ABOUT THE SPEAKER
Andrew Connolly - Astronomer
Andrew Connolly is helping to build the Large Synoptic Survey Telescope -- as well as tools to handle the massive datasets it will send our way.

Why you should listen
Andrew Connolly's research focuses on understanding the evolution of our universe, by studying how structure forms and evolves on small and large scales -- from the search for asteroids to the clustering of distant galaxies. He's a ten-year veteran of the Large Synoptic Sky Survey, and is now prepping for the unprecedented data streams we could expect from the under-construction Large Synoptic Survey Telescope.
 
Set on an 8,800-foot peak in northern Chile, the LSST will have an 8.4-meter primary mirror, a 10-square-degree field of view and a 3.2 gigapixel camera. It will survey half the sky every three nights, creating about 100 terabytes of data every week. Astronomers, Connolly suggests, will need wholly new tools to wrangle this amount of data -- so he has been helping bring together computer scientists, statisticians and astronomers to develop scalable algorithms for processing massive data streams.
 
On sabbatical from the University of Washington, Connolly led the development of Google Sky, and he's now working with Microsoft to develop affordable digital planetariums.
More profile about the speaker
Andrew Connolly | Speaker | TED.com
TED2014

Andrew Connolly: What's the next window into our universe?

Andrew Connolly: Cửa sổ tiếp theo mở ra trong vũ trụ của ta là gì?

Filmed:
1,261,423 views

Số liệu có khắp mọi nơi - ngay cả khí hậu. Trong một bài diễn thuyết nhằm để cung cấp thông tin, nhà thiên văn Andrew Connolly chỉ ra số lượng lớn thông tin về vũ trụ của ta được thu thập như thế, ghi nhận lại những sự thay đổi chưa từng thấy của chúng. Chỉ là cách những nhà khoa học chộp được những hình ảnh trong phạm vi đó hay sao? Câu chuyện bắt đầu với một chiếc kính thiên văn khổng lồ...
- Astronomer
Andrew Connolly is helping to build the Large Synoptic Survey Telescope -- as well as tools to handle the massive datasets it will send our way. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
So in 1781, an EnglishTiếng Anh composernhà soạn nhạc,
0
1119
3471
Năm 1781, một nhạc sĩ người Anh.
00:16
technologistgia công nghệ and astronomernhà thiên văn học calledgọi là WilliamWilliam HerschelHerschel
1
4590
3139
nhà khoa học và thiên văn học tên là William Herschel
00:19
noticednhận thấy an objectvật on the skybầu trời that
2
7729
1743
nhìn thấy một vật thể trên trời
00:21
didn't quitekhá movedi chuyển the way the restnghỉ ngơi of the starssao did.
3
9472
2868
không chuyển động giống như những ngôi sao khác.
00:24
And Herschel'sCủa Herschel recognitionsự công nhận
that something was differentkhác nhau,
4
12340
3094
Phát hiện của Herschel có điều khác lạ,
00:27
that something wasn'tkhông phải là quitekhá right,
5
15434
1867
có điều gì đó không đúng,
00:29
was the discoverykhám phá of a planethành tinh,
6
17301
1822
đó là việc khám phá được 1 hành tinh,
00:31
the planethành tinh UranusSao Thiên Vương,
7
19123
2077
sao Thiên Vương,
cái tên này đã được
00:33
a nameTên that has entertainedgiải trí
8
21200
1355
nhiều thế hệ con cháu biết đến,
00:34
countlessvô số generationscác thế hệ of childrenbọn trẻ,
9
22555
3160
nhưng đây lại là hành tinh đã tăng gấp đôi
00:37
but a planethành tinh that overnightqua đêm
10
25715
2335
kích thước trong hệ Mặt trời của chúng ta
chỉ trong 1 đêm
00:40
doubledtăng gấp đôi the sizekích thước of our knownnổi tiếng solarhệ mặt trời systemhệ thống.
11
28050
2616
Vào tháng trước, NASA đã thông báo
00:42
Just last monththáng, NASANASA announcedđã thông báo the discoverykhám phá
12
30666
1855
00:44
of 517 newMới planetsnhững hành tinh
13
32521
2329
việc khám phá được 517 hành tinh mới
quay quanh những ngôi sao gần Mặt trời,
00:46
in orbitquỹ đạo around nearbygần đó starssao,
14
34850
2126
số liệu đó lại gấp đôi tổng số hành tinh
00:48
almosthầu hết doublingtăng gấp đôi overnightqua đêm the numbercon số of planetsnhững hành tinh
15
36976
2251
mà chúng ta biết trong thiên hà.
00:51
we know about withinbên trong our galaxyThiên hà.
16
39227
2598
Nhờ vậy, ngành thiên văn không ngừng phát triển
00:53
So astronomythiên văn học is constantlyliên tục beingđang transformedbiến đổi by this
17
41825
2632
để thu thập thông tin,
00:56
capacitysức chứa to collectsưu tầm datadữ liệu,
18
44457
2138
và hầu như số liệu liên tục tăng gấp đôi mỗi năm,
00:58
and with datadữ liệu almosthầu hết doublingtăng gấp đôi everymỗi yearnăm,
19
46595
2545
trong vòng 2 thập kỉ tiếp theo, ngay cả tôi
01:01
withinbên trong the nextkế tiếp two decadesthập kỷ, me mayTháng Năm even
20
49140
1808
01:02
reachchạm tới the pointđiểm for the first time in historylịch sử
21
50948
2318
cũng có thể hiểu được lần đầu tiên trong lịch sử
chúng ta phát hiện vị trí của hầu hết các thiên hà
01:05
where we'vechúng tôi đã discoveredphát hiện ra the majorityđa số of the galaxiesthiên hà
22
53266
2854
trong vũ trụ.
01:08
withinbên trong the universevũ trụ.
23
56120
1724
Nhưng khi chúng ta bước vào kỉ nguyên số
01:09
But as we enterđi vào this erakỷ nguyên of biglớn datadữ liệu,
24
57844
2284
điều chúng ta bắt đầu tìm kiếm chính là điểm khác nhau
01:12
what we're beginningbắt đầu to find is there's a differenceSự khác biệt
25
60128
1980
giữa số liệu ngày càng tốt hơn
01:14
betweengiữa more datadữ liệu beingđang just better
26
62108
3161
và số liệu ngày càng khác biệt,
01:17
and more datadữ liệu beingđang differentkhác nhau,
27
65269
1980
có khả năng thay đổi những câu hỏi ta đặt ra,
01:19
capablecó khả năng of changingthay đổi the questionscâu hỏi we want to askhỏi,
28
67249
2891
và sự thay đổi này không phải việc
số liệu ta thu thập được bao nhiêu,
01:22
and this differenceSự khác biệt is not about
how much datadữ liệu we collectsưu tầm,
29
70140
3320
mà là số liệu đó có mở ra những cánh cửa mới
01:25
it's whetherliệu those datadữ liệu openmở newMới windowscác cửa sổ
30
73460
1689
vào vũ trụ hay không,
01:27
into our universevũ trụ,
31
75149
1378
01:28
whetherliệu they changethay đổi the way we viewlượt xem the skybầu trời.
32
76527
2885
và liệu có thay đổi cách ta quan sát
bầu trời hay không.
Vậy cửa sổ tiếp theo mở ra trong vũ trụ là gì?
01:31
So what is the nextkế tiếp windowcửa sổ into our universevũ trụ?
33
79412
3439
Chương tiếp theo của ngành thiên văn là gì?
01:34
What is the nextkế tiếp chapterchương for astronomythiên văn học?
34
82851
2791
Tôi sẽ cho các bạn xem một số công cụ
và qui trình công nghệ
01:37
Well, I'm going to showchỉ you some
of the toolscông cụ and the technologiescông nghệ
35
85642
2655
mà chúng ta sẽ phát triển trong thập kỉ tới,
01:40
that we're going to developphát triển, xây dựng over the nextkế tiếp decadethập kỷ,
36
88297
2564
và cách những công nghệ này,
01:42
and how these technologiescông nghệ,
37
90861
1473
cùng với việc sử dụng dữ liệu hợp lí,
01:44
togethercùng với nhau with the smartthông minh use of datadữ liệu,
38
92334
1868
có thể một lần nữa làm thay đổi ngành thiên văn
01:46
mayTháng Năm onceMột lần again transformbiến đổi astronomythiên văn học
39
94202
2970
bằng việc mở ra cửa sổ mới trong vũ trụ của ta,
01:49
by openingkhai mạc up a windowcửa sổ into our universevũ trụ,
40
97172
2047
cửa sổ thời gian.
01:51
the windowcửa sổ of time.
41
99219
1781
Tại sao lại là thời gian? Vì thời gian là xuất phát điểm,
01:53
Why time? Well, time is about originsnguồn gốc,
42
101000
2584
01:55
and it's about evolutionsự phát triển.
43
103584
1890
và cũng chứa đựng qui trình tiến hoá.
Nguồn gốc hệ Mặt trời của chúng ta,
01:57
The originsnguồn gốc of our solarhệ mặt trời systemhệ thống,
44
105474
1496
và quá trình hình thành của nó,
01:58
how our solarhệ mặt trời systemhệ thống cameđã đến into beingđang,
45
106970
2204
có gì bất thường hay điểm đặc biệt nào không?
02:01
is it unusualbất thường or specialđặc biệt in any way?
46
109174
3409
02:04
About the evolutionsự phát triển of our universevũ trụ.
47
112583
1991
Về sự hình thành của vũ trụ.
Tại sao vũ trụ tiếp tục giãn nở,
02:06
Why our universevũ trụ is continuingtiếp tục to expandmở rộng,
48
114574
3006
và năng lượng đen bí ẩn này là gì
02:09
and what is this mysterioushuyền bí darktối energynăng lượng
49
117580
1933
lại khiến nó giãn nở như vậy?
02:11
that drivesổ đĩa that expansionsự bành trướng?
50
119513
2615
Trước tiên, tôi muốn cho các bạn thấy
02:14
But first, I want to showchỉ you how technologyCông nghệ
51
122128
2764
công nghệ sẽ thay đổi cách chúng ta
quan sát bầu trời như thế nào.
02:16
is going to changethay đổi the way we viewlượt xem the skybầu trời.
52
124892
2771
Hãy tưởng tượng bạn đang ngồi
02:19
So imaginetưởng tượng if you were sittingngồi
53
127663
1507
bên những dãy núi ở phía Bắc của Chile
02:21
in the mountainsnúi of northernPhương bắc ChileChi-lê
54
129170
2092
nhìn về phía tây,
02:23
looking out to the westhướng Tây
55
131262
1407
hướng về Thái Bình Dương
02:24
towardsvề hướng the PacificThái Bình Dương OceanĐại dương
56
132669
2048
vài tiếng trước khi mặt trời mọc.
02:26
a fewvài hoursgiờ before sunrisebình Minh.
57
134717
2564
Đây là bầu trời đêm bạn sẽ thấy,
02:29
This is the viewlượt xem of the night skybầu trời that you would see,
58
137281
3237
nó rất đẹp,
02:32
and it's a beautifulđẹp viewlượt xem,
59
140518
1671
dải Ngân Hà lấp ló phía đường chân trời.
02:34
with the MilkySữa Way just peekingnhìn trộm out over the horizonđường chân trời.
60
142189
2913
02:37
but it's alsocũng thế a statictĩnh viewlượt xem,
61
145102
2160
nhưng nó cũng là một góc nhìn tĩnh,
về nhiều mặt thì đây là cách chúng ta nghĩ về vũ trụ:
02:39
and in manynhiều wayscách, this is the
way we think of our universevũ trụ:
62
147262
2758
02:42
eternalvĩnh cửu and unchangingkhông biến đổi.
63
150020
2394
vĩnh cửu và không thay đổi.
Nhưng vũ trụ không như thế.
02:44
But the universevũ trụ is anything but statictĩnh.
64
152414
1991
Vũ trụ thay đổi từ từng giây
02:46
It constantlyliên tục changesthay đổi on timescalestimescales of secondsgiây
65
154405
2531
đến hàng tỉ năm.
02:48
to billionshàng tỷ of yearsnăm.
66
156936
1845
Các thiên hà hợp nhất và va chạm
02:50
GalaxiesThiên Hà mergehợp nhất, they collideva chạm
67
158781
1744
02:52
at hundredshàng trăm of thousandshàng nghìn of milesdặm permỗi hourgiờ.
68
160525
2655
với tốc độ hàng nghìn dặm trong 1 giờ.
02:55
StarsSao are bornsinh ra, they diechết,
69
163180
2070
Các ngôi sao sinh ra và chết đi,
02:57
they explodenổ tung in these extravagantlộng lẫy displayshiển thị.
70
165250
3150
phát nổ quá mức cho phép như vậy.
03:00
In factthực tế, if we could go back
71
168400
1270
Thật ra, nếu chúng ta quay trở lại
với bầu trời yên tĩnh ở Chile
03:01
to our tranquilyên tĩnh skiesbầu trời aboveở trên ChileChi-lê,
72
169670
2599
và cho phép tăng tốc thời gian
03:04
and we allowcho phép time to movedi chuyển forwardphía trước
73
172269
2465
để xem bầu trời thay đổi thế nào vào năm sau,
03:06
to see how the skybầu trời mightcó thể changethay đổi over the nextkế tiếp yearnăm,
74
174734
4393
03:11
the pulsationspulsations that you see
75
179127
2290
những sự va đập mà bạn thấy
chính là những siêu tân tinh, những gì sót lại
03:13
are supernovaesiêu tân tinh, the finalsau cùng remnantstàn dư of a dyingchết starngôi sao
76
181417
4409
từ những ngôi sao chết, nổ tung, loé sáng rồi nhạt dần,
03:17
explodingbùng nổ, brighteningsáng and then fadingmờ dần from viewlượt xem,
77
185826
3747
03:21
eachmỗi one of these supernovaesiêu tân tinh
78
189573
1890
mỗi một siêu tân tinh này
sáng gấp 5 tỉ lần Mặt trời,
03:23
fivesố năm billiontỷ timeslần the brightnessđộ sáng of our sunmặt trời,
79
191463
3003
nên chúng ta có thể quan sát được
từ những khoảng cách xa
03:26
so we can see them to great distanceskhoảng cách
80
194466
2340
nhưng chỉ trong một thời gian ngắn.
03:28
but only for a shortngắn amountsố lượng of time.
81
196806
2496
03:31
TenMười supernovasiêu tân tinh permỗi secondthứ hai explodenổ tung somewheremột vài nơi
82
199302
2577
Trong 1 giây, có khoảng 10 vụ nổ siêu tân tinh
diễn ra trong vũ trụ.
03:33
in our universevũ trụ.
83
201879
1417
03:35
If we could hearNghe it,
84
203296
1420
Nếu chúng ta có thể nghe được,
nó sẽ giống như tiếng bỏng ngô nổ.
03:36
it would be poppingpopping like a bagtúi of popcornbỏng ngô.
85
204716
3699
03:40
Now, if we fadephai màu out the supernovaesiêu tân tinh,
86
208415
3127
Bây giờ, nếu chúng ta làm mờ siêu tân tinh,
03:43
it's not just brightnessđộ sáng that changesthay đổi.
87
211542
3229
không chỉ có độ sáng thay đổi.
Bầu trời chuyển động liên tục.
03:46
Our skybầu trời is in constantkhông thay đổi motionchuyển động.
88
214771
2339
03:49
This swarmswarm of objectscác đối tượng you
see streamingphát trực tuyến acrossbăng qua the skybầu trời
89
217110
3170
Nhóm vật thể bạn thấy chạy ngang bầu trời
03:52
are asteroidstiểu hành tinh as they orbitquỹ đạo our sunmặt trời,
90
220280
2658
chính là những tiểu hành tinh quay quanh Mặt trời,
và chính những sự thay đổi và chuyển động này
03:54
and it's these changesthay đổi and the motionchuyển động
91
222938
1972
và những hoạt động trong hệ Mặt trời
03:56
and it's the dynamicsđộng lực học of the systemhệ thống
92
224910
2324
03:59
that allowcho phép us to buildxây dựng our modelsmô hình for our universevũ trụ,
93
227234
2373
cho phép chúng ta xây dựng được mô hình vũ trụ
04:01
to predicttiên đoán its futureTương lai and to explaingiải thích its pastquá khứ.
94
229607
4073
để dự đoán tương lai và giải thích quá khứ.
Nhưng những chiếc kính thiên văn mà chúng ta dùng
trong suốt thập kỉ vừa qua
04:05
But the telescopeskính thiên văn we'vechúng tôi đã used over the last decadethập kỷ
95
233680
3094
không được thiết kế để thu thập thông tin trong phạm vi đó.
04:08
are not designedthiết kế to capturenắm bắt the datadữ liệu at this scaletỉ lệ.
96
236774
4015
Kính viễn vọng không gian Hubble:
04:12
The HubbleHubble SpaceSpace TelescopeKính thiên văn:
97
240789
1620
04:14
for the last 25 yearsnăm it's been producingsản xuất
98
242409
2261
trong 25 năm qua nó đã tạo được
những cảnh chi tiết nhất
04:16
some of the mostphần lớn detailedchi tiết viewslượt xem
99
244670
1961
của vũ trụ xa xôi,
04:18
of our distantxa xôi universevũ trụ,
100
246631
1991
nhưng nếu bạn dùng kính Hubble để tạo 1 ảnh bầu trời,
04:20
but if you triedđã thử to use the HubbleHubble to createtạo nên an imagehình ảnh
101
248622
2070
04:22
of the skybầu trời, it would take 13 milliontriệu individualcá nhân imageshình ảnh,
102
250692
4578
1 lần sẽ tốn 13 triệu ảnh lẻ,
04:27
about 120 yearsnăm to do this just onceMột lần.
103
255270
3712
khoảng 120 năm để làm được điều này.
Điều đó thúc đẩy ta tạo ra công nghệ mới
04:30
So this is drivingđiều khiển us to newMới technologiescông nghệ
104
258982
2261
04:33
and newMới telescopeskính thiên văn,
105
261243
1847
và kính viễn vọng mới,
04:35
telescopeskính thiên văn that can go faintmờ nhạt
106
263090
1742
kính viễn vọng dù mờ mờ
cũng thấy được cả vũ trụ ở phía xa xăm,
04:36
to look at the distantxa xôi universevũ trụ
107
264832
1553
nó còn có thể phóng đại hình ảnh
04:38
but alsocũng thế telescopeskính thiên văn that can go widerộng
108
266385
2681
04:41
to capturenắm bắt the skybầu trời as rapidlynhanh chóng as possiblekhả thi,
109
269066
2819
để thấy được bầu trời càng nhanh càng tốt,
những chiếc kính thiên văn tương tự
kính quan sát cực đại ,
04:43
telescopeskính thiên văn like the LargeLớn SynopticPhúc SurveyKhảo sát TelescopeKính thiên văn,
110
271885
3561
gọi tắt là LSST,
04:47
or the LSSTLSST,
111
275446
1879
04:49
possiblycó thể the mostphần lớn boringnhàm chán nameTên ever
112
277325
2340
cái tên có lẽ chán nhất mọi thời đại,
dành cho một trong những thí nghiệm hấp dẫn nhất
04:51
for one of the mostphần lớn fascinatinghấp dẫn experimentsthí nghiệm
113
279665
1979
trong lịch sự ngành thiên văn,
04:53
in the historylịch sử of astronomythiên văn học,
114
281644
1992
cũng chính là bằng chứng, nếu bạn cần,
04:55
in factthực tế proofbằng chứng, if you should need it,
115
283636
2214
không nên để một nhà khoa học hay một kĩ sư
04:57
that you should never allowcho phép
a scientistnhà khoa học or an engineerkỹ sư
116
285850
2668
đặt tên bất cứ cái gì, kể cả con bạn.
05:00
to nameTên anything, not even your childrenbọn trẻ.
(LaughterTiếng cười)
117
288518
5831
Chúng tôi đang chế tạo LSST.
05:06
We're buildingTòa nhà the LSSTLSST.
118
294349
1465
Chúng tôi hi vọng sẽ thu thập thông tin
bắt đầu từ cuối thập kỉ này.
05:07
We expectchờ đợi it to startkhởi đầu takinglấy datadữ liệu
by the endkết thúc of this decadethập kỷ.
119
295814
3381
05:11
I'm going to showchỉ you how we think
120
299195
1699
Tôi định chỉ cho bạn thấy cách chúng ta nghĩ
sẽ thay đổi những quan điểm của chúng ta về vũ trụ,
05:12
it's going to transformbiến đổi
our viewslượt xem of the universevũ trụ,
121
300894
3577
vì một bức ảnh từ LSST
05:16
because one imagehình ảnh from the LSSTLSST
122
304471
2374
tương đương với 3 000 bức ảnh
05:18
is equivalenttương đương to 3,000 imageshình ảnh
123
306845
2385
05:21
from the HubbleHubble SpaceSpace TelescopeKính thiên văn,
124
309230
2126
từ kính viễn vọng ở trạm không gian Hubble,
05:23
eachmỗi imagehình ảnh threesố ba and a halfmột nửa degreesđộ on the skybầu trời,
125
311356
3138
mỗi ảnh trên không đạt 3.5 độ,
rộng gấp 7 lần trăng tròn.
05:26
sevenbảy timeslần the widthchiều rộng of the fullđầy moonmặt trăng.
126
314494
2776
05:29
Well, how do you capturenắm bắt an imagehình ảnh at this scaletỉ lệ?
127
317270
2309
À, làm cách nào bạn chụp được một bức ảnh ở phạm vi này?
Bạn đặt chiếc máy ảnh kĩ thuật số
lớn nhất trong lịch sử,
05:31
Well, you buildxây dựng the largestlớn nhất digitalkỹ thuật số cameraMáy ảnh in historylịch sử,
128
319579
4151
dùng công nghệ tương tự như chức năng máy ảnh trong điện thoại của mình
05:35
usingsử dụng the sametương tự technologyCông nghệ you find
in the camerasmáy ảnh in your celltế bào phoneđiện thoại
129
323730
3161
hoặc máy ảnh kĩ thuật số bạn có thể mua trên đường High Street,
05:38
or in the digitalkỹ thuật số camerasmáy ảnh you
can buymua in the HighCao StreetStreet,
130
326891
3791
nhưng bây giờ phạm vi này chỉ ngang 5.5 feet,
05:42
but now at a scaletỉ lệ that is fivesố năm and a halfmột nửa feetđôi chân acrossbăng qua,
131
330682
3120
khoảng kích thước của chiếc Volkswagen Beetle,
05:45
about the sizekích thước of a VolkswagenVolkswagen BeetleBọ cánh cứng,
132
333802
2408
05:48
where one imagehình ảnh is threesố ba billiontỷ pixelsđiểm ảnh.
133
336210
2958
một ảnh chiếm 3 tỉ pixel.
05:51
So if you wanted to look at an imagehình ảnh
134
339168
1338
Vì vậy nếu bạn muốn phân tích toàn diện một ảnh,
05:52
in its fullđầy resolutionđộ phân giải, just a singleĐộc thân LSSTLSST imagehình ảnh,
135
340506
3229
chỉ là một ảnh riêng lẻ từ kính LSST,
sẽ cần khoảng 1 500 chiếc HDTV.
05:55
it would take about 1,500
high-definitionđộ nét cao TVTRUYỀN HÌNH screensmàn hình.
136
343735
4725
Và máy ảnh này sẽ chụp lại ảnh bầu trời,
06:00
And this cameraMáy ảnh will imagehình ảnh the skybầu trời,
137
348460
2778
06:03
takinglấy a newMới picturehình ảnh everymỗi 20 secondsgiây,
138
351238
3038
mỗi lần chụp một bức ảnh mới mất 20 giây,
06:06
constantlyliên tục scanningquét the skybầu trời
139
354276
2188
quan sát bầu trời liên tục
06:08
so everymỗi threesố ba nightsđêm, we'lltốt get a completelyhoàn toàn newMới viewlượt xem
140
356464
2825
nên cứ mỗi 3 đêm, chúng ta sẽ có được
một bức hoàn toàn mới
06:11
of the skiesbầu trời aboveở trên ChileChi-lê.
141
359289
2383
về bầu trời ở Chi Lê.
Về chức năng lâu dài của chiếc kính viễn vọng này,
06:13
Over the missionsứ mệnh lifetimecả đời of this telescopekính viễn vọng,
142
361672
2835
nó sẽ phát hiện ra được 40 tỉ ngôi sao và các ngân hà,
06:16
it will detectphát hiện 40 billiontỷ starssao and galaxiesthiên hà,
143
364507
3352
và đó sẽ là lần đầu tiên
06:19
and that will be for the first time
144
367859
1500
06:21
we'lltốt have detectedphát hiện more objectscác đối tượng in our universevũ trụ
145
369359
2775
chúng ta sẽ tìm ra nhiều đối tượng hơn trong vũ trụ
06:24
than people on the EarthTrái đất.
146
372134
2689
so với con người trên Trái Đất.
Bây giờ, chúng ta có thể nói về
06:26
Now, we can talk about this
147
374823
1215
06:28
in termsđiều kiện of terabytesTerabyte and petabytesPetabytes
148
376038
2362
các thông số terabytes và petabytes
và hàng tỉ các đối tượng khác,
06:30
and billionshàng tỷ of objectscác đối tượng,
149
378400
1519
nhưng cách để hiểu được các số liệu này
06:31
but a way to get a sensegiác quan of the amountsố lượng of datadữ liệu
150
379919
1748
sẽ do máy ảnh phụ trách
06:33
that will come off this cameraMáy ảnh
151
381667
1899
06:35
is that it's like playingđang chơi everymỗi TEDTED Talk ever recordedghi lại
152
383566
4731
chính là giống như việc đồng thời phát
những đoạn video của kênh TED Talk
06:40
simultaneouslyđồng thời, 24 hoursgiờ a day,
153
388297
3073
24 giờ mỗi ngày,
7 ngày một tuần, trong 10 năm.
06:43
sevenbảy daysngày a weektuần, for 10 yearsnăm.
154
391370
2858
06:46
And to processquá trình this datadữ liệu meanscó nghĩa
155
394228
2261
Và để chuyển tải số liệu này có nghĩa là
nghiên cứu qua tất cả các bài diễn thuyết
06:48
searchingđang tìm kiếm throughxuyên qua all of those talksnói chuyện
156
396489
1924
06:50
for everymỗi newMới ideaý kiến and everymỗi newMới conceptkhái niệm,
157
398413
2249
để tìm ý tưởng mới và khái niệm mới,
xem mỗi phần của video
06:52
looking at eachmỗi partphần of the videovideo
158
400662
1856
để hiểu cách khung ảnh được thay đổi thế nào
06:54
to see how one framekhung mayTháng Năm have changedđã thay đổi
159
402518
2025
trong cảnh tiếp theo.
06:56
from the nextkế tiếp.
160
404543
1845
Và điều này thay đổi cách chúng ta nghiên cứu khoa học,
06:58
And this is changingthay đổi the way that we do sciencekhoa học,
161
406388
2351
thay đổi cách chúng ta nghiên cứu thiên văn,
07:00
changingthay đổi the way that we do astronomythiên văn học,
162
408739
2255
đến vị trí mà phần mềm và những thuật toán
07:02
to a placeđịa điểm where softwarephần mềm and algorithmsthuật toán
163
410994
2256
07:05
have to minetôi throughxuyên qua this datadữ liệu,
164
413250
1868
phải khai thác thông qua số liệu này,
07:07
where the softwarephần mềm is as criticalchỉ trích to the sciencekhoa học
165
415118
3206
vị trí mà phần mềm cũng quan trọng đối với khoa học,
07:10
as the telescopeskính thiên văn and the
camerasmáy ảnh that we'vechúng tôi đã builtđược xây dựng.
166
418324
4027
giống như kính thiên văn và máy ảnh mà chúng ta đặt.
07:14
Now, thousandshàng nghìn of discoverieskhám phá
167
422351
2587
Hiện nay, hàng ngàn cuộc khám phá
sẽ đến từ dự án này,
07:16
will come from this projectdự án,
168
424938
1935
nhưng tôi chỉ định kể bạn nghe khoảng 2 ý tưởng
07:18
but I'm just going to tell you about two
169
426873
1451
07:20
of the ideasý tưởng about originsnguồn gốc and evolutionsự phát triển
170
428324
2363
về xuất phát điểm và quá trình tiến hóa
mà có lẽ được thay đổi bởi cách chúng ta tiếp cận
07:22
that mayTháng Năm be transformedbiến đổi by our accesstruy cập
171
430687
2253
số liệu ở phạm vi này.
07:24
to datadữ liệu at this scaletỉ lệ.
172
432940
2561
5 năm trước, NASA từng khám phá
07:27
In the last fivesố năm yearsnăm, NASANASA has discoveredphát hiện ra
173
435501
2385
hơn 1 000 hệ thống hành tinh
07:29
over 1,000 planetaryhành tinh systemshệ thống
174
437886
2261
07:32
around nearbygần đó starssao,
175
440147
2093
xung quanh ngôi sao gần đó,
07:34
but the systemshệ thống we're findingPhát hiện
176
442240
1930
nhưng hệ thống chúng ta đang tìm
07:36
aren'tkhông phải much like our ownsở hữu solarhệ mặt trời systemhệ thống,
177
444170
2490
không giống như hệ thống Mặt Trời của ta,
và một trong những câu hỏi chúng ta phải đối mặt là
07:38
and one of the questionscâu hỏi we faceđối mặt is
178
446660
1575
07:40
is it just that we haven'tđã không been looking hardcứng enoughđủ
179
448235
2318
chỉ là việc chúng ta chưa từng quan sát đủ kĩ
hoặc có gì đó đặc biệt hay bất thường
07:42
or is there something specialđặc biệt or unusualbất thường
180
450553
1766
07:44
about how our solarhệ mặt trời systemhệ thống formedhình thành?
181
452319
2418
về việc hệ thống Mặt Trời của chúng ta
được hình thành như thế nào?
Và nếu chúng ta muốn tìm ra đáp án,
07:46
And if we want to answercâu trả lời that questioncâu hỏi,
182
454737
2262
chúng ta phải biết và hiểu
07:48
we have to know and understandhiểu không
183
456999
1439
cụ thể lịch sử của hệ thống Mặt Trời,
07:50
the historylịch sử of our solarhệ mặt trời systemhệ thống in detailchi tiết,
184
458438
2836
07:53
and it's the detailschi tiết that are crucialquan trọng.
185
461274
2137
và những chi tiết đó rất quan trọng.
Cho nên bây giờ, nếu chúng ta quan sát bầu trời,
07:55
So now, if we look back at the skybầu trời,
186
463411
3666
07:59
at our asteroidstiểu hành tinh that were streamingphát trực tuyến acrossbăng qua the skybầu trời,
187
467077
3551
tại những hành tinh nhỏ theo luồng lướt ngang bầu trời,
những hành tinh nhỏ này giống như
mảnh vụn của hệ thống Mặt Trời.
08:02
these asteroidstiểu hành tinh are like the
debrismảnh vỡ of our solarhệ mặt trời systemhệ thống.
188
470628
4222
Những vị trí của các hành tinh nhỏ
08:06
The positionsvị trí of the asteroidstiểu hành tinh
189
474850
2008
ban đầu giống như dấu vân tay
08:08
are like a fingerprintvân tay of an earliersớm hơn time
190
476858
2137
khi quĩ đạo của Sao Hải Vương và Sao Mộc
08:10
when the orbitsquỹ đạo of NeptuneNeptune and JupiterSao Mộc
191
478995
1980
ngày càng gần Mặt Trời,
08:12
were much closergần hơn to the sunmặt trời,
192
480975
1895
và vì những hành tinh khổng lồ di chuyển
qua hệ thống Mặt Trời,
08:14
and as these giantkhổng lồ planetsnhững hành tinh migrateddi chuyển
throughxuyên qua our solarhệ mặt trời systemhệ thống,
193
482870
3453
chúng sẽ phân tán những hành tinh nhỏ phía sau.
08:18
they were scatteringtán xạ the asteroidstiểu hành tinh in theirhọ wakeđánh thức.
194
486323
3330
Cho nên việc nghiên cứu những hành tinh nhỏ
08:21
So studyinghọc tập the asteroidstiểu hành tinh
195
489653
1306
08:22
is like performingbiểu diễn forensicspháp y,
196
490959
2121
giống như việc giám định pháp y,
08:25
performingbiểu diễn forensicspháp y on our solarhệ mặt trời systemhệ thống,
197
493080
2558
giám định pháp y đối với hệ thống Mặt Trời,
nhưng để làm được điều này, chúng ta cần khoảng cách,
08:27
but to do this, we need distancekhoảng cách,
198
495638
2702
08:30
and we get the distancekhoảng cách from the motionchuyển động,
199
498340
2079
và chúng ta cần khoảng cách từ trong chuyển động,
và chúng ta có sự chuyển động vì sự tiếp cận với thời gian
08:32
and we get the motionchuyển động because of our accesstruy cập to time.
200
500419
4547
Vậy điều này nói lên được gì?
08:36
So what does this tell us?
201
504966
1702
À, nếu bạn quan sát những hành tinh nhỏ màu vàng
08:38
Well, if you look at the little yellowmàu vàng asteroidstiểu hành tinh
202
506668
2227
lướt ngang qua màn hình,
08:40
flittingflitting acrossbăng qua the screenmàn,
203
508895
2273
những hành tinh nhỏ này đang
di chuyển với tốc độ nhanh nhất,
08:43
these are the asteroidstiểu hành tinh that are movingdi chuyển fastestnhanh nhất,
204
511168
2430
vì chúng gần chúng ta nhất, gần Trái Đất hơn.
08:45
because they're closestgần nhất to us, closestgần nhất to EarthTrái đất.
205
513598
3341
Những hành tinh nhỏ này vào một ngày nào đó chúng ta
08:48
These are the asteroidstiểu hành tinh we mayTháng Năm one day
206
516939
1507
có thể gửi tàu vũ trụ đến đó, để khai thác khoáng chất,
08:50
sendgửi spacecraftphi thuyền to, to minetôi them for mineralskhoáng chất,
207
518446
3398
nhưng có lẽ một ngày nào đó
08:53
but they're alsocũng thế the asteroidstiểu hành tinh that mayTháng Năm one day
208
521844
2002
chúng có thể ảnh hưởng đến Trái Đất,
08:55
impactva chạm the EarthTrái đất,
209
523846
1665
giống như vào 60 triệu năm trước
08:57
like happenedđã xảy ra 60 milliontriệu yearsnăm agotrước
210
525511
1291
xảy ra sự tuyệt chủng của loài khủng long,
08:58
with the extinctionsự tuyệt chủng of the dinosaurskhủng long,
211
526802
2635
09:01
or just at the beginningbắt đầu of the last centurythế kỷ,
212
529437
1822
hoặc chỉ vào thời điểm đầu thế kỉ trước,
09:03
when an asteroidtiểu hành tinh wipedxóa sổ out
213
531259
1332
khi một hành tinh nhỏ hủy diệt
09:04
almosthầu hết 1,000 squareQuảng trường milesdặm of SiberianSiberi forestrừng,
214
532591
3589
khoảng 1 000 dặm của rừng Siberian,
09:08
or even just last yearnăm, as one burntcháy up over RussiaLiên bang Nga,
215
536180
3088
hoặc mới năm ngoái, có một vụ cháy ở Nga,
09:11
releasingphát hành the energynăng lượng of a smallnhỏ bé nuclearNguyên tử bombbom.
216
539268
3612
giải phóng nguồn năng lượng của một quả bom hạt nhân nhỏ.
Vì vậy việc giám định pháp y cho hệ thống Mặt Trời
09:14
So studyinghọc tập the forensicspháp y of our solarhệ mặt trời systemhệ thống
217
542880
3622
không chỉ cho chúng ta thấy chuyện quá khứ,
09:18
doesn't just tell us about the pastquá khứ,
218
546502
2058
nó còn có thể dự đoán tương lai,
bao gồm tương lai của chúng ta.
09:20
it can alsocũng thế predicttiên đoán the futureTương lai,
includingkể cả our futureTương lai.
219
548560
3811
Nay khi chúng ta có khoảng cách,
09:26
Now when we get distancekhoảng cách,
220
554771
1968
chúng ta quan sát được những hành tinh
trong môi trường tự nhiên của nó,
09:28
we get to see the asteroidstiểu hành tinh
in theirhọ naturaltự nhiên habitatmôi trường sống,
221
556739
3589
09:32
in orbitquỹ đạo around the sunmặt trời.
222
560328
1322
trong quĩ đạo quanh Mặt Trời.
09:33
So everymỗi pointđiểm in this visualizationhình dung that you can see
223
561650
2907
Vì vậy mỗi điểm trong sự mường tượng mà bạn có thể thấy
là một hành tinh nhỏ có thật.
09:36
is a realthực asteroidtiểu hành tinh.
224
564557
2763
09:39
Its orbitquỹ đạo has been calculatedtính toán
from its motionchuyển động acrossbăng qua the skybầu trời.
225
567320
4010
Quĩ đạo của nó được tính từ lúc
nó di chuyển ngang bầu trời.
09:43
The colorsmàu sắc reflectphản chiếu the compositionthành phần of these asteroidstiểu hành tinh,
226
571330
3341
Màu sắc phản ánh cấu tạo của những hành tinh nhỏ này,
khô và cứng như đá ở trung tâm,
09:46
drykhô and stonyđá in the centerTrung tâm,
227
574671
2137
có nhiều nước và thô sơ ở phần rìa,
09:48
water-richnước giàu and primitivenguyên thủy towardsvề hướng the edgecạnh,
228
576808
2587
09:51
water-richnước giàu asteroidstiểu hành tinh which mayTháng Năm have seededhạt
229
579395
2284
những hành tinh nhỏ có nhiều nước có thể gieo giống
giữa đại dương và biển cả mà chúng ta
tìm được trên hành tinh của mình
09:53
the oceansđại dương and the seasbiển that we find on our planethành tinh
230
581679
3451
09:57
when they bombardedném bom the
EarthTrái đất at an earliersớm hơn time.
231
585130
3206
khi chúng oanh tạc vào Trái Đất lúc trước.
10:02
Because the LSSTLSST will be ablecó thể to go faintmờ nhạt
232
590127
2832
Vì kính LSST sẽ có khả năng mờ đi
và không chỉ rộng không thôi,
10:04
and not just widerộng,
233
592959
1698
chúng ta có thể quan sát những hành tinh nhỏ này
10:06
we will be ablecó thể to see these asteroidstiểu hành tinh
234
594657
1808
ở khoảng cách xa bên trong hệ thống Mặt Trời,
10:08
farxa beyondvượt ra ngoài the innerbên trong partphần of our solarhệ mặt trời systemhệ thống,
235
596465
3187
để những hành tinh nhỏ này vượt qua
quĩ đạo của Sao Hải Vương và Sao Hỏa,
10:11
to asteroidstiểu hành tinh beyondvượt ra ngoài the
orbitsquỹ đạo of NeptuneNeptune and MarsSao Hỏa,
236
599652
3813
đển sao chổi và những hành tinh nhỏ tồn tại
10:15
to cometssao chổi and asteroidstiểu hành tinh that mayTháng Năm existhiện hữu
237
603465
2261
trong khoảng 1 năm trong Mặt Trời.
10:17
almosthầu hết a lightánh sáng yearnăm from our sunmặt trời.
238
605726
3230
Và khi chúng ta tăng số lượng chi tiết của bức tranh,
10:20
And as we increasetăng the detailchi tiết of this picturehình ảnh,
239
608956
2609
tăng theo hệ số trong khoảng 10 đến 100,
10:23
increasingtăng the detailchi tiết by factorscác yếu tố of 10 to 100,
240
611565
3127
đại khái thì chúng ta có thể tìm ra câu trả lời,
10:26
we will be ablecó thể to answercâu trả lời questionscâu hỏi suchnhư là as,
241
614692
2430
10:29
is there evidencechứng cớ for planetsnhững hành tinh
outsideở ngoài the orbitquỹ đạo of NeptuneNeptune,
242
617122
3589
có bằng chứng cho thấy còn nhiều hành tinh
bên ngoài quĩ đạo của Sao Hải Vương,
để tìm thấy những hành tinh nhỏ gây ảnh hưởng cho Trái Đất
10:32
to find Earth-impactingẢnh hưởng đến trái đất asteroidstiểu hành tinh
243
620711
2507
10:35
long before they're a dangernguy hiểm,
244
623218
2535
trước khi chúng trở thành mối đe dọa,
và có lẽ để tìm hiểu xem liệu
10:37
and to find out whetherliệu, maybe,
245
625753
1757
mặt trời tự nó hình thành hay là do
một nhóm các ngôi sao hợp lại,
10:39
our sunmặt trời formedhình thành on its ownsở hữu or in a clustercụm of starssao,
246
627510
3180
và có lẽ nó chính là những ngôi sao
anh chị em của mặt trời
10:42
and maybe it's this sun'smặt trời stellarsao siblingsAnh chị em
247
630690
3082
chi phối việc hình thành hệ thống mặt trời,
10:45
that influencedbị ảnh hưởng the formationsự hình thành of our solarhệ mặt trời systemhệ thống,
248
633772
3442
10:49
and maybe that's one of the reasonslý do why
solarhệ mặt trời systemshệ thống like ourscủa chúng tôi seemhình như to be so rarehiếm.
249
637214
5753
và có lẽ đó là một trong những lí do tại sao những hệ thống tương tự hệ mặt trời của ta lại hiếm có như vậy.
Bây giờ, khoảng cách và những thay đổi trong vũ trụ -
10:54
Now, distancekhoảng cách and changesthay đổi in our universevũ trụ
250
642974
4562
khoảng cách tương đương với thời gian,
10:59
distancekhoảng cách equatestương đương to time,
251
647536
3859
cũng như những thay đổi trên bầu trời.
11:03
as well as changesthay đổi on the skybầu trời.
252
651395
2059
Mỗi bước bạn quay đi,
11:05
EveryMỗi footchân of distancekhoảng cách you look away,
253
653454
2790
11:08
or everymỗi footchân of distancekhoảng cách an objectvật is away,
254
656244
2485
hay một vật cách xa một đoạn,
bạn sẽ nhìn lại khoảng 1/ 1 000 000 trong đúng một giây,
11:10
you're looking back about a
billionthvn of a secondthứ hai in time,
255
658729
3589
11:14
and this ideaý kiến or this notionkhái niệm of looking back in time
256
662318
2613
và ý tưởng này hoặc ý định nhìn lại đúng lúc
đã thay đổi khái niệm của ta về vũ trụ,
11:16
has revolutionizedcách mạng hóa our ideasý tưởng about the universevũ trụ,
257
664931
2631
không chỉ một lần mà là rất nhiều lần.
11:19
not onceMột lần but multiplenhiều timeslần.
258
667562
2280
Lần đầu tiên là vào năm 1929,
11:21
The first time was in 1929,
259
669842
2812
một nhà thiên văn tên là Edwin Hubble
11:24
when an astronomernhà thiên văn học calledgọi là EdwinEdwin HubbleHubble
260
672654
2092
đã chứng minh vũ trụ đang giãn nở,
11:26
showedcho thấy that the universevũ trụ was expandingmở rộng,
261
674746
2249
11:28
leadingdẫn đầu to the ideasý tưởng of the BigLớn BangBang.
262
676995
2713
dẫn đến khái niệm về vụ nổ Big Bang.
Và việc quan sát rất đơn giản:
11:31
And the observationsquan sát were simpleđơn giản:
263
679708
2582
11:34
just 24 galaxiesthiên hà
264
682290
2154
chỉ có 24 ngân hà
11:36
and a hand-drawnrút ra tay picturehình ảnh.
265
684444
3050
và một bức tranh vẽ tay.
11:41
But just the ideaý kiến that the more distantxa xôi a galaxyThiên hà,
266
689124
4660
Nhưng chỉ có khái niệm một ngân hà nằm càng xa,
thì nó càng lùi nhanh hơn,
11:45
the fasternhanh hơn it was recedingReceding,
267
693784
2070
đủ để sinh ra một vũ trụ học hiện đại.
11:47
was enoughđủ to give risetăng lên to modernhiện đại cosmologyvũ trụ học.
268
695854
3419
11:51
A secondthứ hai revolutionCuộc cách mạng happenedđã xảy ra 70 yearsnăm latermột lát sau,
269
699273
2425
Vụ xoay vòng thứ hai xảy ra vào 70 năm sau,
khi 2 nhóm các thiên nhà thiên văn chứng minh
11:53
when two groupscác nhóm of astronomersnhà thiên văn học showedcho thấy
270
701698
2072
vũ trụ không chỉ có giãn nở,
11:55
that the universevũ trụ wasn'tkhông phải là just expandingmở rộng,
271
703770
2433
11:58
it was acceleratingtăng tốc,
272
706203
1325
nó còn gia tốc thêm,
11:59
a surprisesự ngạc nhiên like throwingném up a balltrái bóng into the skybầu trời
273
707528
3343
một cách đáng ngạc nhiên như việc
ném một quả bóng lên không trung
và phát hiện ra việc ném càng cao,
12:02
and findingPhát hiện out the highercao hơn that it getsđược,
274
710871
2812
thì nó càng di chuyển nhanh hơn.
12:05
the fasternhanh hơn it movesdi chuyển away.
275
713683
1778
Và họ đã chứng minh điều này
12:07
And they showedcho thấy this
276
715461
1509
bằng cách đo độ sáng của siêu tân tinh,
12:08
by measuringđo lường the brightnessđộ sáng of supernovaesiêu tân tinh,
277
716970
2405
và độ sáng của siêu tân tinh
12:11
and how the brightnessđộ sáng of the supernovaesiêu tân tinh
278
719375
1834
12:13
got faintermờ nhạt hơn with distancekhoảng cách.
279
721209
2171
sẽ mờ hơn như thế nào ở khoảng cách nhất định.
12:15
And these observationsquan sát were more complexphức tạp.
280
723380
2453
Và việc quan sát này lại trở nên phức tạp hơn.
Yêu cầu phải có những công nghệ mới và
những chiếc kính viễn vọng mới,
12:17
They requiredcần thiết newMới technologiescông nghệ and newMới telescopeskính thiên văn,
281
725833
3014
vì có nhiều siêu tân tinh trong các ngân hà
12:20
because the supernovaesiêu tân tinh were in galaxiesthiên hà
282
728847
4050
cách xa gấp 2 000 lần
12:24
that were 2,000 timeslần more distantxa xôi
283
732897
1958
so với những điểm từng dùng ở trạm không gian Hubble.
12:26
than the onesnhững người used by HubbleHubble.
284
734855
2688
12:29
And it tooklấy threesố ba yearsnăm to find just 42 supernovaesiêu tân tinh,
285
737543
5311
Và mất khoảng 3 năm chỉ để tìm kiếm 42 siêu tân tinh,
12:34
because a supernovasiêu tân tinh only explodesphát nổ
286
742854
1754
vì một siêu tân tinh chỉ nổ ra
12:36
onceMột lần everymỗi hundredhàng trăm yearsnăm withinbên trong a galaxyThiên hà.
287
744608
3082
100 năm 1 lần trong 1 ngân hà.
12:39
ThreeBa yearsnăm to find 42 supernovaesiêu tân tinh
288
747690
2284
3 năm để tìm thấy 42 siêu tân tinh
bằng cách tìm kiếm thông qua 10 000 ngân hà.
12:41
by searchingđang tìm kiếm throughxuyên qua tenshàng chục of thousandshàng nghìn of galaxiesthiên hà.
289
749974
4019
Và khi họ thu thập tất cả dữ liệu,
12:45
And onceMột lần they'dhọ muốn collectedthu thập theirhọ datadữ liệu,
290
753993
1851
12:47
this is what they foundtìm.
291
755844
3748
đây là điều chúng ta đã tìm thấy.
Bây giờ, điều này có vẻ không gây ấn tượng lắm,
12:51
Now, this mayTháng Năm not look impressiveấn tượng,
292
759592
2711
nhưng đây là những gì mà cuộc cách mạng ngành vật lí đem lại:
12:54
but this is what a revolutionCuộc cách mạng in physicsvật lý looksnhìn like:
293
762303
4115
12:58
a linehàng predictingdự báo the brightnessđộ sáng of a supernovasiêu tân tinh
294
766418
2430
một đường dự kiến mức độ sáng của siêu tân tinh
cách 11 tỉ năm ánh sáng,
13:00
11 billiontỷ lightánh sáng yearsnăm away,
295
768848
2046
và một tập hợp điểm không tương thích với đường đó.
13:02
and a handfulsố ít of pointsđiểm that don't quitekhá fitPhù hợp that linehàng.
296
770894
3796
Nhiều sự thay đổi nhỏ đem lại những kết quả lớn
13:06
SmallNhỏ changesthay đổi give risetăng lên to biglớn consequenceshậu quả.
297
774690
4113
Nhiều sự thay đổi nhỏ cho phép
chúng ta tiến hành khám phá,
13:10
SmallNhỏ changesthay đổi allowcho phép us to make discoverieskhám phá,
298
778803
2948
như hành tinh được tìm thấy bởi Herschel.
13:13
like the planethành tinh foundtìm by HerschelHerschel.
299
781751
2823
Nhiều sự thay đổi nhỏ khiến chúng ta
13:16
SmallNhỏ changesthay đổi turnxoay our understandinghiểu biết
300
784574
2272
hiểu không đúng về vũ trụ.
13:18
of the universevũ trụ on its headcái đầu.
301
786846
2401
13:21
So 42 supernovaesiêu tân tinh, slightlykhinh bỉ too faintmờ nhạt,
302
789247
3464
Cho nên 42 siêu tân tinh, hơi mờ nhạt,
ý là từ từ cách xa dần,
13:24
meaningÝ nghĩa slightlykhinh bỉ furtherthêm nữa away,
303
792711
2009
bắt buộc vũ trụ không chỉ là giãn nở,
13:26
requiringyêu cầu that a universevũ trụ mustphải not just be expandingmở rộng,
304
794720
3160
mà còn phải đẩy nhanh tốc độ giãn nở lên.
13:29
but this expansionsự bành trướng mustphải be acceleratingtăng tốc,
305
797880
3330
13:33
revealingđể lộ a componentthành phần of our universevũ trụ
306
801210
1946
chỉ ra thành phần của vũ trụ
13:35
which we now call darktối energynăng lượng,
307
803156
2486
mà chúng ta đang gọi là nguồn năng lượng đen,
thành phần mà thúc đẩy sự giãn nở
13:37
a componentthành phần that drivesổ đĩa this expansionsự bành trướng
308
805642
2509
13:40
and makeslàm cho up 68 percentphần trăm of the energynăng lượng budgetngân sách
309
808151
3027
và chiếm 68% ngân sách nguồn năng lượng
13:43
of our universevũ trụ todayhôm nay.
310
811178
2035
của vũ trụ chúng ta hiện nay.
Vậy cuộc cách mạng kế tiếp sẽ là gì đây?
13:46
So what is the nextkế tiếp revolutionCuộc cách mạng likelycó khả năng to be?
311
814751
3824
À, nguồn năng lượng đen là gì và tại sao nó lại tồn tại?
13:50
Well, what is darktối energynăng lượng and why does it existhiện hữu?
312
818575
2719
13:53
EachMỗi of these linesđường dây showstrình diễn a differentkhác nhau modelmô hình
313
821294
2328
Mỗi một đường cho thấy một mẫu khác nhau
đối với việc nguồn năng lượng đen có thể là gì,
13:55
for what darktối energynăng lượng mightcó thể be,
314
823622
2843
cho thấy những thuộc tính của nguồn năng lượng đen.
13:58
showinghiển thị the propertiestính chất of darktối energynăng lượng.
315
826465
2481
Tất cả chúng đều phù hợp với 42 điểm,
14:00
They all are consistentthích hợp with the 42 pointsđiểm,
316
828946
3623
nhưng nhiều ý tưởng ẩn sau những đường này
14:04
but the ideasý tưởng behindphía sau these linesđường dây
317
832569
2227
thì vô cùng khác biệt.
14:06
are dramaticallyđột ngột differentkhác nhau.
318
834796
2103
Nhiều người nghĩ nguồn năng lượng đen
14:08
Some people think about a darktối energynăng lượng
319
836899
2543
thay đổi theo thời gian,
14:11
that changesthay đổi with time,
320
839442
1458
hoặc liệu những thuộc tính của nguồn năng lượng đen
14:12
or whetherliệu the propertiestính chất of the darktối energynăng lượng
321
840900
2288
14:15
are differentkhác nhau dependingtùy on where you look on the skybầu trời.
322
843188
2756
có khác biệt phụ thuộc vào những nơi
mà bạn nhìn lên bầu trời hay không.
Những điều khác tạo nên nhiều điều khác biệt và sự biến đổi
14:17
OthersNhững người khác make differencessự khác biệt and changesthay đổi
323
845944
1823
đối với vật lí ở cấp độ dưới nguyên tử.
14:19
to the physicsvật lý at the sub-atomictiểu nguyên tử levelcấp độ.
324
847767
3048
Hoặc là, họ nhìn vào qui mô lớn,
14:22
Or, they look at largelớn scalesquy mô
325
850815
2790
và thay đổi cách hoạt động của trọng lực và
tính tương đối chung chung
14:25
and changethay đổi how gravitynghiêm trọng and generalchung relativitytương đối work,
326
853605
3565
14:29
or they say our universevũ trụ is just one of manynhiều,
327
857170
2791
hoặc họ nói vũ trụ của chúng ta chỉ là một trong số,
những phần của đa vũ trụ bí ẩn này,
14:31
partphần of this mysterioushuyền bí multiverseđa vũ trụ,
328
859961
2598
nhưng tất cả những ý tưởng này,
tất cả những lí thuyết này,
14:34
but all of these ideasý tưởng, all of these theorieslý thuyết,
329
862559
3161
rất đáng ngạc nhiên và phải thừa nhận là có chút điên rồ,
14:37
amazingkinh ngạc and admittedlythừa nhận some of them a little crazykhùng,
330
865720
3499
14:41
but all of them consistentthích hợp with our 42 pointsđiểm.
331
869219
4027
nhưng tất cả chúng thích hợp với 42 điểm của chúng ta.
14:45
So how can we hopemong to make sensegiác quan of this
332
873246
2182
Vì vậy làm cách nào chúng ta có thể hi vọng mình hiểu được
điều này qua thập kỉ tiếp theo?
14:47
over the nextkế tiếp decadethập kỷ?
333
875428
2272
À, hãy thử tưởng tượng nếu
14:49
Well, imaginetưởng tượng if I gaveđưa ra you a pairđôi of dicedice,
334
877700
3230
và tôi từng nói bạn muốn nhìn thấy liệu
những viên xúc xắc này
14:52
and I said you wanted to see whetherliệu those dicedice
335
880930
1999
có được khởi động hay không.
14:54
were loadednạp vào or fairhội chợ.
336
882929
1867
Một viên xúc xắc sẽ cho bạn biết rất ít,
14:56
One rollcuộn of the dicedice would tell you very little,
337
884796
2934
nhưng bạn càng quăng lên nhiều lần,
14:59
but the more timeslần you rolledcán them,
338
887730
1992
bạn thu thập càng nhiều dữ liệu,
15:01
the more datadữ liệu you collectedthu thập,
339
889722
1922
bạn càng trở nên tự tin hơn,
15:03
the more confidenttự tin you would becometrở nên,
340
891644
2172
không chỉ liệu chúng có được khởi động hay không
15:05
not just whetherliệu they're loadednạp vào or fairhội chợ,
341
893816
2603
15:08
but by how much, and in what way.
342
896419
3898
mà còn có số lượng bao nhiêu, và bằng cách nào.
15:12
It tooklấy threesố ba yearsnăm to find just 42 supernovaesiêu tân tinh
343
900317
3802
Phải mất 3 năm chỉ để tìm ra 42 siêu tân tinh.
15:16
because the telescopeskính thiên văn that we builtđược xây dựng
344
904119
3047
vì những chiếc kính viễn vọng mà chúng ta lắp đặt
15:19
could only surveykhảo sát a smallnhỏ bé partphần of the skybầu trời.
345
907166
3693
có thể chỉ quan sát được một phần nhỏ của bầu trời.
Với LSST, chúng ta có được một quan điểm hoàn toàn mới
15:22
With the LSSTLSST, we get a completelyhoàn toàn newMới viewlượt xem
346
910859
2665
về bầu trời ở đất nước Chi Lê cứ mỗi 3 đêm như vậy.
15:25
of the skiesbầu trời aboveở trên ChileChi-lê everymỗi threesố ba nightsđêm.
347
913524
3622
15:29
In its first night of operationhoạt động,
348
917146
2463
Trong quá trình hoạt động vào đêm đầu tiên,
sẽ tìm được số lượng siêu tân tinh gấp 10 lần
15:31
it will find 10 timeslần the numbercon số of supernovaesiêu tân tinh
349
919609
3150
được dùng trong việc khám phá nguồn năng lượng đen.
15:34
used in the discoverykhám phá of darktối energynăng lượng.
350
922759
3141
Con số này sẽ tăng lên 1 000
15:37
This will increasetăng by 1,000
351
925900
1809
trong vòng 4 tháng đầu tiên:
15:39
withinbên trong the first fourbốn monthstháng:
352
927709
2493
15:42
1.5 milliontriệu supernovaesiêu tân tinh by the endkết thúc of its surveykhảo sát,
353
930202
4784
1.5 triệu siêu tân tinh ở cuối bảng khảo sát này,
mỗi siêu tân tinh như viên xúc xắc,
15:46
eachmỗi supernovasiêu tân tinh a rollcuộn of the dicedice,
354
934986
3185
15:50
eachmỗi supernovasiêu tân tinh testingthử nghiệm which theorieslý thuyết of darktối energynăng lượng
355
938171
3442
mỗi siêu tân tinh kiểm tra những thuyết năng lượng đen nào
thích hợp, và những thuyết nào thì không.
15:53
are consistentthích hợp, and which onesnhững người are not.
356
941613
4128
Và vì vậy, bằng cách kết hợp những dữ liệu
về siêu tân tinh
15:57
And so, by combiningkết hợp these supernovasiêu tân tinh datadữ liệu
357
945741
3803
cùng những giới hạn khác trong vũ trụ học,
16:01
with other measurescác biện pháp of cosmologyvũ trụ học,
358
949544
2276
chúng ta sẽ từ từ bác bỏ nhiều ý kiến
16:03
we'lltốt progressivelydần dần rulequi định out the differentkhác nhau ideasý tưởng
359
951820
2890
và những lí thuyết khác nhau về năng lượng đen
16:06
and theorieslý thuyết of darktối energynăng lượng
360
954710
1976
hi vọng tới cuối cuộc khảo sát vào năm 2030,
16:08
untilcho đến hopefullyhy vọng at the endkết thúc of this surveykhảo sát around 2030,
361
956686
7142
chúng ta sẽ mong chờ hi vọng thấy được,
16:15
we would expectchờ đợi to hopefullyhy vọng see
362
963828
2614
một lí thuyết cho vũ trụ của chúng ta,
16:18
a theorylý thuyết for our universevũ trụ,
363
966442
2142
một lí thuyết cơ bản về vật lí của vũ trụ của chúng ta,
16:20
a fundamentalcăn bản theorylý thuyết for the physicsvật lý of our universevũ trụ,
364
968584
2539
16:23
to graduallydần dần emergehiện ra.
365
971123
2757
dần dần xuất hiện.
Bây giờ, theo nhiều cách, những câu hỏi tôi đặt ra
16:26
Now, in manynhiều wayscách, the questionscâu hỏi that I posedĐặt ra
366
974950
2392
16:29
are in realitythực tế the simplestđơn giản nhất of questionscâu hỏi.
367
977342
4361
thực tế là những câu đơn giản nhất.
Chúng ta có lẽ không biết đáp án,
16:33
We mayTháng Năm not know the answerscâu trả lời,
368
981703
1754
nhưng ít nhất chúng ta biết cách trả lời các câu hỏi,
16:35
but we at leastít nhất know how to askhỏi the questionscâu hỏi.
369
983457
3852
16:39
But if looking throughxuyên qua tenshàng chục of thousandshàng nghìn of galaxiesthiên hà
370
987309
3118
Nhưng nếu việc xem xét kĩ 10 ngàn dải ngân hà
cho thấy 42 siêu tân tinh khiến
16:42
revealedtiết lộ 42 supernovaesiêu tân tinh that turnedquay
371
990427
2938
chúng ta hiểu không đúng về vũ trụ,
16:45
our understandinghiểu biết of the universevũ trụ on its headcái đầu,
372
993365
3479
khi chúng ta đang nghiên cứu hàng tỉ ngân hà,
16:48
when we're workingđang làm việc with billionshàng tỷ of galaxiesthiên hà,
373
996844
2914
bao nhiêu lần chúng ta định đi tìm
16:51
how manynhiều more timeslần are we going to find
374
999758
1777
42 điểm không tương thích với điều chúng ta mong đợi?
16:53
42 pointsđiểm that don't quitekhá matchtrận đấu what we expectchờ đợi?
375
1001535
5648
16:59
Like the planethành tinh foundtìm by HerschelHerschel
376
1007183
2757
Tương tự hành tinh được tìm thấy bởi Hershel
hoặc năng lượng đen
17:01
or darktối energynăng lượng
377
1009940
2417
17:04
or quantumlượng tử mechanicscơ học or generalchung relativitytương đối,
378
1012357
3843
hoặc cơ học lượng tử hoặc thuyết tương đối,
17:08
all ideasý tưởng that cameđã đến because the datadữ liệu
379
1016200
2344
tất cả những ý tưởng này nảy sinh vì dữ liệu
17:10
didn't quitekhá matchtrận đấu what we expectedkỳ vọng.
380
1018544
3455
không tương thích với những gì chúng ta mong đợi.
17:13
What's so excitingthú vị about the nextkế tiếp decadethập kỷ of datadữ liệu
381
1021999
3261
Điều thú vị về dữ liệu của thập kỉ tiếp theo
trong thiên văn học,
17:17
in astronomythiên văn học is,
382
1025260
1670
ngay cả chúng ta không hề biết bao nhiêu câu trả lời
17:18
we don't even know how manynhiều answerscâu trả lời
383
1026930
2211
17:21
are out there waitingđang chờ đợi,
384
1029141
1800
đang chờ đợi ngoài kia,
những câu trả lời về nguồn gốc và
sự tiến hóa của chúng ta.
17:22
answerscâu trả lời about our originsnguồn gốc and our evolutionsự phát triển.
385
1030941
3881
17:26
How manynhiều answerscâu trả lời are out there
386
1034822
1095
Hiện có bao nhiêu câu trả lời
17:27
that we don't even know the questionscâu hỏi
387
1035917
3294
mà chúng ta không hề biết câu hỏi
chúng ta muốn đặt ra?
17:31
that we want to askhỏi?
388
1039211
2011
17:33
Thank you.
389
1041222
1947
Cảm ơn.
(Vỗ tay)
17:35
(ApplauseVỗ tay)
390
1043169
3702
Translated by Phuong Quach
Reviewed by Khanh Huynh

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Andrew Connolly - Astronomer
Andrew Connolly is helping to build the Large Synoptic Survey Telescope -- as well as tools to handle the massive datasets it will send our way.

Why you should listen
Andrew Connolly's research focuses on understanding the evolution of our universe, by studying how structure forms and evolves on small and large scales -- from the search for asteroids to the clustering of distant galaxies. He's a ten-year veteran of the Large Synoptic Sky Survey, and is now prepping for the unprecedented data streams we could expect from the under-construction Large Synoptic Survey Telescope.
 
Set on an 8,800-foot peak in northern Chile, the LSST will have an 8.4-meter primary mirror, a 10-square-degree field of view and a 3.2 gigapixel camera. It will survey half the sky every three nights, creating about 100 terabytes of data every week. Astronomers, Connolly suggests, will need wholly new tools to wrangle this amount of data -- so he has been helping bring together computer scientists, statisticians and astronomers to develop scalable algorithms for processing massive data streams.
 
On sabbatical from the University of Washington, Connolly led the development of Google Sky, and he's now working with Microsoft to develop affordable digital planetariums.
More profile about the speaker
Andrew Connolly | Speaker | TED.com