TEDGlobal 2007
Jane Goodall: How humans and animals can live together
Jane Goodall: Làm sao để con người và động vật có thể chung sống với nhau
Filmed:
Readability: 4
948,670 views
Bài diễn thuyết của nhà nghiên cứu tinh tinh huyền thoại Jane Goodall về TACARE và những dự án cộng đồng của bà - giúp đỡ người dân trong những ngôi làng đang bùng nổ tăng trưởng ở Châu Phi sống bên cạnh những loài vật đang bị đe dọa.
Jane Goodall - Primatologist; environmentalist
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Jane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:19
Good afternoon, good evening, whatever.
0
1000
3000
Xin chào buổi chiều, buổi tối,
hay thế nào cũng được.
hay thế nào cũng được.
00:23
We can go, jambo, guten Abend, bonsoir,
1
5000
5000
Chúng ta có thể chào jambo (Swahili),
guten Abend (Đức), bonsoir (Pháp),
guten Abend (Đức), bonsoir (Pháp),
00:28
but we can also ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh.
2
10000
9000
nhưng cũng có thể là ooh, ooh,
ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh.
ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh.
00:38
That is the call that chimpanzees make
3
20000
3000
Đó là tiếng những con tinh tinh kêu
00:41
before they go to sleep in the evening.
4
23000
2000
trước khi chúng đi ngủ vào buổi tối.
00:43
You hear it going from one side of the valley to the other,
5
25000
4000
Bạn có thể nghe thấy nó vang từ bên này
đến bên kia thung lũng,
đến bên kia thung lũng,
00:47
from one group of nests to the next.
6
29000
3000
từ bầy đàn này đến bầy đàn kia.
00:51
And I want to pick up with my talk this evening
7
33000
3000
Và tôi muốn tiếp nối bài nói
của mình tối nay
của mình tối nay
00:54
from where Zeray left off yesterday.
8
36000
4000
từ chỗ mà Zeray đã để lại hôm qua.
00:59
He was talking about this amazing, three-year-old Australopithecine child, Selam.
9
41000
6000
Anh ấy nói về một đứa trẻ 3 tuổi tuyệt vời
thuộc lớp vượn cổ phương nam, Selam.
thuộc lớp vượn cổ phương nam, Selam.
01:05
And we've also been hearing about the history, the family tree, of mankind
10
47000
7000
Và chúng ta cũng nói đến lịch sử,
hệ gia phả của loài người
hệ gia phả của loài người
01:12
through DNA genetic profiling.
11
54000
3000
thông qua việc nghiên cứu DNA.
01:15
And it was a paleontologist, the late Louis Leakey,
12
57000
5000
Và về nhà cổ sinh vật học đã mất,
Louis Leakey,
Louis Leakey,
01:20
who actually set me on the path for studying chimpanzees.
13
62000
4000
người đã đưa tôi đến con đường
nghiên cứu về loài tinh tinh.
nghiên cứu về loài tinh tinh.
01:24
And it was pretty extraordinary, way back then.
14
66000
3000
Vào thời đó, đó là điều khá đặc biệt.
01:27
It's kind of commonplace now,
15
69000
2000
Bây giờ đó là điều khá bình thường,
01:29
but his argument was -- because he'd been searching
16
71000
3000
thế nhưng lý lẽ của anh ấy là -- bởi vì
anh ấy đang nghiên cứu
anh ấy đang nghiên cứu
01:32
for the fossilized remains of early humans in Africa.
17
74000
5000
về những di tích hóa thạch của
những người tiền sử ở Châu Phi.
những người tiền sử ở Châu Phi.
01:37
And you can tell an awful lot
18
79000
3000
Và các bạn có thể kể cả loạt thứ
01:40
about what those beings looked like from the fossils,
19
82000
3000
về việc họ trông như thế nào từ những
mẩu hóa thạch,
mẩu hóa thạch,
01:43
from the shape of the muscle attachments,
20
85000
3000
từ hình dáng của các phần nối cơ,
01:46
something about the way they lived
21
88000
2000
điều gì đó về cách họ đã sống
01:48
from the various artifacts found with them.
22
90000
3000
từ các đồ tạo tác được tìm thấy
cùng với họ.
cùng với họ.
01:51
But what about how they behaved? That's what he wanted to know.
23
93000
4000
Thế nhưng còn về hành vi của họ thì sao?
Đó là cái mà anh ta muốn biết.
Đó là cái mà anh ta muốn biết.
01:55
And of course, behavior doesn't fossilize.
24
97000
2000
Và tất nhiên, hành vi thì không hóa thạch.
01:57
He argued -- and it's now a fairly common theory --
25
99000
3000
Ông đã lập luận -- và giờ nó là
một lý thuyết khá thông dụng --
một lý thuyết khá thông dụng --
02:00
that if we found behavior patterns similar or the same
26
102000
7000
rằng nếu chúng ta tìm thấy những mô hình
hành vi giống hoặc như nhau
hành vi giống hoặc như nhau
02:07
in our closest living relatives, the great apes, and humans today,
27
109000
4000
ở những họ hàng gần nhất của chúng ta,
những loài vượn, và con người ngày nay,
những loài vượn, và con người ngày nay,
02:11
then maybe those behaviors were present in the ape-like,
28
113000
4000
thì có thể những hành vi đó cũng tồn tại
ở những tổ tiên
ở những tổ tiên
02:15
human-like ancestor some seven million years ago.
29
117000
4000
nửa-vượn-nửa-người từ khoảng
7 triệu năm về trước.
7 triệu năm về trước.
02:19
And therefore, perhaps we had brought those characteristics with us
30
121000
4000
Và sau đó, có thể chúng ta sẽ đem
những đặc điểm ấy trở về lại với chúng ta
những đặc điểm ấy trở về lại với chúng ta
02:23
from that ancient, ancient past.
31
125000
2000
từ thời quá khứ xa xưa, xa xưa ấy.
02:25
Well, if you look in textbooks today that deal with human evolution,
32
127000
6000
Nếu các bạn nhìn vào sách giáo khoa
hiện nay nói về sự tiến hóa của con người,
hiện nay nói về sự tiến hóa của con người,
02:31
you very often find people speculating about how early humans
33
133000
4000
bạn sẽ bắt gặp rất thường xuyên những
suy đoán về cách những người tiền sử
suy đoán về cách những người tiền sử
02:35
may have behaved, based on the behavior of chimpanzees.
34
137000
4000
cư xử, dựa trên hành vi của
loài tinh tinh.
loài tinh tinh.
02:39
They are more like us than any other living creature,
35
141000
4000
Chúng giống chúng ta hơn bất kỳ
loài sinh vật nào khác,
loài sinh vật nào khác,
02:43
and we've heard about that during this TED Conference.
36
145000
3000
và chúng ta đã nghe về điều đó trong suốt
Hội nghị TED kỳ này.
Hội nghị TED kỳ này.
02:46
So it remains for me to comment on the ways in which chimpanzees
37
148000
5000
Thế nên điều còn sót lại cho tôi chú thích
về những mặt mà loài tinh tinh
về những mặt mà loài tinh tinh
02:51
are so like us, in certain aspects of their behavior.
38
153000
5000
rất giống với chúng ta,
là ở khía cạnh hành vi của chúng.
là ở khía cạnh hành vi của chúng.
02:57
Every chimpanzee has his or her own personality.
39
159000
3000
Mỗi con tinh tinh đều có tính cách riêng.
03:00
Of course, I gave them names. They can live to be 60 years or more,
40
162000
4000
Tất nhiên, tôi đặt tên cho chúng. Chúng
có thể sống đến 60 tuổi hoặc hơn,
có thể sống đến 60 tuổi hoặc hơn,
03:04
although we think most of them probably don't make it to 60 in the wild.
41
166000
5000
mặc dù chúng tôi nghĩ hầu hết bọn chúng
có thể không sống tới 60 trong tự nhiên.
có thể không sống tới 60 trong tự nhiên.
03:09
Mr. Wurzel. The female has her first baby when she's 11 or 12.
42
171000
6000
Mr. Wurzel. Con cái sinh con đầu lòng
khi 11 hoặc 12 tuổi.
khi 11 hoặc 12 tuổi.
03:15
Thereafter, she has one baby only every five or six years,
43
177000
4000
Sau đó, 5 hay 6 năm nó mới sinh một lần,
03:19
a long period of childhood dependency when the child is nursing,
44
181000
5000
một thời kỳ thơ ấu bảo hộ kéo dài khi
đứa trẻ được chăm sóc,
đứa trẻ được chăm sóc,
03:24
sleeping with the mother at night, and riding on her back.
45
186000
4000
được ngủ với mẹ vào mỗi tối,
và được mẹ cõng trên lưng.
và được mẹ cõng trên lưng.
03:28
And we believe that this long period of childhood
46
190000
3000
Và chúng tôi tin rằng thời kỳ thơ ấu
kéo dài đó
kéo dài đó
03:31
is important for chimpanzees, just as it is for us, in relation to learning.
47
193000
5000
quan trọng đối với loài tinh tinh,
cũng như chúng ta, trong việc học hỏi
cũng như chúng ta, trong việc học hỏi
03:36
As the brain becomes ever more complex
48
198000
2000
Vì não bộ trở nên ngày càng phức tạp
03:38
during evolution in different forms of animals,
49
200000
4000
theo quá trình tiến hóa của những dạng
động vật khác nhau,
động vật khác nhau,
03:42
so we find that learning plays an ever more important role
50
204000
3000
chúng tôi nhận ra việc học hỏi
ngày càng đóng vai trò quan trọng
ngày càng đóng vai trò quan trọng
03:45
in an individual's life history.
51
207000
3000
trong lịch sử sống của một cá nhân.
03:48
And young chimpanzees spend a lot of time watching what their elders do.
52
210000
4000
Những con tinh tinh trẻ dành rất nhiều
thời gian để quan sát những con lớn tuổi.
thời gian để quan sát những con lớn tuổi.
03:52
We know now that they're capable of imitating behaviors that they see.
53
214000
6000
Chúng tôi hiện biết rằng chúng có thể
bắt chước những hành vi chúng nhìn thấy.
bắt chước những hành vi chúng nhìn thấy.
03:58
And we believe that it's in this way
54
220000
3000
Và chúng tôi tin rằng đó là cách
04:01
that the different tool-using behaviors -- that have now been seen
55
223000
3000
mà những hành vi sử dụng công cụ khác nhau
- hiện đang thấy
- hiện đang thấy
04:04
in all the different chimpanzee populations studied in Africa --
56
226000
4000
ở tất cả những cộng đồng tinh tinh được
nghiên cứu ở Châu Phi --
nghiên cứu ở Châu Phi --
04:08
how these are passed from one generation to the next,
57
230000
3000
cách những điều này được truyền
từ thế hệ này sang thế hệ khác,
từ thế hệ này sang thế hệ khác,
04:11
through observation, imitation and practice,
58
233000
3000
thông qua quan sát, bắt chước và
tập luyện,
tập luyện,
04:14
so that we can describe these tool-using behaviors as primitive culture.
59
236000
5000
từ đó chúng ta có thể mô tả những hành vi
sử dụng công cụ này là văn hóa sơ khai.
sử dụng công cụ này là văn hóa sơ khai.
04:19
Chimpanzees don't have a spoken language. We've talked about that.
60
241000
4000
Loài tinh tinh không có ngôn ngữ nói.
Chúng ta đã nói về điều đó rồi.
Chúng ta đã nói về điều đó rồi.
04:23
They do have a very rich repertoire of postures and gestures,
61
245000
4000
Chúng thực hiện những màn biểu diễn
dáng bộ và cử chỉ rất phong phú,
dáng bộ và cử chỉ rất phong phú,
04:27
many of which are similar, or even identical, to ours
62
249000
4000
nhiều trong số chúng giống nhau,
hay thậm chí giống hệt chúng ta
hay thậm chí giống hệt chúng ta
04:31
and formed in the same context. Greeting chimpanzees embracing.
63
253000
4000
và hình thành trong cùng ngữ cảnh.
Chúng ôm chào nhau.
Chúng ôm chào nhau.
04:35
They also kiss, hold hands, pat one another on the back.
64
257000
3000
Chúng cũng hôn, bắt tay, vỗ vào lưng nhau.
04:38
And they swagger and they throw rocks.
65
260000
3000
Chúng đi nghênh ngang và ném đá.
04:42
In chimpanzee society, we find many, many examples of compassion,
66
264000
6000
Trong cộng đồng tinh tinh, chúng tôi
tìm thấy rất nhiều ví dụ về lòng trắc ẩn,
tìm thấy rất nhiều ví dụ về lòng trắc ẩn,
04:48
precursors to love and true altruism.
67
270000
3000
tiền thân của tình yêu và
lòng vị tha chân chính.
lòng vị tha chân chính.
04:51
Unfortunately, they, like us, have a dark side to their nature.
68
273000
4000
Không may thay, chúng, cũng giống như
chúng ta, có những mặt tối trong bản chất.
chúng ta, có những mặt tối trong bản chất.
04:55
They're capable of extreme brutality, even a kind of primitive war.
69
277000
5000
Chúng có thể cực kỳ hung hăng, thậm chí
là một dạng chiến tranh sơ khai.
là một dạng chiến tranh sơ khai.
05:00
And these really aggressive behaviors, for the most part,
70
282000
3000
Và những hành vi hung hăng này, phần lớn,
05:03
are directed against individuals of the neighboring social group.
71
285000
4000
xuất phát từ việc chống lại những con
trong bầy đàn ở khu vực kế cận.
trong bầy đàn ở khu vực kế cận.
05:07
They are very territorially aggressive.
72
289000
4000
Chúng rất hung hăng về mặt lãnh thổ.
05:12
Chimpanzees, I believe, more than any other living creature,
73
294000
4000
Tôi tin rằng loài tinh tinh, hơn hẳn
những loài sinh vật sống khác,
những loài sinh vật sống khác,
05:16
have helped us to understand that, after all, there is no sharp line
74
298000
4000
giúp chúng ta hiểu được rằng, cuối cùng,
chẳng có đường biên rõ ràng nào
chẳng có đường biên rõ ràng nào
05:20
between humans and the rest of the animal kingdom.
75
302000
3000
giữa con người và thế giới
muôn thú còn lại.
muôn thú còn lại.
05:23
It's a very blurry line, and it's getting more blurry all the time
76
305000
4000
Đó là một đường phân cách rất mờ nhạt,
và ngày càng trở nên mờ nhạt
và ngày càng trở nên mờ nhạt
05:27
as we make even more observations.
77
309000
3000
khi chúng ta càng quan sát chúng.
05:30
The study that I began in 1960 is still continuing to this day.
78
312000
5000
Một nghiên cứu mà tôi bắt đầu từ năm 1960
hiện vẫn còn tiếp tục cho đến ngày nay.
hiện vẫn còn tiếp tục cho đến ngày nay.
05:35
And these chimpanzees, living their complex social lives in the wild,
79
317000
5000
Và loài tinh tinh, với cuộc sống xã hội
phức tạp của chúng nơi hoang dã,
phức tạp của chúng nơi hoang dã,
05:40
have helped -- more than anything else --
80
322000
3000
đã giúp -- hơn bất kỳ điều gì khác --
05:43
to make us realize we are part of, and not separated from,
81
325000
4000
cho chúng ta nhận ra chúng ta là một
phần, chứ không phải được tách biệt khỏi,
phần, chứ không phải được tách biệt khỏi,
05:47
the amazing animals with whom we share the planet.
82
329000
3000
những thú vật tuyệt vời mà
chúng ta cùng chia sẻ hành tinh này.
chúng ta cùng chia sẻ hành tinh này.
05:50
So it's pretty sad to find that chimpanzees,
83
332000
3000
Vì thế thật đáng buồn khi biết được rằng
loài tinh tinh,
loài tinh tinh,
05:53
like so many other creatures around the world, are losing their habitats.
84
335000
4000
cũng như các sinh vật khác trên thế giới,
đang đánh mất môi trường sống của chúng.
đang đánh mất môi trường sống của chúng.
05:57
This is just one photograph from the air,
85
339000
3000
Đây chỉ là một tấm ảnh từ trên không,
06:00
and it shows you the forested highlands of Gombe.
86
342000
4000
nó cho chúng ta thấy vùng cao nguyên
rừng rậm của Gombe.
rừng rậm của Gombe.
06:04
And it was when I flew over the whole area, about 16 years ago,
87
346000
6000
Và đó là khi tôi bay qua toàn bộ khu vực,
khoảng 16 năm về trước,
khoảng 16 năm về trước,
06:10
and realized that outside the park, this forest,
88
352000
3000
và nhận ra rằng ngoài khu công viên,
khu rừng này,
khu rừng này,
06:13
which in 1960 had stretched almost unbroken
89
355000
3000
vào năm 1960 đã trải dài hầu như không dứt
06:16
along the eastern shore of Lake Tanganyika,
90
358000
3000
dọc suốt vùng bờ phía Đông của
hồ Tanganyika,
hồ Tanganyika,
06:19
which is where the tiny, 30-square-mile Gombe National Park lies,
91
361000
5000
hiện giờ chỉ còn là khu Công viên
quốc gia Gombe nhỏ bé, rộng 48 km vuông,
quốc gia Gombe nhỏ bé, rộng 48 km vuông,
06:24
that a question came to my mind.
92
366000
3000
một câu hỏi dấy lên trong tâm trí tôi.
06:27
"How can we even try to save these famous chimpanzees,
93
369000
4000
"Làm thế nào mà chúng ta có thể cố gắng
bảo vệ loài tinh tinh nổi danh này,
bảo vệ loài tinh tinh nổi danh này,
06:31
when the people living around the National Park are struggling to survive?"
94
373000
4000
khi người dân sống quanh khu Công viên
quốc gia đang phải vật lộn để tồn tại?"
quốc gia đang phải vật lộn để tồn tại?"
06:35
More people are living there than the land could possibly support.
95
377000
4000
Số lượng dân cư sinh sống ở đó vượt quá
khả năng chịu đựng của vùng đất.
khả năng chịu đựng của vùng đất.
06:39
The numbers increased by refugees pouring in from Burundi
96
381000
4000
Dân số tăng do những người tị nạn
tràn qua từ Burundi
tràn qua từ Burundi
06:43
and over the lake from Congo.
97
385000
2000
và từ phía bên kia hồ từ Congo.
06:45
And very poor people -- they couldn't afford to buy food from elsewhere.
98
387000
7000
Và đó là những người dân rất nghèo - họ
không đủ tiền để mua thức ăn ở nơi khác.
không đủ tiền để mua thức ăn ở nơi khác.
06:52
This led to a program, which we call TACARE.
99
394000
3000
Điều này đưa đến một chương trình,
mà chúng tôi gọi là TACARE.
mà chúng tôi gọi là TACARE.
06:55
It's a very holistic way of improving the lives
100
397000
5000
Đây là một phương pháp toàn diện
để cải thiện cuộc sống
để cải thiện cuộc sống
07:00
of the people living in the villages around the park.
101
402000
3000
của những người dân làng sống xung quanh
khu công viên này.
khu công viên này.
07:03
It started small with 12 villages. It's now in 24.
102
405000
4000
Dự án bắt đầu chỉ với 12 làng.
Hiện nay là 24.
Hiện nay là 24.
07:07
There isn't time to go into it, but it's including things like tree nurseries,
103
409000
5000
Không có thời gian để nói chi tiết, nhưng
nó bao gồm những thứ như vườn ươm cây,
nó bao gồm những thứ như vườn ươm cây,
07:12
methods of farming most suitable to this now very degraded,
104
414000
4000
phương pháp canh tác thích hợp với
vùng đất bị thoái hóa như hiện nay,
vùng đất bị thoái hóa như hiện nay,
07:16
almost desert-like land up in these mountains.
105
418000
3000
hầu hết là hoang mạc kéo dài
đến tận những ngọn núi này.
đến tận những ngọn núi này.
07:19
Ways of controlling, preventing soil erosion.
106
421000
4000
Những phương pháp kiểm soát,
ngăn chặn sự sói mòn đất.
ngăn chặn sự sói mòn đất.
07:23
Ways of reclaiming overused farmland,
107
425000
3000
Những phương pháp cải tạo
các khu vực canh tác bị lạm dụng,
các khu vực canh tác bị lạm dụng,
07:26
so that within two years they can again be productive.
108
428000
3000
để trong vòng 2 năm chúng
có thể tái sản xuất được.
có thể tái sản xuất được.
07:29
Working to help the villagers obtain fresh water from wells.
109
431000
6000
Những hoạt động để giúp người dân
kiếm được nước sạch từ giếng.
kiếm được nước sạch từ giếng.
07:35
Perhaps build some schoolrooms.
110
437000
3000
Có thể là xây dựng một số lớp học.
07:38
Most important of all, I believe,
111
440000
3000
Quan trọng nhất, tôi tin,
07:41
is working with small groups of women,
112
443000
4000
là hợp tác với các nhóm nhỏ phụ nữ,
07:45
providing them with opportunities for micro-credit loans.
113
447000
4000
mang đến cho họ cơ hội sử dụng
các khoản vay tín dụng vi mô.
các khoản vay tín dụng vi mô.
07:49
And we've got, as is the case around the world,
114
451000
3000
Và chúng tôi nhận được, như trường hợp
trên toàn thế giới,
trên toàn thế giới,
07:52
about 95 percent of all loans returned.
115
454000
4000
khoảng 95 phần trăm tất cả
các khoản vay được gửi trả.
các khoản vay được gửi trả.
07:56
Empowering women, working with education,
116
458000
5000
Trao thêm quyền cho những người phụ nữ,
hợp tác giáo dục,
hợp tác giáo dục,
08:01
providing scholarships for girls so they can finish secondary school,
117
463000
6000
cấp học bổng cho các bé gái để các em
có thể hoàn tất bậc trung cấp cơ sở,
có thể hoàn tất bậc trung cấp cơ sở,
08:07
in the clear understanding that, all around the world,
118
469000
3000
với sự hiểu biết rõ ràng rằng,
trên khắp thế giới,
trên khắp thế giới,
08:10
as women's education improves, family size drops.
119
472000
5000
khi giáo dục dành cho nữ giới được
cải thiện, quy mô gia đình sẽ giảm.
cải thiện, quy mô gia đình sẽ giảm.
08:15
We provide information about family planning and about HIV/AIDS.
120
477000
5000
Chúng tôi còn cung cấp thông tin về
kế hoạch hóa gia đình và HIV/AIDS
kế hoạch hóa gia đình và HIV/AIDS
08:20
And as a result of this program,
121
482000
4000
Và nhờ vào kết quả chương trình này,
08:24
something's happening for conservation.
122
486000
2000
điều gì đó cho sự bảo tồn
bắt đầu diễn ra,
bắt đầu diễn ra,
08:26
What's happening for conservation is that the farmers living in these 24 villages,
123
488000
6000
Điều đang diễn ra là những nông dân
sinh sống ở 24 ngôi làng này,
sinh sống ở 24 ngôi làng này,
08:32
instead of looking on us as a bunch of white people
124
494000
3000
thay vì nhìn vào chúng tôi
như là một đám da trắng
như là một đám da trắng
08:35
coming to study a whole bunch of monkeys --
125
497000
3000
đến để tìm hiểu về một đám khỉ --
08:38
and by the way, many of the staff are now Tanzanian --
126
500000
4000
nhân tiện, nhiều nhân viên hiện nay
là người Tanzania --
là người Tanzania --
08:42
but when we began the TACARE program,
127
504000
3000
nhưng khi chúng tôi tiến hành
chương trình TACARE,
chương trình TACARE,
08:45
it was a Tanzanian team going into the villages.
128
507000
3000
đã có một nhóm người Tanzania
đi vào các ngôi làng.
đi vào các ngôi làng.
08:48
It was a Tanzanian team talking to the villagers,
129
510000
3000
Đã có một nhóm người Tanzania trò chuyện
với những người dân,
với những người dân,
08:51
asking what they were interested in.
130
513000
2000
hỏi xem họ quan tâm đến điều gì.
08:53
Were they interested in conservation? Absolutely not.
131
515000
3000
Liệu họ có quan tâm đến việc
bảo tồn không? Hoàn toàn không.
bảo tồn không? Hoàn toàn không.
08:56
They were interested in health; they were interested in education.
132
518000
3000
Họ quan tâm đến sức khỏe;
họ quan tâm đến giáo dục.
họ quan tâm đến giáo dục.
08:59
And as time went on, and as their situation began to improve,
133
521000
7000
Và thời gian trôi qua, khi cuộc sống
của họ bắt đầu được cải thiện,
của họ bắt đầu được cải thiện,
09:06
they began to understand ever more about the need for conservation.
134
528000
5000
họ bắt đầu hiểu hơn về sự cần thiết
của việc bảo tồn.
của việc bảo tồn.
09:11
They began to understand
135
533000
2000
Họ bắt đầu hiểu được
09:13
that as the upper levels of the hills were denuded of trees,
136
535000
3000
rằng vì khu vực đỉnh đồi bị trọc,
09:16
so you've got this terrible soil erosion and mudslides.
137
538000
4000
nên họ nhận được tình trạng xói mòn và
sạt lở đất tồi tệ như thế này.
sạt lở đất tồi tệ như thế này.
09:20
Today, we are developing what we call the Greater Gombe Ecosystem.
138
542000
5000
Hiện nay, chúng tôi đang phát triển
cái gọi là Hệ đại sinh thái Gombe.
cái gọi là Hệ đại sinh thái Gombe.
09:25
This is an area way outside the National Park,
139
547000
3000
Đây là khu vực nằm ngoài
Công viên quốc gia,
Công viên quốc gia,
09:28
stretching out into all these very degraded lands.
140
550000
4000
mở rộng ra khắp tất cả
những vùng đất bị thoái hóa.
những vùng đất bị thoái hóa.
09:32
And as these villages have a better standard of life,
141
554000
4000
Và khi những cư dân này có
một mức sống tốt hơn,
một mức sống tốt hơn,
09:36
they are actually agreeing to put
142
558000
2000
họ đồng ý không đụng đến
09:38
between 10 percent and 20 percent of their land in the highlands aside,
143
560000
5000
10 đến 20% diện tích đất của họ
trên những cao nguyên
trên những cao nguyên
09:43
so that once again, as the trees grow back,
144
565000
4000
để một lần nữa, khi cây cối mọc trở lại,
09:47
the chimpanzees will have leafy corridors
145
569000
2000
loài tinh tinh sẽ có những hành lang xanh
09:49
through which they can travel to interact --
146
571000
3000
nơi mà chúng có thể di chuyển
xuyên qua để tiếp xúc --
xuyên qua để tiếp xúc --
09:52
as they must for genetic viability --
147
574000
3000
vì chúng cần phối giống --
09:55
with other remnant groups outside the National Park.
148
577000
3000
với những nhóm còn lại ngoài
khu vực Công viên quốc gia.
khu vực Công viên quốc gia.
09:58
So TACARE is a success.
149
580000
4000
Thế nên TACARE là một sự thắng lợi.
10:02
We're replicating it in other parts of Africa,
150
584000
3000
Chúng tôi đang cho sao chép nó
ở các vùng khác của Châu Phi,
ở các vùng khác của Châu Phi,
10:05
around other wilderness areas
151
587000
2000
quanh những khu vực hoang dã khác
10:07
which are faced with extreme population pressure.
152
589000
3000
nơi đang phải đối mặt với
sức ép dân số nặng nề.
sức ép dân số nặng nề.
10:10
The problems in Africa, however, as we've been discussing
153
592000
5000
Tuy nhiên, những vấn đề ở Châu Phi,
như chúng ta đã và đang thảo luận
như chúng ta đã và đang thảo luận
10:15
for the whole of these first couple of days of TED,
154
597000
4000
trong suốt những ngày vừa qua tại TED,
10:19
are major problems.
155
601000
3000
là những khó khăn chính yếu.
10:22
There is a great deal of poverty.
156
604000
2000
Nơi đó đầy rẫy nghèo đói.
10:24
And when you get large numbers of people
157
606000
4000
Và khi bạn có một số lượng lớn dân cư
10:28
living in land that is not that fertile,
158
610000
4000
sống ở những vùng đất cằn cỗi,
10:32
particularly when you cut down trees,
159
614000
2000
đặc biệt khi bạn chặt hạ cây cối,
10:34
and you leave the soil open to the wind for erosion,
160
616000
4000
và để lại đất trơ ra cho gió làm bạc màu,
10:39
as desperate populations cut down more and more trees,
161
621000
3000
và những cư dân tuyệt vọng ấy lại
càng chặt nhiều cây cối hơn,
càng chặt nhiều cây cối hơn,
10:42
so that they can try and grow food for themselves and their families,
162
624000
4000
để họ có thể trồng lương thực
cho bản thân và gia đình,
cho bản thân và gia đình,
10:46
what's going to happen? Something's got to give.
163
628000
3000
điều gì sẽ xảy ra? Điều gì đó phải cho đi.
10:49
And the other problems -- in not only Africa,
164
631000
6000
Và những vấn đề khác --
không chỉ ở Châu Phi,
không chỉ ở Châu Phi,
10:55
but the rest of the developing world and, indeed, everywhere --
165
637000
4000
nhưng ở thế giới đang phát triển còn lại,
thật sự là vậy, khắp mọi nơi --
thật sự là vậy, khắp mọi nơi --
10:59
what are we doing to our planet?
166
641000
3000
chúng ta đang làm gì với hành tinh này?
11:02
You know, the famous scientist, E. O. Wilson
167
644000
3000
Bạn biết không, nhà khoa học nổi tiếng,
E.O.Wilson
E.O.Wilson
11:05
said that if every person on this planet
168
647000
3000
đã nói rằng nếu tất cả mọi người
trên hành tinh này
trên hành tinh này
11:08
attains the standard of living of the average European or American,
169
650000
4000
đạt được mức sống trung bình của
người Châu Âu hay Mỹ,
người Châu Âu hay Mỹ,
11:12
we need three new planets.
170
654000
2000
chúng ta cần thêm 3 hành tinh mới nữa.
11:14
Today, they are saying four. But we don't have them. We've got one.
171
656000
5000
Hiện nay, họ bảo là 4. Nhưng chúng ta
không có chúng mà chỉ có mỗi quả Đất thôi.
không có chúng mà chỉ có mỗi quả Đất thôi.
11:20
And what's happened? I mean, the question here is, here we are,
172
662000
6000
Và điều gì đã xảy ra? Ý tôi,
câu hỏi ở đây là, chúng ta --
câu hỏi ở đây là, chúng ta --
11:26
arguably the most intelligent being that's ever walked planet Earth,
173
668000
5000
có thể được xem là loài thông minh nhất
từng bước đi trên mặt đất này,
từng bước đi trên mặt đất này,
11:31
with this extraordinary brain,
174
673000
2000
với một trí óc phi thường,
11:33
capable of the kind of technology
175
675000
3000
có năng lực về khoa học
11:36
that is so well illustrated by these TED Conferences,
176
678000
4000
-- được minh chứng rất rõ thông qua
những buổi tọa đàm TED,
những buổi tọa đàm TED,
11:40
and yet we're destroying the only home we have.
177
682000
4000
nhưng lại đang phá hủy ngôi nhà
duy nhất mà chúng ta có.
duy nhất mà chúng ta có.
11:44
The indigenous people around the world,
178
686000
3000
Những người bản xứ
ở khắp nơi trên thế giới,
ở khắp nơi trên thế giới,
11:47
before they made a major decision,
179
689000
2000
trước khi ra một quyết định
quan trọng,
quan trọng,
11:49
used to sit around and ask themselves,
180
691000
3000
họ thường ngồi lại với nhau
và tự hỏi rằng,
và tự hỏi rằng,
11:52
"How does this decision affect our people seven generations ahead?"
181
694000
4000
"Quyết định này sẽ ảnh hưởng đến 7 thế hệ
con cháu của chúng ta như thế nào?
con cháu của chúng ta như thế nào?
11:56
Today, major decisions -- and I'm not particularly talking about Africa here,
182
698000
5000
Ngày nay, những quyết định lớn -- tôi
đặc biệt không nói đến Châu Phi ở đây,
đặc biệt không nói đến Châu Phi ở đây,
12:01
but the developed world --
183
703000
2000
nhưng là các nước phát triển --
12:03
major decisions involving millions of dollars,
184
705000
3000
những quyết định quan trọng
trị giá hàng triệu đô,
trị giá hàng triệu đô,
12:06
and millions of people, are often based on,
185
708000
2000
hàng triệu con người,
lại thường dựa vào,
lại thường dựa vào,
12:08
"How will this affect the next shareholders' meeting?"
186
710000
3000
"Nó sẽ ảnh hưởng đến
cuộc họp cổ đông kỳ tới như thế nào?"
cuộc họp cổ đông kỳ tới như thế nào?"
12:11
And these decisions affect Africa.
187
713000
2000
Các quyết định này
tác động đến Châu Phi.
tác động đến Châu Phi.
12:13
As I began traveling around Africa
188
715000
2000
Khi bắt đầu chuyến
du hành quanh Châu Phi
du hành quanh Châu Phi
12:15
talking about the problems faced by chimpanzees and their vanishing forests,
189
717000
5000
nói về các vấn đề mà loài tinh tinh phải
đối mặt, về các cánh rừng đang biến mất,
đối mặt, về các cánh rừng đang biến mất,
12:20
I realized more and more how so many of Africa's problems
190
722000
3000
tôi nhận ra ngày càng nhiều những vấn đề
khó khăn của Châu Phi
khó khăn của Châu Phi
12:23
could be laid at the door of previous colonial exploitation.
191
725000
5000
là xuất phát từ giai đoạn bóc lột
thuộc địa trước kia.
thuộc địa trước kia.
12:28
So I began traveling outside Africa, talking in Europe,
192
730000
3000
Vì thế tôi bắt đầu đi ra ngoài
Châu Phi, tọa đàm ở Châu Âu,
Châu Phi, tọa đàm ở Châu Âu,
12:31
talking in the United States, going to Asia.
193
733000
3000
trò chuyện ở Mỹ, đến Châu Á.
12:34
And everywhere there were these terrible problems.
194
736000
3000
Và những vấn đề khó khăn tồi tệ này
có ở khắp mọi nơi.
có ở khắp mọi nơi.
12:37
And you know the kind I'm talking about. I'm talking about pollution.
195
739000
4000
Bạn biết những điều mà tôi đang nói đến.
Tôi đang nói đến sự ô nhiễm.
Tôi đang nói đến sự ô nhiễm.
12:41
The air that we breathe that often poisons us.
196
743000
3000
Không khí chúng ta thở đầu độc chúng ta.
12:44
The earth is poisoning our foods.
197
746000
2000
Đất đầu độc thức ăn của chúng ta.
12:46
The water -- water is perhaps one of the most crucial issues
198
748000
4000
Nước -- nước có thể là một trong
những vấn đề nghiêm trọng nhất
những vấn đề nghiêm trọng nhất
12:50
that we're going to face in this century --
199
752000
3000
mà chúng ta sẽ phải đối mặt
trong thế kỷ này --
trong thế kỷ này --
12:53
and everywhere water is being polluted by agricultural,
200
755000
3000
và ở khắp mọi nơi - nước đang bị ô nhiễm
bởi nông nghiệp,
bởi nông nghiệp,
12:56
industrial and household chemicals
201
758000
3000
công nghiệp và hóa chất gia dụng
12:59
that still are being sprayed around the world,
202
761000
3000
vẫn ngày ngày được phun ra
trên khắp thế giới,
trên khắp thế giới,
13:02
seemingly with the inability to profit from past experience.
203
764000
5000
dường như mất khả năng mang lại lợi nhuận
từ kinh nghiệm đã qua.
từ kinh nghiệm đã qua.
13:07
The mangroves are being cut down;
204
769000
3000
Những cây đước bị chặt bỏ;
13:10
the effects of things like the tsunami get worse.
205
772000
3000
ảnh hưởng đến những thứ như
sóng thần đang dần tồi tệ.
sóng thần đang dần tồi tệ.
13:13
We've talked about the soil erosion.
206
775000
2000
Chúng ta đã nói đến sự thoái hóa đất đai.
13:15
We have the reckless burning of fossil fuels
207
777000
4000
Chúng ta thiếu thận trọng trong việc
đốt các loại nhiên liệu hóa thạch
đốt các loại nhiên liệu hóa thạch
13:19
along with other greenhouse gasses, so called,
208
781000
3000
cùng với cái gọi là các khí ga
nhà kính khác,
nhà kính khác,
13:22
leading to climate change.
209
784000
2000
gây nên sự biến đổi khí hậu.
13:24
Finally, all around the world, people have begun to believe
210
786000
4000
Cuối cùng, trên khắp thế giới, con người
bắt đầu tin rằng
bắt đầu tin rằng
13:28
that there is something going on very wrong with our climate.
211
790000
3000
có điều gì đó không ổn với
thời tiết của chúng ta.
thời tiết của chúng ta.
13:31
All around the world climates are mixed up.
212
793000
3000
Ở khắp mọi nơi trên thế giới,
khí hậu bị đảo lộn.
khí hậu bị đảo lộn.
13:34
And it's the poor people who are affected worse.
213
796000
3000
Và người nghèo là những người
chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.
chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.
13:37
It's Africa that already is affected.
214
799000
3000
Châu Phi hiện đã phải hứng chịu rồi.
13:40
In many parts of sub-Saharan Africa, the droughts are so much worse.
215
802000
4000
Nhiều vùng cận Sahara Châu Phi,
hạn hán cực kỳ tồi tệ.
hạn hán cực kỳ tồi tệ.
13:44
And when the rain does come, it so often leads to flooding
216
806000
3000
Và khi mưa đến, nó lại thường
gây nên lũ lụt
gây nên lũ lụt
13:47
and added distress, and the cycle of poverty and hunger and disease.
217
809000
7000
đè nặng thêm tình cảnh túng quẫn
cùng chu kỳ của nghèo, đói, và bệnh tật.
cùng chu kỳ của nghèo, đói, và bệnh tật.
13:54
And the numbers of people living in an area that the land cannot support,
218
816000
6000
Lượng dân cư hiện đang sống ở vùng
mà đất đai không thể cung ứng đủ,
mà đất đai không thể cung ứng đủ,
14:00
who are too poor to buy food,
219
822000
3000
những người quá nghèo để
có tiền mua thứ ăn,
có tiền mua thứ ăn,
14:03
who can't move away because the whole land is degraded.
220
825000
3000
những người không thể dời đi bởi
toàn bộ đất đã bị thoái hóa.
toàn bộ đất đã bị thoái hóa.
14:06
And so you get desertification -- creeping, creeping, creeping --
221
828000
6000
Thế nên bạn nhận được sự sa mạc hóa --
dần dần, dần dần, dần dần
dần dần, dần dần, dần dần
14:12
as the last of the trees are cut down.
222
834000
2000
đến khi những cái cây cuối cùng
bị đốn hạ.
bị đốn hạ.
14:14
And this kind of thing is not just in Africa. It's all over the world.
223
836000
4000
Và những thứ thế này không chỉ có ở
Châu Phi. Nó ở khắp mọi nơi trên thế giới.
Châu Phi. Nó ở khắp mọi nơi trên thế giới.
14:20
So it wasn't surprising to me
224
842000
4000
Điều đó chẳng khiến tôi ngạc nhiên
14:24
that as I was traveling around the world
225
846000
2000
khi mà tôi đã đi khắp thế giới
14:26
I met so many young people who seemed to have lost hope.
226
848000
4000
gặp gỡ biết bao bạn trẻ dường như
đánh mất hết hy vọng.
đánh mất hết hy vọng.
14:30
We seem to have lost wisdom, the wisdom of the indigenous people.
227
852000
5000
Dường như chúng ta đã đánh mất đi
sự khôn ngoan, sự khôn ngoan của cha ông.
sự khôn ngoan, sự khôn ngoan của cha ông.
14:35
I asked a question. "Why?"
228
857000
3000
Tôi đã đặt câu hỏi. "Tại sao?"
14:38
Well, do you think there could be some kind of disconnect
229
860000
4000
Chà, bạn có nghĩ có sự mất kết nối nào đó
14:42
between this extraordinarily clever brain,
230
864000
3000
giữa bộ não thông minh phi thường này,
14:45
the kind of brain that the TED technologies exemplify,
231
867000
6000
kiểu trí óc mà những công nghệ tại
TED đã minh họa,
TED đã minh họa,
14:51
and the human heart? Talking about it in the non-scientific term,
232
873000
4000
và trái tim con người? Hãy nói về điều đó
không theo cái nhìn khoa học,
không theo cái nhìn khoa học,
14:55
in terms of love and compassion. Is there some disconnect?
233
877000
5000
mà là về tình yêu và lòng trắc ẩn.
Liệu có sự chia cắt nào chăng?
Liệu có sự chia cắt nào chăng?
15:00
And these young people, when I talk to them,
234
882000
4000
Và những người trẻ này, khi tôi
nói chuyện với họ,
nói chuyện với họ,
15:04
basically they were either depressed or apathetic,
235
886000
3000
cơ bản thì họ buồn phiền, hay thờ ơ,
15:07
or bitter and angry. And they said more or less the same thing,
236
889000
4000
hay chua xót và giận dữ. Và họ nói nhiều
hay ít thì cũng đều giống nhau.
hay ít thì cũng đều giống nhau.
15:11
"We feel this way because we feel you've compromised our future
237
893000
3000
"Chúng tôi thấy vậy vì các người
đã làm hại tương lai chúng tôi
đã làm hại tương lai chúng tôi
15:14
and there's nothing we can do about it."
238
896000
3000
và chúng tôi chẳng thể làm được gì."
15:17
We have compromised their future.
239
899000
2000
Chúng ta đã làm hại tương lai của chúng.
15:19
I've got three little grandchildren, and every time I look at them
240
901000
3000
Tôi có 3 đứa cháu nhỏ, và mỗi khi
tôi nhìn chúng
tôi nhìn chúng
15:22
and I think how we've harmed this beautiful planet since I was their age,
241
904000
5000
và nghĩ chúng ta đã làm tổn hại hành tinh
đẹp đẽ này ra sao từ khi tôi ở tuổi chúng,
đẹp đẽ này ra sao từ khi tôi ở tuổi chúng,
15:27
I feel this desperation.
242
909000
2000
Tôi cảm thấy được sự tuyệt vọng ấy.
15:29
And that led to this program we call Roots and Shoots,
243
911000
3000
Điều đó dẫn đến chương trình
mà chúng tôi gọi là "Gốc và chồi"
mà chúng tôi gọi là "Gốc và chồi"
15:32
which began right here in Tanzania
244
914000
3000
đã khởi động tại đây - ở Tanzania
15:35
and has now spread to 97 countries around the world.
245
917000
4000
và hiện nay lan rộng đến 97 nước
trên khắp thế giới.
trên khắp thế giới.
15:39
It's symbolic. Roots make a firm foundation.
246
921000
3000
Đây là một hình ảnh tượng trưng.
Gốc tạo nền tảng vững chắc.
Gốc tạo nền tảng vững chắc.
15:42
Shoots seem tiny; to reach the sun they can break through a brick wall.
247
924000
4000
Chồi trông nhỏ bé; để vươn đến mặt trời
chúng phải xuyên qua được bức tường gạch.
chúng phải xuyên qua được bức tường gạch.
15:46
See the brick wall as all these problems we've inflicted on the planet,
248
928000
4000
Hãy xem bức tường gạch như mọi vấn đề
mà chúng ta đang đối mặt trên toàn cầu,
mà chúng ta đang đối mặt trên toàn cầu,
15:50
environmental and social. It's a message of hope.
249
932000
3000
môi trường và xã hội.
Đây là một thông điệp của hy vọng.
Đây là một thông điệp của hy vọng.
15:53
Hundreds and thousands of young people around the world
250
935000
3000
Hàng trăm, hàng ngàn người trẻ
trên khắp thế giới
trên khắp thế giới
15:56
can break through and can make this a better world for all living things.
251
938000
5000
có thể đột phá và có thể tạo nên thế giới
tốt đẹp hơn cho mọi loài sinh vật sống.
tốt đẹp hơn cho mọi loài sinh vật sống.
16:01
The most important message of Roots and Shoots:
252
943000
3000
Thông điệp quan trọng nhất
của 'Gốc và Chồi' là:
của 'Gốc và Chồi' là:
16:04
every single one of us makes a difference, every single day.
253
946000
5000
mỗi người trong chúng ta tạo nên
một điều khác biệt, trong mỗi ngày sống.
một điều khác biệt, trong mỗi ngày sống.
16:09
We have a choice. Every one of us in this room,
254
951000
4000
Chúng ta có một lựa chọn. Mỗi người
chúng ta trong căn phòng này,
chúng ta trong căn phòng này,
16:13
we have a choice as to what kind of difference we want to make.
255
955000
5000
chúng ta có một lựa chọn là điều
khác biệt chúng ta muốn tạo nên là gì.
khác biệt chúng ta muốn tạo nên là gì.
16:18
The very poor have no choice. It's up to us to change things
256
960000
5000
Những người bần cùng không có lựa chọn. Nó
tùy thuộc vào việc chúng ta có thay đổi
tùy thuộc vào việc chúng ta có thay đổi
16:23
so that the poor have choice as well.
257
965000
3000
để người nghèo cũng có thể chọn lựa.
16:26
The Roots and Shoots groups all choose three projects.
258
968000
4000
Các nhóm 'Gốc và Chồi' đều chọn 3 dự án.
16:30
It depends on how old they are, and which country,
259
972000
4000
Tùy thuộc vào độ tuổi của họ, quốc gia,
16:34
whether they're in a city or rural, as to what kinds of projects.
260
976000
4000
việc họ sống ở thành phố hay nông thôn,
để lựa chọn loại dự án.
để lựa chọn loại dự án.
16:38
But basically, we have programs now from preschool right through university,
261
980000
4000
Tuy nhiên về cơ bản, chúng tôi hiện nay có
các chương trình từ mẫu giáo tới đại học.
các chương trình từ mẫu giáo tới đại học.
16:42
with more and more adults starting their own Roots and Shoots groups.
262
984000
6000
với ngày càng nhiều người trưởng thành
khởi động nhóm 'Gốc và Chồi' của riêng họ.
khởi động nhóm 'Gốc và Chồi' của riêng họ.
16:48
And every group chooses, between them,
263
990000
3000
Và mỗi nhóm chọn ra, trong số chúng,
16:51
three different kinds of project to make this a better world,
264
993000
3000
3 kiểu dự án khác nhau để xây dựng
một thế giới tốt hơn,
một thế giới tốt hơn,
16:54
recognizing that all these different problems are interconnected
265
996000
4000
nhận ra rằng tất cả những vấn đề khó khăn
này đều liên kết
này đều liên kết
16:58
and impinge on each other.
266
1000000
2000
và tác động lẫn nhau.
17:00
So one of their projects will be to help their own human community.
267
1002000
3000
Một trong số các dự án sẽ là
để giúp đỡ cộng đồng của riêng họ.
để giúp đỡ cộng đồng của riêng họ.
17:03
And then, if they're able, they may raise money to help communities
268
1005000
4000
Và sau đó, nếu có khả năng, họ có thể
gây quỹ để giúp đỡ các cộng đồng khác
gây quỹ để giúp đỡ các cộng đồng khác
17:07
in other parts of the world.
269
1009000
2000
và những khu vực khác trên thế giới.
17:09
One of their projects will be to help animals -- not just wildlife,
270
1011000
4000
Một dự án nữa sẽ dùng để giúp các loài
động vật - không chỉ là hoang dã.
động vật - không chỉ là hoang dã.
17:13
domestic animals as well.
271
1015000
2000
mà còn là các loài động vật nuôi nữa.
17:15
And one of their projects will be to help the environment that we all share.
272
1017000
4000
Dự án còn lại sẽ dùng để trợ giúp
môi trường mà chúng ta chia sẻ cùng nhau.
môi trường mà chúng ta chia sẻ cùng nhau.
17:19
And woven throughout all of this is a message
273
1021000
4000
Và một thông điệp được thêu dệt xuyên suốt
những dự án này là
những dự án này là
17:23
of learning to live in peace and harmony within ourselves,
274
1025000
5000
học cách để sống hòa bình và hòa hợp
bên trong bản thân chúng ta,
bên trong bản thân chúng ta,
17:28
in our families, in our communities, between nations, between cultures,
275
1030000
4000
trong gia đình, cộng đồng chúng ta,
giữa các quốc gia, giữa các nền văn hóa,
giữa các quốc gia, giữa các nền văn hóa,
17:32
between religions and between us and the natural world.
276
1034000
4000
giữa các tôn giáo và giữa chúng ta
với thế giới tự nhiên.
với thế giới tự nhiên.
17:36
We need the natural world. We cannot go on destroying it at the rate we are.
277
1038000
5000
Chúng ta cần thế giới tự nhiên. Chúng ta
ko thể tiếp tục phá hủy nó với tốc độ này.
ko thể tiếp tục phá hủy nó với tốc độ này.
17:41
We not do have more than this one planet.
278
1043000
4000
Chúng ta không có hành tinh
nào khác ngoài hành tình này.
nào khác ngoài hành tình này.
17:45
Just picking one or two of the projects right here in Africa
279
1047000
4000
Chỉ cần chọn ra một hay hai dự án
ở ngay tại Châu Phi này
ở ngay tại Châu Phi này
17:49
that the Roots and Shoots groups are doing,
280
1051000
3000
mà những nhóm 'Gốc và Chồi' đang
thực hiện,
thực hiện,
17:52
one or two projects only -- in Tanzania, in Uganda, Kenya,
281
1054000
5000
chỉ một hoặc hai dự án -- ở Tanzania,
ở Uganda, Kenya,
ở Uganda, Kenya,
17:57
South Africa, Congo-Brazzaville, Sierra Leone, Cameroon
282
1059000
5000
Nam Châu Phi, Congo-Brazzaville,
Sierra Leone, Cameroon
Sierra Leone, Cameroon
18:02
and other groups. And as I say, it's in 97 countries around the world.
283
1064000
4000
và những nhóm khác. Và như tôi đã nói,
nó có ở 97 quốc gia trên khắp thế giới.
nó có ở 97 quốc gia trên khắp thế giới.
18:06
Of course, they're planting trees. They're growing organic vegetables.
284
1068000
4000
Tất nhiên, họ trồng cây.
Họ trồng rau hữu cơ.
Họ trồng rau hữu cơ.
18:10
They're working in the refugee camps, with chickens
285
1072000
3000
Họ làm việc ở những trại tị nạn,
với những con gà
với những con gà
18:13
and selling the eggs for a little amount of money,
286
1075000
2000
và bán trứng để có một số tiền nhỏ,
18:15
or just using them to feed their families,
287
1077000
3000
hay chỉ là dùng chúng để
nuôi sống gia đình,
nuôi sống gia đình,
18:18
and feeling a sense of pride and empowerment,
288
1080000
3000
và cảm thấy hãnh diện và có
vị thế cao hơn,
vị thế cao hơn,
18:21
because they're no longer helpless and depending on others
289
1083000
2000
Vì không còn bất lực
và dựa dẫm người khác
và dựa dẫm người khác
18:23
with their vegetables and their chickens.
290
1085000
3000
nhờ vào rau và gà của họ.
18:26
It's being used in Uganda
291
1088000
2000
Nó được sử dụng ở Uganda
18:28
to give some psychological help to ex-child soldiers.
292
1090000
5000
để mang lại sự hỗ trợ tâm lý cho những
binh lính trẻ em trước kia.
binh lính trẻ em trước kia.
18:33
Doing projects like this is bringing them out of themselves.
293
1095000
3000
Làm những dự án như thế này
giúp chúng vượt ra khỏi bản thân.
giúp chúng vượt ra khỏi bản thân.
18:36
Once again, they're useful members of society.
294
1098000
3000
Một lần nữa, họ là những thành viên
có ích của xã hội.
có ích của xã hội.
18:39
We have this program in prisons as well.
295
1101000
2000
Chương trình này cũng có mặt trong nhà tù.
18:42
So, there's no time for more Roots and Shoots now.
296
1104000
3000
Không còn thời gian cho 'Gốc và Chồi' nữa.
18:45
But -- oh, they're also working on HIV/AIDS.
297
1107000
4000
Nhưng -- à, họ còn làm việc với HIV/AIDS nữa.
18:49
That's a very important component of Roots and Shoots,
298
1111000
3000
Đó là một phần quan trọng của
'Gốc và Chồi',
'Gốc và Chồi',
18:52
with older kids talking to younger ones.
299
1114000
2000
với những đứa lớn kể
cho đám nhỏ hơn nghe.
cho đám nhỏ hơn nghe.
18:54
And unwanted pregnancies and things like that,
300
1116000
3000
Việc có thai ngoài ý muốn và
những vấn đề tương tự,
những vấn đề tương tự,
18:57
which young people listen to better from other youth, rather than adults.
301
1119000
5000
giới trẻ sẽ lắng nghe tốt hơn từ những
người trẻ, hơn là người trưởng thành.
người trẻ, hơn là người trưởng thành.
19:03
Hope. That's the question I get asked as I'm going around the world:
302
1125000
5000
Hy vọng. Đó là câu hỏi mà tôi đã nhận được
khi đi vòng quanh thế giới.
khi đi vòng quanh thế giới.
19:08
"Jane, you've seen so many terrible things,
303
1130000
2000
"Jane, bà đã thấy
rất nhiều điều ghê sợ,
rất nhiều điều ghê sợ,
19:10
you've seen your chimpanzees decrease in number
304
1132000
3000
bà đã chứng kiến số lượng tinh tinh
bị sụt giảm
bị sụt giảm
19:13
from about one million, at the turn of the century,
305
1135000
2000
từ khoảng 1 triệu con,
vào buổi đầu thế kỷ,
vào buổi đầu thế kỷ,
19:15
to no more than 150,000 now, and the same with so many other animals.
306
1137000
5000
xuống còn không hơn 150,000 con hiện nay,
và tương tự ở nhiều loài động vật khác.
và tương tự ở nhiều loài động vật khác.
19:20
Forests disappearing, deserts where once there was forest.
307
1142000
4000
Rừng đang dần biến mất,
sa mạc thay thế chúng.
sa mạc thay thế chúng.
19:24
Do you really have hope?" Well, yes.
308
1146000
4000
Bà thật sự có hy vọng không?" Ồ, có chứ.
19:28
You can't come to a conference like TED and not have hope, can you?
309
1150000
4000
Bạn không thể đến một diễn đàn như TED
mà không có hy vọng được, đúng không?
mà không có hy vọng được, đúng không?
19:32
And of course, there's hope. One is this amazing human brain.
310
1154000
4000
Và tất nhiên, có hy vọng. Một là trí óc
con người đáng kinh ngạc này.
con người đáng kinh ngạc này.
19:36
And I mean, think of the technologies.
311
1158000
2000
Và ý tôi, nghĩ về những công nghệ.
19:38
And I've just been so thrilled, finally, to come to people talking about compost latrines.
312
1160000
7000
Và tôi đã rất vui mừng khi cuối cùng đã có
người nói đến những nhà vệ sinh ủ phân
người nói đến những nhà vệ sinh ủ phân
19:45
It's one of my hobbyhorses.
313
1167000
2000
Đó là một trong những đề tài tôi ưa thích.
19:47
We just flush all this water down the lavatory, it's terrible.
314
1169000
4000
Chúng ta dội tất cả nước xuống bồn cầu,
thật kinh khủng.
thật kinh khủng.
19:51
And then talking about renewable energy -- desperately important.
315
1173000
5000
Và sau đó là nói đến năng lực tái sinh
-- cực kỳ quan trọng.
-- cực kỳ quan trọng.
19:56
Do we care about the planet for our children?
316
1178000
3000
Chúng ta có quan tâm về hành tinh
của con cái chúng ta không?
của con cái chúng ta không?
19:59
How many of us have children or grandchildren, nieces, nephews?
317
1181000
3000
Bao nhiêu người trong chúng ta có con
cháu, cháu gái, cháu trai?
cháu, cháu gái, cháu trai?
20:02
Do we care about their future?
318
1184000
3000
Chúng ta có quan tâm đến
tương lai của chúng?
tương lai của chúng?
20:05
And if we care about their future, we, as the elite around the world,
319
1187000
5000
Và nếu quan tâm đến tương lai của chúng,
chúng ta -- tầng lớp ưu tú trên thế giới,
chúng ta -- tầng lớp ưu tú trên thế giới,
20:10
we can do something about it. We can make choices as to how we live each day.
320
1192000
4000
chúng ta có thể làm điều gì đó. Chúng ta
có thể lựa chọn cách mình sống mỗi ngày.
có thể lựa chọn cách mình sống mỗi ngày.
20:14
What we buy. What we wear.
321
1196000
2000
Thứ chúng ta mua. Thứ chúng ta mặc.
20:16
And choose to make these choices with the question,
322
1198000
5000
Và chọn những lựa chọn với một câu hỏi,
20:21
how will this affect the environment around me?
323
1203000
3000
nó sẽ ảnh hưởng như thế nào
đến môi trường xung quanh tôi?
đến môi trường xung quanh tôi?
20:24
How will it affect the life of my child when he or she grows up?
324
1206000
5000
Nó sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống của con tôi
khi chúng lớn lên như thế nào?
khi chúng lớn lên như thế nào?
20:29
Or my grandchild, or whatever it is.
325
1211000
2000
Hay cháu tôi, hay bất cứ điều gì.
20:31
So the human brain, coupled with the human heart,
326
1213000
5000
Thế nên trí óc,
cùng với trái tim con người,
cùng với trái tim con người,
20:36
and we join hands around the world.
327
1218000
2000
chúng ta cùng chung tay khắp thế giới.
20:38
And that's what TED is helping so well with, and Google who help us,
328
1220000
4000
Và đó là điều mà TED đang giúp sức rất tốt
cùng với Google,
cùng với Google,
20:42
and Esri are helping us with mapping in Gombe National Park.
329
1224000
5000
và Esri đang hỗ trợ chúng tôi lập bản đồ
vùng Công viên quốc gia Gombe.
vùng Công viên quốc gia Gombe.
20:47
All of these technologies we can use.
330
1229000
2000
Tất cả những kỹ thuật chúng ta
có thể dùng.
có thể dùng.
20:49
Now let's link them, and it's beginning to happen, isn't it?
331
1231000
3000
Giờ hãy liên kết chúng lại, và nó đang
bắt đầu rồi, phải không?
bắt đầu rồi, phải không?
20:52
You've heard about it this afternoon. It's beginning to happen.
332
1234000
4000
Các bạn đã nghe về điều đó chiều nay.
Nó đang bắt đầu diễn ra.
Nó đang bắt đầu diễn ra.
20:56
This change, this change. To see change
333
1238000
2000
Thay đổi, thay đổi. Để nhìn thấy thay đổi
20:58
that we must have if we care about the future.
334
1240000
3000
mà chúng ta phải có nếu chúng ta
quan tâm đến tương lai.
quan tâm đến tương lai.
21:01
And the next reason for hope -- nature is amazingly resilient.
335
1243000
4000
Và nguyên nhân tiếp theo để hy vọng --
thiên nhiên có khả năng hồi phục kỳ diệu.
thiên nhiên có khả năng hồi phục kỳ diệu.
21:05
You can take an area that's absolutely destroyed,
336
1247000
3000
Bạn có thể lấy một vùng
hoàn toàn bị phá hủy,
hoàn toàn bị phá hủy,
21:08
with time and perhaps some help it can regenerate.
337
1250000
3000
với thời gian và có thể một chút
trợ giúp, nó có thể tái sinh.
trợ giúp, nó có thể tái sinh.
21:11
And an example is the TACARE program.
338
1253000
3000
Và một thí dụ là chương trình TACARE.
21:14
I told you, where a seemingly dead tree stump --
339
1256000
3000
Tôi đã kể cho các bạn, nơi một gốc cây
dường như đã chết --
dường như đã chết --
21:17
if you stop hacking them for firewood,
340
1259000
2000
nếu bạn ngừng chẻ chúng để lấy củi,
21:19
which you don't need to because you have wood lots,
341
1261000
2000
một việc vô nghĩa khi đã có một mảnh rừng.
21:21
then in five years you can have a 30-foot tree.
342
1263000
4000
thì trong vòng 5 năm bạn có thể
có một cái cây cao 9m
có một cái cây cao 9m
21:25
And animals, almost on the brink of extinction,
343
1267000
3000
Và những loài động vật, hầu hết
đang trên bờ tuyệt chủng,
đang trên bờ tuyệt chủng,
21:28
can be given a second chance. That's my next book.
344
1270000
3000
có thể có một cơ hội thứ hai.
Đó là quyển sách tới của tôi.
Đó là quyển sách tới của tôi.
21:31
It's inspiring. And it brings me to my last category of hope,
345
1273000
4000
Nó truyền cảm hứng. Và nó mang tôi đến
với hạng mục cuối cùng của hy vọng,
với hạng mục cuối cùng của hy vọng,
21:35
and we've heard about this so much in the last two days:
346
1277000
3000
và chúng ta đã nghe về điều đó rất nhiều
trong hai ngày cuối:
trong hai ngày cuối:
21:38
this indomitable human spirit. This determination of people,
347
1280000
4000
tinh thần bất khuất của con người.
Sự kiên cường của con người,
Sự kiên cường của con người,
21:42
the resilience of the human spirit,
348
1284000
2000
sự hồi phục nhanh của tinh thần nhân loại,
21:44
So that people who you would think would be battered by poverty,
349
1286000
4000
Thế nên những người mà bạn nghĩ rằng
sẽ bị đánh bại bởi nghèo đói,
sẽ bị đánh bại bởi nghèo đói,
21:48
or disease, or whatever, can pull themselves up out of it,
350
1290000
5000
hay bệnh tật, hay bất kỳ điều gì,
có thể tự mình thoát khỏi nó,
có thể tự mình thoát khỏi nó,
21:53
sometimes with a helping hand, and take their part in society,
351
1295000
6000
thỉnh thoảng với một sự trợ giúp,
và góp sức mình cho xã hội,
và góp sức mình cho xã hội,
21:59
and take their part in changing the world.
352
1301000
3000
góp sức mình cho việc thay đổi thế giới.
22:02
And just to think of one or two people out of Africa who are just really inspiring.
353
1304000
4000
Và chỉ nghĩ đến một hoặc hai nhân vật
thật sự rất truyền cảm hứng từ Châu Phi.
thật sự rất truyền cảm hứng từ Châu Phi.
22:06
We could make a very long list,
354
1308000
3000
Chúng ta có thể lập một danh sách dài,
22:09
but obviously Nelson Mandela, emerging from 17 years
355
1311000
3000
thế nhưng rõ ràng Nelson Mandela,
nổi lên từ 17 năm ròng
nổi lên từ 17 năm ròng
22:12
of hard physical labor, 23 years of imprisonment,
356
1314000
3000
lao động chân tay nặng nhọc,
23 năm ròng bị cầm tù,
23 năm ròng bị cầm tù,
22:15
with this amazing ability to forgive, so that he could lead his nation
357
1317000
4000
với khả năng tha thứ tuyệt vời,
mà ông đã có thể dẫn dắt đất nước
mà ông đã có thể dẫn dắt đất nước
22:19
out the evil regime of apartheid without a bloodbath.
358
1321000
4000
thoát khỏi chế độ phân biệt chủng tộc
Nam Phi ác độc mà không cần phải đổ máu,
Nam Phi ác độc mà không cần phải đổ máu,
22:23
Ken Saro-Wiwa, in Nigeria, who took on the giant oil companies,
359
1325000
5000
Ken Saro-Wiwa, ở Nigeria, người đã đối đầu
với những công ty dầu khí khổng lồ,
với những công ty dầu khí khổng lồ,
22:28
and although people around the world tried their best, was executed.
360
1330000
5000
đã bị hành quyết, mặc cho cộng đồng
thế giới đã cố gắng hết sức có thể.
thế giới đã cố gắng hết sức có thể.
22:33
People like this are so inspirational.
361
1335000
4000
Những nhân vật như thế này
thật sự rất truyền cảm hứng.
thật sự rất truyền cảm hứng.
22:37
People like this are the role models we need for young Africans.
362
1339000
4000
Những người như vậy là những tấm gương
chúng ta cần cho bạn trẻ ở Châu Phi.
chúng ta cần cho bạn trẻ ở Châu Phi.
22:41
And we need some environmental role models as well,
363
1343000
4000
Chúng ta còn cần những tấm gương về
môi trường nữa,
môi trường nữa,
22:45
and I've been hearing some of them today.
364
1347000
2000
và hôm nay tôi đã nghe về một số trong họ.
22:47
So I'm really grateful for this opportunity to share this message
365
1349000
5000
Thế nên tôi thật sự rất biết ơn cơ hội này
để tôi chia sẻ thông điệp này
để tôi chia sẻ thông điệp này
22:52
again, with everyone at TED.
366
1354000
2000
một lần nữa, với mọi người tại TED
22:54
And I hope that some of us can get together and talk about some of these things,
367
1356000
5000
Và hi vọng một số trong chúng ta có thể
họp và nói về một vài chủ đề trong số này,
họp và nói về một vài chủ đề trong số này,
22:59
especially the Roots and Shoots program.
368
1361000
2000
đặc biệt là về chương trình 'Gốc và Chồi'.
23:01
And just a last word on that --
369
1363000
2000
Và điều cuối cùng nữa là --
23:03
the young woman who's running this entire conference center,
370
1365000
3000
một phụ nữ trẻ đang chạy khắp
khu vực trung tâm hội trường,
khu vực trung tâm hội trường,
23:06
I met her today.
371
1368000
2000
Tôi đã gặp cô ấy hôm nay.
23:08
She came up so excited, with her certificate. She was [in] Roots and Shoots.
372
1370000
5000
Cô ấy đã rất phấn khích với tấm bằng chứng nhận.
Cô ấy đã gia nhập chương trình 'Gốc và Chồi'.
Cô ấy đã gia nhập chương trình 'Gốc và Chồi'.
23:13
She was in the leadership in Dar es Salaam.
373
1375000
2000
Cô ấy nằm trong ban lãnh đạo
tại Dar es Salaam.
tại Dar es Salaam.
23:15
She said it's helped her to do what she's doing.
374
1377000
3000
Cô ấy nói rằng nó sẽ giúp
cho công việc hiện tại của cô ấy.
cho công việc hiện tại của cô ấy.
23:18
And it was very, very exciting for me to meet her
375
1380000
3000
Và tôi cảm thấy cực kỳ vui mừng
khi gặp cô ấy,
khi gặp cô ấy,
23:21
and see just one example of how young people,
376
1383000
3000
và nhìn thấy rằng đó chỉ là một ví dụ
về việc những người trẻ,
về việc những người trẻ,
23:24
when they are empowered, given the opportunity to take action,
377
1386000
6000
một khi họ được trao quyền,
trao cơ hội để hành động,
trao cơ hội để hành động,
23:30
to make the world a better place,
378
1392000
2000
để tạo nên một thế giới tốt đẹp hơn,
23:32
truly are our hope for tomorrow.
379
1394000
2000
thực sự là hi vọng của
chúng ta về ngày mai
chúng ta về ngày mai
23:34
Thank you.
380
1396000
2000
Xin cảm ơn.
23:37
(Applause)
381
1399000
3000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Jane Goodall - Primatologist; environmentalistJane Goodall, dubbed by her biographer "the woman who redefined man," has changed our perceptions of primates, people, and the connection between the two. Over the past 45 years, Goodall herself has also evolved -- from steadfast scientist to passionate conservationist and humanitarian.
Why you should listen
Jane Goodall hasn't exactly found the missing link, but she's come closer than just about anyone else on Earth. Her extensive research into the behavior of chimpanzees, which started in Africa in the 1960s and continues today, fundamentally altered scientific thinking about the relationship between humans and other mammals.
Goodall, who founded a research institute in her name in 1977, is an internationally recognized authority on the primate world. She's written books for adults and children, contributed to documentaries, and serves as a National Geographic explorer-in-residence, a United Nations peace messenger, and the president of Advocates for Animals. For her efforts to observe and preserve all species, Goodall has received honors and accolades from governments, nonprofits, universities, and professional organizations, including a medal from UNESCO and the French Legion of Honor in 2006.
Jane Goodall | Speaker | TED.com