TED2005
Brian Greene: Making sense of string theory
Brian Greene nói về lý thuyết dây
Filmed:
Readability: 4
6,215,922 views
Nhà vật lý Brian Greene giải thích lý thuyết siêu dây, ý tưởng cho rằng các dải năng lượng siêu nhỏ dao động ở 11 chiều tạo ra mọi phần tử và lực trong vũ trụ.
Brian Greene - Physicist
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Brian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
In the year 1919,
0
1000
2000
Vào năm 1919,
00:15
a virtually unknown German mathematician, named Theodor Kaluza
1
3000
7000
một nhà toán học Đức gần như không ai biết tới tên Theodor Kaluza
00:22
suggested a very bold and, in some ways, a very bizarre idea.
2
10000
7000
gợi ra một ý tưởng rất táo bạo và, trong một chừng mực nào đó, vô cùng kỳ quái
00:29
He proposed that our universe
3
17000
2000
Ông cho rằng vũ trụ của chúng ta
00:31
might actually have more than the three dimensions
4
19000
3000
có thể thực ra có nhiều hơn ba chiều
00:34
that we are all aware of.
5
22000
3000
mà chúng ta đã biết.
00:37
That is in addition to left, right, back, forth and up, down,
6
25000
3000
Tức là ngoài trái, phải, trước, và lên, xuống,
00:40
Kaluza proposed that there might be additional dimensions of space
7
28000
5000
Kaluza đề xuất rằng có thể có những chiều khác của không gian
00:45
that for some reason we don't yet see.
8
33000
3000
mà vì một số lý do chúng ta chưa thể thấy chúng.
00:48
Now, when someone makes a bold and bizarre idea,
9
36000
4000
Bây giờ, khi ai đó đưa ra một ý tưởng táo bạo và kỳ quái,
00:52
sometimes that's all it is -- bold and bizarre,
10
40000
2000
đôi khi nó chỉ đơn giản là táo bạo và kỳ quái,
00:54
but it has nothing to do with the world around us.
11
42000
3000
nhưng nó chẳng hề có quan hệ gì đối với thế giới quanh ta.
00:57
This particular idea, however --
12
45000
2000
Ý tưởng này, tuy nhiên --
00:59
although we don't yet know whether it's right or wrong,
13
47000
3000
mặc dù chúng ta chưa biết được liệu nó đúng hay sai,
01:02
and at the end I'll discuss experiments which, in the next few years,
14
50000
3000
và cuối cùng tôi sẽ nói về các thí nghiệm mà, trong vài năm tới,
01:05
may tell us whether it's right or wrong --
15
53000
2000
có thể cho chúng ta biết nó đúng hay sai --
01:07
this idea has had a major impact on physics in the last century
16
55000
4000
ý tưởng này đã ảnh hưởng mạnh mẽ tới vật lý trong thế kỷ trước
01:11
and continues to inform a lot of cutting-edge research.
17
59000
3000
và tiếp tục cho ra đời hàng loạt các nghiên cứu phá cách.
01:14
So, I'd like to tell you something about the story of these extra dimensions.
18
62000
4000
Vì thế tôi muốn kể cho bạn vài điều về câu chuyện về những chiều không gian thêm ấy.
01:18
So where do we go?
19
66000
2000
Vậy chúng ta đi tới đâu đây?
01:20
To begin we need a little bit of back story. Go to 1907.
20
68000
3000
Để bắt đầu chúng ta cần một chút chuyện hậu kỳ. Về năm 1907.
01:23
This is a year when Einstein is basking in the glow
21
71000
4000
Đây là năm mà Einstein tắm mình trong hào quang
01:27
of having discovered the special theory of relativity
22
75000
3000
của việc khám phá ra thuyết tương đối
01:30
and decides to take on a new project,
23
78000
3000
và quyết định theo đuổi một dự án mới --
01:33
to try to understand fully the grand, pervasive force of gravity.
24
81000
7000
cố gắng để hiểu rõ trường lực khổng lồ và rộng khắp của lực hấp dẫn.
01:40
And in that moment, there are many people around
25
88000
3000
Và trong thời điểm đó, có rất nhiều người xung quanh
01:43
who thought that that project had already been resolved.
26
91000
4000
cho rằng dự án đã được giải quyết từ trước đó.
01:47
Newton had given the world a theory of gravity in the late 1600s
27
95000
3000
Newton đã trình bày cho thế giới thuyết về lực hấp dẫn vào cuối thế kỷ 17
01:50
that works well, describes the motion of planets,
28
98000
4000
nó hiệu quả, mô tả được sự chuyển động của các hành tinh,
01:54
the motion of the moon and so forth,
29
102000
2000
chuyển động của mặt trăng và kể cả
01:56
the motion of apocryphal of apples falling from trees,
30
104000
3000
chuyển động giả của quả táo rơi từ trên cây,
01:59
hitting people on the head.
31
107000
2000
trúng đầu người bên dưới.
02:01
All of that could be described using Newton's work.
32
109000
2000
Tất cả đều có thể được mô tả sử dụng thành quả của Newton.
02:03
But Einstein realized that Newton had left something out of the story,
33
111000
4000
Nhưng Einstein nhận ra rằng Newton đã bỏ sót vài điều,
02:07
because even Newton had written
34
115000
3000
bởi vì chính Newton đã viết rằng
02:10
that although he understood how to calculate the effect of gravity,
35
118000
5000
mặc dù ông hiểu cách tính toán tác dụng của lực hấp dẫn,
02:15
he'd been unable to figure out how it really works.
36
123000
3000
ông đã không tìm hiểu được cách thức hoạt động của nó.
02:18
How is it that the Sun, 93 million miles away,
37
126000
3000
Làm thế nào mà Mặt trời, cách xa 93 triệu dặm (~149,67 triệu km),
02:21
[that] somehow it affects the motion of the Earth?
38
129000
3000
lại có thể tác động tới chuyển động trên Trái đất?
02:24
How does the Sun reach out across empty inert space and exert influence?
39
132000
4000
Làm thế nào mà Mặt trời vượt qua khoảng chân không trơ trụi và gây tác động?
02:28
And that is a task to which Einstein set himself --
40
136000
3000
Và đó là nhiệm vụ mà Einstein đặt ra cho bản thân --
02:31
to figure out how gravity works.
41
139000
3000
tìm hiểu cách hoạt động của từ trường.
02:34
And let me show you what it is that he found.
42
142000
3000
Hãy để tôi cho các bạn thấy ông đã tìm thấy điều gì.
02:37
So Einstein found
43
145000
1000
Einstein tìm ra
02:38
that the medium that transmits gravity is space itself.
44
146000
4000
rằng trung gian trung chuyển lực hấp dẫn chính là không gian.
02:42
The idea goes like this:
45
150000
2000
Ý tưởng là thế này:
02:44
imagine space is a substrate of all there is.
46
152000
2000
Hãy tưởng tượng không gian là giá đỡ của vạn vật.
02:46
Einstein said space is nice and flat, if there's no matter present.
47
154000
4000
Einstein cho rằng không gian phẳng mịn, nếu không có vật chất hiện hữu.
02:50
But if there is matter in the environment, such as the Sun,
48
158000
4000
Nhưng nếu có vật chất trong môi trường, ví dụ như Mặt trời,
02:54
it causes the fabric of space to warp, to curve.
49
162000
4000
nó khiến các sợi không gian oằn xuống và uốn cong.
02:58
And that communicates the force of gravity.
50
166000
2000
Và sự uốn khúc này truyền lực hấp dẫn.
03:00
Even the Earth warps space around it.
51
168000
3000
Ngay cả Trái đất cũng làm cong không gian quanh no.
03:03
Now look at the Moon.
52
171000
2000
Bây giờ xét tới mặt trăng.
03:05
The Moon is kept in orbit, according to these ideas,
53
173000
3000
Mặt trăng được giữ trong quỹ đạo, theo các ý tưởng này thì,
03:08
because it rolls along a valley in the curved environment
54
176000
3000
bởi vì nó lăn trong một máng trong môi trường cong
03:11
that the Sun and the Moon and the Earth can all create by virtue of their presence.
55
179000
5000
mà Mặt trời, mặt trăng, và trái đất đều có thể tự tạo bởi chính sự tồn tại của chúng.
03:16
We go to a full-frame view of this.
56
184000
3000
Chúng ta đi đến một cái nhìn toàn cảnh cho vấn đề này.
03:19
The Earth itself is kept in orbit
57
187000
2000
Trái đất giữ được quỹ đạo
03:21
because it rolls along a valley in the environment that's curved
58
189000
4000
bởi nó lăn trong một máng trong môi trường cong
03:25
because of the Sun's presence.
59
193000
2000
tạo bởi sự tồn tại của mặt trời.
03:27
That is this new idea about how gravity actually works.
60
195000
5000
Đây là quan niệm mới về cách hoạt động của lực hấp dẫn.
03:32
Now, this idea was tested in 1919 through astronomical observations.
61
200000
5000
Bây giờ, quan niệm này được kiểm chứng vào năm 1919 qua các quan sát thiên văn
03:37
It really works. It describes the data.
62
205000
3000
Nó thực sự hiệu dụng. Nó mô tả được các số liệu.
03:40
And this gained Einstein prominence around the world.
63
208000
4000
Và điều này khiến cho tên tuổi Einstein được biết đến trên toàn thế giới.
03:44
And that is what got Kaluza thinking.
64
212000
4000
Và nó khiến cho Kaluza suy nghĩ.
03:48
He, like Einstein, was in search of what we call a unified theory.
65
216000
4000
Ông, cũng như Einstein, đã tìm kiếm thứ chúng ta gọi là "Thuyết đồng nhất"
03:52
That's one theory
66
220000
2000
Đó là một giả thuyết
03:54
that might be able to describe all of nature's forces from one set of ideas,
67
222000
4000
mà có thể diễn tả toàn bộ các lực tự nhiên từ một nhóm quan điểm,
03:58
one set of principles, one master equation, if you will.
68
226000
4000
một nhóm nguyên lý, một phương trình tổng thể, nếu có thể.
04:02
So Kaluza said to himself,
69
230000
2000
Vì thế Kaluza tự nói với mình,
04:04
Einstein has been able to describe gravity
70
232000
3000
Einstein đã thành công trong việc mô tả lực hấp dẫn
04:07
in terms of warps and curves in space --
71
235000
2000
qua sự uốn khúc của không gian --
04:09
in fact, space and time, to be more precise.
72
237000
3000
thực ra là, không gian và thời gian, nói một cách chính xác.
04:12
Maybe I can play the same game with the other known force,
73
240000
5000
Có thể tôi cũng dùng được cách này với các lực khác đã biết,
04:17
which was, at that time, known as the electromagnetic force --
74
245000
3000
điều mà, ở thời kỳ này, được biết đến là lực điện từ --
04:20
we know of others today, but at that time
75
248000
2000
ngày nay chúng ta biết về các lực khác, nhưng vào thời đó
04:22
that was the only other one people were thinking about.
76
250000
2000
đó là lực khác duy nhất mà người ta nghĩ tới.
04:24
You know, the force responsible for electricity
77
252000
2000
Bạn biết đấy, lực gây ra điện năng
04:26
and magnetic attraction and so forth.
78
254000
2000
và sự hút từ, v.v...
04:28
So Kaluza says, maybe I can play the same game
79
256000
3000
Vì thế Kaluza nói rằng, tôi cũng có thể dùng được cách này
04:31
and describe electromagnetic force in terms of warps and curves.
80
259000
4000
và diễn tả lực điện từ dưới dạng sự uốn khúc.
04:35
That raised a question: warps and curves in what?
81
263000
3000
Câu hỏi ở đây là: sự uốn khúc của cái gì?
04:38
Einstein had already used up space and time,
82
266000
5000
Einstein đã sử dụng không gian và thời gian,
04:43
warps and curves, to describe gravity.
83
271000
2000
sự uốn khúc, để diễn giải lực hấp dẫn.
04:45
There didn't seem to be anything else to warp or curve.
84
273000
3000
Có vẻ như chẳng còn thứ gì có thế gấp khúc hoặc uốn cong nữa.
04:48
So Kaluza said, well, maybe there are more dimensions of space.
85
276000
5000
Vì thế Kaluza cho rằng, ừ, có thể có nhiều chiều không gian.
04:53
He said, if I want to describe one more force,
86
281000
2000
Ông nói, nếu tôi muốn diễn giải một lực khác,
04:55
maybe I need one more dimension.
87
283000
2000
có thể tôi cần thêm một chiều không gian khác.
04:57
So he imagined that the world had four dimensions of space, not three,
88
285000
4000
Vì thế ông tưởng tượng rằng có 4 chiều không gian, không phải ba,
05:01
and imagined that electromagnetism was warps and curves
89
289000
4000
và tưởng tượng rằng điện từ trường cũng uốn khúc
05:05
in that fourth dimension. Now here's the thing:
90
293000
2000
trong chiều không gian thứ tư ấy. Bây giờ đây là vấn đề:
05:07
when he wrote down the equations describing warps and curves
91
295000
3000
khi ông viết ra những phương trình diễn tả các đường uốn khúc
05:10
in a universe with four space dimensions, not three,
92
298000
3000
trong một vũ trụ có bốn chiều không gian, chứ không phải ba,
05:13
he found the old equations that Einstein had already derived in three dimensions --
93
301000
4000
ông tìm thấy chính những phương trình mà Einstein đã tìm ra trước đó trong không gian ba chiều --
05:17
those were for gravity --
94
305000
1000
những phương trình cho lực hấp dẫn --
05:18
but he found one more equation because of the one more dimension.
95
306000
4000
nhưng ông cũng tìm thấy một phương trình khác liên hệ với chiều không gian mới này.
05:22
And when he looked at that equation,
96
310000
2000
Và khi ông nhìn vào phương trình ấy.
05:24
it was none other than the equation
97
312000
2000
Nó không khác gì so với phương trình
05:26
that scientists had long known to describe the electromagnetic force.
98
314000
3000
mà các nhà khoa học đã biết để diễn tả lực điện từ trường.
05:29
Amazing -- it just popped out.
99
317000
2000
Tuyệt diệu -- nó đã bật ra.
05:31
He was so excited by this realization
100
319000
3000
Ông vô cùng hào hứng với nhận định này
05:34
that he ran around his house screaming, "Victory!" --
101
322000
3000
đến nỗi ông chạy quanh nhà hò hét, "Chiến thắng!" --
05:37
that he had found the unified theory.
102
325000
3000
ông đã tìm ra Đồng nhất thuyết.
05:40
Now clearly, Kaluza was a man who took theory very seriously.
103
328000
7000
Bây giờ rõ ràng rằng, Kaluza là người rất coi trọng lý thuyết.
05:47
He, in fact --
104
335000
1000
Ông, thực ra rằng --
05:48
there is a story that when he wanted to learn how to swim,
105
336000
3000
có câu chuyện rằng khi ông muốn học bơi,
05:51
he read a book, a treatise on swimming --
106
339000
3000
ông đọc một cuốn sách, một luận thuyết về bơi --
05:54
(Laughter)
107
342000
1000
(Tiếng cười)
05:55
-- then dove into the ocean.
108
343000
2000
-- rồi lao ra biển.
05:57
This is a man who would risk his life on theory.
109
345000
3000
Đây là người đàn ông sẵn sàng mạo hiểm vì lý thuyết.
06:00
Now, but for those of us who are a little bit more practically minded,
110
348000
4000
Bây giờ, cho chúng ta những người thực tế hơn một chút,
06:04
two questions immediately arise from his observation.
111
352000
3000
hai câu hỏi lập tức bật ra từ quan sát của ông.
06:07
Number one: if there are more dimensions in space, where are they?
112
355000
4000
Câu thứ nhất: nếu có nhiều chiều không gian khác, chúng ở đâu?
06:11
We don't seem to see them.
113
359000
2000
Chúng ta dường như chẳng thấy được chúng.
06:13
And number two: does this theory really work in detail,
114
361000
4000
Và câu thứ hai: lý thuyết này có còn đúng,
06:17
when you try to apply it to the world around us?
115
365000
3000
khi áp dụng vào cuộc sống thực tiễn?
06:20
Now, the first question was answered in 1926
116
368000
4000
Câu hỏi đầu tiên được giải đáp vào năm 1926
06:24
by a fellow named Oskar Klein.
117
372000
2000
bởi Oskar Klein.
06:26
He suggested that dimensions might come in two varieties --
118
374000
4000
Ông gợi ý rằng các chiều không gian có thể có hai biến thể --
06:30
there might be big, easy-to-see dimensions,
119
378000
3000
có thể có những chiều không gian lớn, dễ thấy,
06:33
but there might also be tiny, curled-up dimensions,
120
381000
3000
nhưng cũng có những chiều không gian siêu nhỏ uốn khúc,
06:36
curled up so small, even though they're all around us,
121
384000
3000
uốn khúc nhỏ tới mức dù chúng có ở quanh ta,
06:39
that we don't see them.
122
387000
2000
ta cũng không thấy được.
06:41
Let me show you that one visually.
123
389000
2000
Để tôi chỉ cho bạn thấy một thứ.
06:43
So, imagine you're looking at something
124
391000
2000
Hãy tưởng tượng bạn đang nhìn một vật
06:45
like a cable supporting a traffic light.
125
393000
2000
như cáp điện của đèn giao thông chẳng hạn.
06:47
It's in Manhattan. You're in Central Park -- it's kind of irrelevant --
126
395000
3000
Nó ở Manhattan. Bạn ở Central Park -- hơi không liên quan --
06:50
but the cable looks one-dimensional from a distant viewpoint,
127
398000
4000
nhưng dây cáp trông như một chiều từ một điểm quan sát phía xa,
06:54
but you and I all know that it does have some thickness.
128
402000
3000
nhưng bạn và tôi đều biết rằng nó có độ dày.
06:57
It's very hard to see it, though, from far away.
129
405000
2000
Rất khó để thấy được nó từ đằng xa.
06:59
But if we zoom in and take the perspective of, say,
130
407000
2000
Nhưng nếu chúng ta phóng lớn lên và chọn góc nhìn của, giả dụ,
07:01
a little ant walking around --
131
409000
2000
một chú kiến nhỏ bò qua lại --
07:03
little ants are so small that they can access all of the dimensions --
132
411000
3000
những con kiến quá nhỏ bé chúng có thể chạm tới mọi chiều không gian --
07:06
the long dimension,
133
414000
2000
chiều dài,
07:08
but also this clockwise, counter-clockwise direction.
134
416000
3000
và cả chiều kim đồng hồ và ngược chiều kim đồng hồ.
07:11
And I hope you appreciate this.
135
419000
2000
Và tôi hy vọng rằng bạn trân trọng điều này.
07:13
It took so long to get these ants to do this.
136
421000
2000
Rất mất thời gian để bắt lũ kiến làm việc đó.
07:15
(Laughter)
137
423000
1000
(Tiếng cười)
07:16
But this illustrates the fact that dimensions can be of two sorts:
138
424000
3000
Nhưng nó cho thấy sự thực rằng chiều không gian có thể gồm hai dạng:
07:19
big and small. And the idea that maybe the big dimensions around us
139
427000
4000
to và nhỏ. Và quan niệm rằng có thể những chiều không gian lớn quanh ta
07:23
are the ones that we can easily see,
140
431000
2000
là những chiều chúng ta dễ thấy,
07:25
but there might be additional dimensions curled up,
141
433000
3000
nhưng cũng có thể có những chiều không gian uốn khúc,
07:28
sort of like the circular part of that cable,
142
436000
2000
gần như phần cong của sợi dây cáp,
07:30
so small that they have so far remained invisible.
143
438000
4000
quá nhỏ nên tới giờ chúng vẫn không thể được quan sát.
07:34
Let me show you what that would look like.
144
442000
2000
Để tôi cho bạn thấy nó sẽ trông như thế nào.
07:36
So, if we take a look, say, at space itself --
145
444000
3000
Vậy nếu chúng ta nhìn vào, giả dụ, chính không gian --
07:39
I can only show, of course, two dimensions on a screen.
146
447000
4000
Tôi chỉ có thể chỉ ra được, tất nhiên, hai chiều trên một màn hình.
07:43
Some of you guys will fix that one day,
147
451000
2000
Một trong số các bạn sẽ sửa chữa điều này trong tương lai,
07:45
but anything that's not flat on a screen is a new dimension,
148
453000
2000
nhưng bất kể thứ gì không phẳng trên một màn hình là một chiều không gian mới,
07:47
goes smaller, smaller, smaller,
149
455000
2000
nhỏ dần, nhỏ dần, nhỏ dần,
07:49
and way down in the microscopic depths of space itself,
150
457000
4000
và nhỏ tới mức siêu vi của không gian --
07:53
this is the idea,
151
461000
1000
đây là ý tưởng:
07:54
you could have additional curled up dimensions --
152
462000
2000
có thể có những chiều không gian phụ uốn khúc khác.
07:56
here is a little shape of a circle -- so small that we don't see them.
153
464000
3000
Đây là một hình tròn nhỏ -- nhỏ tới mức ta không thấy được chúng.
07:59
But if you were a little ultra microscopic ant walking around,
154
467000
4000
Nhưng nếu bạn là một con kiến siêu nhỏ bò loanh quanh,
08:03
you could walk in the big dimensions that we all know about --
155
471000
2000
bạn có thể đi trên những chiều không gian lớn mà chúng ta đều biết --
08:05
that's like the grid part --
156
473000
2000
như các đường kẻ ô kia --
08:07
but you could also access the tiny curled-up dimension
157
475000
3000
nhưng bạn cũng có thể chạm tới chiều không gian uốn khúc siêu nhỏ
08:10
that's so small that we can't see it with the naked eye
158
478000
2000
nhỏ tới mức chúng ta chẳng thể nhìn thấy bằng mắt thường
08:12
or even with any of our most refined equipment.
159
480000
3000
hoặc với bất kỳ quang cụ chuyên dụng bậc nhất nào.
08:15
But deeply tucked into the fabric of space itself,
160
483000
3000
Nhưng chìm sâu trong cấu trúc không gian,
08:18
the idea is there could be more dimensions, as we see there.
161
486000
4000
quan niệm cho rằng có thể có nhiều chiều không gian khác, như chúng ta thấy ở đây.
08:22
Now that's an explanation
162
490000
4000
Đó là một lời giải thích
08:26
about how the universe could have more dimensions than the ones that we see.
163
494000
4000
về việc vũ trụ có thể có nhiều chiều hơn là những chiều ta thấy được.
08:30
But what about the second question that I asked:
164
498000
3000
Nhưng còn về câu hỏi thứ hai mà tôi đã đưa ra:
08:33
does the theory actually work
165
501000
2000
Liệu lý thuyết này còn đúng
08:35
when you try to apply it to the real world?
166
503000
2000
khi áp dụng vào thực tiễn?
08:37
Well, it turns out that Einstein and Kaluza and many others
167
505000
3000
Vâng, hóa ra là Einstein và Kaluza và nhiều người khác
08:40
worked on trying to refine this framework
168
508000
5000
đã cố gắng làm sáng tỏ công trình khuôn mẫu này
08:45
and apply it to the physics of the universe
169
513000
3000
và ứng dụng nó vào vật lý vũ trụ
08:48
as was understood at the time, and, in detail, it didn't work.
170
516000
4000
như được hiểu tại thời đó, và chính xác thì nó không hiệu quả.
08:52
In detail, for instance,
171
520000
1000
Ví dụ như,
08:53
they couldn't get the mass of the electron
172
521000
2000
họ không thể tính toán đúng được khối lượng của electron
08:55
to work out correctly in this theory.
173
523000
2000
theo như giả thuyết này.
08:57
So many people worked on it, but by the '40s, certainly by the '50s,
174
525000
5000
Rất nhiều người đã nghiên cứu nó, nhưng tới thập niên 40, và chính xác là thập niên 50
09:02
this strange but very compelling idea
175
530000
4000
quan niệm lạ lùng nhưng rất hấp dẫn này
09:06
of how to unify the laws of physics had gone away.
176
534000
3000
về việc hợp nhất các quy luật vật lý đã không còn được chú ý tới.
09:09
Until something wonderful happened in our age.
177
537000
4000
Cho tới khi những điều tuyệt vời xảy ra trong thời đại của chúng ta.
09:13
In our era, a new approach to unify the laws of physics
178
541000
4000
Trong kỷ nguyên của chúng ta, một cách tiếp cận mới để thống nhất các quy luật vật lý
09:17
is being pursued by physicists such as myself,
179
545000
2000
được theo đuổi bởi các nhà vật lý như tôi,
09:19
many others around the world,
180
547000
2000
và rất nhiều người khác trên thế giới,
09:21
it's called superstring theory, as you were indicating.
181
549000
3000
Lý Thuyết Siêu Dây, như các bạn thường gọi.
09:24
And the wonderful thing is that superstring theory
182
552000
4000
Và điều tuyệt vời là lý thuyết siêu dây
09:28
has nothing to do at first sight with this idea of extra dimensions,
183
556000
4000
ban đầu hầu như không liên quan đến ý tưởng về các chiều không gian khác,
09:32
but when we study superstring theory,
184
560000
3000
nhưng khi chúng tôi nghiên cứu lý thuyết dây,
09:35
we find that it resurrects the idea in a sparkling, new form.
185
563000
3000
chúng tôi nhận thấy rằng nó làm sống lại quan niệm đó qua một dạng hoàn toàn mới.
09:38
So, let me just tell you how that goes.
186
566000
2000
Để tôi giải thích cách thức cho các bạn.
09:40
Superstring theory -- what is it?
187
568000
2000
Lý thuyết siêu dây -- nó là gì vậy?
09:42
Well, it's a theory that tries to answer the question:
188
570000
2000
Nó là một lý thuyết tập trung trả lời câu hỏi:
09:44
what are the basic, fundamental, indivisible, uncuttable constituents
189
572000
5000
đâu là những phần tử căn bản không còn phân tách ra được
09:49
making up everything in the world around us?
190
577000
4000
tạo ra thế giới vật chất?
09:53
The idea is like this.
191
581000
2000
Quan niệm đó là như thế này:
09:55
So, imagine we look at a familiar object, just a candle in a holder,
192
583000
5000
Hãy tưởng tượng chúng ta quan sát những vật thông thường, như ngọn nến trong giá cắm,
10:00
and imagine that we want to figure out what it is made of.
193
588000
3000
và tưởng tượng là chúng ta muốn biết nó làm từ gì.
10:03
So we go on a journey deep inside the object and examine the constituents.
194
591000
4000
Vì thế chúng ta đi sâu vào bên trong và khám phá các phần tử.
10:07
So deep inside -- we all know, you go sufficiently far down, you have atoms.
195
595000
4000
sâu vào bên trong -- chúng ta đều biện nếu vào đủ sâu chúng ta sẽ thấy các nguyên tử.
10:11
We also all know that atoms are not the end of the story.
196
599000
3000
Chúng ta đều biết rằng các hạt nguyên tử không phải là điểm cuối cùng.
10:14
They have little electrons that swarm around a central nucleus
197
602000
4000
Chúng có những đám mây electron di chuyển xung quanh hạt nhân trung tâm
10:18
with neutrons and protons.
198
606000
1000
gồm các neutron và proton.
10:19
Even the neutrons and protons have smaller particles inside of them known as quarks.
199
607000
5000
Thậm chí các neutron và proton lại chứa những hạt nhỏ hơn chúng ở bên trong gọi là hạt quark
10:24
That is where conventional ideas stop.
200
612000
3000
Đó là điểm cuối các quan niệm thường gặp.
10:27
Here is the new idea of string theory.
201
615000
2000
Đây là quan điểm mới của lý thuyết dây.
10:29
Deep inside any of these particles, there is something else.
202
617000
5000
Sâu bên trong các hạt phân tử, còn có những thứ khác.
10:34
This something else is this dancing filament of energy.
203
622000
3000
Thứ khác này nhảy nhót trong các sợi năng lượng.
10:37
It looks like a vibrating string --
204
625000
2000
Nó trông như một sợi dây dao động --
10:39
that's where the idea, string theory comes from.
205
627000
2000
đó là nơi bắt nguồn của lý thuyết dây.
10:41
And just like the vibrating strings that you just saw in a cello
206
629000
3000
Cũng giống như các sợi dây mà bạn nhìn thấy trên chiếc đàn cello
10:44
can vibrate in different patterns,
207
632000
2000
có thể rung theo các hình thức khác nhau,
10:46
these can also vibrate in different patterns.
208
634000
2000
các dây năng lượng này cũng dao động theo các hình thức khác nhau.
10:48
They don't produce different musical notes.
209
636000
2000
Chúng không tạo ra các nốt nhạc khác nhau.
10:50
Rather, they produce the different particles making up the world around us.
210
638000
4000
Tuy nhiên chúng tạo ra các phân tử khác nhau cấu thành nên thế giới vật chất.
10:54
So if these ideas are correct,
211
642000
1000
Vì thế nếu những quan niệm này đúng,
10:55
this is what the ultra-microscopic landscape of the universe looks like.
212
643000
5000
đây là khung cảnh siêu vi của vũ trụ.
11:00
It's built up of a huge number
213
648000
2000
Nó được xây dựng bởi một số lượng lớn
11:02
of these little tiny filaments of vibrating energy,
214
650000
4000
các sợi năng lượng dao động siêu nhỏ,
11:06
vibrating in different frequencies.
215
654000
2000
dao động với các tần số khác nhau.
11:08
The different frequencies produce the different particles.
216
656000
3000
Những tần số khác nhau này tạo ra các phân tử khác nhau.
11:11
The different particles are responsible
217
659000
3000
Các phân tử khác nhau này chịu trách nhiệm
11:14
for all the richness in the world around us.
218
662000
3000
làm nên cuộc sống giàu màu sắc quanh ta.
11:17
And there you see unification,
219
665000
2000
Và đó bạn thấy được sự đồng nhất,
11:19
because matter particles, electrons and quarks,
220
667000
3000
bởi vì những phân tử vật chất, electron và quark,
11:22
radiation particles, photons, gravitons, are all built up from one entity.
221
670000
6000
phân tử phóng xạ, photon, graviton, đều được tạo nên từ một thực thể.
11:28
So matter and the forces of nature all are put together
222
676000
4000
Vì thế vật chất và các lực tự nhiên đặt cạnh nhau
11:32
under the rubric of vibrating strings.
223
680000
2000
trong luận đề về các dây dao động.
11:34
And that's what we mean by a unified theory.
224
682000
4000
Và đó là điều mà chúng tôi muốn nói khi nhắc tới Đồng nhất thuyết.
11:38
Now here is the catch.
225
686000
2000
Đây là phần thu hút.
11:40
When you study the mathematics of string theory,
226
688000
3000
Khi bạn nghiên cứu về toán ứng dụng trong lý thuyết dây,
11:43
you find that it doesn't work
227
691000
2000
bạn nhận ra rằng nó không hiệu quả
11:45
in a universe that just has three dimensions of space.
228
693000
3000
trong một vũ trụ chỉ có ba chiều không gian.
11:48
It doesn't work in a universe with four dimensions of space, nor five, nor six.
229
696000
4000
Nó cũng không hiệu quả trong một vũ trụ có bốn, năm, hoặc sáu chiều.
11:52
Finally, you can study the equations, and show that it works
230
700000
4000
Cuối cùng, bạn có thể nghiên cứu các phương trình, cho thấy rằng nó đúng
11:56
only in a universe that has 10 dimensions of space
231
704000
4000
chỉ khi đặt trong không gian 10 chiều.
12:00
and one dimension of time.
232
708000
2000
và một chiều thời gian.
12:02
It leads us right back to this idea of Kaluza and Klein --
233
710000
5000
Nó đưa chúng ta về với quan điểm của Kaluza và Klein --
12:07
that our world, when appropriately described,
234
715000
3000
và thế giới của chúng ta, khi được mô tả chính xác,
12:10
has more dimensions than the ones that we see.
235
718000
3000
có nhiều chiều hơn những chiều ta thấy.
12:13
Now you might think about that and say, well,
236
721000
3000
Và bạn có thể nghĩ về nó và nói rằng
12:16
OK, you know, if you have extra dimensions, and they're really tightly curled up,
237
724000
3000
OK, bạn biết đấy, nếu bạn có các chiều không gian khác, và chúng uốn khúc lại vô cùng nhỏ,
12:19
yeah, perhaps we won't see them, if they're small enough.
238
727000
4000
ừ, có lẽ chúng ta không thấy chúng nếu chúng đủ nhỏ.
12:23
But if there's a little tiny civilization of green people walking around down there,
239
731000
3000
Nhưng nếu có một nền văn minh siêu nhỏ của lũ người xanh lè sống ở đó,
12:26
and you make them small enough, and we won't see them either. That is true.
240
734000
5000
và nếu họ đủ nhỏ và chúng ta không thể thấy họ, thì cũng đúng thôi.
12:31
One of the other predictions of string theory --
241
739000
3000
Một trong những giả thuyết khác của lý thuyết dây --
12:34
no, that's not one of the other predictions of string theory.
242
742000
3000
không, đó không phải một trong những giả thuyết khác của lý thuyết dây.
12:37
(Laughter)
243
745000
1000
(Tiếng cười)
12:38
But it raises the question:
244
746000
2000
Nhưng nó kéo theo một câu hỏi:
12:40
are we just trying to hide away these extra dimensions,
245
748000
2000
có phải chúng ta đang cố giấu đi cac chiều không gian khác đó,
12:42
or do they tell us something about the world?
246
750000
3000
hoặc chúng đang nói với chúng ta điều gì đó về thế giới?
12:45
In the remaining time, I'd like to tell you two features of them.
247
753000
4000
Trong khoảng thời gian còn lại, tôi muốn kể với bạn hai điều.
12:49
First is, many of us believe that these extra dimensions
248
757000
4000
Điều đầu tiên, rất nhiều người trong chúng ta tin rằng những chiều không gian khác
12:53
hold the answer to what perhaps is the deepest question
249
761000
4000
chứa đựng câu trả lời cho câu hỏi có lẽ là sâu sắc nhất
12:57
in theoretical physics, theoretical science.
250
765000
3000
của vật lý lý thuyết và khoa học lý thuyết.
13:00
And that question is this: when we look around the world,
251
768000
4000
Và câu hỏi đó là: khi chúng ta nhìn vào thế giới vật chất,
13:04
as scientists have done for the last hundred years,
252
772000
2000
như các nhà khoa học đã làm hàng trăm năm qua,
13:06
there appear to be about 20 numbers that really describe our universe.
253
774000
4000
có khoảng 20 hằng số mô tả vũ trụ.
13:10
These are numbers like the mass of the particles,
254
778000
3000
Ví như khối lượng phân tử,
13:13
like electrons and quarks, the strength of gravity,
255
781000
2000
như electron và quark, độ lớn lực hấp dẫn,
13:15
the strength of the electromagnetic force --
256
783000
2000
độ lớn của lực điện từ --
13:17
a list of about 20 numbers
257
785000
2000
một danh sách gồm khoảng 20 con số
13:19
that have been measured with incredible precision,
258
787000
3000
được đo đạc với độ chính xác đến kinh ngạc,
13:22
but nobody has an explanation
259
790000
2000
nhưng không ai có lời giải thích
13:24
for why the numbers have the particular values that they do.
260
792000
4000
được tại sao những con số đó lại có giá trị như vậy.
13:28
Now, does string theory offer an answer?
261
796000
3000
Vậy, liệu lý thuyết dây có cho câu trả lời?
13:31
Not yet.
262
799000
1000
Chưa đâu.
13:32
But we believe the answer for why those numbers have the values they do
263
800000
4000
Nhưng chúng tôi tin rằng câu trả lời cho câu hỏi về giá trị của những con số
13:36
may rely on the form of the extra dimensions.
264
804000
3000
có thể dựa trên dạng của những chiều không gian thêm này.
13:39
And the wonderful thing is, if those numbers
265
807000
2000
Và điều tuyệt vời là, nếu những con số này
13:41
had any other values than the known ones,
266
809000
3000
có giá trị sai khác so với các số liệu sẵn có,
13:44
the universe, as we know it, wouldn't exist.
267
812000
3000
vũ trụ mà chúng ta biết sẽ chẳng hề tồn tại.
13:47
This is a deep question.
268
815000
1000
Đây là một câu hỏi chuyên sâu.
13:48
Why are those numbers so finely tuned
269
816000
2000
Tại sao những con số đó lại vừa vặn đủ
13:50
to allow stars to shine and planets to form,
270
818000
2000
để các ngôi sao phát sáng và các hành tinh được hình thành,
13:52
when we recognize that if you fiddle with those numbers --
271
820000
3000
khi chúng ta nhận ta nếu các bạn làm lộn xộn các con số này --
13:55
if I had 20 dials up here
272
823000
2000
nếu tôi cho hiện lên 20 con số này
13:57
and I let you come up and fiddle with those numbers,
273
825000
2000
rồi cho các bạn làm lộn xộn chúng,
13:59
almost any fiddling makes the universe disappear.
274
827000
4000
thì bất cứ thay đổi nhỏ nào cũng khiến vũ trụ biến mất.
14:03
So can we explain those 20 numbers?
275
831000
3000
Vậy liệu chúng ta có thể giải thích 20 con số đó?
14:06
And string theory suggests that those 20 numbers
276
834000
2000
Và lý thuyết dây gợi ý rằng 20 con số đó
14:08
have to do with the extra dimensions.
277
836000
2000
liên quan tới các chiều không gian khác.
14:10
Let me show you how.
278
838000
2000
Để tôi chỉ cho bạn.
14:12
So when we talk about the extra dimensions in string theory,
279
840000
4000
Khi chúng ta nói về các chiều không gian khác nhau trong lý thuyết dây,
14:16
it's not one extra dimension,
280
844000
2000
nó không chỉ là một chiều không gian khác,
14:18
as in the older ideas of Kaluza and Klein.
281
846000
4000
như trong quan điểm cũ của Kaluza và Klein.
14:22
This is what string theory says about the extra dimensions.
282
850000
3000
Đây là những gì lý thuyết dây nói về các chiều không gian khác.
14:25
They have a very rich, intertwined geometry.
283
853000
3000
Chúng gồm những dạng hình học đan xen dày đặc.
14:28
This is an example of something known as a Calabi-Yau shape --
284
856000
4000
Đây là ví dụ về mô phỏng Calabi - Yau --
14:32
name isn't all that important.
285
860000
2000
cái tên không quá quan trọng.
14:34
But, as you can see,
286
862000
2000
Nhưng như bạn có thể thấy,
14:36
the extra dimensions fold in on themselves
287
864000
3000
các chiều không gian thêm tự gấp lại
14:39
and intertwine in a very interesting shape, interesting structure.
288
867000
4000
và uốn vào nhau theo một cấu trúc hết sức thú vị.
14:43
And the idea is that if this is what the extra dimensions look like,
289
871000
5000
Và ý tưởng cho rằng nếu các chiều không gian khác trông như thế này,
14:48
then the microscopic landscape of our universe all around us
290
876000
4000
thì khung cảnh siêu vi của thế giới vật chất
14:52
would look like this on the tiniest of scales.
291
880000
2000
sẽ trông như thế này trên thang đo nhỏ nhất.
14:54
When you swing your hand,
292
882000
1000
Khi bạn vung tay,
14:55
you'd be moving around these extra dimensions over and over again,
293
883000
3000
bạn sẽ di chuyển qua lại các chiều không gian này liên tục,
14:58
but they're so small that we wouldn't know it.
294
886000
2000
Nhưng chúng quá nhỏ nên chúng ta không thể biết.
15:00
So what is the physical implication, though, relevant to those 20 numbers?
295
888000
3000
Vậy đâu là ẩn ý vật lý, liên quan tới 20 con số này?
15:03
Consider this. If you look at the instrument, a French horn,
296
891000
3000
Cân nhắc điều này. Nếu các bạn nhìn vào nhạc cụ, một cái kèn Pháp,
15:06
notice that the vibrations of the airstreams
297
894000
3000
lưu ý rằng sự dao động của các dòng không khí
15:09
are affected by the shape of the instrument.
298
897000
2000
bị ảnh hưởng bởi hình dáng của nhạc cụ.
15:11
Now in string theory,
299
899000
2000
Trong lý thuyết dây,
15:13
all the numbers are reflections of the way strings can vibrate.
300
901000
3000
các con số là thể hiện cách mà các dây dao động.
15:16
So just as those airstreams
301
904000
2000
Vậy cũng như những luồng khí đó
15:18
are affected by the twists and turns in the instrument,
302
906000
3000
bị ảnh hưởng vởi sự xoắn vặn của nhạc cụ,
15:21
strings themselves will be affected
303
909000
2000
các sợi dây sẽ bị ảnh hưởng
15:23
by the vibrational patterns in the geometry within which they are moving.
304
911000
4000
bởi các mẫu dao động hình học.
15:27
So let me bring some strings into the story.
305
915000
2000
Để tôi nối lại vài sợi dây trong câu chuyện.
15:29
And if you watch these little fellows vibrating around --
306
917000
3000
Và nếu bạn quan sát những dây nhỏ này dao động --
15:32
they'll be there in a second -- right there,
307
920000
2000
chúng sẽ ở đó sau 1 giây nữa -- ngay kia,
15:34
notice that they way they vibrate is affected
308
922000
2000
chú ý rằng cách chúng dao động bị ảnh hưởng
15:36
by the geometry of the extra dimensions.
309
924000
2000
bởi dạng hình học của những chiều không gian này.
15:38
So, if we knew exactly what the extra dimensions look like --
310
926000
3000
Vì thế nếu chúng ta biết chính xác các chiều không gian trông như thế nào --
15:41
we don't yet, but if we did --
311
929000
2000
chúng ta chưa biết, nhưng nếu ta biết --
15:43
we should be able to calculate the allowed notes,
312
931000
3000
chúng ta có thể tính toán được các nốt có thể chơi được,
15:46
the allowed vibrational patterns.
313
934000
2000
hay các dang thù hình dao động.
15:48
And if we could calculate the allowed vibrational patterns,
314
936000
3000
Và nếu chúng ta có thể tính toán các thù hình dao động tồn tại,
15:51
we should be able to calculate those 20 numbers.
315
939000
3000
chúng ta có thể tính được 20 con số kia.
15:54
And if the answer that we get from our calculations
316
942000
4000
Và nếu câu trả lời thu được từ các phép tính
15:58
agrees with the values of those numbers
317
946000
2000
trùng khớp với giá trị của các con số đó
16:00
that have been determined
318
948000
2000
đã được định trước
16:02
through detailed and precise experimentation,
319
950000
3000
qua các thỉ nghiệm tỉ mỉ, chính xác,
16:05
this in many ways would be the first fundamental explanation
320
953000
5000
trong nhiều trường hợp đó có thể là giải thích cơ sở
16:10
for why the structure of the universe is the way it is.
321
958000
5000
về cấu trúc của vũ trụ.
16:15
Now, the second issue that I want to finish up with is:
322
963000
3000
Vấn đề thứ hai mà tôi muốn giải quyết đó là:
16:18
how might we test for these extra dimensions more directly?
323
966000
5000
làm thế nào để kiểm chứng về các chiều không gian này một cách trực tiếp hơn?
16:23
Is this just an interesting mathematical structure
324
971000
3000
Liệu đây chỉ là một cấu trúc toán học thú vị
16:26
that might be able to explain
325
974000
2000
có thể giải thích
16:28
some previously unexplained features of the world,
326
976000
5000
một vài chi tiết chưa giải thích được của thế giới,
16:33
or can we actually test for these extra dimensions?
327
981000
3000
hay chúng ta có thể thực chất kiểm chứng những chiều không gian này?
16:36
And we think -- and this is, I think, very exciting --
328
984000
2000
Và chúng tôi nghĩ -- và nó, tôi nghĩ, rất thú vị --
16:38
that in the next five years or so we may be able to test
329
986000
4000
rằng trong năm năm tới chúng ta sẽ có thế kiểm chứng
16:42
for the existence of these extra dimensions.
330
990000
3000
sự tồn tại của những chiều không gian này.
16:45
Here's how it goes. In CERN, Geneva, Switzerland,
331
993000
4000
Đây là lý do. Tại CERN, Geneva, Thụy Sỹ,
16:49
a machine is being built called the Large Hadron Collider.
332
997000
4000
một chiếc máy đang được xây dựng, gọi là Large Hadron Collider. (máy va chạm hạt cơ bản)
16:53
It's a machine that will send particles around a tunnel,
333
1001000
3000
Đó là một chiêc máy phóng các phân tử qua một đường thông,
16:56
opposite directions, near the speed of light.
334
1004000
2000
theo hai hướng ngược nhau, với tốc độ gần bằng tốc độ ánh sáng.
16:58
Every so often those particles will be aimed at each other,
335
1006000
4000
Hầu như là các hạt phân tử sẽ được ngắm về phía nhau,
17:02
so there's a head-on collision.
336
1010000
2000
nên sẽ có một vụ va chạm trực diện.
17:04
The hope is that if the collision has enough energy,
337
1012000
4000
Hy vọng là nếu vụ va chạm tạo đủ năng lượng,
17:08
it may eject some of the debris from the collision
338
1016000
3000
nó có thể phóng ra một vài mảnh vụn
17:11
from our dimensions, forcing it to enter into the other dimensions.
339
1019000
5000
từ các chiều không gian của chúng ta, đẩy chúng vào các chiều không gian khác.
17:16
How would we know it?
340
1024000
2000
Làm thế nào để chúng ta biết được điều đó?
17:18
Well, we'll measure the amount of energy after the collision,
341
1026000
3000
À, chúng tôi sẽ đo lượng năng lượng sau va chạm,
17:21
compare it to the amount of energy before,
342
1029000
2000
rồi so sánh nó với lượng năng lượng ban đầu,
17:23
and if there's less energy after the collision than before,
343
1031000
4000
và nếu có ít năng lượng hơn sau vụ va chạm,
17:27
this will be evidence that the energy has drifted away.
344
1035000
2000
nó có thể là bằng chứng cho thấy năng lượng bị cuốn đi.
17:29
And if it drifts away in the right pattern that we can calculate,
345
1037000
3000
Và nếu nó bị cuốn đi theo thù hình mà ta tính toán được,
17:32
this will be evidence that the extra dimensions are there.
346
1040000
3000
nó sẽ cho thấy rằng các chiều không gian khác là có tồn tại.
17:35
Let me show you that idea visually.
347
1043000
2000
Để tôi cho các bạn xem ý tưởng đó.
17:37
So, imagine we have a certain kind of particle called a graviton --
348
1045000
3000
Vậy hãy tưởng tượng chúng ta có một loại hạt gọi là graviton --
17:40
that's the kind of debris we expect to be ejected out,
349
1048000
4000
đó là loại mảnh vụn mà chúng ta hy vọng sẽ phóng ra
17:44
if the extra dimensions are real.
350
1052000
2000
nếu các chiều không gian khác có thật.
17:46
But here's how the experiment will go.
351
1054000
1000
Nhưng đây là cách tiến hành thí nghiệm.
17:47
You take these particles. You slam them together.
352
1055000
3000
Bạn chọn các phân tử này. Bạn phóng chúng vào nhau.
17:50
You slam them together, and if we are right,
353
1058000
2000
Bạn phóng chúng vào nhau, và nếu chúng ta đúng,
17:52
some of the energy of that collision
354
1060000
2000
một phần năng lượng của sự va chạm
17:54
will go into debris that flies off into these extra dimensions.
355
1062000
4000
sẽ biến thành mảnh vụn và bay vào các chiều không gian khác.
17:58
So this is the kind of experiment
356
1066000
2000
Vậy đây là loại thí nghiệm
18:00
that we'll be looking at in the next five, seven to 10 years or so.
357
1068000
4000
chúng ta sẽ cân nhắc trong 5, 7, 10 năm tới.
18:04
And if this experiment bears fruit,
358
1072000
3000
Và nếu thì nghiệm này có kết quả,
18:07
if we see that kind of particle ejected
359
1075000
3000
nếu chúng ta nhận thấy loại phân tử bị phóng ra
18:10
by noticing that there's less energy in our dimensions
360
1078000
3000
bằng cách chú ý vào lượng năng lượng bị hụt trong các chiều không gian của chúng ta
18:13
than when we began,
361
1081000
2000
so với lúc chúng ta bắt đầu,
18:15
this will show that the extra dimensions are real.
362
1083000
3000
nó sẽ cho thấy các chiều không gian khác là có thật.
18:18
And to me this is a really remarkable story,
363
1086000
3000
Và đối với tôi đây là một chuyện rất đáng kể,
18:21
and a remarkable opportunity. Going back to Newton with absolute space --
364
1089000
4000
và một cơ hội đáng chú ý. Trở về thời Newton với không gian tuyệt đối --
18:25
didn't provide anything but an arena, a stage
365
1093000
2000
không cung cấp gì ngoài một đấu trường, một sân khấu
18:27
in which the events of the universe take place.
366
1095000
2000
trong đó các sự kiện của vũ trụ xảy ra.
18:29
Einstein comes along and says,
367
1097000
2000
Einstein đến và nói
18:31
well, space and time can warp and curve -- that's what gravity is.
368
1099000
3000
à, không gian và thời gian có thể uốn khúc, đó là lực hấp dẫn.
18:34
And now string theory comes along and says,
369
1102000
4000
Và bây giờ lý thuyết dây xuất hiện và nói,
18:38
yes, gravity, quantum mechanics, electromagnetism,
370
1106000
3000
ừ, lực hấp dẫn, cơ học lượng tử, điện từ trường --
18:41
all together in one package,
371
1109000
2000
tất cả trong một.
18:43
but only if the universe has more dimensions than the ones that we see.
372
1111000
4000
nhưng nếu vũ trụ có nhiều chiều không gian hơn những thứ chúng ta thấy.
18:47
And this is an experiment that may test for them in our lifetime.
373
1115000
5000
Và đây là một thí nghiệm có thể kiểm chứng chúng trong thời của mình.
18:52
Amazing possibility.
374
1120000
2000
Khả năng đáng kinh ngạc.
18:54
Thank you very much.
375
1122000
2000
Cảm ơn các bạn rất nhiều.
18:56
(Applause)
376
1124000
7000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Brian Greene - PhysicistBrian Greene is perhaps the best-known proponent of superstring theory, the idea that minuscule strands of energy vibrating in a higher dimensional space-time create every particle and force in the universe.
Why you should listen
Greene, a professor of physics and mathematics at Columbia University, has focused on unified theories for more than 25 years, and has written several best-selling and non-technical books on the subject including The Elegant Universe, a Pulitzer finalist, and The Fabric of the Cosmos — each of which has been adapted into a NOVA mini-series. His latest book, The Hidden Reality, explores the possibility that our universe is not the only universe.
Greene believes science must be brought to general audiences in new and compelling ways, such as his live stage odyssey, Icarus at the Edge of Time, with original orchestral score by Philip Glass, and the annual World Science Festival, which he co-founded in 2008 with journalist Tracy Day.
Brian Greene | Speaker | TED.com