TED2012
Christina Warinner: Tracking ancient diseases using ... plaque
Christina Warinner: Tìm hiểu những căn bệnh cổ đại bằng...cao răng
Filmed:
Readability: 5.4
720,126 views
Hãy thử tưởng tượng biết bao nhiêu điều chúng ta có thể học được bằng việc nghiên cứu lịch sử những căn bệnh ở người, từ những loài linh trưởng cổ đại cho tới hiện tại. Nhưng bằng cách nào? Christina Warinner, cộng tác viên của TED và là một nhà di truyền học khảo cổ, đã phát hiện ra một công cụ tuyệt vời - DNA của vi sinh trong hóa thạch của cao răng.
Christina Warinner - Archaeological geneticist
Christina Warinner is a researcher at the University of Zurich, where she studies how humans have co-evolved with environments, diets and disease. Full bio
Christina Warinner is a researcher at the University of Zurich, where she studies how humans have co-evolved with environments, diets and disease. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Have you ever wondered
0
0
2000
Các bạn có bao giờ thắc mắc
00:17
what is inside your dental plaque?
1
2000
3000
bên trong cao răng của bạn có những gì?
00:20
Probably not, but people like me do.
2
5000
2000
Chắc là không, nhưng những người như tôi thì có đấy.
00:22
I'm an archeological geneticist
3
7000
2000
Tôi là một nhà di truyền học khảo cổ
00:24
at the Center for Evolutionary Medicine
4
9000
2000
tại Trung tâm Y học tiến hóa
00:26
at the University of Zurich,
5
11000
2000
thuộc đại học Zurich
00:28
and I study the origins and evolution of human health and disease
6
13000
3000
Tôi nghiên cứu về nguồn gốc, sự tiến hóa của sức khỏe và các cặn bệnh ở người
00:31
by conducting genetic research
7
16000
2000
thông qua việc nghiên cứu gen
00:33
on the skeletal and mummified remains of ancient humans.
8
18000
3000
trên xương và những phần được ướp của những xác người cổ đại.
00:36
And through this work, I hope to better understand
9
21000
3000
Và qua đó, tôi hy vọng có thể hiểu nhiều hơn
00:39
the evolutionary vulnerabilities of our bodies,
10
24000
2000
những điểm yếu về mặt tiến hóa của cơ thể chúng ta,
00:41
so that we can improve
11
26000
3000
từ đó có thể cải thiện
00:44
and better manage our health in the future.
12
29000
2000
và kiểm soát cơ thể tốt hơn trong tương lai.
00:46
There are different ways to approach evolutionary medicine,
13
31000
3000
Có nhiều cách để tiếp cận y học tiến hóa,
00:49
and one way is to extract human DNA
14
34000
2000
và một trong số đó là trích xuất DNA từ
00:51
from ancient bones.
15
36000
2000
xương người cổ đại
00:53
And from these extracts,
16
38000
2000
Và từ những chiết xuất này,
00:55
we can reconstruct the human genome at different points in time
17
40000
3000
chúng ta có thể tái tạo lại biểu đồ gen người tại những thời điểm khác nhau
00:58
and look for changes that might be related to adaptations,
18
43000
3000
và tìm kiếm những thay đổi liên quan đến quá trình thích ứng,
01:01
risk factors and inherited diseases.
19
46000
3000
những mối đe dọa và những căn bệnh di truyền.
01:04
But this is only one half of the story.
20
49000
3000
Nhưng đó chỉ là một phần của vấn đề.
01:07
The most important health challenges today
21
52000
3000
Những thách thức lớn nhất về sức khoẻ hiện nay
01:10
are not caused by simple mutations in our genome,
22
55000
3000
không bắt nguồn từ những đột biến gen đơn giản
01:13
but rather result from a complex and dynamic interplay
23
58000
3000
mà là kết quả của những tương tác động phức tạp
01:16
between genetic variation,
24
61000
2000
giữa những biến đổi trong gen,
01:18
diet, microbes and parasites
25
63000
2000
chế độ ăn uống, vi khuẩn, ký sinh trùng
01:20
and our immune response.
26
65000
2000
và những phản ứng của hệ miễn dịch.
01:22
All of these diseases
27
67000
2000
Tất cả những loại bệnh này
01:24
have a strong evolutionary component
28
69000
2000
đều có những thành phần tiến hóa quan trọng
01:26
that directly relates to the fact
29
71000
2000
liên quan trực tiếp đến một thực tế là
01:28
that we live today in a very different environment
30
73000
2000
ngày nay chúng ta sống trong một môi trường
01:30
than the ones in which our bodies evolved.
31
75000
3000
rất khác với môi trường mà cơ thể chúng ta tiến hóa.
01:33
And in order to understand these diseases,
32
78000
2000
Để có thể hiểu được những căn bệnh này,
01:35
we need to move past studies of the human genome alone
33
80000
3000
chúng ta cần phải bỏ qua những nghiên cứu riêng lẻ về gen từ trước
01:38
and towards a more holistic approach
34
83000
2000
và hướng tới những cách tiếp cận nhấn mạnh hơn mối quan hệ chức năng
01:40
to human health in the past.
35
85000
2000
về sức khỏe con người trong quá khứ.
01:42
But there are a lot of challenges for this.
36
87000
2000
Nhưng việc này vẫn còn những thách thức rất lớn cho.
01:44
And first of all, what do we even study?
37
89000
3000
Trước hết, chúng ta thậm chí đang nghiên cứu cái gì?
01:47
Skeletons are ubiquitous; they're found all over the place.
38
92000
3000
Xương người thì rất phổ biến , chúng được tìm thấy có ở khắp mọi nơi.
01:50
But of course, all of the soft tissue has decomposed,
39
95000
3000
Nhưng tất nhiên là những mô mềm đã bị phân hủy,
01:53
and the skeleton itself
40
98000
2000
còn chính bộ xương thì
01:55
has limited health information.
41
100000
2000
chỉ cho thấy những thông tin ít ỏi về sức khỏe.
01:57
Mummies are a great source of information,
42
102000
2000
Xác ướp là một nguồn thông tin đáng giá
01:59
except that they're really geographically limited
43
104000
3000
nhưng chúng bị giới hạn rất lớn về mặt địa lý,
02:02
and limited in time as well.
44
107000
2000
cũng như là thời gian.
02:04
Coprolites are fossilized human feces,
45
109000
3000
Phân người hóa thạch
02:07
and they're actually extremely interesting.
46
112000
2000
cũng là một mẫu nghiên cứu hết sức thú vị.
02:09
You can learn a lot about ancient diet and intestinal disease,
47
114000
3000
Chúng ta có thể học được rất nhiều điều về chế độ ăn uống và những căn bệnh đường ruột thời cổ xưa.
02:12
but they are very rare.
48
117000
2000
Tuy nhiên chúng rất hiếm.
02:14
(Laughter)
49
119000
3000
(Cười)
02:17
So to address this problem,
50
122000
2000
Thế nên để giải quyết vấn đề này,
02:19
I put together a team of international researchers
51
124000
2000
tôi đã tập hợp một nhóm những nhà nghiên cứu quốc tế
02:21
in Switzerland, Denmark and the U.K.
52
126000
2000
tại Thụy Sĩ, Thổ Nhĩ Kỳ và Anh
02:23
to study a very poorly studied, little known material
53
128000
6000
để nghiên cứu về một loại hợp chất rất ít được nghiên cứu và biết đến
02:29
that's found on people everywhere.
54
134000
2000
nhưng có thể tìm thấy trên bất cứ người nào.
02:31
It's a type of fossilized dental plaque
55
136000
3000
Đó là một loại hóa thạch của chất bám trên răng
02:34
that is called officially dental calculus.
56
139000
3000
thuật ngữ chính thức là sỏi răng.
02:37
Many of you may know it by the term tartar.
57
142000
2000
Hầu hết mọi người biết đến như là cao răng.
02:39
It's what the dentist cleans off your teeth
58
144000
2000
Đó là thứ mà nha sĩ thường tẩy khỏi răng của các bạn
02:41
every time that you go in for a visit.
59
146000
2000
mỗi lần bạn đi khám răng.
02:43
And in a typical dentistry visit,
60
148000
2000
Và trung bình trong một lần khám răng,
02:45
you may have about 15 to 30 milligrams removed.
61
150000
3000
bạn thường được tẩy khỏi khoảng 15 đến 30 mg cao răng
02:48
But in ancient times before tooth brushing,
62
153000
3000
Nhưng ở thời kỳ cổ đại trước khi có thói quen đánh răng,
02:51
up to 600 milligrams might have built up on the teeth
63
156000
3000
sẽ có khoảng 600 mg cao tích tụ trên răng
02:54
over a lifetime.
64
159000
2000
trong suốt cuộc đời.
02:56
And what's really important about dental calculus
65
161000
3000
Và điều thực sự quan trọng về sỏi răng là
02:59
is that it fossilizes just like the rest of the skeleton,
66
164000
3000
nó có thể được hóa thạch như bất cứ thành phần nào của xương,
03:02
it's abundant in quantity before the present day
67
167000
3000
nó tồn tại với một lượng lớn trong quá khứ
03:05
and it's ubiquitous worldwide.
68
170000
2000
và ở khắp mọi nơi trên thế giới.
03:07
We find it in every population around the world at all time periods
69
172000
3000
Chúng tôi tìm thấy chúng ở bất cứ vùng dân cứ nào trên thế giới, tại bất cứ thời điểm nào
03:10
going back tens of thousands of years.
70
175000
2000
trong vòng mười ngàn năm trở lại đây.
03:12
And we even find it in neanderthals and animals.
71
177000
3000
Chúng tôi thậm chí còn tìm thấy trên giống người Neanderthal và động vật.
03:15
And so previous studies
72
180000
2000
Những nghiên cứu trước đây
03:17
had only focused on microscopy.
73
182000
2000
chỉ tập trung vào quan sát hiển vi.
03:19
They'd looked at dental calculus under a microscope,
74
184000
2000
Người ta quan sát sỏi răng dưới kính hiển vi,
03:21
and what they had found was things like pollen
75
186000
3000
và những gì họ tìm thấy là những chất như phấn
03:24
and plant starches,
76
189000
2000
và tinh bột,
03:26
and they'd found muscle cells from animal meats
77
191000
2000
Họ cũng tìm thấy tế bào cơ từ thịt động vật
03:28
and bacteria.
78
193000
2000
và vi khuẩn.
03:30
And so what my team of researchers, what we wanted to do,
79
195000
3000
Và những gì nhóm nghiên cứu của chúng tôi muốn làm là
03:33
is say, can we apply
80
198000
2000
ví như, liệu chúng tôi có thể sử dụng
03:35
genetic and proteomic technology
81
200000
2000
công nghệ về gen và kĩ thuật protein nghiên cứu protein
03:37
to go after DNA and proteins,
82
202000
2000
để lần theo DNA và các protein,
03:39
and from this can we get better taxonomic resolution
83
204000
3000
và từ đó có thể phân loại rõ ràng hơn
03:42
to really understand what's going on?
84
207000
2000
để thực sự hiểu được những gì đang diễn ra?
03:44
And what we found
85
209000
2000
Và những gì chúng tôi tìm được
03:46
is that we can find many commensal and pathogenic bacteria
86
211000
2000
là rất nhiều vi khuẩn hội sinh và gây bệnh
03:48
that inhabited the nasal passages and mouth.
87
213000
3000
sống trong đường mũi và miệng.
03:51
We also have found immune proteins
88
216000
3000
Chúng tôi cũng tìm được những protein miễn dịch
03:54
related to infection and inflammation
89
219000
3000
liên quan đến những viêm nhiễm
03:57
and proteins and DNA related to diet.
90
222000
3000
và những protein và DNA liên quan đến chế độ ăn.
04:00
But what was surprising to us, and also quite exciting,
91
225000
3000
Nhưng điều đáng ngạc nhiên và cũng khá thú vị là
04:03
is we also found bacteria
92
228000
2000
chúng tôi cũng tìm thấy vi khuẩn
04:05
that normally inhabit upper respiratory systems.
93
230000
2000
thường cư trú ở hệ hô hấp trên.
04:07
So it gives us virtual access to the lungs,
94
232000
3000
Chúng gợi cho chúng tôi những liên hệ tới phổi
04:10
which is where many important diseases reside.
95
235000
3000
nơi trú ẩn của rất nhiều loại bệnh quan trọng .
04:13
And we also found bacteria
96
238000
2000
Và chúng tôi cũng tìm thấy vi khuẩn
04:15
that normally inhabit the gut.
97
240000
2000
thường cư ngụ ở thực quản.
04:17
And so we can also now virtually gain access
98
242000
3000
Và vì thế bây giờ chúng cũng gián tiếp liên hệ tới
04:20
to this even more distant organ system
99
245000
2000
những cơ quan nội tạng ở thậm chí xa hơn
04:22
that, from the skeleton alone,
100
247000
2000
mà, đã bị phân hủy từ lâu
04:24
has long decomposed.
101
249000
2000
trên những bộ xương dùng để nghiên cứu,
04:26
And so by applying ancient DNA sequencing
102
251000
2000
Và cũng bằng việc sử dụng phương thức sắp xếp chuỗi DNA cổ đại
04:28
and protein mass spectrometry technologies
103
253000
2000
và công nghệ định lượng trắc phổ cho protein
04:30
to ancient dental calculus,
104
255000
2000
trên sỏi răng cổ đại,
04:32
we can generate immense quantities of data
105
257000
3000
chúng tôi có thể tạo ra một lượng lớn thông tin
04:35
that then we can use to begin to reconstruct a detailed picture
106
260000
3000
để từ đó chúng tôi có thể bắt đầu tái tạo lại một bức tranh chi tiết
04:38
of the dynamic interplay
107
263000
2000
về những tương tác động
04:40
between diet, infection and immunity
108
265000
2000
giữa chế độ ăn, bệnh nhiễm trùng, và sức đề kháng
04:42
thousands of years ago.
109
267000
2000
từ hàng ngàn năm trước.
04:44
So what started out as an idea,
110
269000
2000
Thế là những gì bắt đầu bằng một ý tưởng,
04:46
is now being implemented
111
271000
2000
bây giờ đã được thực thi
04:48
to churn out millions of sequences
112
273000
2000
để sản sinh ra hàng triệu chuỗi
04:50
that we can use to investigate
113
275000
2000
mà chúng ta có thể dùng để tìm hiểu
04:52
the long-term evolutionary history of human health and disease,
114
277000
3000
lịch sử tiến hóa lâu dài của sức khỏe và bệnh tật của con người
04:55
right down to the genetic code of individual pathogens.
115
280000
3000
chi tiết đến tận những mã gen của từng mầm bệnh.
04:58
And from this information
116
283000
2000
Và từ những thông tin này
05:00
we can learn about how pathogens evolve
117
285000
2000
chúng ta có thể học được cách các mầm bệnh tiến hóa
05:02
and also why they continue to make us sick.
118
287000
3000
và tại sao chúng vẫn tiếp tục gây bệnh.
05:05
And I hope I have convinced you
119
290000
2000
Và tôi mong rằng tôi đã thuyết phục các bạn
05:07
of the value of dental calculus.
120
292000
2000
về những giá trị của sỏi răng.
05:09
And as a final parting thought,
121
294000
2000
Và như là một lời từ biệt,
05:11
on behalf of future archeologists,
122
296000
3000
nhân danh những nhà khảo cổ trong tương lai,
05:14
I would like to ask you to please think twice
123
299000
3000
Tôi đề nghị các bạn hãy nghĩ lại
05:17
before you go home and brush your teeth.
124
302000
2000
trước khi về nhà và đánh răng.
05:19
(Applause)
125
304000
2000
(Vỗ tay)
05:21
Thank you.
126
306000
2000
Xin cảm ơn.
05:23
(Applause)
127
308000
2000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Christina Warinner - Archaeological geneticistChristina Warinner is a researcher at the University of Zurich, where she studies how humans have co-evolved with environments, diets and disease.
Why you should listen
Tna analyzes DNA from the bones and teeth of ancient people to study human evolution in response to changes in infectious disease, diet and the environment over the last 10,000 years. Using samples from ancient skeletons and mummies, she investigates how and why lactase persistence, alcohol intolerance and HIv-resistance have evolved in different populations around the world. As an archaeogeneticist, she’s particularly interested in bridging the gap between archaeology, anthropology and the biomedical sciences.
Christina Warinner | Speaker | TED.com