal parçacıklar, fotonlar, gravitonlar, bütün hepsi tek bir varlıktan inşa edilmişlerdir.
11:28
So mattermadde and the forcesgüçler of naturedoğa all are put togetherbirlikte
222
676000
4000
Böylece madde ve doğa kuvvetleri hep birlikte
11:32
underaltında the rubrickırmızı harfler of vibratingTitreşimli stringsdizeleri.
223
680000
2000
Titreşen Sicimler başlığı altında toplanabilir.
11:34
And that's what we mean by a unifiedbirleşik theoryteori.
224
682000
4000
Bu da Birleşik Kuram ile kastettiğimiz şeydir.
11:38
Now here is the catchyakalamak.
225
686000
2000
Önemli nokta şu:
11:40
When you studyders çalışma the mathematicsmatematik of stringsicim theoryteori,
226
688000
3000
Sicim kuramının matematiğini çalışırken,
11:43
you find that it doesn't work
227
691000
2000
3 tane uzay boyutu olan
11:45
in a universeEvren that just has threeüç dimensionsboyutlar of spaceuzay.
228
693000
3000
bir evrende işlemeyeceğini görürsünüz.
11:48
It doesn't work in a universeEvren with fourdört dimensionsboyutlar of spaceuzay, norne de fivebeş, norne de sixaltı.
229
696000
4000
4, 5 ya da 6 boyutlu bir evrende de işlemez.
11:52
FinallySon olarak, you can studyders çalışma the equationsdenklemler, and showgöstermek that it worksEserleri
230
700000
4000
Sonunda denklemlerle uğraşır ve ancak
11:56
only in a universeEvren that has 10 dimensionsboyutlar of spaceuzay
231
704000
4000
10 tane uzay, 1 tane de zaman boyutu olan bir evrende
12:00
and one dimensionboyut of time.
232
708000
2000
işleyeceğini görürsünüz.
12:02
It leadspotansiyel müşteriler us right back to this ideaFikir of KaluzaKaluza and KleinKlein --
233
710000
5000
Bu bizi doğrudan Kaluza ve Klein'ın düşüncesine getirir.
12:07
that our worldDünya, when appropriatelyuygun olarak describedtarif edilen,
234
715000
3000
Yani evrenimiz, uygun biçimde tanımlandığında,
12:10
has more dimensionsboyutlar than the onesolanlar that we see.
235
718000
3000
gördüklerimizden fazla boyuta sahiptir.
12:13
Now you mightbelki think about that and say, well,
236
721000
3000
Bunun üzerinde düşündüğünüzde diyebilirsiniz ki,
12:16
OK, you know, if you have extraekstra dimensionsboyutlar, and they're really tightlysıkıca curledkıvrılmış up,
237
724000
3000
tamam, ek boyutlar varsa ve kıvrılmışlarsa,
12:19
yeah, perhapsbelki we won'talışkanlık see them, if they're smallküçük enoughyeterli.
238
727000
4000
evet, yeterince küçüklerse belki göremeyiz.
12:23
But if there's a little tinyminik civilizationmedeniyet of greenyeşil people walkingyürüme around down there,
239
731000
3000
Ama ya yeşil insanlardan oluşan minik bir medeniyet oralarda geziniyorsa,
12:26
and you make them smallküçük enoughyeterli, and we won'talışkanlık see them eitherya. That is truedoğru.
240
734000
5000
o kadar küçüklerse onları da göremeyiz. Bu doğru.
12:31
One of the other predictionstahminler of stringsicim theoryteori --
241
739000
3000
Sicim kuramının diğer öngörülerinden biri bu.
12:34
no, that's not one of the other predictionstahminler of stringsicim theoryteori.
242
742000
3000
Hayır, sicim kuramının diğer öngörülerinden biri bu değil.
12:37
(LaughterKahkaha)
243
745000
1000
(Kahkahalar)
12:38
But it raisesyükseltmeler the questionsoru:
244
746000
2000
Ama şu soruya yol açıyor:
12:40
are we just tryingçalışıyor to hidesaklamak away these extraekstra dimensionsboyutlar,
245
748000
2000
Bu ek boyutları saklı mı bırakalım,
12:42
or do they tell us something about the worldDünya?
246
750000
3000
yoksa bize evrene dair bilgi verebilirler mi?
12:45
In the remainingkalan time, I'd like to tell you two featuresÖzellikler of them.
247
753000
4000
Kalan sürede, bunların iki özelliğini anlatmak istiyorum.
12:49
First is, manyçok of us believe that these extraekstra dimensionsboyutlar
248
757000
4000
Birincisi, pek çoğumuz ek boyutların
12:53
holdambar the answerCevap to what perhapsbelki is the deepesten derin questionsoru
249
761000
4000
kuramsal fizikteki belki de en derin sorunun
12:57
in theoreticalteorik physicsfizik, theoreticalteorik scienceBilim.
250
765000
3000
yanıtını verebileceğine inanıyor.
13:00
And that questionsoru is this: when we look around the worldDünya,
251
768000
4000
Bu soru şu: Araştırmacıların yüzyıllardır yaptığı gibi
13:04
as scientistsBilim adamları have donetamam for the last hundredyüz yearsyıl,
252
772000
2000
evrene baktığımızda, evrenimizi tanımlayan
13:06
there appeargörünmek to be about 20 numberssayılar that really describetanımlamak our universeEvren.
253
774000
4000
yaklaşık 20 tane sayının olduğu görülüyor.
13:10
These are numberssayılar like the masskitle of the particlesparçacıklar,
254
778000
3000
Bunlar, elektronlar ve kuarklar gibi parçacıkların
13:13
like electronselektronlar and quarkskuarklar, the strengthkuvvet of gravityyerçekimi,
255
781000
2000
kütleleri, kütleçekimin gücü, elektromanyetik kuvvetin
13:15
the strengthkuvvet of the electromagneticElektromanyetik forcekuvvet --
256
783000
2000
gücü gibi sayılar.
13:17
a listliste of about 20 numberssayılar
257
785000
2000
İnanılmaz bir netlikte ölçülen
13:19
that have been measuredölçülü with incredibleinanılmaz precisionhassas,
258
787000
3000
yaklaşık 20 sayılık bir liste, fakat
13:22
but nobodykimse has an explanationaçıklama
259
790000
2000
hiç kimse bu sayıların neden o belli
13:24
for why the numberssayılar have the particularbelirli valuesdeğerler that they do.
260
792000
4000
değerlerde olduğunu açıklayamıyor.
13:28
Now, does stringsicim theoryteori offerteklif an answerCevap?
261
796000
3000
Peki, sicim kuramının önerdiği bir yanıt var mı?
13:31
Not yethenüz.
262
799000
1000
Henüz yok.
13:32
But we believe the answerCevap for why those numberssayılar have the valuesdeğerler they do
263
800000
4000
Ama biz o sayıların o değerlerde olma nedenlerinin
13:36
mayMayıs ayı relygüvenmek on the formform of the extraekstra dimensionsboyutlar.
264
804000
3000
ek boyutların biçimine bağlı olabileceğine inanıyoruz.
13:39
And the wonderfulolağanüstü thing is, if those numberssayılar
265
807000
2000
Ve ne harikadır ki, eğer bu sayılar
13:41
had any other valuesdeğerler than the knownbilinen onesolanlar,
266
809000
3000
bilinenler dışında herhangi bir değerde olsalardı,
13:44
the universeEvren, as we know it, wouldn'tolmaz existvar olmak.
267
812000
3000
evrenimiz, bildiğimiz anlamda, var olmayacaktı.
13:47
This is a deepderin questionsoru.
268
815000
1000
Bu derin bir soru.
13:48
Why are those numberssayılar so finelyince tunedayarlanmış
269
816000
2000
Bu sayılar neden böylesine ince ayarlanmış da,
13:50
to allowizin vermek starsyıldızlar to shineparlaklık and planetsgezegenler to formform,
270
818000
2000
yıldızlar parlayıp, gezegenler oluşabiliyor.
13:52
when we recognizetanımak that if you fiddleKeman with those numberssayılar --
271
820000
3000
Bu sayılara karıştırmaya kalkarsak anlıyoruz ki,
13:55
if I had 20 dialsaramalar up here
272
823000
2000
burada 20 tane ölçümüm olsa
13:57
and I let you come up and fiddleKeman with those numberssayılar,
273
825000
2000
ve sizin gelip o sayıları karıştırmanıza izin versem,
13:59
almostneredeyse any fiddlingişe yaramaz makesmarkaları the universeEvren disappearkaybolmak.
274
827000
4000
neredeyse her karıştırma evreni yok ederdi.
14:03
So can we explainaçıklamak those 20 numberssayılar?
275
831000
3000
Bu 20 tane sayıyı açıklayabilir miyiz?
14:06
And stringsicim theoryteori suggestsanlaşılacağı that those 20 numberssayılar
276
834000
2000
Sicim kuramı bu 20 sayının ek boyutlarla
14:08
have to do with the extraekstra dimensionsboyutlar.
277
836000
2000
ilgili olduğuna işaret ediyor.
14:10
Let me showgöstermek you how.
278
838000
2000
Nasıl olduğunu size göstereyim.
14:12
So when we talk about the extraekstra dimensionsboyutlar in stringsicim theoryteori,
279
840000
4000
Sicim kuramında ek boyutlardan söz ettiğimizde,
14:16
it's not one extraekstra dimensionboyut,
280
844000
2000
Kaluza ve Klein'ın önceden düşündüğü
14:18
as in the olderdaha eski ideasfikirler of KaluzaKaluza and KleinKlein.
281
846000
4000
gibi bir tane olmuyor.
14:22
This is what stringsicim theoryteori saysdiyor about the extraekstra dimensionsboyutlar.
282
850000
3000
Sicim kuramının ek boyutlarla ilgili söylediği şey bu.
14:25
They have a very richzengin, intertwinediç içe geometrygeometri.
283
853000
3000
Son derece zengin, iç içe geçmiş bir geometriye sahipler.
14:28
This is an exampleörnek of something knownbilinen as a Calabi-YauCalabi-Yau shapeşekil --
284
856000
4000
Bu Calabi-Yau şekli denen bir şeye örnek.
14:32
nameisim isn't all that importantönemli.
285
860000
2000
İsmin pek önemi yok.
14:34
But, as you can see,
286
862000
2000
Gördüğünüz gibi,
14:36
the extraekstra dimensionsboyutlar foldkat in on themselveskendilerini
287
864000
3000
ek boyutlar kendi içlerinin üzerine kapanıyor
14:39
and intertwineiç içe in a very interestingilginç shapeşekil, interestingilginç structureyapı.
288
867000
4000
ve çok ilginç bir biçim, bir yapı örüyorlar.
14:43
And the ideaFikir is that if this is what the extraekstra dimensionsboyutlar look like,
289
871000
5000
Ve eğer ek boyutlar buna benziyorsa,
14:48
then the microscopicmikroskobik landscapepeyzaj of our universeEvren all around us
290
876000
4000
evrenimizin mikroskobik manzarası
14:52
would look like this on the tiniestufak of scalesterazi.
291
880000
2000
en küçük ölçekte böyle gözüküyor demektir.
14:54
When you swingsalıncak your handel,
292
882000
1000
Elinizi salladığınızda,
14:55
you'dşimdi etsen be movinghareketli around these extraekstra dimensionsboyutlar over and over again,
293
883000
3000
bu ek boyutların etrafında geziniyor olabilirsiniz,
14:58
but they're so smallküçük that we wouldn'tolmaz know it.
294
886000
2000
ama öyle küçükler ki, bunu bilemeyiz.
15:00
So what is the physicalfiziksel implicationdolaylı, thoughgerçi, relevantuygun to those 20 numberssayılar?
295
888000
3000
Peki bu 20 sayı ile ilgili fiziksel ifade nedir?
15:03
ConsiderDüşünün this. If you look at the instrumentEnstrüman, a FrenchFransızca hornBoynuz,
296
891000
3000
Şöyle düşünün: Bu enstrümana, kornoya bakın ve
15:06
noticeihbar that the vibrationstitreşimler of the airstreamsairstreams
297
894000
3000
hava akımının titreşiminin, enstrümanın
15:09
are affectedetkilenmiş by the shapeşekil of the instrumentEnstrüman.
298
897000
2000
şeklinden etkilendiğine dikkat edin.
15:11
Now in stringsicim theoryteori,
299
899000
2000
Şimdi, sicim kuramında,
15:13
all the numberssayılar are reflectionsYansımalar of the way stringsdizeleri can vibratetitreşim.
300
901000
3000
tüm sayılar, sicimlerin titreşebilme yollarının bir yansıması.
15:16
So just as those airstreamsairstreams
301
904000
2000
Yani tıpkı o hava akımlarının
15:18
are affectedetkilenmiş by the twistskatlanmış and turnsdönüşler in the instrumentEnstrüman,
302
906000
3000
enstrümandaki eğim ve dönüşlerden etkilenişi gibi,
15:21
stringsdizeleri themselveskendilerini will be affectedetkilenmiş
303
909000
2000
sicimler de içlerinde hareket
15:23
by the vibrationaltitreşim patternsdesenler in the geometrygeometri withiniçinde whichhangi they are movinghareketli.
304
911000
4000
ettikleri geometrinin titreşimsel kalıplarından etkileneceklerdir.
15:27
So let me bringgetirmek some stringsdizeleri into the storyÖykü.
305
915000
2000
İzninizle öyküye biraz sicim katayım.
15:29
And if you watch these little fellowsarkadaşlar vibratingTitreşimli around --
306
917000
3000
Bu küçük arkadaşların etrafta titreşişini izlediğinizde,
15:32
they'llacaklar be there in a secondikinci -- right there,
307
920000
2000
-- hemen orda olacaklar, işte burda --
15:34
noticeihbar that they way they vibratetitreşim is affectedetkilenmiş
308
922000
2000
titreşim biçimlerinin ek boyutların geometrisinden
15:36
by the geometrygeometri of the extraekstra dimensionsboyutlar.
309
924000
2000
nasıl etkilendiğine dikkat edin.
15:38
So, if we knewbiliyordum exactlykesinlikle what the extraekstra dimensionsboyutlar look like --
310
926000
3000
O halde, eğer ek boyutların tam olarak biçimini bilseydik
15:41
we don't yethenüz, but if we did --
311
929000
2000
-- henüz bilmiyoruz, ama şayet bilseydik --
15:43
we should be ableyapabilmek to calculatehesaplamak the allowedizin notesnotlar,
312
931000
3000
mümkün olan notaları hesaplayabilirdik,
15:46
the allowedizin vibrationaltitreşim patternsdesenler.
313
934000
2000
mümkün titreşimsel kalıpları.
15:48
And if we could calculatehesaplamak the allowedizin vibrationaltitreşim patternsdesenler,
314
936000
3000
Ve eğer mümkün titreşimsel kalıpları hesaplayabilseydik,
15:51
we should be ableyapabilmek to calculatehesaplamak those 20 numberssayılar.
315
939000
3000
söz konusu 20 sayıyı hesaplayabilirdik.
15:54
And if the answerCevap that we get from our calculationshesaplamalar
316
942000
4000
Ve eğer hesaplamada çıkan yanıt,
15:58
agreeskabul eder with the valuesdeğerler of those numberssayılar
317
946000
2000
ayrıntılı ve net deneylerle belirlenmiş
16:00
that have been determinedbelirlenen
318
948000
2000
olan bu sayı değerleri
16:02
throughvasitasiyla detailedDetaylı and precisekesin experimentationdeneme,
319
950000
3000
ile uyumlu olursa, bu pek çok açıdan,
16:05
this in manyçok waysyolları would be the first fundamentaltemel explanationaçıklama
320
953000
5000
evrenin yapısının neden olduğu şekilde olduğuna
16:10
for why the structureyapı of the universeEvren is the way it is.
321
958000
5000
dair ilk temel açıklama olurdu.
16:15
Now, the secondikinci issuekonu that I want to finishbitiş up with is:
322
963000
3000
Bitirirken değinmek istediğim ikinci konu şu:
16:18
how mightbelki we testÖlçek for these extraekstra dimensionsboyutlar more directlydirekt olarak?
323
966000
5000
Bu ek boyutlar için doğrudan bir test yapabilir miyiz?
16:23
Is this just an interestingilginç mathematicalmatematiksel structureyapı
324
971000
3000
Evrenin açıklanamamış bazı özelliklerini
16:26
that mightbelki be ableyapabilmek to explainaçıklamak
325
974000
2000
açıklayabilecek ilginç
16:28
some previouslyÖnceden unexplainedaçıklanmamış featuresÖzellikler of the worldDünya,
326
976000
5000
bir matematiksel yapı mı sadece,
yoksa ek boyutları gerçekten test edebilir miyiz?
16:33
or can we actuallyaslında testÖlçek for these extraekstra dimensionsboyutlar?
327
981000
3000
Bize göre -- ki bu bence çok heyecan verici --
16:36
And we think -- and this is, I think, very excitingheyecan verici --
328
984000
2000
16:38
that in the nextSonraki fivebeş yearsyıl or so we mayMayıs ayı be ableyapabilmek to testÖlçek
329
986000
4000
önümüzdeki 5-6 sene içinde, ek boyutların
16:42
for the existencevaroluş of these extraekstra dimensionsboyutlar.
330
990000
3000
varlığını test edebiliriz.
Nasıl olacağını anlatayım. CERN'de, Cenevre İsviçre'de,
16:45
Here'sİşte how it goesgider. In CERNCERN, GenevaGeneva, Switzerlandİsviçre,
331
993000
4000
16:49
a machinemakine is beingolmak builtinşa edilmiş calleddenilen the LargeBüyük HadronHadron ColliderÇarpıştırıcısı.
332
997000
4000
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı denilen bir makina inşa ediliyor.
16:53
It's a machinemakine that will sendgöndermek particlesparçacıklar around a tunnelTünel,
333
1001000
3000
Bu makina, ışık hızına yakın hızdaki parçacıkları,
16:56
oppositekarşısında directionstalimatlar, nearyakın the speedhız of lightışık.
334
1004000
2000
karşıt yönlerden bir tünele gönderecek.
16:58
EveryHer so oftensık sık those particlesparçacıklar will be aimedamaçlayan at eachher other,
335
1006000
4000
Arada bir o parçacıklar birbirlerine isabet edecek,
17:02
so there's a head-onkafa kafaya collisionçarpışma.
336
1010000
2000
ve kafa kafaya çarpışma gerçekleşecek.
17:04
The hopeumut is that if the collisionçarpışma has enoughyeterli energyenerji,
337
1012000
4000
Umulan şu ki, eğer çarpışmanın yeterince enerjisi olursa,
17:08
it mayMayıs ayı ejectdışarı atmak some of the debrisenkaz from the collisionçarpışma
338
1016000
3000
çarpışma enkazının bir kısmının, bizim boyutlarımızdan,
17:11
from our dimensionsboyutlar, forcingzorlama it to entergirmek into the other dimensionsboyutlar.
339
1019000
5000
diğer boyutlara geçmesini sağlayabilir.
17:16
How would we know it?
340
1024000
2000
Bunu nasıl anlayacağız?
17:18
Well, we'lliyi measureölçmek the amounttutar of energyenerji after the collisionçarpışma,
341
1026000
3000
Çarpışmadan sonraki enerji miktarını ölçüp,
17:21
comparekarşılaştırmak it to the amounttutar of energyenerji before,
342
1029000
2000
çarpışmadan önceki miktar ile kıyaslayacağız.
17:23
and if there's lessaz energyenerji after the collisionçarpışma than before,
343
1031000
4000
Ve eğer çarpışmadan sonra, öncekinden az enerji varsa,
17:27
this will be evidencekanıt that the energyenerji has driftedsürüklendi away.
344
1035000
2000
enerjinin savrulup gittiğinin kanıt olacak.
17:29
And if it driftssürükleniyor away in the right patternmodel that we can calculatehesaplamak,
345
1037000
3000
Eğer hesaplayabildiğimiz doğru kalıplarda savrulmuşsa,
17:32
this will be evidencekanıt that the extraekstra dimensionsboyutlar are there.
346
1040000
3000
ek boyutların orada olduğunun kanıtı olacak.
17:35
Let me showgöstermek you that ideaFikir visuallygörsel.
347
1043000
2000
Bu düşünceyi görsel olarak göstereyim.
17:37
So, imaginehayal etmek we have a certainbelli kindtür of particleparçacık calleddenilen a gravitonGraviton --
348
1045000
3000
Graviton adı verilen belli bir türde parçacığımız olsun.
17:40
that's the kindtür of debrisenkaz we expectbeklemek to be ejectedatılır out,
349
1048000
4000
Bu dışarı atılmasını beklediğimiz türden enkaz,
17:44
if the extraekstra dimensionsboyutlar are realgerçek.
350
1052000
2000
tabi ek boyutlar gerçekse.
17:46
But here'sburada how the experimentdeney will go.
351
1054000
1000
Deney şöyle işliyor:
17:47
You take these particlesparçacıklar. You slamçarpmak them togetherbirlikte.
352
1055000
3000
Bu parçacıkları alıyorsunuz. Birbirine vuruyorsunuz.
17:50
You slamçarpmak them togetherbirlikte, and if we are right,
353
1058000
2000
Birbirine vuruyorsunuz, ve şayet haklıysak,
17:52
some of the energyenerji of that collisionçarpışma
354
1060000
2000
bu çarpışmanın enerjisinin bir bölümü
17:54
will go into debrisenkaz that fliessinekler off into these extraekstra dimensionsboyutlar.
355
1062000
4000
ek boyutlara geçen enkaza gidecektir.
17:58
So this is the kindtür of experimentdeney
356
1066000
2000
İşte bu tür deneyler,
18:00
that we'lliyi be looking at in the nextSonraki fivebeş, sevenYedi to 10 yearsyıl or so.
357
1068000
4000
önümüzdeki yaklaşık 5, 7 ya da 10 sene boyunca inceleyecek olduklarımız.
18:04
And if this experimentdeney bearsayılar fruitmeyve,
358
1072000
3000
Ve eğer bu deney verimli olursa,
18:07
if we see that kindtür of particleparçacık ejectedatılır
359
1075000
3000
eğer bu tür bir parçacığın ek boyuta gittiğini
18:10
by noticingfark that there's lessaz energyenerji in our dimensionsboyutlar
360
1078000
3000
başlangıçtaki enerjinin azalmasına
18:13
than when we beganbaşladı,
361
1081000
2000
bakarak anlarsak,
18:15
this will showgöstermek that the extraekstra dimensionsboyutlar are realgerçek.
362
1083000
3000
bu durum ek boyutların gerçek olduğunu gösterecek.
18:18
And to me this is a really remarkabledikkat çekici storyÖykü,
363
1086000
3000
Bana kalırsa bu gerçekten dikkate değer bir öykü, ve dikkate değer bir fırsat.
18:21
and a remarkabledikkat çekici opportunityfırsat. Going back to NewtonNewton with absolutekesin spaceuzay --
364
1089000
4000
Newton'a geri dönersek, uzay bomboş, hiç birşeyin olmadığı bir arena,
18:25
didn't providesağlamak anything but an arenaarena, a stageevre
365
1093000
2000
18:27
in whichhangi the eventsolaylar of the universeEvren take placeyer.
366
1095000
2000
evrensel olayların gerçekleştiği bir sahne.
18:29
EinsteinEinstein comesgeliyor alonguzun bir and saysdiyor,
367
1097000
2000
Ardından Einstein çıkar ve der ki,
18:31
well, spaceuzay and time can warpWarp and curveeğri -- that's what gravityyerçekimi is.
368
1099000
3000
uzay ve zaman eğilip bükülebilir -ki bu kütleçekimdir.
18:34
And now stringsicim theoryteori comesgeliyor alonguzun bir and saysdiyor,
369
1102000
4000
Ve şimdi Sicim Kuramı çıkıp diyor ki,
evet, kütleçekim, kuantum mekaniği, elektromanyetizma,
18:38
yes, gravityyerçekimi, quantumkuantum mechanicsmekanik, electromagnetismelektromanyetik kuvvet,
370
1106000
3000
18:41
all togetherbirlikte in one packagepaket,
371
1109000
2000
bütün hepsi tek pakette,
18:43
but only if the universeEvren has more dimensionsboyutlar than the onesolanlar that we see.
372
1111000
4000
fakat ancak evren gördüklerimizden fazla boyuta sahipse.
18:47
And this is an experimentdeney that mayMayıs ayı testÖlçek for them in our lifetimeömür.
373
1115000
5000
Ve bu deney, bizim ömrümüz dahilinde bunu test edebilir.
18:52
AmazingŞaşırtıcı possibilityolasılık.
374
1120000
2000
Nefes kesici bir olasılık.
Çok teşekkürler.
18:54
Thank you very much.
375
1122000
2000
(Alkış)
18:56
(ApplauseAlkış)
376
1124000
7000
Translated by Sevkan Uzel
Reviewed by Ramazan Şen

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Brian Greene - Physicist
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe.

Why you should listen

Greene, a professor of physics and mathematics at Columbia University, has focused on unified theories for more than 25 years, and has written several best-selling and non-technical books on the subject including The Elegant Universe, a Pulitzer finalist, and The Fabric of the Cosmos — each of which has been adapted into a NOVA mini-series. His latest book, The Hidden Reality, explores the possibility that our universe is not the only universe.

Greene believes science must be brought to general audiences in new and compelling ways, such as his live stage odyssey, Icarus at the Edge of Time, with original orchestral score by Philip Glass, and the annual World Science Festival, which he co-founded in 2008 with journalist Tracy Day.

More profile about the speaker
Brian Greene | Speaker | TED.com