Russell Foster: Why do we sleep?
رەسڵ فۆستەر: بۆچی دەنووین؟
Russell Foster studies sleep and its role in our lives, examining how our perception of light influences our sleep-wake rhythms. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
لەسەر یەکێک لە بابەتە گرنگەکان و
ئەزموونی ڕەفتارییە
نوستوویی بەسەر دەبەیت،
بە تەواوەتی بە خەوتوویی بەسەربردووە.
ئەوەیە کە خەوتن لە ئاستێکدا گرنگە. و
زۆر گرنگی بە خەوتن نایەین.
گۆڕینی تێڕوانینتانە،
دەربارەی خەوتن. و
پێکەوە بیکەین،
بۆ دواوە لە کاتدا.
ماندوێتییەکانی مرۆڤ،
خۆم نایڵێم --
لەشمان پێکەوە دەبەستێتەوە."
هەر هی سەردەمی ئیلیزابێس.
لە سەرەتاکانی سەدەی بیستەم:
میراتییەکی سەردەمی ئەشکەوتەکانە.
لەوانەیە هەندێکتان بیرتان بێت
گوایە وتوێتی،
ناوی چی بوو؟ --
لە "ۆڵ ستریت" وتوێتی،
بۆ خەو؟
ئەدیسۆن بەکاردێنین
داگیرکردنی تاریکی، و
لەگەڵ نوستن کردووە.
بەرگەی پێویستی بۆ خەو دەگرین، و
زۆربەمان وا بیر لە نوستن بکەینەوە
بە جۆرە چارەسەرێکە.
بەڕاستی زۆر بەرچاوە.
نوستن پشتگوێ دەخەین؟
کاتێک نوستویت.
زۆر گرنگی لەشمانە، و
دەگەنە ڕوونکردنەوەی ئەوەی
کۆمەڵایەتییەکانەوە بەخشراوە، و
چۆن بەکاردێت، بۆیە --
کاتێک نوستویت،
بەشەکانی مێشک زیاتر چالاکن
بەئاگا بووندا.
مێشکەوە سەرچاوە ناگرێت،
وەک تایبەتمەندی تۆڕێکە.
بۆ سەر پشتەوەی --
تەواوی سەرنجڕاکێش هەیە،
چ کاتێک باشە بەخەبەر بیت،
پێکەوە کارکردنە
ژێرلانکدا،
کۆمەڵە دەمارەخانەی پشت دەمارەخانەی چاو.
بۆ قەدی مێشک لێرەدا.
بەرەو پێشەوە دەنێرێت و
ئەم بەشە چرچولۆچەی ئێرە،
کە بە ئاگایی دەمانهێڵێتەوە و
هۆشداریمان دابین دەکات.
ناو مێشکەوە سەرهەڵدەدات، و
هەڵدەکرێت و دەکوژێتەوە
کارلێک لێرەدا.
ئەوەیە کە نوستن بۆ چییە.
بێگومان ئێمە
دەربارەی ئەوەی بۆچی ئەنوین، و
کە بەڕۆژ کردوومانە،
بنیاتی دەنێینەوە.
دەگەڕێتەوە بۆ کاتی ئەریستۆ،
تەنیا لەکاتی خەودا دەکەونە ئیش، و
ڕێڕەوە زیندەپاڵییەکانەوە.
هەموو گریمانەی نوێکردنەوە.
کالۆری دەنوویت.
ئەوە زۆر ڕێی تێناچێت.
بەراورد بکەیت،
ئەوەندە نەجوڵابێت،
شەوی ١١٠ کالۆرییە.
سەموونێکی لەفە.
وەک نوستن.
هەڵگرتنی وزە.
پتەوکردنی بیرەوەرییەکانە.
ئەگەر ویستبێت فێری شتێکی نوێ ببیت، و
شتێکی زۆر گرنگە.
بۆ کێشە ئاڵۆزەکانی
خەوی شەوانە بەهێز دەبن.
سێ هێندە بەهێزتری دەکات.
داهێنانمان زیاتر دەکات.
ڕووبدات لەناو مێشکدا،
کە گرنگیان هەیە،
نامێنن و گرنگیان کەمتر دەبێت.
لەسەر ئەوەی بۆچی دەنوین، و
بکەین ئەوەیە وردەکارییەکان دەگۆڕێن، و
جیاواز بێت کە بنووین.
جڵەوی بۆ شل بکەین.
بە پەرەپێدانێک
خاوەنکارەکان، یان هاوتای ئەوە.
مامناوەندەوە بۆ چینی یەکەم.
ئەوەیە ئەگەر نەنویت،
دەربارەی بەشێکی زۆری کۆمەڵگاکەمان
وەک پێویست ناخەون و
پێشنیاری ئەوە ئەکات زۆربەمان
خەومان هەبووە.
دوو کاتژمێر کەمتر دەنووین شەوانە،
نیو دەخەوین.
مێشکیان بەباشی کاربکات، و
تەنیا پێنج کاتژمێر دەخەون.
کۆمەڵگا بکەینەوە -- بەتەمەنەکان؛
بۆ ئەوەی خەوێکی باشت هەبێت
زۆربەیان شەوانە،
بگرێتەوە کە کار دەکەن، و
ناهێنێت بۆ پێویستی ئیشکردن لە شەودا.
قفڵ بووە وەک هەر یەکێکمان.
ئەچێتەوە ماڵەوە و
بەوپەڕی ماندوێتییەوە،
هەستە. ئەمە کاتی خەو نییە.
دەتبێت وەک کارمەندێکی شەفتی شەوان
دووبارە وەک پێنج کاتژمێر خەوتن وایە.
تێکچونی خەوی دوای گەشتی ئاسمانییەوە دەناڵێنن.
کە تا ئێستا خەوتان لێنەکەوتووە،
مێشکتان حەزی لێیەتی.
ڕێگای کراوە بەستراوەتەوە بە ماندوێتی،
ساڵانە سەد هەزار.
وەک چێرنۆبڵ و
ئەو ڕاستیەی دەرخستن کە،
شەفتی درێژی کارکردن و
لەو کارەساتانەیا.
داهێنەریت لاوازە،
زۆر لەوەش خراپترە.
بەڕێدەکەین، و
پەنا بۆ نیکۆتین دەبەیت.
خۆت زیاتر دەکەیت، و
١١ی شەو دەڕۆیت، و
من بچم بنووم.
هەست بە چالاکییەکی زۆر ئەکەم؟
پەنا بۆ مەی دەبەیت.
جارێک یان دوو جار،
دەکرێت زۆر بەسوود بێت.
بیت ئەوەیە کە مەی خەوتن دابین ناکات.
کەمدەکاتەوە.
لە ڕێکخستنە دەمارییەکان دەگەیەنێت
بەبیرهاتنەوەی یادەوەرییەکان.
شەوێک خەوتان لێکەوێت.
زیادبوونی کێشی لەشە.
کەمتر بخەویت،
دەردانی هۆرمۆنێک بەناوی گریلین،
کاربۆهایدرەیت دەبێت بەتایبەتی شەکر.
لە نێوان ماندوێتی و
زیادبوونی کێش: فشاری دەروونی.
دەروونی زۆریان لەسەرە.
بێگومان، لەدەستدانی بیرەوەرییە،
ئەو کێشەیەم هەبوو.
لەوە زیاترە.
دەروونیت هەبێت کێشەیەکی وانییە،
ببێتە هۆی کەمخەوی کێشەیە.
کپبوونەوەی کۆئەندامی بەرگری. و
میکرۆبیان زیاتر دەبێت، و
کاردەکەن ڕێژەی شێرپەنجە تیایاندا زیاترە.
گلوکۆز دەخاتە سوڕی خوێنەوە.
بۆرییەکانی خوێن و
بەرگەی گلوکۆس ناگرێت.
نەخۆشی دڵ و بۆرییەکانی خوێن زیاد دەکات.
پەیوەندی بە کەمی خەوەوەیە
باری مێشک زیاترە،
ئەوە تەنیا کێشەی کەمخەوییە.
کاتێکی گونجاوە بیربکەیتەوە،
وەک پێویست دەنویت؟
دەربارەی ئەوەی ڕێنماییەکانتان چین.
پرسیارەش دەکەین،
دەخەوم یان نا؟"
ئاگادارکردنەوەیە بۆ هەستان،
ئەگەر بێ ئۆقرەیت،
لە ماندوو بێتاقەت ئەچیت،
بەهەشتێک بێت بۆ نوستن.
تا ئەکرێت ژوورەکە تاریک بێت، و
پێش ئەوەی بچیتە جێگەوە.
خەولێکەوتن دوائەخات.
پێش ئەوەی بنوین؟
شوێنێکی زۆر ڕووناکدا
دانمان ئەشۆین.
ئەوەی بچین بنووین.
کۆمپیتەرەکانتان بکوژێننەوە.
مێشک دەبزوێنێت.
بڕێک کافاین نەخۆیتەوە،
ڕووناکی کەمکرێتەوە پێش چوونە جێگە،
کاتژمێری زیندەوەری ڕێکدەخاتەوە.
ئەی هەندێک لە بیروباوەڕەکان چین؟
درەنگ بچنە جێگەوە و درەنگیش هەستن،
هەندێک کەس کەمتریان ئەوێت.
ئەوەیە گوێ لە لەشت بگریت.
پێویست بە زیاترە؟
هیچ کەم ناکات.
کەمتر ڕێکخراو بێت،
زوو نوستن، و زوو هەستان
زوو نوستن و زوو هەستان
کۆمەڵایەتی و ئابوریدا.
کەسانی ئێواران
زوو لەخەو هەڵدەستن.
گۆڕینی بابەتەکەیە و
زانستی دەماری بکەم،
کە لە نەخۆشی دەروونی قورسدا،
دەستیانکرد بە بیرکردنەوە لەمە،
شیزۆفرینیادا تێکچوونی خەو دەبێت،
بەکاردەهێنن.
کێشەکانی نووستن،"
سەد ساڵ زیاتر لەمەوبەر،
داهێنانی ئەو دەرمانانە.
شیزۆفرینیا و دوانەی مانیا و خەمۆکی و
ڕووانگەی تێکچوونی خەوەوە.
ساڵی پار دەرمانکرد لەسەر شیزۆفرینیا، و
٢٤ کاتژمێریان نەماوە --
بە سوڕی ڕووناکی تاریکی خەویان ڕێکخەن.
درەنگتر هەستاون.
تەنیا پێکەوە بەستراون،
بەرەو خەوی ئاسایی بچیت،
دەروونی ئاساییت ئەیاتێ بەسەریانەوەن.
باری خەوی ئاساییدا،
کێشەی تەندروستی دەروونی بۆ کەسەکە.
بە شیزۆفرینیاوە،
خەوتنیش تێکدەدات.
چوونە سەر یەکێکی میکانیکی
نەخۆشی دەروونی یەت، و
نەخۆشی دوانی مانیا و خەمۆکی،
بە تەواوەتی بناسرێتەوە.
تێکچوونی خەو
قورستر یان خراپتر بکات.
ئامرازی بەکارهێناوە
نەخۆشانەدا ئاستی نەخۆشییەکەی
لەم پێکەوەبەستنانەدا.
خەویش و نەخۆشی دەروونیش
ئاگادارکردنەوەی زوو،
لە نەخۆشییەکە بکەین.
دەکرێت تووش ببن،
لەهەموی سەرنجڕاکێشترە،
نوستنی ناو مێشک بکەینەوە
کە لە مەترسیدان،
لێکەین تەندروستر بن،
نەخۆشی دەروونیش بڕەوێنینەوە.
بە گرنگییەوە سەیری خەو بکە.
لە گرنگی نوستن تێگەشتوین.
بۆ تەندروستییەکی باش.
توانای تەرکیز،
شارەزایی کۆمەڵایەتی و تەندروستی زیاد دەکات.
فشاری دەروونیت، و
دەرمانی ئالودەکەر کەمدەکاتەوە.
ژیان تێکدەرانە.
ABOUT THE SPEAKER
Russell Foster - Circadian neuroscientistRussell Foster studies sleep and its role in our lives, examining how our perception of light influences our sleep-wake rhythms.
Why you should listen
Much as your ear does double duty (balance plus hearing), Russell Foster posits that the eye has two jobs: creating vision, but also -- as a completely separate function -- managing our perception of light and dark, providing the clues that our circadian rhythms need to regulate sleep-wake cycles. He and his team at the University of Oxford are exploring a third kind of photoreceptor in the eye: not a rod or a cone but a photosensitive retinal ganglion cell (pRGC) that detects light/dark and feeds that information to the circadian system. As Foster explains: "Embedded within our genes, and almost all life on Earth, are the instructions for a biological clock that marks the passage of approximately 24 hours." Light and dark help us synchronize this inner clock with the outside world.
The research on light perception hits home as we age -- faced with fading vision, we also risk disrupted sleep cycles, which have very serious consequences, including lack of concentration, depression and cognitive decline. The more we learn about how our eyes and bodies create our sleep cycles, the more seriously we can begin to take sleep as a therapy.
Russell Foster | Speaker | TED.com