TEDWomen 2015
Marlene Zuk: What we learn from insects' sex lives
Marlene Zuk: Chúng ta học được gì từ đời sống tình dục của côn trùng
Filmed:
Readability: 3.6
1,551,523 views
Marlen Zuk nghiên cứu về côn trùng rất hứng thú và cương quyết. Trong buổi nói chuyện vui và nhiều gút mở, cô chia sẻ chỉ vài cách làm chúng ta thật sự há hốc - mà không chỉ dừng ở lối sáng tạo khi chúng giao cấu.
Marlene Zuk - Evolutionary biologist
Marlene Zuk studies insect behavior -- and how humans use animal behavior to think about how we behave ourselves. Full bio
Marlene Zuk studies insect behavior -- and how humans use animal behavior to think about how we behave ourselves. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
So, people are more afraid of insects
than they are of dying.
than they are of dying.
0
1793
4992
Vậy là con người sợ côn trùng
hơn là cái chết.
hơn là cái chết.
00:18
(Laughter)
1
6809
1778
Ít nhất, theo như khảo sát năm 1973
"Cuốn sách các danh sách"
"Cuốn sách các danh sách"
00:20
At least, according to a 1973
"Book of Lists" survey
"Book of Lists" survey
2
8611
4508
00:25
which preceded all those online best,
worst, funniest lists that you see today.
worst, funniest lists that you see today.
3
13143
7000
giới thiệu danh sách trực tuyến điều tốt
nhất, tệ nhất và hài hước nhất mà bạn gặp.
nhất, tệ nhất và hài hước nhất mà bạn gặp.
00:32
Only heights and public speaking
4
20167
3638
Chỉ có nỗi sợ về độ cao
và nói trước đám đông
và nói trước đám đông
00:35
exceeded the six-legged
as sources of fear.
as sources of fear.
5
23829
3536
xếp trên nỗi sợ về côn trùng sáu chân.
00:39
And I suspect if you had put
spiders in there,
spiders in there,
6
27884
3552
Và tôi đoán nếu bạn đặt loài nhện
vào danh sách này
vào danh sách này
00:43
the combinations of insects and spiders
would have just topped the chart.
would have just topped the chart.
7
31460
4529
thì tập hợp côn trùng và nhện sẽ
nằm đầu danh sách.
nằm đầu danh sách.
00:48
Now, I am not one of those people.
8
36736
2103
Tôi không phải là một trong những
người này.
người này.
00:50
I really love insects.
9
38863
2146
Tôi thực sự rất yêu thích côn trùng.
00:53
I think they're interesting and beautiful,
10
41033
4051
Tôi nghĩ chúng là nhưng sinh vật
thú vị và xinh đẹp.
thú vị và xinh đẹp.
00:57
and sometimes even cute.
11
45108
1488
và đôi khi còn đáng yêu nữa.
00:58
(Laughter)
12
46620
1467
(Tiếng cười).
01:00
And I'm not alone.
13
48111
1368
Và tôi không một mình.
01:01
For centuries, some
of the greatest minds in science,
of the greatest minds in science,
14
49503
3706
Nhiều thế kỉ qua, nhiều bộ óc vĩ đại
của các nhà khoa học,
của các nhà khoa học,
01:05
from Charles Darwin to E.O. Wilson,
15
53233
3012
từ Charles Darwin đến E.O. Wilson,
01:08
have drawn inspiration from studying
some of the smallest minds on Earth.
some of the smallest minds on Earth.
16
56269
5281
đã lấy nguồn cảm hứng từ việc nghiên cứu
những bộ não nhỏ nhất trên Trái Đất.
những bộ não nhỏ nhất trên Trái Đất.
01:14
Well, why is that?
17
62661
1701
Vậy, tại sao lại như vậy?
01:16
What is that keeps us
coming back to insects?
coming back to insects?
18
64386
3045
Điều gì làm chúng ta cứ tiếp tục
tìm hiểu về loài côn trùng?
tìm hiểu về loài côn trùng?
01:20
Some of it, of course, is just the sheer
magnitude of almost everything about them.
magnitude of almost everything about them.
19
68055
4599
Những điều đó, đương nhiên, chỉ là tầm quan trọng chênh vênh của hầu hết về chúng.
01:24
They're more numerous
than any other kind of animal.
than any other kind of animal.
20
72678
2987
Chúng nhiều hơn bất cứ loài động vật nào.
01:27
We don't even know how many species
of insects there are,
of insects there are,
21
75689
2824
Chúng ta cũng không biết có bao nhiêu loài côn trùng
01:30
because new ones
are being discovered all the time.
are being discovered all the time.
22
78537
2717
bời vì những loài mới liên tục
được phát hiện
được phát hiện
01:33
There are at least a million,
maybe as many as 10 million.
maybe as many as 10 million.
23
81278
3625
Có ít nhất một triệu loài, và có khi
lên tới 10 triệu loài.
lên tới 10 triệu loài.
01:37
This means that you could have
an insect-of-the-month calendar
an insect-of-the-month calendar
24
85221
4264
Điều này có nghĩa là bạn có thể có một
cuốn lịch về loài côn trùng trong tháng
cuốn lịch về loài côn trùng trong tháng
01:41
and not have to reuse a species
for over 80,000 years.
for over 80,000 years.
25
89509
3985
và không bị lặp lại loài nào trong vòng
hơn 80,000 năm.
hơn 80,000 năm.
01:45
(Laughter)
26
93518
2900
(Tiếng cười)
01:48
Take that, pandas and kittens!
27
96442
1688
Nghe chưa, gấu trúc và mèo!
01:50
(Laughter)
28
98154
2328
(Tiếng cười)
01:52
More seriously, insects are essential.
29
100506
3468
Quan trọng hơn,
côn trùng là điều thiết yếu.
côn trùng là điều thiết yếu.
01:55
We need them.
30
103998
1447
Chúng ta cần chúng.
01:57
It's been estimated
that 1 out of every 3 bites of food
that 1 out of every 3 bites of food
31
105469
3400
Có một ước tính rằng cứ
1 trong 3 miếng thức ăn
1 trong 3 miếng thức ăn
02:00
is made possible by a pollinator.
32
108893
2674
có thể được tạo từ sự thụ phấn.
02:04
Scientist use insects to make fundamental
discoveries
discoveries
33
112972
3227
Nhà khoa học dùng côn trùng
để tìm những khám phá nền tảng
để tìm những khám phá nền tảng
02:08
about everything from the structure
of our nervous systems
of our nervous systems
34
116223
2901
về mọi thứ từ cấu trúc của
hệ thần kinh của chúng ta
hệ thần kinh của chúng ta
02:11
to how our genes and DNA work.
35
119148
2148
đến cách gen và DNA làm việc.
02:14
But what I love most about insects
36
122388
1878
Nhưng điều tôi thích nhất về côn trùng
02:16
is what they can tell us
about our own behavior.
about our own behavior.
37
124290
2781
là chúng có thể nói cho chúng ta
về hành vi của chúng ta.
về hành vi của chúng ta.
02:19
Insects seem like they do
everything that people do.
everything that people do.
38
127539
3057
Côn trùng dường như làm mọi thứ
con người làm
con người làm
02:22
They meet, they mate,
they fight, they break up.
they fight, they break up.
39
130620
3539
Chúng hẹn hò, làm tình,
đánh nhau, rồi chia tay.
đánh nhau, rồi chia tay.
02:26
And they do so with what looks
like love or animosity.
like love or animosity.
40
134509
4061
Chúng làm như vậy với thứ giống như
là tình yêu hay sự thù hận.
là tình yêu hay sự thù hận.
02:31
But what drives their behaviors is really
different than what drives our own,
different than what drives our own,
41
139665
5211
Nhưng điều khiến hành vi của chúng khác với
thứ điều khiển hành vi của chúng ta,
thứ điều khiển hành vi của chúng ta,
02:36
and that difference
can be really illuminating.
can be really illuminating.
42
144900
2574
và sự khác biệt đó có thể
được làm sáng tỏ.
được làm sáng tỏ.
02:40
There's nowhere where that's more true
43
148234
1867
Không ở đâu mà thật hơn là điểm
02:42
than when it comes to one
of our most consuming interests -- sex.
of our most consuming interests -- sex.
44
150125
3561
xuất phát một trong những sở thích
chi phối chúng ta nhất - tình dục.
chi phối chúng ta nhất - tình dục.
02:46
Now, I will maintain.
and I think I can defend,
and I think I can defend,
45
154142
2833
Bây giờ, tôi sẽ tiếp tục và
tôi nghĩ tôi có thể biện hộ,
tôi nghĩ tôi có thể biện hộ,
02:48
what may seem like a surprising statement.
46
156999
2401
điều mà dường như là một phát biểu
gây ngạc nhiên.
gây ngạc nhiên.
02:52
I think sex in insects is more
interesting than sex in people.
interesting than sex in people.
47
160749
3547
Tôi nghĩ tình dục ở côn trùng thú vị
hơn ở con người.
hơn ở con người.
02:56
(Laughter)
48
164320
1787
(Tiếng cười)
02:58
And the wild variety that we see
49
166131
3139
Và sự đa dạng tự nhiên mà chúng ta thấy
03:01
makes us challenge
some of our own assumptions
some of our own assumptions
50
169294
2913
làm chúng ta vật lộn với
những giả thuyết của chúng ta
những giả thuyết của chúng ta
03:04
about what it means to be male and female.
51
172231
2724
về đàn ông và phụ nữ có nghĩa gì.
03:07
Of course, to start with,
52
175663
1651
Để bắt đầu,
03:09
a lot of insects don't need
to have sex at all to reproduce.
to have sex at all to reproduce.
53
177338
2957
nhiều loài côn trùng không cần
giao phối tí nào để sinh sản.
giao phối tí nào để sinh sản.
03:12
Female aphids can make little, tiny clones
of themselves without ever mating.
of themselves without ever mating.
54
180319
4430
Bọ chét cái sao chép thành những con bọ nhỏ
chút xíu mà không bao giờ cần giao phối.
chút xíu mà không bao giờ cần giao phối.
03:17
Virgin birth, right there.
55
185441
1473
Sinh khi còn trinh, ngay đây.
03:18
On your rose bushes.
56
186938
1288
Ngay trong bụi hồng nhà bạn.
03:20
(Laughter)
57
188250
3196
(Tiếng cười)
03:23
When they do have sex,
58
191470
1541
Khi chúng giao phối,
03:25
even their sperm is more
interesting than human sperm.
interesting than human sperm.
59
193035
3257
thậm chí tinh trùng của chúng
thú vị hơn tinh trùng con người
thú vị hơn tinh trùng con người
03:28
There are some kinds of fruit flies
60
196316
2375
Có nhiều loại ruồi trái cây
03:30
whose sperm is longer
than the male's own body.
than the male's own body.
61
198715
3477
mà tinh trùng dài hơn
chiều dài của con đực.
chiều dài của con đực.
03:34
And that's important because the males
use their sperm to compete.
use their sperm to compete.
62
202216
4260
Điều đó quan trọng bởi vì những con đực
dùng tinh trùng để cạnh tranh.
dùng tinh trùng để cạnh tranh.
03:38
Now, male insects do compete with weapons,
like the horns on these beetles.
like the horns on these beetles.
63
206873
4187
Côn trùng đực đánh nhau bằng
vũ khí, như là sừng ở những con bọ cứng.
vũ khí, như là sừng ở những con bọ cứng.
03:43
But they also compete
after mating with their sperm.
after mating with their sperm.
64
211553
4244
Nhưng chúng lại cạnh tranh
sau khi giao phối, bằng tinh trùng.
sau khi giao phối, bằng tinh trùng.
03:48
Dragonflies and damselflies have penises
that look kind of like Swiss Army knives
that look kind of like Swiss Army knives
65
216726
5126
Chuồn chuồn và chuồn chuồn kim có
dương vật giống như dao quân đội Thuỵ Sĩ
dương vật giống như dao quân đội Thuỵ Sĩ
03:53
with all of the attachments pulled out.
66
221876
2093
với tất cả những gì dính vào
đều bị kéo ra.
đều bị kéo ra.
03:55
(Laughter)
67
223993
1870
(Tiếng cười)
03:57
They use these formidable devices
like scoops,
like scoops,
68
225887
4146
Chúng dùng những công cụ ghê gớm
như những cái xúc
như những cái xúc
04:02
to remove the sperm from previous males
that the female has mated with.
that the female has mated with.
69
230057
4737
để lấy tinh trùng của những con đực trước
vừa giao phối với con cái.
vừa giao phối với con cái.
04:06
(Laughter)
70
234818
2067
(Tiếng cười)
04:08
So, what can we learn from this?
71
236909
2697
Thế thì chúng ta học được gì từ đó?
04:11
(Laughter)
72
239630
5679
(Tiếng cười)
04:17
All right, it is not a lesson in the sense
of us imitating them
of us imitating them
73
245333
5010
Đây không là một bài học theo cách
chúng ta bắt chước chúng.
chúng ta bắt chước chúng.
04:22
or of them setting
an example for us to follow.
an example for us to follow.
74
250367
3524
hay chúng là ví dụ để chúng ta noi theo.
04:25
Which, given this,
is probably just as well.
is probably just as well.
75
253915
3326
Cho dù vây, dĩ nhiên là vậy.
04:29
And also, did I mention sexual cannibalism
is rampant among insects?
is rampant among insects?
76
257265
3574
Tôi có nói ăn thịt bạn tình là
phổ biến ở côn trùng chưa?
phổ biến ở côn trùng chưa?
04:32
So, no, that's not the point.
77
260863
2328
Không, đó không phải là điều
mấu chốt.
mấu chốt.
04:35
But what I think insects do,
78
263215
1737
Nhưng điều tôi nghĩ côn trùng làm,
04:36
is break a lot of the rules
that we humans have about the sex roles.
that we humans have about the sex roles.
79
264976
5989
là phá bỏ rất nhiều luật lệ mà ccon người
chúng ta có về vai trò của tình dục.
chúng ta có về vai trò của tình dục.
04:43
So, people have this idea that nature
dictates kind of a 1950s sitcom version
dictates kind of a 1950s sitcom version
80
271319
5529
Có người cho là tự nhiên áp đặt
phiên bản hài kịch những năm 1950
phiên bản hài kịch những năm 1950
04:48
of what males and females are like.
81
276872
1955
lên vai trò của đàn ông và phụ nữ.
04:50
So that males are always
supposed to be dominant and aggressive,
supposed to be dominant and aggressive,
82
278851
3153
Như là đàn ông luôn luôn được cho là
chủ động và cuồng nhiệt,
chủ động và cuồng nhiệt,
04:54
and females are passive and coy.
83
282028
1742
còn phụ nữ thì thụ động và nhát.
04:55
But that's just not the case.
84
283794
1950
Nhưng đó không phải vậy.
04:58
So for example, take katydids,
85
286606
2062
Ví dụ như loài châu chấu ở Mỹ
05:00
which are relatives of crickets
and grasshoppers.
and grasshoppers.
86
288692
2842
có họ hàng với dế và cào cào.
05:03
The males are very picky
about who they mate with,
about who they mate with,
87
291558
3477
Những con đực rất kén chọn
đối tượng nó giao phối,
đối tượng nó giao phối,
05:07
because they not only transfer
sperm during mating,
sperm during mating,
88
295059
3225
bởi vì nó không chỉ truyền tinh trùng
lúc giao phối,
lúc giao phối,
05:10
they also give the female
something called a nuptial gift.
something called a nuptial gift.
89
298308
4466
nó còn cho con cái thứ gọi là
quà tặng hôn nhân.
quà tặng hôn nhân.
05:14
You can see two katydids
mating in these photos.
mating in these photos.
90
302798
3677
Bạn có thể thấy hai con châu chấu ở Mỹ
giao phối trong những hình này.
giao phối trong những hình này.
05:18
In both panels,
the male's the one on the right,
the male's the one on the right,
91
306499
2320
Trong cả hai bản những bản,
con đực ở bên phải,
con đực ở bên phải,
05:20
and that sword-like appendage
is the female's egg-laying organ.
is the female's egg-laying organ.
92
308843
3580
và phần nhô ra giống lưỡi kiếm là
bộ phận đẻ trứng của con cái.
bộ phận đẻ trứng của con cái.
05:25
The white blob is the sperm,
93
313126
2527
giọt trắng là tinh trùng,
05:27
the green blob is the nuptial gift,
94
315677
3386
giọt xanh lá là quà tặng hôn nhân,
05:31
and the male manufactures
this from his own body
this from his own body
95
319087
3366
và con đực tạo ra nó từ
chính cơ thể của nó
chính cơ thể của nó
05:34
and it's extremely costly to produce.
96
322477
2178
và nó cực kỳ đắt giá để làm được.
05:36
It can weigh up to a third
of his body mass.
of his body mass.
97
324679
2708
Nó có thể nặng đến một phần ba
trọng lượng cơ thể con đực.
trọng lượng cơ thể con đực.
05:39
I will now pause for a moment
and let you think about
and let you think about
98
327985
2534
Tôi ngừng lại chút xíu để bạn suy nghĩ
05:42
what it would be like if human men,
every time they had sex,
every time they had sex,
99
330543
4163
sẽ như thế nào nếu mỗi lần
những người đàn ông làm tình,
những người đàn ông làm tình,
05:46
had to produce something
that weighed 50, 60, 70 pounds.
that weighed 50, 60, 70 pounds.
100
334730
6047
phải sản xuất cái gì đó nặng cỡ
50, 60, 70 pounds.
50, 60, 70 pounds.
05:52
(Laughter)
101
340801
3607
(Tiếng cười)
05:56
Okay, they would not be able
to do that very often.
to do that very often.
102
344432
3239
Họ sẽ không bao giờ làm điều đó
thường xuyên được.
thường xuyên được.
05:59
(Laughter)
103
347695
1497
(Tiếng cười)
06:01
And indeed, neither can the katydids.
104
349216
2401
Cũng vậy, châu chấu Mỹ không làm
thường xuyên được.
thường xuyên được.
06:04
And so what that means
105
352343
1912
Vậy điều đó có nghĩa là
06:06
is the katydid males are very choosy
106
354279
3808
con châu chấu Mỹ đực rất là kén chọn
06:10
about who they offer
these nuptial gifts to.
these nuptial gifts to.
107
358111
3080
về ai mà nó tặng món quà hôn nhân này.
06:13
Now, the gift is very nutritious,
108
361215
1926
Món quà này rất bổ dưỡng,
06:15
and the female eats it
during and after mating.
during and after mating.
109
363165
2694
và con cái ăn trong lúc và
sau khi giao phối.
sau khi giao phối.
06:17
So, the bigger it is,
the better off the male is,
the better off the male is,
110
365883
2357
Nên quà càng lớn, con đực càng được việc,
06:20
because that means more time for his sperm
111
368264
2176
vì có nghĩa là có nhiều thời gian
cho tinh trùng
cho tinh trùng
06:22
to drain into her body
and fertilize her eggs.
and fertilize her eggs.
112
370464
2448
chảy vào cơ thể con cái và
thụ tinh với trứng.
thụ tinh với trứng.
06:25
But it also means that the males
are very passive about mating,
are very passive about mating,
113
373521
4350
Nó cũng có nghĩa là con đực rất
thụ động trong giao phối,
thụ động trong giao phối,
06:29
whereas the females
are extremely aggressive and competitive,
are extremely aggressive and competitive,
114
377895
3525
trong khi đó con cái cực kỳ
hung hăng và tranh giành,
hung hăng và tranh giành,
06:33
in an attempt to get as many of these
nutritious nuptial gifts as they can.
nutritious nuptial gifts as they can.
115
381444
4316
trong nỗ lực chiếm lấy
càng nhiều quà tặng hôn nhân này càng tốt.
càng nhiều quà tặng hôn nhân này càng tốt.
06:37
So, it's not exactly
a stereotypical set of rules.
a stereotypical set of rules.
116
385784
3795
Không có một mẫu luật lệ điển hình.
06:42
Even more generally though,
117
390974
1711
Thậm chí chung chung,
06:44
males are actually not all that important
in the lives of a lot of insects.
in the lives of a lot of insects.
118
392709
5064
con đực thật sự không quá quan trọng
trong đời sống của nhiều loài côn trùng.
trong đời sống của nhiều loài côn trùng.
06:49
In the social insects --
the bees and wasps and ants --
the bees and wasps and ants --
119
397797
4429
Trong đời sống xã hội của côn trùng -
ong và ong vò vẽ và kiến
ong và ong vò vẽ và kiến
06:54
the individuals that you see every day --
120
402250
2595
những con vật bạn thấy mỗi ngày
06:56
the ants going back and forth
to your sugar bowl,
to your sugar bowl,
121
404869
2445
những con kiến chạy tới lui
trong tô đường của bạn.
trong tô đường của bạn.
06:59
the honey bees that are flitting
from flower to flower --
from flower to flower --
122
407338
3009
những con ong mật chập chờn
từ hoa này sang hoa khác
từ hoa này sang hoa khác
07:02
all of those are always female.
123
410371
2299
tất cả chúng thường là con cái.
07:05
People have had a hard time getting
their head around that idea for millennia.
their head around that idea for millennia.
124
413300
4576
Người ta dành hàng thiên niên kỉ
điên đầu vì điều đó.
điên đầu vì điều đó.
07:09
The ancient Greeks knew that there was
a class of bees, the drones,
a class of bees, the drones,
125
417900
5098
Người Hy Lạp cổ biết là có một lớp ong,
những con ăn bám,
những con ăn bám,
07:15
that are larger than the workers,
126
423022
2051
nhiều hơn ong thợ,
07:17
although they disapproved
of the drones' laziness
of the drones' laziness
127
425097
2570
dù chúng không thích sự lười biếng
của những con ăn bám,
của những con ăn bám,
07:19
because they could see that
the drones just hang around the hive
the drones just hang around the hive
128
427691
3055
vì chúng thấy là những con ong lười biếng
chỉ lảng vảng quanh tổ
chỉ lảng vảng quanh tổ
07:22
until the mating flight --
129
430770
1525
đến khi cuộc chiến giao phối.
07:24
they're the males.
130
432319
1219
chúng là những con đực.
07:25
They hang around until the mating flight,
131
433562
2019
Chúng quanh quẩn chờ cuộc đấu giao phối
07:27
but they don't participate
in gathering nectar or pollen.
in gathering nectar or pollen.
132
435605
2739
nhưng chúng không tham gia việc
hút mật và tìm phấn hoa.
hút mật và tìm phấn hoa.
07:30
The Greeks couldn't figure out
the drones' sex,
the drones' sex,
133
438368
2284
Người Hy Lạp không tìm ra giới tính
con lười biếng,
con lười biếng,
07:32
and part of the confusion was that they
were aware of the stinging ability of bees
were aware of the stinging ability of bees
134
440676
4567
một phần của sự mơ hồ này là họ biết
khả năng chích của loài ong
khả năng chích của loài ong
07:37
but they found it difficult to believe
135
445267
2857
nhưng họ thấy khó tin
07:40
that any animals that bore such a weapon
could possibly be a female.
could possibly be a female.
136
448148
3247
là loài động vât sinh ra với
một vũ khí như vậy lại là con cái
một vũ khí như vậy lại là con cái
07:43
Aristotle tried to get involved as well.
137
451705
3010
Aristotle cũng gắng tham gia.
07:46
He suggested, "OK, if the stinging
individuals are going to be the males ..."
individuals are going to be the males ..."
138
454739
4588
Ông cho là,
"Nếu những con có vòi là con đực.."
"Nếu những con có vòi là con đực.."
07:51
Then he got confused,
because that would have meant
because that would have meant
139
459351
2466
Nhưng ông lại mơ hồ,
bởi vì điều đó có nghĩa
bởi vì điều đó có nghĩa
07:53
the males were also taking care
of the young in a colony,
of the young in a colony,
140
461841
2729
những con đực cũng chăm sóc
những con còn nhỏ trong đàn.
những con còn nhỏ trong đàn.
07:56
and he seemed to think
that would be completely impossible.
that would be completely impossible.
141
464594
4408
và ông dường như nghĩ là điều đó
hoàn toàn không thể xảy ra.
hoàn toàn không thể xảy ra.
08:01
He then concluded that maybe
bees had the organs of both sexes
bees had the organs of both sexes
142
469026
3049
Nên ông kết luận rằng
có lẽ loài ong là lưỡng tính
có lẽ loài ong là lưỡng tính
08:04
in the same individual,
143
472099
1151
trong cùng cá thể,
08:05
which is not that far-fetched,
some animals do that,
some animals do that,
144
473274
2569
không có gì gượng ép,
nhiều loài cũng là vậy,
nhiều loài cũng là vậy,
08:07
but he never really
did get it figured out.
did get it figured out.
145
475867
2253
nhưng ông chưa thật sự đào sâu
để biết điều đó.
để biết điều đó.
08:10
And you know, even today,
my students, for instance,
my students, for instance,
146
478744
3786
Thậm chí ngày nay, như bạn thấy đó,
ví dụ như sinh viên của tôi,
ví dụ như sinh viên của tôi,
08:14
call every animal they see,
including insects, a male.
including insects, a male.
147
482554
4691
gọi mọi con vật thấy được
kể cả con trùng, là con đực.
kể cả con trùng, là con đực.
08:19
And when I tell them
that the ferocious army-ant soldiers
that the ferocious army-ant soldiers
148
487585
3536
Khi tôi nói là những con kiến lửa hung tợn
08:23
with their giant jaws,
used to defend the colony,
used to defend the colony,
149
491145
2933
với hàm răng khổng lồ,
dùng để bảo vệ cho cả đàn,
dùng để bảo vệ cho cả đàn,
08:26
are all always female,
150
494102
3102
luôn là những con cái,
08:29
they seem to not quite believe me.
151
497228
2334
họ dường như không tin tôi lắm.
08:31
(Laughter)
152
499586
1145
(Tiếng cười)
08:32
And certainly all of the movies --
Antz, Bee Movie --
Antz, Bee Movie --
153
500755
5200
Và dĩ nhiên tất cả phim ảnh,
phim về Kiến, Ong
phim về Kiến, Ong
08:37
portray the main character
in the social insects as being male.
in the social insects as being male.
154
505979
5855
khắc hoạ nhân vật chính trong
xã hội côn trùng thường là con đực.
xã hội côn trùng thường là con đực.
08:44
Well, what difference does this make?
155
512869
1804
Vậy điểm khác biệt điều này tạo ra?
08:46
These are movies. They're fiction.
156
514697
1637
Đó là phim ảnh. Nó hư cấu.
08:48
They have talking animals in them.
157
516358
1622
Phim ảnh nói về thú vật.
08:50
What difference does it make
if they talk like Jerry Seinfeld?
if they talk like Jerry Seinfeld?
158
518004
3680
Điểm khác biệt nếu phim ảnh
nói chuyện như Jerry Seinfeld?
nói chuyện như Jerry Seinfeld?
08:53
I think it does matter,
159
521708
2164
Tôi nghĩ nó thành vấn đề,
08:55
and it's a problem that actually
is part of a much deeper one
is part of a much deeper one
160
523896
2864
và một vấn đề mà thật sự
là một phần sâu hơn
là một phần sâu hơn
08:58
that has implications
for medicine and health
for medicine and health
161
526784
4129
là ứng dụng của nó trong
y khoa và sức khoẻ
y khoa và sức khoẻ
09:02
and a lot of other aspects of our lives.
162
530937
2634
và nhiều lĩnh vực khác của đời sống.
09:05
You all know that scientists
use what we call model systems,
use what we call model systems,
163
533595
3493
Ta đều biết là các nhà khoa học
dùng cái chúng ta gọi là hệ thống kiểu mẫu
dùng cái chúng ta gọi là hệ thống kiểu mẫu
09:09
which are creatures --
white rats or fruit flies --
white rats or fruit flies --
164
537112
3361
mà mọi sinh vật --
chuột bạch hay ruồi dấm--
chuột bạch hay ruồi dấm--
09:12
that are kind of stand-ins
for all other animals, including people.
for all other animals, including people.
165
540497
4554
là những vai đóng thế cho tất cả
những động vật khác, kể cả con người.
những động vật khác, kể cả con người.
09:17
And the idea is
that what's true for a person
that what's true for a person
166
545075
2944
Và ý tưởng là điều đó
cũng đúng với con người
cũng đúng với con người
09:20
will also be true for the white rat.
167
548043
2411
cũng đúng cho chuột bạch.
09:22
And by and large,
that turns out to be the case.
that turns out to be the case.
168
550478
2980
Theo diện rộng, điều đó thành điều ta quan tâm
09:25
But you can take the idea
of a model system too far.
of a model system too far.
169
553482
3761
Nhưng bạn có thể lấy ý tưởng
của hệ thống mẫu
của hệ thống mẫu
09:29
And what I think we've done,
170
557924
2269
Điều tôi nghĩ chúng ta đã làm,
09:32
is use males, in any species,
as though they are the model system.
as though they are the model system.
171
560217
5451
là dùng con đực, trong tất cả các loài
như là một hệ thống mẫu.
như là một hệ thống mẫu.
09:37
The norm.
172
565692
1223
Qui tắc.
09:38
The way things are supposed to be.
173
566939
2547
Cách mọi thứ được định hình
09:41
And females as a kind of variant --
174
569510
3049
Và con cái là sự thay đổi --
09:44
something special that you only study
after you get the basics down.
after you get the basics down.
175
572583
3727
thứ gì đó đặc biệt mà bạn chỉ nghiên cứu
sau khi bạn có quy tắt cơ bản.
sau khi bạn có quy tắt cơ bản.
09:49
And so, back to the insects.
176
577802
2683
Trở lại với loài côn trùng.
09:52
I think what that means
177
580509
1348
Tôi nghĩ điều đó có nghĩa
09:53
is that people just couldn't see
what was in front of them.
what was in front of them.
178
581881
2819
là loài người không thể thấy
những gì trước mặt họ.
những gì trước mặt họ.
09:56
Because they assumed that the world's
stage was largely occupied by male players
stage was largely occupied by male players
179
584724
6436
Vì họ đoán sân chơi thế giới bị chiếm lĩnh
phần lớn là người chơi nam
phần lớn là người chơi nam
10:03
and females would only have
minor, walk-on roles.
minor, walk-on roles.
180
591184
3852
và người chơi nữ chỉ là thiểu số,
vai trò thoáng qua.
vai trò thoáng qua.
10:07
But when we do that, we really miss out
on a lot of what nature is like.
on a lot of what nature is like.
181
595626
5439
Nhưng khi chúng ta làm vậy, chúng ta
bỏ sót nhiều điều tự nhiên ban cho.
bỏ sót nhiều điều tự nhiên ban cho.
10:13
And we can also miss out on the way
natural, living things, including people,
natural, living things, including people,
182
601588
6999
Và chúng ta có thể cũng bỏ sót cách
tự nhiên, vật tự nhiên, kể cả con người.
tự nhiên, vật tự nhiên, kể cả con người.
10:20
can vary.
183
608611
1390
có thể thay đổi.
10:22
And I think that's why we've used males
as models in a lot of medical research,
as models in a lot of medical research,
184
610025
5075
Tôi nghĩ đó là lý do chúng ta dùng con đực
làm mẫu trong nhiều nghiên cứu y khoa,
làm mẫu trong nhiều nghiên cứu y khoa,
10:27
something that we know now to be a problem
185
615124
2065
điều mà bây giờ chúng ta biết là có vấn đề
10:29
if we want the results to apply
to both men and women.
to both men and women.
186
617213
4397
nếu chúng ta muốn kết quả ứng dụng
cho cả nam lẫn nữ.
cho cả nam lẫn nữ.
10:34
Well, the last thing
I really love about insects
I really love about insects
187
622760
2527
Điều cuối cùng tôi thật sự thích côn trùng
10:37
is something that a lot of people
find unnerving about them.
find unnerving about them.
188
625311
3261
là thứ gì đó mà nhiều người thấy đáng sợ.
10:40
They have little, tiny brains
189
628596
1767
Chúng có bộ não cực kỳ nhỏ
10:42
with very little cognitive ability,
the way we normally think of it.
the way we normally think of it.
190
630387
3393
với khả năng tư duy rất hạn hẹp
là cách chúng ta thường nghĩ về chúng.
là cách chúng ta thường nghĩ về chúng.
10:46
They have complicated behavior,
but they lack complicated brains.
but they lack complicated brains.
191
634398
4676
Chúng có hành động phức tạp,
nhưng không có bộ não phức tạp.
nhưng không có bộ não phức tạp.
10:51
And so, we can't just think of them
as though they're little people
as though they're little people
192
639860
5177
Vì vậy, chúng ta không thể nghĩ
đến chúng như thể những người bé nhỏ
đến chúng như thể những người bé nhỏ
10:57
because they don't do things
the way that we do.
the way that we do.
193
645061
3545
bởi vì chúng không làm theo cách
mà chúng ta làm.
mà chúng ta làm.
11:00
I really love that it's difficult
to anthropomorphize insects,
to anthropomorphize insects,
194
648630
4100
Tôi thật sự thích việc rất khó
để nhân chủng côn trùng,
để nhân chủng côn trùng,
11:04
to look at them and just think of them
like they're little people
like they're little people
195
652754
3523
để nhìn chúng và nghĩ chúng
như những con người bé nhỏ
như những con người bé nhỏ
11:08
in exoskeletons, with six legs.
196
656301
2138
trong bộ xương đa dạng, với sáu chân.
11:10
(Laughter)
197
658927
1261
(Tiếng cười)
11:12
Instead, you really have to accept them
on their own terms,
on their own terms,
198
660212
3545
Thay vào đó, bạn thật sự chấp nhận chúng
theo cách của chúng,
theo cách của chúng,
11:15
because insects make us question
what's normal and what's natural.
what's normal and what's natural.
199
663781
5133
bởi vì côn trùng làm ta suy nghĩ điều gì
là bình thường và điều gì là tự nhiên.
là bình thường và điều gì là tự nhiên.
11:21
Now, you know, people write fiction
and talk about parallel universes.
and talk about parallel universes.
200
669527
4633
Bạn thấy đấy, người ta viết truyện và
nói về hành tinh song song
nói về hành tinh song song
11:26
They speculate about the supernatural,
201
674184
3298
Họ ngưỡng mộ siêu tự nhiên,
11:29
maybe the spirits of the departed
walking among us.
walking among us.
202
677506
3433
những linh hồn của người đã khuất
đi ngang qua chúng ta
đi ngang qua chúng ta
11:34
The allure of another world
203
682537
3196
Sự thu hút của một thế giới khác
11:37
is something that people say is part of
why they want to dabble in the paranormal.
why they want to dabble in the paranormal.
204
685757
6154
là cái gì đó mà người ta nói tại sao
họ muốn khuấy lên trong siêu nhiên.
họ muốn khuấy lên trong siêu nhiên.
11:44
But as far as I'm concerned,
205
692376
2289
Nhưng cũng như điều tôi quan tâm,
11:46
who needs to be able to see dead people,
206
694689
2169
ai cần khả năng thấy người chết,
11:48
when you can see live insects?
207
696882
1678
khi có thể thấy con côn trùng sống?
11:51
Thank you.
208
699262
1162
Cảm ơn các bạn.
11:52
(Applause)
209
700448
4483
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Marlene Zuk - Evolutionary biologistMarlene Zuk studies insect behavior -- and how humans use animal behavior to think about how we behave ourselves.
Why you should listen
Marlene Zuk is a biologist and writer who researches animal behavior and evolution, mostly using insects as subjects. Zuk is interested in the ways that people use animal behavior to think about human behavior, and vice versa, as well as in the public's understanding of evolution. She teaches graduate and undergraduate courses in the Department of Ecology, Evolution and Behavior at the University of Minnesota -- including a seminar called “What’s the Alternative to Alternative Medicine?”
In addition to publishing numerous scientific articles, Zuk has published four books for a general audience: Sexual Selections: What We Can and Can’t Learn About Sex from Animals; Riddled with Life: Friendly Worms, Ladybug Sex, and the Parasites That Make Us Who We Are; Sex on Six Legs: Lessons on Life, Love and Language from the Insect World; and most recently, Paleofantasy: What Evolution Really Tells Us About Sex, Diet and the Way We Live.
Marlene Zuk | Speaker | TED.com