TED2008
Brian Cox: CERN's supercollider
Brian Cox: CERN'in süper çarpıştırıcısı üzerine
Filmed:
Readability: 4.2
4,087,820 views
"Rock-star fizikçi" Brian Cox CERN'in Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'ndaki görevi üzerine konuşuyor. Bu büyük bilimsel olayı cazip ve anlaşılır bir şekilde tartışarak Cox bizleri dev proje etrafında bir tura çıkarıyor.
Brian Cox - Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:19
This is the Large Hadron Collider.
0
1000
3000
Bu Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (BHÇ).
00:22
It's 27 kilometers in circumference.
1
4000
2000
27 kilometre çapında.
00:24
It's the biggest scientific experiment ever attempted.
2
6000
3000
En büyük bilimsel deney girişimi.
00:27
Over 10,000 physicists and engineers
3
9000
3000
10,000'i aşkın fizikçi ve mühendis,
00:30
from 85 countries around the world
4
12000
2000
dünyanın 85 ülkesinden
00:32
have come together over several decades
5
14000
2000
yıllarca bu makinayı inşaa etmek için
00:34
to build this machine.
6
16000
2000
biraraya geldiler.
00:36
What we do is we accelerate protons --
7
18000
2000
Yaptığımız şey protonları --
00:38
so, hydrogen nuclei --
8
20000
2000
yani, hidrojen çekirdeklerini --
00:40
around 99.999999
9
22000
4000
ışık hızının %99.999999'u
00:44
percent the speed of light.
10
26000
2000
kadar hızlandırmak.
00:46
Right? At that speed, they go around
11
28000
2000
Bu hızda, 27 kilometreyi
00:48
that 27 kilometers 11,000 times a second.
12
30000
4000
saniyede 11,000 defa turluyorlar.
00:52
And we collide them with another beam of protons
13
34000
2000
Ve onları, ters yönde giden
00:54
going in the opposite direction.
14
36000
3000
başka bir proton demeti ile çarpıştırıyoruz.
00:57
We collide them inside giant detectors.
15
39000
2000
Dev dedektörler içerisinde çarpıştırıyoruz.
00:59
They're essentially digital cameras.
16
41000
2000
Aslında onlar birer dijital kamera.
01:01
And this is the one that I work on, ATLAS.
17
43000
2000
Ve bu da benim çalıştığım ATLAS.
01:03
You get some sense of the size --
18
45000
2000
Boyutunu biraz anlamak için
01:05
you can just see these EU standard-size
19
47000
2000
alttaki AB standartlarındaki
01:07
people underneath.
20
49000
2000
insanlara bakabilirsiniz.
01:09
(Laughter)
21
51000
2000
(Kahkaha)
01:11
You get some sense of the size: 44 meters wide,
22
53000
3000
Boyutlarını biraz anlamışsınızdır: 44 metre eninde
01:14
22 meters in diameter, 7,000 tons.
23
56000
3000
22 metre çapında, 7 bin ton.
01:17
And we re-create the conditions that were present
24
59000
3000
Ve bu dedektörün içinde, evrenin başlangıcından
01:20
less than a billionth of a second after the universe began
25
62000
3000
saniyenin milyarda birinden daha az kadar sonraki koşulları
01:23
up to 600 million times a second
26
65000
2000
saniyede 600 milyon kereye kadar
01:25
inside that detector -- immense numbers.
27
67000
3000
tekrar yaratıyoruz -- devasa sayılar.
01:29
And if you see those metal bits there --
28
71000
2000
Ve oradaki metal parçalarını görüyorsanız --
01:31
those are huge magnets that bend
29
73000
2000
bunlar, hızlarını ölçelim diye
01:33
electrically charged particles,
30
75000
2000
elektrik yüklü parçacıkları
01:35
so it can measure how fast they're traveling.
31
77000
2000
eğen dev mıknatıslar.
01:37
This is a picture about a year ago.
32
79000
2000
Bu resim yaklaşık bir yıl önce çekildi.
01:39
Those magnets are in there.
33
81000
2000
Mıknatıslar işte orada.
01:41
And, again, a EU standard-size, real person,
34
83000
2000
Ve, tekrar, AB standartlarında gerçek bir insan,
01:43
so you get some sense of the scale.
35
85000
3000
ölçeği biraz anlamanız için.
01:46
And it's in there that those mini-Big Bangs will be created,
36
88000
2000
Ve bu yaz bir gün, şu küçük Big-Bang'ler
01:48
sometime in the summer this year.
37
90000
2000
işte orada yaratılacak.
01:50
And actually, this morning, I got an email
38
92000
2000
Ve aslında, bu sabah aldığım bir e-posta
01:52
saying that we've just finished, today,
39
94000
2000
ATLAS'ın son parçasının inşaasını
01:54
building the last piece of ATLAS.
40
96000
2000
bugün bitirdiğimizi söylüyordu.
01:56
So as of today, it's finished. I'd like to say
41
98000
2000
Yani bugün itibari ile bitti.
01:58
that I planned that for TED,
42
100000
2000
Bunu TED için planladığımı söylemek isterdim,
02:00
but I didn't. So it's been completed as of today.
43
102000
3000
fakat öyle değil. Sonuçta bugün itibari ile tamamlandı.
02:03
(Applause)
44
105000
4000
(Alkış)
02:07
Yeah, it's a wonderful achievement.
45
109000
2000
Evet, harika bir başarı.
02:09
So, you might be asking, "Why?
46
111000
2000
Tabi ki, "Neden?" diye soruyor olabilirsiniz.
02:11
Why create the conditions that were present
47
113000
2000
"Niye evrenin başlangıcından saniyenin milyarda birinden
02:13
less than a billionth of a second after the universe began?"
48
115000
3000
daha kısa bir süre sonraki koşullar yaratılsın?"
02:16
Well, particle physicists are nothing if not ambitious.
49
118000
3000
Peki, parçacık fizikçileri hırslı olmazsalar hiçbir şey değiller.
02:19
And the aim of particle physics is to understand
50
121000
3000
Ve parçacık fiziğinin amacı
02:22
what everything's made of, and how everything sticks together.
51
124000
3000
her şeyin neden meydana geldiğini ve nasıl birarada durduğunu anlamaktır.
02:25
And by everything I mean, of course,
52
127000
2000
Ve "her şey" den kastım, tabi ki,
02:27
me and you, the Earth, the Sun,
53
129000
3000
ben, sen, dünya, güneş,
02:30
the 100 billion suns in our galaxy
54
132000
3000
ve galaksimizdeki yüz milyarlarca yıldız,
02:33
and the 100 billion galaxies
55
135000
2000
ve görünür evrendeki
02:35
in the observable universe.
56
137000
2000
yüz milyarlarca galaksi.
02:37
Absolutely everything.
57
139000
2000
Kesinlikle her şey.
02:39
Now you might say, "Well, OK, but why not just look at it?
58
141000
2000
Şimdi diyebilirsiniz ki, "Peki, o zaman niye sadece onlara bakmıyoruz?
02:41
You know? If you want to know what I'm made of, let's look at me."
59
143000
3000
Öyle ya, eğer benim neden yapıldığımı bilmek istiyorsan, bana bak."
02:44
Well, we found that as you look back in time,
60
146000
3000
Şöyle ki, zamanda geriye baktığımızda
02:47
the universe gets hotter and hotter,
61
149000
3000
evrenin ısındıkça ısındığını,
02:50
denser and denser, and simpler and simpler.
62
152000
3000
yoğunlaştıkça yoğunlaştığını ve basitleştikçe basitleştiğini gördük.
02:53
Now, there's no real reason I'm aware of for that,
63
155000
2000
Şimdi, bunun farkında olduğum gerçek bir sebebi yok,
02:55
but that seems to be the case.
64
157000
3000
ama mesele böyle gözüküyor.
02:58
So, way back in the early times of the universe,
65
160000
2000
Yani, evrenin o en gerideki ilk zamanlarında
03:00
we believe it was very simple and understandable.
66
162000
3000
çok basit ve anlaşılabilir olduğuna inanıyoruz.
03:03
All this complexity, all the way to these wonderful things --
67
165000
3000
Bütün bu karmaşa, bu harika şeylere giden yol --
03:06
human brains -- are a property of an old
68
168000
2000
insan beyni gibi -- soğuk ve karmaşık
03:08
and cold and complicated universe.
69
170000
3000
bir evrenin özelliği.
03:11
Back at the start, in the first billionth of a second,
70
173000
3000
Başlangıçta, ilk saniyenin milyarda birinde
03:14
we believe, or we've observed, it was very simple.
71
176000
2000
evrenin çok basit olduğuna inanıyoruz veya öyle gözlemledik.
03:16
It's almost like ...
72
178000
2000
Neredeyse şunun gibi...
03:18
imagine a snowflake in your hand,
73
180000
2000
Elinizde bir kar taneciği hayal edin,
03:20
and you look at it, and it's an incredibly complicated,
74
182000
3000
ve ona bakın; inanılmaz derecede karmaşık
03:23
beautiful object. But as you heat it up,
75
185000
3000
ve güzel bir nesne. Ama ısıttığınız zaman
03:26
it'll melt into a pool of water,
76
188000
3000
eriyip su olacak,
03:29
and you would be able to see that, actually, it was just made
77
191000
2000
ve siz onun sadece H2O, yani sudan yapılmış
03:31
of H20, water.
78
193000
3000
oluduğunu görebileceksiniz.
03:34
So it's in that same sense that we look back in time
79
196000
2000
Aynı şekilde, biz de evrenin neden yapıldığını anlamak için,
03:36
to understand what the universe is made of.
80
198000
3000
zamanda geriye bakıyoruz.
03:39
And, as of today, it's made of these things.
81
201000
3000
Ve bugün itibariyle, evren şunlardan yapılmıştır.
03:42
Just 12 particles of matter,
82
204000
2000
Sadece maddenin 12 taneciği,
03:44
stuck together by four forces of nature.
83
206000
3000
doğanın dört kuvvetiyle birlikte yapışık duruyor.
03:48
The quarks, these pink things, are the things that make up protons and neutrons
84
210000
3000
Quarklar, şu pembe şeyler, bedeninizdeki atomik çekirdeği oluşturan
03:51
that make up the atomic nuclei in your body.
85
213000
3000
proton ve nötronları meydana getiren şeyler.
03:54
The electron -- the thing that goes around
86
216000
2000
Elektron -- şu atomik çekirdeğin
03:56
the atomic nucleus --
87
218000
2000
çevresinde dolanan şey --
03:58
held around in orbit, by the way, by the electromagnetic force
88
220000
3000
şu fotonun taşıdığı elektromanyetik kuvvet
04:01
that's carried by this thing, the photon.
89
223000
2000
ile yörüngede duruyor.
04:03
The quarks are stuck together by other things called gluons.
90
225000
3000
Quarklar gluon denen şu şeylerle beraber yapışık duruyor.
04:06
And these guys, here, they're the weak nuclear force,
91
228000
2000
Ve şunlar ise, zayıf nükleer kuvvet,
04:08
probably the least familiar.
92
230000
2000
herhalde en yabancı olanlar.
04:10
But, without it, the sun wouldn't shine.
93
232000
2000
Ama onlar olmadan güneş ışıyamazdı.
04:12
And when the sun shines, you get copious quantities
94
234000
2000
Ve güneş ışıdığında nötrino denen şu şeylerden
04:14
of these things, called neutrinos, pouring out.
95
236000
3000
bol miktarda elinize dökülüyor.
04:17
Actually, if you just look at your thumbnail --
96
239000
3000
Aslında, sadece baş tırnağınıza baksanız --
04:20
about a square centimeter --
97
242000
3000
bir santimetre kare kadar --
04:23
there are something like 60 billion neutrinos per second
98
245000
3000
güneşten bedeninizin her santrimetre karesine
04:26
from the sun, passing
99
248000
2000
saniyede 60 milyar nötrino geçmesi
04:28
through every square centimeter of your body.
100
250000
2000
gibi bir şey söz konusu.
04:30
But you don't feel them, because the weak force
101
252000
2000
Ama onları hissetmiyorsunuz,
04:32
is correctly named --
102
254000
2000
çünkü zayıf kuvvet doğru adlandırılmış.
04:34
very short range and very weak,
103
256000
2000
Çok kısa bir aralıkta ve çok zayıf,
04:36
so they just fly through you.
104
258000
2000
böylece sizden geçip gidiyorlar.
04:38
And these particles have been discovered
105
260000
2000
Ve bu parçacıklar hemen hemen
04:40
over the last century, pretty much.
106
262000
2000
geçtiğimiz yüzyılda keşfedildi.
04:42
The first one, the electron, was discovered in 1897,
107
264000
2000
İlki, elektron 1897'de keşfedildi.
04:44
and the last one, this thing called the tau neutrino,
108
266000
3000
ve sonuncusu, şu "tau neutrino" denen şey ise
04:47
in the year 2000. Actually just --
109
269000
2000
2000 yılında. Aslında --
04:49
I was going to say, just up the road in Chicago. I know it's a big country,
110
271000
3000
şey diyecektim, Şikago'da yolun başında. Biliyorum, bu büyük bir ülke.
04:52
America, isn't it?
111
274000
2000
Amerika, değil mi?
04:55
Just up the road.
112
277000
2000
Henüz yolun başında.
04:58
Relative to the universe, it's just up the road.
113
280000
3000
Evrene kıyasla, henüz yolun başında.
05:01
(Laughter)
114
283000
2000
(Kahkaha)
05:03
So, this thing was discovered in the year 2000,
115
285000
2000
İşte bu şey 2000 yılında keşfedildi.
05:05
so it's a relatively recent picture.
116
287000
3000
Yani nispeten yeni bir tablo.
05:08
One of the wonderful things, actually, I find,
117
290000
2000
Harika bulduğum şeylerden biri de
05:10
is that we've discovered any of them, when you realize how tiny they are.
118
292000
3000
keşfettiğimiz şeyin ne kadar küçük olduğunu fark etmek.
05:13
You know, they're a step in size
119
295000
2000
Yani, bunlar bütün görünür evrene göre
05:15
from the entire observable universe.
120
297000
2000
bir adım büyüklüğündeler.
05:17
So, 100 billion galaxies,
121
299000
2000
Yani 100 milyar galaksi
05:19
13.7 billion light years away --
122
301000
3000
13.7 milyar ışık yılı uzaklığında iken --
05:22
a step in size from that to Monterey, actually,
123
304000
3000
oradan Monterey'e olan adım büyüklüğü, aslında,
05:25
is about the same as from Monterey to these things.
124
307000
3000
Monterey'den bu şeylere kadarki adım büyüklüğü ile aynı.
05:28
Absolutely, exquisitely minute,
125
310000
3000
Kesinlikle, muazzam bir detay,
05:31
and yet we've discovered pretty much the full set.
126
313000
3000
ve yine de neredeyse tüm takımı keşfettik.
05:35
So, one of my most illustrious forebears
127
317000
3000
En meşhur büyüklerimden biri,
05:38
at Manchester University, Ernest Rutherford,
128
320000
2000
Manchester Üniversitesi'ndeki, Ernest Rutherford,
05:40
discoverer of the atomic nucleus,
129
322000
2000
atomik çekirdeğin kaşifi,
05:42
once said, "All science is either physics
130
324000
2000
bir keresinde "Bütün bilim ya fizik ya da
05:44
or stamp collecting."
131
326000
2000
pul koleksiyonu yapmaktır", demişti.
05:46
Now, I don't think he meant to insult
132
328000
3000
Şimdi, her ne kadar bilimi aşağılamak
05:49
the rest of science,
133
331000
2000
istediğini sanmasam da,
05:51
although he was from New Zealand, so it's possible.
134
333000
3000
Yeni Zelandalı olduğu için bu mümkün olabilir.
05:54
(Laughter)
135
336000
2000
(Kahkaha)
05:56
But what he meant was that what we've done, really,
136
338000
2000
Ama demek istediği şey, yaptığımız işin
05:58
is stamp collect there.
137
340000
2000
gerçekten de pul koleksiyonculuğu olduğu.
06:00
OK, we've discovered the particles,
138
342000
2000
Tamam, parçacıkları keşfettik,
06:02
but unless you understand the underlying
139
344000
2000
fakat altındaki motifin sebebini anlamadığınız müddetçe
06:04
reason for that pattern -- you know, why it's built the way it is --
140
346000
3000
-- yani, niye bu şekilde yapıldı --
06:07
really you've done stamp collecting. You haven't done science.
141
349000
3000
gerçekten de yaptığınız şey pul koleksiyonu, bilim değil.
06:10
Fortunately, we have
142
352000
2000
Neyse ki, sahip olduğumuz
06:12
probably one of the greatest scientific achievements of the twentieth century
143
354000
3000
belki de 20. yüzyılın en büyük bilimsel başarılarından biri,
06:15
that underpins that pattern.
144
357000
2000
bu motifi destekliyor.
06:17
It's the Newton's laws, if you want,
145
359000
2000
İsterseniz parçacık fiziğinin Newton kanunları
06:19
of particle physics.
146
361000
2000
diyebilirsiniz.
06:21
It's called the standard model -- beautifully simple mathematical equation.
147
363000
3000
Buna "standart model" deniyor -- güzel ve sade bir matematik denklemi.
06:24
You could stick it on the front of a T-shirt,
148
366000
2000
Bunu bir tişörtün önüne yapıştırabilirsiniz ki,
06:26
which is always the sign of elegance.
149
368000
3000
hep zerafetin simgesi olur.
06:29
This is it.
150
371000
2000
İşte bu kadar.
06:31
(Laughter)
151
373000
2000
(Kahkaha)
06:33
I've been a little disingenuous, because I've expanded it out
152
375000
2000
Biraz ikiyüzlülük edip, onu bütün ürperticiliğiyle
06:35
in all its gory detail.
153
377000
2000
açıkça gösteriyorum.
06:37
This equation, though, allows you to calculate everything --
154
379000
2000
Bu denklem, evrende olup biten her şeyi
06:39
other than gravity -- that happens in the universe.
155
381000
3000
-- yerçekimi hariç -- hesaplamanızı sağlıyor.
06:42
So, you want to know why the sky is blue, why atomic nuclei stick together --
156
384000
3000
Diyelim "gökyüzü neden mavi, atom çekirdeği nasıl birarada durur", bilmek istiyorsunuz,
06:45
in principle, you've got a big enough computer --
157
387000
2000
-- prensipte, yeteri kadar büyük bir bilgisayarınız varsa --
06:47
why DNA is the shape it is.
158
389000
2000
DNA'nın şekli neden öyle.
06:49
In principle, you should be able to calculate it from that equation.
159
391000
3000
Prensipte, bu denklemden hesaplayabilmelisiniz.
06:52
But there's a problem.
160
394000
2000
Ama bir problem var.
06:55
Can anyone see what it is?
161
397000
3000
Ne olduğunu görebilen var mı?
06:59
A bottle of champagne for anyone that tells me.
162
401000
3000
Söyleyene benden bir şişe şampanya.
07:02
I'll make it easier, actually, by blowing one of the lines up.
163
404000
2000
Satırlardan birini büyüterek kolaylaştırayım.
07:05
Basically, each of these terms
164
407000
2000
Aslında, bu terimlerin her biri
07:07
refers to some of the particles.
165
409000
2000
parçacıkların bazılarını ifade ediyor.
07:09
So those Ws there refer to the Ws, and how they stick together.
166
411000
3000
Yani buradaki "W"lar "W"ları ve onların nasıl birarada durduğunu ifade ediyor.
07:12
These carriers of the weak force, the Zs, the same.
167
414000
3000
Zayıf kuvvetin bu taşıyıcıları da aynı, "Z"ler.
07:15
But there's an extra symbol in this equation: H.
168
417000
2000
Ama bu denklemde fazladan bir sembol var: H
07:17
Right, H.
169
419000
2000
Doğru, H.
07:19
H stands for Higgs particle.
170
421000
2000
H, Higgs parçacığını temsil ediyor.
07:21
Higgs particles have not been discovered.
171
423000
3000
Higgs parçacıkları daha keşfedilmedi.
07:24
But they're necessary: they're necessary
172
426000
2000
Ama gerekliler -- bu matematiğin
07:26
to make that mathematics work.
173
428000
2000
işlemesi için gerekliler.
07:28
So all the exquisitely detailed calculations we can do
174
430000
2000
Yani bu harika denklemle yapabileceğimiz
07:30
with that wonderful equation
175
432000
2000
bütün ince detaylı hesaplar,
07:32
wouldn't be possible without an extra bit.
176
434000
2000
fazladan bir parça olmadan mümkün olmuyor.
07:34
So it's a prediction:
177
436000
2000
Yani bu bir tahmin ---
07:36
a prediction of a new particle.
178
438000
2000
yeni bir parçacığın tahmini.
07:38
What does it do?
179
440000
2000
Ne yapıyor?
07:40
Well, we had a long time to come up with good analogies.
180
442000
2000
Peki, İyi benzetmeler bulmak için çok zaman harcadık.
07:42
And back in the 1980s, when we wanted the money
181
444000
3000
Ve 1980'lerde, İngiliz hükümetinden
07:45
for the LHC from the U.K. government,
182
447000
2000
BHÇ için parayı istediğimiz zaman,
07:47
Margaret Thatcher, at the time, said,
183
449000
2000
Margaret Thatcher, o zaman şöyle demişti:
07:49
"If you guys can explain, in language
184
451000
2000
"Şu yaptığınız şey her neyse,
07:51
a politician can understand,
185
453000
2000
eğer onu bir politikacının anlayabileceği
07:53
what the hell it is that you're doing, you can have the money.
186
455000
3000
bir dille anlatabilirseniz, parayı alabilirsiniz.
07:56
I want to know what this Higgs particle does."
187
458000
2000
Bu Higgs parçacığı ne yapar bilmek istiyorum."
07:58
And we came up with this analogy, and it seemed to work.
188
460000
2000
Ve biz de şöyle bir benzetmeyle çıkageldik ve işe yaradı galiba.
08:00
Well, what the Higgs does is, it gives mass to the fundamental particles.
189
462000
3000
Yani, Higgs'in yaptığı şey, temel parçacıklara kütle vermek.
08:03
And the picture is that the whole universe --
190
465000
2000
Ve tablo bütün evrenin --
08:05
and that doesn't mean just space, it means me as well, and inside you --
191
467000
3000
ve bu sadece boşluk değil, ben ve sen de dahil demek --
08:08
the whole universe is full of something called a Higgs field.
192
470000
3000
bütün evrenin Higgs alanı denen bir şeyle dolu olması demek.
08:11
Higgs particles, if you will.
193
473000
2000
Higgs parçacıkları, dilerseniz.
08:13
The analogy is that these people in a room
194
475000
2000
Benzetme, bir odadaki insanların
08:15
are the Higgs particles.
195
477000
2000
Higgs parçacıkları olması şeklinde.
08:17
Now when a particle moves through the universe,
196
479000
2000
Yani, bir parçacık evrende dolaşırken,
08:19
it can interact with these Higgs particles.
197
481000
3000
bu Higgs parçacıkları ile etkileşebilir.
08:22
But imagine someone who's not very popular moves through the room.
198
484000
3000
Fakat çok popüler olmayan birisinin odadan geçtiğini düşünün.
08:25
Then everyone ignores them. They can just pass through the room very quickly,
199
487000
3000
Kimse onları fark etmez, çabucak geçebilirler,
08:28
essentially at the speed of light. They're massless.
200
490000
3000
yani ışık hızında. Kütlesizler.
08:31
And imagine someone incredibly important
201
493000
2000
Ve inanılmaz derecede önemli
08:33
and popular and intelligent
202
495000
2000
ve popüler ve zeki birisinin
08:35
walks into the room.
203
497000
3000
odaya girdiğini düşünün.
08:38
They're surrounded by people, and their passage through the room is impeded.
204
500000
3000
İnsanlar tarafından sarmalanırlar, ve odadan geçişleri engellenir.
08:41
It's almost like they get heavy. They get massive.
205
503000
3000
Neredeyse ağırlaşırlar, irileşirler.
08:44
And that's exactly the way the Higgs mechanism works.
206
506000
3000
İşte Higgs düzeneği tam da böyle işliyor.
08:47
The picture is that the electrons and the quarks
207
509000
2000
Vücudumuzda ve etrafımızda gördüğümüz evrendeki
08:49
in your body and in the universe that we see around us
208
511000
3000
elektron ve kuarklar
08:52
are heavy, in a sense, and massive,
209
514000
2000
ağır ve bir anlamda iriler,
08:54
because they're surrounded by Higgs particles.
210
516000
2000
çünkü Higgs parçacıkları tarafından sarılıyorlar.
08:56
They're interacting with the Higgs field.
211
518000
3000
Higgs alanı ile etkileşiyorlar.
08:59
If that picture's true,
212
521000
2000
Eğer bu tablo doğruysa,
09:01
then we have to discover those Higgs particles at the LHC.
213
523000
3000
bu Higgs parçacıklarını BHÇ'de keşfetmemiz gerekli.
09:05
If it's not true -- because it's quite a convoluted mechanism,
214
527000
2000
Eğer doğru değilse -- çünkü en basit şeklinde düşünmemize rağmen
09:07
although it's the simplest we've been able to think of --
215
529000
3000
oldukça karışık bir düzenek --
09:10
then whatever does the job of the Higgs particles
216
532000
2000
o zaman Higgs parçacıklarının görevini yapan
09:12
we know have to turn up
217
534000
2000
şey her neyse
09:14
at the LHC.
218
536000
2000
BHÇ'de ortaya çıkmalı.
09:16
So, that's one of the prime reasons we built this giant machine.
219
538000
3000
İşte bu, şu dev makinayı inşaa etmemizin esas sebeplerinden biri.
09:19
I'm glad you recognize Margaret Thatcher.
220
541000
2000
Margaret Thatcher'i tanıdığınıza sevindim.
09:21
Actually, I thought about making it more culturally relevant, but --
221
543000
3000
Aslında daha kültürel bağlantılı yapmayı düşündüm, ama --
09:24
(Laughter)
222
546000
3000
(Kahkaha)
09:27
anyway.
223
549000
2000
neyse.
09:29
So that's one thing.
224
551000
2000
Yani, bu bir şey.
09:31
That's essentially a guarantee of what the LHC will find.
225
553000
3000
BHÇ'nin bulacağı şeyin garantisi.
09:34
There are many other things. You've heard
226
556000
2000
Daha başka pek çok şey var. Parçacık fiziğindeki
09:36
many of the big problems in particle physics.
227
558000
2000
büyük problemlerden çoğunu duymuşsunuzdur.
09:38
One of them you heard about: dark matter, dark energy.
228
560000
3000
Duyduklarınızdan biri: karanlık madde, karanlık enerji.
09:41
There's another issue,
229
563000
2000
Başka bir mesele ise şu;
09:43
which is that the forces in nature -- it's quite beautiful, actually --
230
565000
2000
doğadaki kuvvetlerin güçleri -- bu aslında epey güzel --
09:45
seem, as you go back in time,
231
567000
2000
zamanda geriye gittiğinizde,
09:47
they seem to change in strength.
232
569000
2000
değişiyormuş gibi görünüyor.
09:49
Well, they do change in strength.
233
571000
2000
Pekala, güçleri değişiyor.
09:51
So, the electromagnetic force, the force that holds us together,
234
573000
3000
Yani, bizi birarada tutan elektromanyetik kuvvet
09:54
gets stronger as you go to higher temperatures.
235
576000
3000
yüksek sıcaklıklara çıktıkça kuvvetleniyor.
09:57
The strong force, the strong nuclear force, which sticks nuclei together,
236
579000
3000
Güçlü kuvvet, çekirdeği birarada tutan güçlü kuvvet,
10:00
gets weaker. And what you see is the standard model --
237
582000
3000
zayıflıyor. Ve gördüğünüz şey standart model --
10:03
you can calculate how these change -- is the forces,
238
585000
2000
bunların nasıl değiştiğini hesaplayabilirsiniz -- kuvvetler --
10:05
the three forces, other than gravity,
239
587000
2000
yerçekimi hariç üç kuvvet --
10:07
almost seem to come together at one point.
240
589000
2000
bir noktada biraraya geliyor gibi gözüküyor.
10:09
It's almost as if there was one beautiful
241
591000
2000
Neredeyse zamanın başlangıcında
10:11
kind of super-force, back at the beginning of time.
242
593000
3000
bir nevi bir süper kuvvet varmış gibi.
10:14
But they just miss.
243
596000
2000
Ama kaçırıyorlar.
10:16
Now there's a theory called super-symmetry,
244
598000
2000
Şimdi, süper simetri denen bir teori var,
10:18
which doubles the number of particles in the standard model,
245
600000
3000
standart modeldeki parçacıkları ikiye katlıyor.
10:21
which, at first sight, doesn't sound like a simplification.
246
603000
2000
Bu, ilk bakışta, bir sadeleştirme gibi gözükmüyor.
10:23
But actually, with this theory,
247
605000
2000
Ama aslında, bu teori ile
10:25
we find that the forces of nature
248
607000
2000
Big Bang'de doğanın kuvvetlerinin
10:27
do seem to unify together, back at the Big Bang --
249
609000
3000
birleştiğini buluyoruz.
10:30
absolutely beautiful prophecy. The model wasn't built to do that,
250
612000
3000
Kesinlikle nefis bir kehanet bu. Model bunu gerçekleştirmek için yapılmadı,
10:33
but it seems to do it.
251
615000
2000
fakat gerçekleştiriyor gözüküyor.
10:35
Also, those super-symmetric particles
252
617000
2000
Üstelik, bu süper simetri parçacıkları
10:37
are very strong candidates for the dark matter.
253
619000
2000
karanlık madde olmak için çok güçlü adaylar.
10:39
So a very compelling theory
254
621000
2000
Yani, çok ilginç bir teori,
10:41
that's really mainstream physics.
255
623000
2000
bu gerçekten ana fizik.
10:43
And if I was to put money on it, I would put money on --
256
625000
2000
Ve eğer bu işe para koyacak olsaydım,
10:45
in a very unscientific way -- that
257
627000
2000
-- gayri-bilimsel bir şekilde --
10:47
that these things would also crop up at the LHC.
258
629000
2000
bu şeylerin BHÇ'de ortaya çıkabileceğine para yatırırdım.
10:50
Many other things that the LHC could discover.
259
632000
3000
BHÇ başka pek çok şeyi keşfedebilir.
10:53
But in the last few minutes, I just want to give you
260
635000
3000
Ama son birkaç dakikada, size farklı bir
10:56
a different perspective
261
638000
2000
görüş sunmak istiyorum.
10:58
of what I think -- what particle physics
262
640000
2000
Parçacık fiziğinin bana ne mana ettiği,
11:00
really means to me -- particle physics and cosmology.
263
642000
3000
parçacık fiziği ve kozmoloji hakkındaki düşüncelerim üzerine.
11:03
And that's that I think it's given us a wonderful
264
645000
3000
Ve onun bize son yıllarda
11:06
narrative -- almost a creation story,
265
648000
3000
modern bilimden evren hakkında harika
11:09
if you'd like -- about the universe,
266
651000
2000
bir hikaye sunduğunu düşünüyorum
11:11
from modern science over the last few decades.
267
653000
3000
-- neredeyse bir yaratılış hikayesi.
11:14
And I'd say that it deserves,
268
656000
2000
Ve
11:16
in the spirit of Wade Davis' talk,
269
658000
2000
Wade Davis'in konuşmasındaki ruhla
11:18
to be at least put up there with these wonderful creation stories
270
660000
3000
yüksek And dağları ve donuk kuzeydeki insanların
11:21
of the peoples of the high Andes and the frozen north.
271
663000
4000
o harika yaratılış hikayeleriyle bir tutulmayı hak ediyor.
11:25
This is a creation story, I think, equally as wonderful.
272
667000
3000
Bu bir yaratılış hikayesi, ve bence aynı güzellikte.
11:29
The story goes like this: we know that
273
671000
2000
Hikaye şöyle: biliyoruz ki
11:31
the universe began 13.7 billion years ago,
274
673000
3000
evren 13.7 milyar sene önce
11:34
in an immensely hot, dense state,
275
676000
3000
son derece sıcak ve yoğun bir halde,
11:37
much smaller than a single atom.
276
679000
2000
bir atomdan çok daha küçük olarak başladı.
11:39
It began to expand about
277
681000
2000
Ve Big-Bang'den saniyenin
11:41
a million, billion, billion, billion billionth
278
683000
3000
milyon milyar milyar milyar milyarda
11:44
of a second -- I think I got that right -- after the Big Bang.
279
686000
4000
biri -- sanırım doğru söyledim -- kadar sonra
11:48
Gravity separated away from the other forces.
280
690000
2000
yerçekimi diğer kuvvetlerden ayrıldı.
11:50
The universe then underwent
281
692000
2000
Sonra evren şişme denen
11:52
an exponential expansion called inflation.
282
694000
3000
üstel bir genişlemeden geçti.
11:55
In about the first billionth of a second or so,
283
697000
2000
İlk saniyenin ilk milyarda birinde,
11:57
the Higgs field kicked in, and the quarks
284
699000
2000
Higgs alanı devreye girdi ve bizi meydana getiren
11:59
and the gluons and the electrons
285
701000
3000
kuarklar, gluonlar ve elektronlar
12:02
that make us up got mass.
286
704000
2000
kütle kazandı.
12:04
The universe continued to expand and cool.
287
706000
3000
Evren genişlemeye ve soğumaya devam etti.
12:07
After about a few minutes,
288
709000
2000
Birkaç dakika sonra,
12:09
there was hydrogen and helium in the universe. That's all.
289
711000
3000
evrende hidrojen ve helyum oluştu. İşte hepsi bu.
12:12
The universe was about 75 percent hydrogen,
290
714000
3000
Evren %75 hidrojen,
12:15
25 percent helium. It still is today.
291
717000
3000
%25 helyumdan ibaretti. Halen de öyle.
12:18
It continued to expand
292
720000
2000
300 milyon sene boyunca
12:20
about 300 million years.
293
722000
2000
genişlemeye devam etti.
12:22
Then light began to travel through the universe.
294
724000
2000
Sonra ışık evrende dolaşmaya başladı.
12:24
It was big enough to be transparent to light,
295
726000
2000
Işığa saydam olacak kadar büyüktü,
12:26
and that's what we see in the cosmic microwave background
296
728000
2000
ve kozmik mikrodalga arkaplan ışımasında gördüğümüz şey bu;
12:28
that George Smoot described
297
730000
2000
George Smoot'un tarifiyle
12:30
as looking at the face of God.
298
732000
2000
Tanrı'nın yüzüne bakmak.
12:32
After about 400 million years, the first stars formed,
299
734000
3000
400 milyon sene sonra, ilk yıldızlar oluştu,
12:35
and that hydrogen, that helium, then began to cook
300
737000
2000
ve hidrojen ve helyum
12:37
into the heavier elements.
301
739000
2000
daha ağır elementlere dönüşmeye başladı.
12:39
So the elements of life --
302
741000
2000
Ve hayatın elemanları --
12:41
carbon, and oxygen and iron,
303
743000
2000
karbon, oksijen ve demir,
12:43
all the elements that we need to make us up --
304
745000
2000
bizi meydana getiren tüm elementler --
12:45
were cooked in those first generations of stars,
305
747000
3000
ilk nesil yıldızlarında oluştular,
12:48
which then ran out of fuel, exploded,
306
750000
2000
ve yakıtı bitip patlayan yıldızlar,
12:50
threw those elements back into the universe.
307
752000
3000
bu elementleri evrene fırlattılar.
12:53
They then re-collapsed into another generation
308
755000
2000
Sonra tekrar birleşip bir başka nesil
12:55
of stars and planets.
309
757000
3000
yıldız ve gezegenleri oluşturdular.
12:58
And on some of those planets, the oxygen, which had been created
310
760000
3000
Ve bu gezegenlerden bazılarında, ilk nesil yıldızlarda
13:01
in that first generation of stars, could fuse with hydrogen
311
763000
3000
yaratılan oksijen, hidrojen ile birleşip
13:04
to form water, liquid water on the surface.
312
766000
3000
yüzeyde su oluşturabildi.
13:07
On at least one, and maybe only one of those planets,
313
769000
3000
Bu gezegenlerden en az bir tanesinde, belki de sadece birinde
13:10
primitive life evolved,
314
772000
2000
ilkel yaşam gelişti,
13:13
which evolved over millions of years into
315
775000
2000
ve milyonlarca yıl evrimleşerek
13:15
things that walked upright and left footprints
316
777000
2000
ayakta yürüyen ve yaklaşık üç buçuk milyon yıl önce
13:17
about three and a half million years ago in the mud flats of Tanzania,
317
779000
3000
Tanzanya'nın çamurlu çöllerinde ayak izi bırakan şeyleri yarattı,
13:20
and eventually
318
782000
2000
ve sonunda
13:22
left a footprint on another world.
319
784000
2000
başka bir dünyada da ayak izi bıraktı.
13:24
And built this civilization,
320
786000
2000
Ve bu medeniyeti yarattı,
13:26
this wonderful picture,
321
788000
2000
karanlığı ışığa döndüren
13:28
that turned the darkness into light,
322
790000
3000
bu harika tabloyu,
13:31
and you can see the civilization from space.
323
793000
2000
ve bu medeniyeti uzaydan görebilirsiniz.
13:33
As one of my great heroes, Carl Sagan, said,
324
795000
3000
En büyük kahramanlarımdan, Carl Sagan
13:36
these are the things -- and actually, not only these,
325
798000
2000
bunlar -- aslında, sadece bunlar değil,
13:38
but I was looking around -- these are the things,
326
800000
2000
ama etrafa bakıyordum -- bunlar,
13:40
like Saturn V rockets, and Sputnik,
327
802000
3000
Saturn V roketleri, ve Sputnik
13:43
and DNA, and literature and science --
328
805000
2000
ve DNA, ve edebiyat ve bilim --
13:45
these are the things that hydrogen atoms do
329
807000
2000
13.7 milyar sene verilince,
13:47
when given 13.7 billion years.
330
809000
4000
hidrojen atomlarının yaptığı şeyler.
13:51
Absolutely remarkable.
331
813000
2000
Kesinlikle kaydadeğer.
13:53
And, the laws of physics. Right?
332
815000
2000
Ve, fizik kanunları. Değil mi?
13:55
So, the right laws of physics --
333
817000
2000
Yani, doğru fizik kanunları --
13:57
they're beautifully balanced.
334
819000
2000
harika bir dengede.
13:59
If the weak force had been a little bit different,
335
821000
2000
Eğer zayıf kuvvet biraz daha farklı olsaydı,
14:01
then carbon and oxygen wouldn't be stable
336
823000
2000
yıldızların içinde
14:03
inside the hearts of stars,
337
825000
2000
karbon ve oksijen birleşmezdi
14:05
and there would be none of that in the universe.
338
827000
3000
ve evrende bunların hiçbiri olmazdı.
14:08
And I think that's
339
830000
2000
Ve bence bu --
14:10
a wonderful and significant story.
340
832000
2000
harika ve önemli bir hikaye.
14:12
50 years ago, I couldn't have told that story,
341
834000
2000
50 sene önce bu hikayeyi anlatamazdım,
14:14
because we didn't know it.
342
836000
2000
çünkü bilmiyorduk.
14:16
It makes me really feel that
343
838000
2000
Bana öyle geliyor ki,
14:18
that civilization --
344
840000
2000
o medeniyet --
14:20
which, as I say, if you believe
345
842000
2000
eğer bilimsel yaratılış öyküsüne
14:22
the scientific creation story,
346
844000
2000
inanıyorsanız, demeliyim
14:24
has emerged purely as a result of the laws of physics,
347
846000
3000
sadece fizik kanunlarının ve bir miktar hidrojen atomunun
14:27
and a few hydrogen atoms --
348
849000
2000
sonucu olarak ortaya çıktı --
14:29
then I think, to me anyway,
349
851000
2000
sonra düşünüyorum ki, bence,
14:32
it makes me feel incredibly valuable.
350
854000
2000
bu beni inanılmaz önemli yapıyor.
14:34
So that's the LHC.
351
856000
2000
İşte BHÇ bu.
14:36
The LHC is certainly, when it turns on in summer,
352
858000
3000
BHÇ, bu yaz açılınca, şüphesiz
14:39
going to write the next chapter of that book.
353
861000
3000
bu kitabın sonraki bölümünü yazacak.
14:42
And I'm certainly looking forward with
354
864000
2000
Ve kesinlikle muazzam bir heyecanla
14:44
immense excitement to it being turned on.
355
866000
2000
açılmasını bekliyorum.
14:46
Thanks.
356
868000
2000
Teşekkürler.
14:48
(Applause)
357
870000
5000
(Alkış)
ABOUT THE SPEAKER
Brian Cox - PhysicistPhysicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester.
Why you should listen
Based at the University of Manchester, Brian Cox works at CERN in Geneva on the ATLAS experiment, studying the forward proton detectors for the Large Hadron Collider there. He's a professor at the University of Manchester, working in the High Energy Physics group, and is a research fellow of the Royal Society.
He's also become a vital voice in the UK media for explaining physics to the public. With his rockstar hair and accessible charm, he's the go-to physicist for explaining heady concepts on British TV and radio. (If you're in the UK, watch him on The Big Bang Machine.) He was the science advisor for the 2007 film Sunshine. He answers science questions every Friday on BBC6 radio's Breakfast Show.
Brian Cox | Speaker | TED.com