ABOUT THE SPEAKER
Sara Lewis - Firefly specialist
Evolutionary ecologist Sara Lewis digs deep into firefly mating rituals to uncover a world of secret languages and strange gifts in these silent sparks.

Why you should listen
Before Sara Lewis lifted the lid on the unexplored lives of fireflies, much of the sexual intrigue behind their flashing displays was a mystery. Although initially focused on sea creatures, Lewis became hooked on these enigmatic insects, realizing that when it came to firefly mating habits, "we had no idea what went on once the lights went out," as she told the New York Times.

Her fascination has led Lewis, a professor at Tufts University, to pursue field and laboratory studies of fireflies around the world. In the course of her groundbreaking research, she’s illuminated many surprising twists of firefly behavior: including elaborate flash dances, predatory eavesdropping and deceit, and “wedding gift” delivery services (video).
More profile about the speaker
Sara Lewis | Speaker | TED.com
TED2014

Sara Lewis: The loves and lies of fireflies

Sara Lewis: Tình yêu và sự dối lừa của đom đóm

Filmed:
1,025,796 views

Nhà sinh học Sara Lewis đã dành 20 năm nghiên cứu tận gốc rễ sự kỳ diệu của đom đóm. Trong bài nói chuyện rất duyên dáng này, bà ấy giới thiệu đến chúng ta cách thức và nguyên nhân loài côn trùng này lặng lẽ phát sáng, điều gì xảy ra khi chúng quan hệ tình dục, và tại sao một nhóm đom đóm cái lại được mệnh danh là " đom đóm ma cà rồng". (Một cái tên chẳng hay ho tí nào). Khám phá nhiều sự thật đáng kinh ngạc khác về đom đóm trong lời bình luận của Lewis, ngay dưới đây.
- Firefly specialist
Evolutionary ecologist Sara Lewis digs deep into firefly mating rituals to uncover a world of secret languages and strange gifts in these silent sparks. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
As a scientistnhà khoa học, and alsocũng thế as a humanNhân loại beingđang,
0
877
3243
Là một nhà khoa học
đồng thời là một con người,
00:16
I've been tryingcố gắng to make myselfriêng tôi
1
4120
2004
tôi muốn mình
00:18
susceptiblenhạy cảm to wonderngạc nhiên.
2
6124
3375
trở nên nhạy cảm
với những điều kì diệu.
00:21
I think JasonJason WebleyWebley last night calledgọi là it
3
9499
2869
Tôi nghĩ rằng Jason Webley khi xưa
đã gọi nó là
00:24
"conspiringâm mưu to be partphần of the magicma thuật."
4
12368
4027
"thỏa hiệp để trở thành
một phần của phép màu"
00:28
So it's fortunatemay mắn that my careernghề nghiệp as a biologistnhà sinh vật học
5
16395
2821
Vậy nên, sự nghiệp
là một nhà sinh học
00:31
letshãy me divelặn deeplysâu sắc into the livescuộc sống
6
19216
2644
đã cho phép tôi mở hồn
với cuộc sống
00:33
of some trulythực sự wondrousTuyệt vời creaturessinh vật
7
21860
2518
của một
trong những sinh vật đẹp nhất
00:36
that sharechia sẻ our planethành tinh:
8
24378
2379
chung sống với ta
trên trái đất này:
00:38
firefliesđom đóm.
9
26757
1695
đom đóm.
Với nhiều người trong số các bạn,
tôi biết đom đóm
00:40
Now, for manynhiều of you, I know that firefliesđom đóm
10
28452
2283
00:42
mightcó thể conjurevan xin up some really great memorieskỷ niệm:
11
30735
2743
có thể khơi dậy nhiều kỷ niệm
00:45
childhoodthời thơ ấu, summertimemùa hè,
12
33478
3054
về ấu thơ, về kì nghỉ hè,
thậm chí về cả
những bài nói chuyện của TED.
00:48
even other TEDTED TalksCuộc đàm phán.
13
36532
1770
00:50
Maybe something like this.
14
38302
4140
Hay về những cái lọ tựa thế này.
Sự say mê
về thế giới của đom đóm
00:57
My seductiondụ dỗ into the worldthế giới of firefliesđom đóm
15
45360
2455
00:59
beganbắt đầu when I was back in graduatetốt nghiệp schooltrường học.
16
47815
3849
bắt đầu
khi tôi còn ở trường đại học.
01:03
One eveningtối, I was sittingngồi out in my backyardsân sau
17
51664
2824
Một đêm nọ
khi đang ngồi trong vườn nhà
01:06
in NorthBắc CarolinaCarolina,
18
54488
1938
ở Bắc Carolina
01:08
and suddenlyđột ngột, these silentim lặng sparkstia lửa
19
56426
5299
đột nhiên, những đốm sáng lặng lẽ kia
01:13
roseHoa hồng up all around me,
20
61725
1854
hiện lên xung quanh tôi.
01:15
and I beganbắt đầu to wonderngạc nhiên:
21
63579
1382
Tôi chợt nghĩ:
01:16
How do these creaturessinh vật make lightánh sáng,
22
64961
2690
Làm thế nào những con vật đó
lại phát sáng,
01:19
and what's with all this flashingnhấp nháy?
23
67651
1690
và đốm sáng kia để làm gì?
01:21
Are they talkingđang nói to one anotherkhác?
24
69341
1839
Trò chuyện với nhau ư?
01:23
And what happensxảy ra after the lightsđèn go out?
25
71180
3191
Chuyện gì sẽ xảy ra
khi những đóm đèn ấy tắt?
Tôi may mắn tìm thấy câu trả lời
cho một vài trong số những câu hỏi trên
01:26
I've been luckymay mắn enoughđủ to answercâu trả lời
26
74371
1291
01:27
some of these questionscâu hỏi
27
75662
1368
01:29
as I've exploredkhám phá this nocturnalăn đêm worldthế giới.
28
77030
4091
khi tìm hiểu về giới động vật.
01:33
Now if you've ever seenđã xem
29
81121
2339
Nếu bạn đã từng thấy
01:35
or even heardnghe about firefliesđom đóm,
30
83460
2101
hay đã từng nghe về đom đóm,
01:37
then you'llbạn sẽ know how magicallyđiêu kỳ diệu they can transformbiến đổi
31
85561
2646
bạn sẽ biết được
điều kì diệu mà nó đem lại
01:40
our everydaymỗi ngày landscapephong cảnh into something
32
88207
2391
biến thế giới bình thường của ta
thành chốn thiên đường,
01:42
etherealthanh tao and otherworldlyotherworldly,
33
90598
1903
01:44
and this happensxảy ra around the globequả địa cầu,
34
92501
1941
ở mọi khắp nơi trên thế giới,
01:46
like this hillsidesườn đồi in the SmokyKhói MountainsDãy núi
35
94442
2090
như khu vực sườn núi Smoky,
01:48
that I saw transformedbiến đổi into a livingsống cascadeCascade of lightánh sáng
36
96532
4086
đã hoá thành một dòng suối sáng
01:52
by the eeriekỳ lạ glowsglows of these bluemàu xanh da trời ghostGhost firefliesđom đóm,
37
100618
4360
nhờ ánh sáng ảo diệu
từ những con đom đóm xanh,
01:56
or a roadsidelề đường rivercon sông that I visitedthăm viếng in JapanNhật bản
38
104978
3020
Hay khu đường mòn ven sông
ở Nhật Bản
01:59
as it was givingtặng birthSinh to the slowchậm, floatingnổi flashesnhấp nháy
39
107998
4106
khi mà những đốm sáng chập chờn,
lập lờ hiện ra
02:04
of these GenjiGenji firefliesđom đóm,
40
112104
2631
từ những con đom đóm Genji,
02:06
or in MalaysiaMalaysia, the mangroverừng ngập mặn treescây
41
114735
2562
hay ở Malaysia, những cây đước
02:09
that I watchedđã xem blossomBlossom nightlyban đêm
42
117297
2328
nở ra hằng đêm,
không phải những bông hoa,
02:11
not with flowershoa
43
119625
1430
02:13
but with the lightsđèn of a thousandnghìn
(BleepBleep! BleepBleep!) — firefliesđom đóm,
44
121055
2868
mà là thứ ánh sáng
của hàng ngàn con đom đóm,
02:15
all blinkingnhấp nháy togethercùng với nhau
45
123923
1330
nhấp nháy với sự đồng điệu
đáng ngạc nhiên.
02:17
in stunningKinh ngạc synchronySynchrony.
46
125253
3158
02:20
These luminoussáng landscapesphong cảnh
47
128411
2096
Những miền chiêm trũng
được thắp sáng này
02:22
still filllấp đầy me with wonderngạc nhiên,
48
130507
2392
vẫn làm tôi kinh ngạc
02:24
and they keep me connectedkết nối to the magicma thuật
49
132899
2520
và giữ cho tôi
kết nối với sự diệu kỳ
02:27
of the naturaltự nhiên worldthế giới.
50
135419
2408
của thế giới tự nhiên.
02:29
And I find it amazingkinh ngạc that they're createdtạo
51
137827
1616
Thật tuyệt vời
khi ánh sáng đó được tạo ra
02:31
by these tinynhỏ bé insectscôn trùng.
52
139443
3288
bởi chính những sinh vật
nhỏ bé này.
02:34
In personngười, firefliesđom đóm are charmingduyên dáng.
53
142731
2891
Vẻ bề ngoài
của đom đóm rất quyến rũ.
02:37
They're charismaticuy tín.
54
145622
1813
Chúng hấp dẫn ta.
02:39
They'veHọ đã been celebratedkỷ niệm in artnghệ thuật
55
147435
1684
Chúng được tôn vinh
02:41
and in poetrythơ phú for centuriesthế kỉ.
56
149119
2475
trong hội họa và thi ca
hằng thế kỷ.
02:43
As I've traveledđi du lịch around the worldthế giới,
57
151594
1398
Đi vòng quanh thế giới,
02:44
I've metgặp manynhiều thoughtfulchu đáo people
58
152992
2018
tôi đã gặp nhiều người
sâu sắc
02:47
who have told me that God put firefliesđom đóm on EarthTrái đất
59
155010
2829
họ nói với tôi rằng
Chúa đã gửi đom đóm
02:49
for humanscon người to enjoythưởng thức.
60
157839
2151
xuống Trái Đất
cho con người
02:51
Other creaturessinh vật can enjoythưởng thức them too.
61
159990
2396
và những sinh vật khác
có thể chiêm ngưỡng.
02:54
I think these gracefulduyên dáng insectscôn trùng are trulythực sự miraculouskỳ diệu
62
162386
4329
Tôi nghĩ sinh vật duyên dáng này
là phép nhiệm màu có thực
02:58
because they so beautifullyđẹp illuminatethắp sáng
63
166715
4005
bởi chúng phát ra
thứ ánh sáng tuyệt đẹp,
03:02
the creativesáng tạo improvisationsự ngẫu hứng of evolutionsự phát triển.
64
170720
4231
bản ứng tấu đầy sáng tạo
của tạo hóa.
03:06
They'veHọ đã been shapedcó hình by two powerfulquyền lực
65
174951
1810
Chúng được tạo thành từ
hai quy luật tiến hóa
đầy quyền năng.
03:08
evolutionarytiến hóa forceslực lượng:
66
176761
1531
03:10
naturaltự nhiên selectionlựa chọn, the struggleđấu tranh for survivalSự sống còn,
67
178292
3660
chọn lọc tự nhiên,
đấu tranh để sinh tồn,
03:13
and sexualtình dục selectionlựa chọn,
68
181952
2149
và chọn lọc giới tính,
03:16
the struggleđấu tranh for reproductivesinh sản opportunitycơ hội.
69
184101
4061
đấu tranh
cho cơ hội được sinh sôi.
03:20
As a fireflycon đom đóm junkienhục nhã, the pastquá khứ 20 yearsnăm
70
188162
2351
Là một người quan sát đom đóm,
20 năm qua
03:22
have been quitekhá an excitingthú vị ridedap xe.
71
190513
2486
quả là một chặng đường thú vị.
03:24
TogetherCùng nhau with my studentssinh viên at TuftsTufts UniversityTrường đại học
72
192999
2497
Cùng với những học sinh của mình
tại Đại học Tufts
03:27
and other colleaguesđồng nghiệp,
73
195496
1016
và các đồng sự,
03:28
we'vechúng tôi đã madethực hiện lots of newMới discoverieskhám phá about firefliesđom đóm:
74
196512
3607
chúng tôi đã có
nhiều khám phá về đom đóm
03:32
theirhọ courtshipsự tán tỉnh and sextình dục livescuộc sống,
75
200119
2009
Quá trình ve vãn
và đời sống tình dục,
03:34
theirhọ treacherysự phản bội and murdergiết người.
76
202128
2894
sự phản bội
và tội lỗi của chúng.
Tôi muốn chia sẻ với các bạn
hôm nay
03:37
So todayhôm nay I'd like to sharechia sẻ with you
77
205022
1817
03:38
just a couplevợ chồng of talescổ tích that we'vechúng tôi đã broughtđưa back
78
206839
2471
một vài câu chuyện
mà chúng tôi đã thu thập được
03:41
from our collectivetập thể adventurescuộc phiêu lưu
79
209310
2478
từ những chuyến thám hiểm
của mình
03:43
into this hiddenẩn worldthế giới.
80
211788
3710
vào thế giới bị khỏa lấp này.
03:47
FirefliesĐom đóm belongthuộc về to a very beautifulđẹp
81
215498
3162
Đom đóm
thuộc một nhóm côn trùng
03:50
and diversephong phú groupnhóm of insectscôn trùng, the beetlesbọ cánh cứng.
82
218660
4238
rất đẹp và đa dạng,
nhóm Bọ.
03:54
WorldwideTrên toàn cầu, there are more than 2,000 fireflycon đom đóm speciesloài,
83
222898
4613
Trên thế giới,
có trên 2000 loài đom đóm
03:59
and these have evolvedphát triển remarkablyđáng lưu ý diversephong phú
84
227511
2160
các loài này
ngày càng tiến hóa đa dạng
04:01
courtshipsự tán tỉnh signalstín hiệu,
85
229671
1355
về mặt tín hiệu sinh sản,
04:03
that is, differentkhác nhau wayscách to find and attractthu hút matesbạn tình.
86
231026
3634
hay nói cách khác, các hình thức
để tìm và hấp dẫn bạn tình.
04:06
Around 150 milliontriệu yearsnăm agotrước,
87
234660
2256
Khoảng 150 nghìn năm trước,
04:08
the very first firefliesđom đóm probablycó lẽ lookednhìn like this.
88
236916
3129
con đom đóm đầu tiên
có lẽ giống thế này.
04:12
They flewbay duringsuốt trong the daytimeBan ngày
89
240045
1357
Chúng bay vào ban ngày
04:13
and they didn't lightánh sáng up.
90
241402
2263
và hoàn toàn không phát sáng.
04:15
InsteadThay vào đó, malesnam giới used theirhọ fantastictuyệt diệu antennaerâu
91
243665
3173
Thay vào đó, con đực
dùng râu
04:18
to sniffsniff out perfumesnước hoa givenđược off by theirhọ femalesnữ giới.
92
246838
4111
để định vị mùi hương
tỏa ra từ con cái.
04:22
In other firefliesđom đóm, it's only the femalesnữ giới who lightánh sáng up.
93
250949
3606
Với các loài đom đóm khác,
chỉ có con cái phát sáng.
04:26
They are attractivelyhấp dẫn plumpđầy đặn and winglesskhông cánh,
94
254555
4342
Chúng tròn trịa
và không có cánh,
hằng đêm, chúng trèo lên
nhành cây
04:30
so everymỗi night, they climbleo up ontotrên perchesPerches
95
258897
1924
04:32
and they glowánh sáng brightlysáng sủa for hoursgiờ
96
260821
1968
phát sáng trong nhiều giờ
để thu hút bạn tình,
04:34
to attractthu hút theirhọ flyingbay but unlitkhông sáng sủa malesnam giới.
97
262789
5191
những con đực biết bay,
nhưng lại không phát sáng.
04:39
In still other firefliesđom đóm, bothcả hai sexesgiới tính
98
267980
1850
Ở các loài khác,
cả con đực và cái
04:41
use quicknhanh chóng, brightsáng flashesnhấp nháy to find theirhọ matesbạn tình.
99
269830
3387
đều sử dụng ánh sáng nhấp nháy
để tìm bạn tình.
04:45
Here in NorthBắc AmericaAmerica,
100
273217
1471
Hiện nay ở Bắc Mỹ,
04:46
we have more than 100 differentkhác nhau kindscác loại of fireflycon đom đóm
101
274688
3141
có đến hơn 100 loài đom đóm
04:49
that have the remarkableđáng chú ý abilitycó khả năng to shinetỏa sáng energynăng lượng
102
277829
3577
có khả năng phát ra năng lượng
04:53
out from theirhọ bodiescơ thể
103
281406
2238
từ chính cơ thể chúng
04:55
in the formhình thức of lightánh sáng.
104
283644
2326
dưới dạng ánh sáng.
04:57
How do they do that?
105
285970
2450
Chúng làm điều đó như thế nào?
05:00
It seemsdường như totallyhoàn toàn magicalhuyền diệu,
106
288420
2033
Như là phép màu, tín hiệu
phát sáng sinh học này
05:02
but these bioluminescentbởi signalstín hiệu
107
290453
1283
05:03
arisenảy sinh from carefullycẩn thận orchestratedsắp chemicalhóa chất reactionsphản ứng
108
291736
3304
được tạo thành
từ các phản ứng hóa học
05:07
that happenxảy ra insidephía trong the fireflycon đom đóm lanternđèn lồng.
109
295040
2894
xảy ra bên trong
bụng đom đóm.
05:09
The mainchủ yếu starngôi sao is an enzymeenzyme calledgọi là luciferaseluciferase,
110
297934
3307
Nhân tố chính ở đây
là một enzim hình sao có tên luciferase,
05:13
which in the coursekhóa học of evolutionsự phát triển
111
301241
1755
Trong quá trình tiến hóa,
05:14
has figuredhình dung out a way to wrapbọc its tinynhỏ bé armscánh tay
112
302996
3194
nó bao bọc
các cánh nhỏ của mình
05:18
around an even smallernhỏ hơn moleculephân tử calledgọi là luciferinluceferin,
113
306190
3590
quanh một phân tử nhỏ hơn
có tên là luciferin,
05:21
in the processquá trình gettingnhận được it so excitedbị kích thích
114
309780
2677
trong quá trình đó
nó trở nên hưng phấn
05:24
that it actuallythực ra givesđưa ra off lightánh sáng.
115
312457
3374
và sản sinh ra ánh sáng.
05:27
IncredibleĐáng kinh ngạc.
116
315831
1675
Thật kì diệu.
Nhưng làm thế nào
thứ ánh sáng này
05:29
But how could these brightsáng lightsđèn
117
317506
1828
05:31
have benefitedhưởng lợi some proto-fireflyProto-con đom đóm?
118
319334
4145
có lợi cho đom đóm ?
05:35
To answercâu trả lời this questioncâu hỏi, we need to fliplật back
119
323479
2110
Để trả lời,
ta cần lật lại
05:37
in the familygia đình albumalbum to some babyđứa bé picturesnhững bức ảnh.
120
325589
4364
trong album gia đình
một vài hình em bé đom đóm.
05:41
FirefliesĐom đóm completelyhoàn toàn reinventtái
theirhọ bodiescơ thể as they growlớn lên.
121
329953
3712
Đom đóm tạo mới hoàn toàn
cơ thể khi lớn lên.
05:45
They spendtiêu the vastrộng lớn majorityđa số of theirhọ lifetimecả đời,
122
333665
2301
Phần lớn cuộc đời chúng,
,
05:47
up to two yearsnăm,
123
335966
1743
kéo dài cho đến 2 năm
05:49
in this larvalẤu trùng formhình thức.
124
337709
2861
diễn ra
trong cơ thể ấu trùng này.
Mục đích của quá trình,
giống như thời niên thiếu
05:52
TheirCủa họ mainchủ yếu goalmục tiêu here, like my teenagersthanh thiếu niên,
125
340570
2253
05:54
is to eatăn and growlớn lên.
126
342823
3155
là ăn và lớn lên.
05:57
And fireflycon đom đóm lightánh sáng first originatednguồn gốc
127
345978
2452
Ánh sáng của đom đóm
bắt nguồn
06:00
in these juvenilesngười chưa thành niên.
128
348430
2047
từ chính giai đoạn thiếu thời này.
06:02
EveryMỗi singleĐộc thân fireflycon đom đóm larvaẤu trùng can lightánh sáng up,
129
350477
2430
Mọi ấu trùng đom đóm
đều phát sáng
06:04
even when theirhọ adultsngười trưởng thành can't.
130
352907
2879
ngay cả khi
con trưởng thành không thể.
06:07
But what's the pointđiểm
131
355786
1092
Nhưng mục đích của
việc "làm chuyện để ý" này là gì ?
06:08
to beingđang so conspicuousđáng chú ý?
132
356878
3637
Ta biết rằng đom đóm con
06:12
Well, we know that these juvenilesngười chưa thành niên
133
360515
1618
06:14
make nasty-tastingnasty-nếm. chemicalshóa chất
134
362133
1980
tạo ra một hợp chất khó ngửi
06:16
that help them survivetồn tại theirhọ extendedmở rộng childhoodthời thơ ấu,
135
364113
3618
giúp chúng sống sót
qua thời thiên thiếu
06:19
so we think these lightsđèn first evolvedphát triển as a warningcảnh báo,
136
367731
3830
vì vậy, ta cho rằng
ánh sáng này được dùng
06:23
a neonneon signký tên that saysnói, "ToxicĐộc hại! StayỞ khách sạn away!"
137
371561
4559
như đèn neon báo hiệu:
" Có độc! Hãy tránh xa"
06:28
to any would-besẽ được predatorskẻ săn mồi.
138
376120
2894
gửi đến tất cả
những kẻ săn mồi tiềm ẩn.
06:31
It tooklấy manynhiều millionshàng triệu of yearsnăm
139
379014
2950
Phải mất hàng ngàn năm
trước khi thứ ánh sáng rực rỡ đó
06:33
before these brightsáng lightsđèn
140
381964
1399
phát triển thành
một công cụ liên lạc hữu dụng
06:35
evolvedphát triển into a smartthông minh communicationgiao tiếp tooldụng cụ
141
383363
2538
06:37
that could be used not just to
wardkhu vực off potentialtiềm năng predatorskẻ săn mồi
142
385901
3015
được dùng
không chỉ để xua đuổi kẻ thù
06:40
but to bringmang đến in potentialtiềm năng matesbạn tình.
143
388916
2970
mà còn để quyến rũ
bạn tình tương lai.
06:43
DrivenLái xe now by sexualtình dục selectionlựa chọn,
144
391886
2801
Được chi phối bởi
chọn lọc giới tính,
06:46
some adultngười lớn firefliesđom đóm
145
394687
1890
một số con
đom đóm trưởng thành
06:48
like this proudtự hào maleNam giới
146
396577
2396
như con đực kiêu hãnh này
06:50
evolvedphát triển a shinysáng bóng newMới glow-in-the-darkGlow trong dark lanternđèn lồng
147
398973
3792
phát triển một loại đèn
phát sáng mới,
06:54
that would let them take courtshipsự tán tỉnh
148
402765
1844
giúp chúng ve vãn bạn tình
06:56
to a wholetoàn thể newMới levelcấp độ.
149
404609
3780
hiệu quả hơn hẳn.
Những con trưởng thành này
chỉ sống vài tuần,
07:00
These adultsngười trưởng thành only livetrực tiếp a fewvài weekstuần,
150
408389
2452
07:02
and now they're single-mindedlysingle-mindedly focusedtập trung on sextình dục,
151
410841
4916
và chúng giờ
chỉ quan tâm đến sinh sản
07:07
that is, on propellingném theirhọ genesgen
152
415757
1970
nhằm di truyền bộ gen
07:09
into the nextkế tiếp fireflycon đom đóm generationthế hệ.
153
417727
2776
cho thế hệ sau.
07:12
So we can followtheo this maleNam giới out into the fieldcánh đồng
154
420503
3264
Hãy theo chân
con đực này ra cánh đồng
07:15
as he joinsgia nhập hundredshàng trăm of other malesnam giới
155
423767
3024
nơi nó hòa cùng
hàng trăm con đực khác
07:18
who are all showinghiển thị off theirhọ newMới courtshipsự tán tỉnh signalstín hiệu.
156
426791
4378
phát đi
tín hiệu giao phối của mình.
Thật tuyệt vời khi nghĩ rằng
màn trình diễn ánh sáng
07:23
It's amazingkinh ngạc to think that the luminoussáng displayshiển thị
157
431169
2992
07:26
we admirengưỡng mộ
158
434161
1684
mà ta hằng ngưỡng mộ
07:27
here and in factthực tế everywheremọi nơi around the worldthế giới
159
435845
2435
nơi đây và trên khắp địa cầu
07:30
are actuallythực ra the silentim lặng love songsbài hát
160
438280
4196
thực tế là bài ca tình yêu
tĩnh lặng
07:34
of maleNam giới firefliesđom đóm.
161
442476
2977
của đom đóm đực.
07:37
They're flyingbay and flashingnhấp nháy theirhọ heartstrái tim out.
162
445453
4087
Chúng bay
và phát sáng trái tim mình.
07:41
I still find it very romanticlãng mạn.
163
449540
3540
Tôi vẫn thấy
điều đó thật lãng mạn.
07:45
But meanwhiletrong khi đó, where are all the femalesnữ giới?
164
453080
3417
Nhưng trong lúc đó,
con cái ở đâu?
07:48
Well, they're lounginglounging down belowphía dưới
165
456497
1595
Chúng dạo ở bên dưới,
07:50
surveyingkhảo sát theirhọ optionslựa chọn.
166
458092
1738
quan sát các lựa chọn.
07:51
They have plentynhiều of malesnam giới to choosechọn from,
167
459830
1928
Chúng có nhiều con đực
để chọn lựa,
07:53
and these femalesnữ giới turnxoay out to be very pickypicky.
168
461758
4092
và những con cái
hóa ra rất kén chọn.
07:57
When a femalegiống cái seesnhìn a flashđèn flash
169
465850
2365
Khi một con cái
nhìn thấy ánh đèn
08:00
from an especiallyđặc biệt attractivehấp dẫn maleNam giới,
170
468215
2647
từ một con đực
đặc biệt hấp dẫn,
08:02
she'llcô ấy sẽ aimmục đích her lanternđèn lồng in his directionphương hướng,
171
470862
2981
nó sẽ hướng đèn của mình
về đối phương
08:05
and give him a flashđèn flash back.
172
473843
2527
và ra đèn đáp lại.
08:08
It's her "come hitherở đây" signký tên.
173
476370
3401
Đây là tín hiệu "lại gần hôn em"
của cô ta.
08:11
So he fliesruồi closergần hơn and he flashesnhấp nháy again.
174
479771
3595
Cậu chàng tiến lại
và nháy đèn đáp trả.
Nếu con cái
vẫn thích nó,
08:15
If she still likesthích him,
175
483366
1126
08:16
they'llhọ sẽ striketấn công up a conversationcuộc hội thoại.
176
484492
3211
chúng sẽ bắt đầu
một cuộc trò chuyện.
08:19
These creaturessinh vật speaknói theirhọ love
177
487703
2692
Loài sinh vật này
nói lên tình yêu
08:22
in the languagengôn ngữ of lightánh sáng.
178
490395
2903
bằng ngôn ngữ ánh sáng.
08:25
So what exactlychính xác do these femalesnữ giới considerxem xét sexysexy?
179
493298
4897
Vậy thì những yếu tố nào
mà con cái cho là "quyến rũ"?
08:30
We decidedquyết định to conducttiến hành some fireflycon đom đóm opinionquan điểm pollsthăm dò ý kiến
180
498195
2745
Chúng tôi đã tiến hành
một số buổi biểu quyết cho đom đóm.
08:32
to find out.
181
500940
1762
08:34
When we testedthử nghiệm femalesnữ giới usingsử dụng blinkingnhấp nháy LED lightsđèn,
182
502702
3208
Khi kiểm tra đom đóm cái
bằng đèn LED,
08:37
we discoveredphát hiện ra they preferthích hơn malesnam giới
183
505910
2315
chúng tôi phát hiện con cái
08:40
who give longer-lastingdài dài flashesnhấp nháy.
184
508225
4055
thích các con đực
nhấp nháy lâu hơn.
08:44
(LaughterTiếng cười) (ApplauseVỗ tay)
185
512280
3611
( Vỗ tay)
Tôi biết các bạn đang tự hỏi,
08:47
I know you're wonderingtự hỏi,
186
515891
1179
08:49
what givesđưa ra these malesnam giới theirhọ sextình dục appealkháng cáo?
187
517070
3203
điều gì làm những con đực này
hấp dẫn ?
08:52
Now we get to see what happensxảy ra
188
520273
1375
Giờ hãy xem điều gì sẽ diễn ra
khi ánh đèn này tắt.
08:53
when the lightsđèn go out.
189
521648
2561
Điều đầu tiên ta nhận ra
08:56
The first thing we discoveredphát hiện ra
190
524209
1469
08:57
is that onceMột lần a maleNam giới and femalegiống cái hookcái móc up like this,
191
525678
2769
là một khi
con đực và con cái kết đôi,
09:00
they stayở lại togethercùng với nhau all night long,
192
528447
2745
chúng sẽ bên nhau cả đêm dài,
09:03
and when we lookednhìn insidephía trong
193
531192
1227
khi nhìn vào bên trong
09:04
to see what mightcó thể be happeningxảy ra,
194
532419
1434
xem chuyện đang diễn ra,
09:05
we discoveredphát hiện ra a surprisingthật ngạc nhiên newMới twisttwist
195
533853
2288
ta phát hiện
sự biến đổi bất ngờ
09:08
to fireflycon đom đóm sextình dục.
196
536141
1964
trong tình dục của đom đóm.
09:10
While they're matinggiao phối,
197
538105
1170
Khi giao hợp,
09:11
the maleNam giới is busybận givingtặng the femalegiống cái
198
539275
1804
con đực gửi cho con cái
09:13
not just his spermtinh trùng
199
541079
1971
không chỉ tinh trùng
09:15
but alsocũng thế a nutrient-filledđầy đủ chất dinh dưỡng packagegói
200
543050
4106
mà còn
một túi chất dinh dưỡng
09:19
calledgọi là a nuptialnuptial giftquà tặng.
201
547156
4621
như là quà cưới.
09:23
We can zoomthu phóng in to look more closelychặt chẽ
202
551777
1934
Ta có thể quan sát kĩ hơn
09:25
insidephía trong this matinggiao phối pairđôi.
203
553711
1563
cặp giao phối này.
09:27
We can actuallythực ra see the giftquà tặng
204
555274
1693
Ta có thể thấy
món qua đó-
09:28
it's shownđược hiển thị here in redđỏ
205
556967
1412
Nó có màu đỏ
trong hình này-
09:30
as it's beingđang passedthông qua from the maleNam giới to the femalegiống cái.
206
558379
3950
khi được chuyển
từ con đực sang con cái.
09:34
What makeslàm cho this giftquà tặng so valuablequý giá
207
562329
3135
Thứ làm món quà này
cực quý giá
09:37
is that it's packedđóng gói with proteinchất đạm
208
565464
1856
là bởi nó chứa đầy protein
09:39
that the femalegiống cái will use to provisionđiều khoản her eggsquả trứng.
209
567320
4461
thứ mà con cái
dùng để nuôi dưỡng trứng.
09:43
So femalesnữ giới are keepingduy trì theirhọ eyesmắt on this prizegiải thưởng
210
571781
3870
Vì vậy, con cái rất để tâm
đến phần thưởng này
09:47
as they sizekích thước up potentialtiềm năng matesbạn tình.
211
575651
2272
khi đánh giá con đực tiềm năng.
09:49
We discoveredphát hiện ra that femalesnữ giới use maleNam giới flashđèn flash signalstín hiệu
212
577923
2869
Chúng tôi phát hiện
con cái dựa vào tín hiệu của con đực
09:52
to try to predicttiên đoán which malesnam giới
213
580792
2047
để dự đoán con đực nào
09:54
have the biggestlớn nhất giftsnhững món quà to offerphục vụ,
214
582839
2070
có túi quà lớn nhất
09:56
because this blingbling helpsgiúp the femalegiống cái layđặt nằm more eggsquả trứng
215
584909
4837
vì thứ quý giá này
giúp con cái đẻ nhiều trứng hơn
10:01
and ultimatelycuối cùng launchphóng more of her ownsở hữu offspringcon cái
216
589746
3251
và cuối cùng là
sinh ra nhiều con hơn
10:04
into the nextkế tiếp generationthế hệ.
217
592997
2750
cho thế hệ tiếp sau.
Không chỉ có
ngọt ngào và ánh sáng.
10:09
So it's not all sweetnesssự ngọt ngào and lightánh sáng.
218
597687
2008
10:11
FireflyCon đom đóm romancelãng mạn is riskyrủi ro.
219
599695
2771
Tình yêu của đom đóm
còn mang đầy rủi ro.
10:14
For the mostphần lớn partphần, these adultngười lớn firefliesđom đóm
220
602466
2477
Đom đóm trưởng thành
10:16
don't get eatenăn because like theirhọ juvenilesngười chưa thành niên
221
604943
2684
thường không dễ bị xơi tái
vì như thời niên thiếu
10:19
they can manufacturesản xuất toxinschất độc that are repellentrepellent
222
607627
2936
chúng có thể sản xuất
hợp chất có mùi khó chịu
10:22
to birdschim and other insectivoresbọ,
223
610563
3057
đối với chim
và các loài ăn côn trùng khác,
10:25
but somewheremột vài nơi alongdọc theo the linehàng,
224
613620
2500
nhưng trong quá trình sống,
10:28
one particularcụ thể groupnhóm of firefliesđom đóm
225
616120
2320
một nhóm đóm đóm nào đó
10:30
somehowbằng cách nào đó lostmất đi the metabolictrao đổi chất machinerymáy móc
226
618440
3127
mất đi bộ máy chuyển hoá
10:33
neededcần to make theirhọ ownsở hữu protectivebảo vệ toxinschất độc.
227
621567
3803
cần có để sản xuất ra
hoạt chất bảo vệ.
10:37
This evolutionarytiến hóa flawlỗ hổng,
228
625370
2280
Sai sót của tạo hóa này
10:39
which was discoveredphát hiện ra by my colleagueđồng nghiệp TomTom EisnerEisner,
229
627650
2706
được đồng nghiệp của tôi
Tom Eisner phát hiện ra,
10:42
has drivenlái xe these firefliesđom đóm
230
630356
1943
đã khiến những con đom đóm
10:44
to take theirhọ brightsáng lightsđèn out into the night
231
632299
3398
chiếu ánh sáng rực rỡ vào bầu trời
10:47
with treacherousxảo quyệt intentý định.
232
635697
3683
với ý định bất chính.
Được một đồng nghiệp khác,
Jim Lloyd, dịch là
10:51
DubbedGọi là "femmefemme fatalesfatales"
233
639380
1630
10:53
by JimJim LloydLloyd, anotherkhác colleagueđồng nghiệp,
234
641010
2485
"người đàn bà quyến rũ"
10:55
these femalesnữ giới have figuredhình dung out how to targetMục tiêu
235
643495
2918
các con cái này
tìm cách nhắm đến
10:58
the malesnam giới of other fireflycon đom đóm speciesloài.
236
646413
3811
con đực
khác loài.
Cuộc săn bắt đầu với kẻ săn mồi
11:02
So the huntsăn bắn beginsbắt đầu with the predatorđộng vật ăn thịt
237
650224
1900
11:04
she's shownđược hiển thị here in the lowerthấp hơn left —
238
652124
2047
con cái này
ở góc dưới bên trái,
11:06
where she's sittingngồi quietlylặng lẽ
239
654171
2047
nằm lặng lẽ
11:08
and eavesdroppingnghe trộm on the courtshipsự tán tỉnh conversationcuộc hội thoại
240
656218
3132
và nghe lỏm
cuộc đối thoại tình yêu
11:11
of her intendeddự định preycon mồi,
241
659350
1440
của con mồi tương lai,
11:12
and here'sđây là how it mightcó thể go.
242
660790
2013
và đây là điều có thể diễn ra
11:14
First the preycon mồi maleNam giới flashesnhấp nháy, "Do you love me?"
243
662803
3870
Đầu tiên, con mồi đực
nhấp nháy :"Em có yêu anh không?"
11:18
His ownsở hữu femalegiống cái respondsđáp ứng, "Maybe."
244
666673
4106
Con cái của nó đáp lại:
"Có lẽ."
11:22
So then he flashesnhấp nháy again.
245
670779
2826
Vậy nên cậu chàng nháy sáng lại.
11:25
But this time, the predatorđộng vật ăn thịt sneakslén in a replyĐáp lại
246
673605
3553
Nhưng lần này, kẻ đi săn
tuồn vào câu trả lời
11:29
that cleverlykhéo léo mimicsbắt chước exactlychính xác
what the other femalegiống cái just said.
247
677158
5676
lặp lại một cách thông minh
và chính xác lời con cái kia vừa nói.
11:34
She's not looking for love: she's looking for toxinschất độc.
248
682834
4466
Con cái này
không tìm tình yêu, nó tìm chất độc.
11:39
If she's good, she can lurethu hút this maleNam giới closegần enoughđủ
249
687300
3881
Nếu xuất sắc, cô ta có thể
lừa con đực lại đủ gần
11:43
to reachchạm tới out and grabvồ lấy him,
250
691181
2991
để vươn ra và tóm lấy nó,
11:46
and he's not just a lightánh sáng snackSnack.
251
694172
2441
và con đực
đâu chỉ là bữa ăn nhẹ.
11:48
Over the nextkế tiếp hourgiờ, she slowlychậm rãi
252
696613
2835
Vài giờ tiếp theo, cô ả chậm rãi
11:51
exsanguinatesexsanguinates this maleNam giới
253
699448
2859
hút máu con mồi
11:54
leavingđể lại behindphía sau just some goryđẫm máu remainsvẫn còn.
254
702307
3693
chừa lại vài vệt máu.
Không có khả năng
tạo ra chất độc của riêng mình,
11:58
UnableKhông thể to make theirhọ ownsở hữu toxinschất độc,
255
706000
2751
12:00
these femalesnữ giới resortphương sách to drinkinguống the bloodmáu
256
708751
2337
những con cái này
chỉ có lựa chọn là hút máu
12:03
of other firefliesđom đóm to get these protectivebảo vệ chemicalshóa chất.
257
711088
4695
những con đom đóm khác
để lấy các hóa chất bảo vệ này.
12:07
So a fireflycon đom đóm vampirema cà rồng,
258
715783
5845
Thế nên, một con đom đóm
ma-cà-rồng,
12:13
broughtđưa to you by naturaltự nhiên selectionlựa chọn.
259
721628
4352
được sinh ra
dựa trên chọn lọc tự nhiên.
12:17
We still have a lot to learnhọc hỏi about firefliesđom đóm,
260
725980
3181
Vẫn có nhiều điều
để học từ đom đóm
12:21
but it looksnhìn like manynhiều storiesnhững câu chuyện will remainvẫn còn untoldvô kể,
261
729161
3383
nhưng có vẻ
còn rất nhiều câu chuyện chưa kể,
12:24
because around the worldthế giới, fireflycon đom đóm populationsdân số
262
732544
2429
bởi trên thế giới,
số lượng đom đóm
12:26
are blinkingnhấp nháy out.
263
734973
2655
đang giảm dần.
12:29
The mainchủ yếu culpritthủ phạm: habitatmôi trường sống lossmất mát.
264
737628
2588
Nguyên nhân chính là do:
mất môi trường sinh sống
12:32
PrettyXinh đẹp much everywheremọi nơi, the fieldslĩnh vực and forestsrừng,
265
740216
2486
Khắp nơi, đồng bằng và rừng
12:34
the mangrovesrừng ngập mặn and meadowsđồng cỏ
that firefliesđom đóm need to survivetồn tại,
266
742702
2947
rừng ngập mặn và đồng cỏ,
nơi ở của đom đóm
12:37
are givingtặng way to developmentphát triển and to sprawlsprawl.
267
745649
3632
đang bị loại bỏ
để phục vụ cho phát triển và đô thị hóa.
12:41
Here'sĐây là anotherkhác problemvấn đề: we'vechúng tôi đã conqueredchinh phục darknessbóng tối,
268
749281
4189
Một vấn đề khác:
ta chinh phục bóng tối,
12:45
but in the processquá trình, we spillsự cố tràn dầu so
much extrathêm lightánh sáng out into the night
269
753470
3494
cùng với việc thêm vào
quá nhiều ánh sáng cho bầu trời
12:48
that it disruptsphá vỡ the livescuộc sống of other creaturessinh vật,
270
756964
3126
làm gián đoạn
sự sống của các loài khác,
12:52
and firefliesđom đóm are especiallyđặc biệt sensitivenhạy cảm to lightánh sáng pollutionsự ô nhiễm
271
760090
3444
đom đóm cực kỳ nhạy cảm
với ô nhiễm ánh sáng
12:55
because it obscuresche lấp the signalstín hiệu
272
763534
2621
bởi nó che lấp ánh sáng
12:58
that they use to find theirhọ matesbạn tình.
273
766155
4459
mà đom đóm dùng
để tìm bạn tình.
Ta có thực sự cần đom đóm?
13:02
Do we really need firefliesđom đóm?
274
770614
1978
13:04
After all, they're just one tinynhỏ bé bitbit
275
772592
2039
Rốt cuộc thì, ta chỉ là
một mẩu nhỏ
13:06
of Earth'sTrái đất biodiversityđa dạng sinh học.
276
774631
2269
của sinh quyển trên Trái Đất.
13:08
YetNào được nêu ra everymỗi time a speciesloài is lostmất đi,
277
776900
3308
Nhưng mỗi khi
một loài mất đi,
13:12
it's like extinguishingdập tắt a roomphòng fullđầy of candlesNến
278
780208
2689
nó giống như
thổi tắt một buồng đầy ánh nến
13:14
one by one.
279
782897
2928
từng cái, từng cái một.
Bạn có thể không nhận ra
13:17
You mightcó thể not noticeđể ý
280
785825
946
13:18
when the first fewvài flamesngọn lửa flickernhấp nháy out,
281
786771
3290
khi những đốm sáng đầu tiên tắt,
13:22
but in the endkết thúc, you're left sittingngồi in darknessbóng tối.
282
790061
4374
nhưng cuối cùng,
bạn sẽ bị bỏ rơi trong bóng tối.
Khi hợp tác
để tạo nên tương lai cho Trái Đất này,
13:31
As we work togethercùng với nhau to craftnghề thủ công a planetaryhành tinh futureTương lai,
283
799591
4820
13:36
I hopemong we can find a way
284
804411
2464
tôi mong ta sẽ tìm được cách
13:38
to keep these brightsáng lightsđèn shiningsáng.
285
806875
3453
để giữ những đốm này
sáng mãi.
13:42
Thank you.
286
810328
2036
Xin cảm ơn.
13:44
(ApplauseVỗ tay)
287
812364
2308
( Vỗ tay)
Translated by Lauren Nguyen
Reviewed by Nhu PHAM

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Sara Lewis - Firefly specialist
Evolutionary ecologist Sara Lewis digs deep into firefly mating rituals to uncover a world of secret languages and strange gifts in these silent sparks.

Why you should listen
Before Sara Lewis lifted the lid on the unexplored lives of fireflies, much of the sexual intrigue behind their flashing displays was a mystery. Although initially focused on sea creatures, Lewis became hooked on these enigmatic insects, realizing that when it came to firefly mating habits, "we had no idea what went on once the lights went out," as she told the New York Times.

Her fascination has led Lewis, a professor at Tufts University, to pursue field and laboratory studies of fireflies around the world. In the course of her groundbreaking research, she’s illuminated many surprising twists of firefly behavior: including elaborate flash dances, predatory eavesdropping and deceit, and “wedding gift” delivery services (video).
More profile about the speaker
Sara Lewis | Speaker | TED.com