ABOUT THE SPEAKER
Russell Foster - Circadian neuroscientist
Russell Foster studies sleep and its role in our lives, examining how our perception of light influences our sleep-wake rhythms.

Why you should listen

Much as your ear does double duty (balance plus hearing), Russell Foster posits that the eye has two jobs: creating vision, but also -- as a completely separate function -- managing our perception of light and dark, providing the clues that our circadian rhythms need to regulate sleep-wake cycles. He and his team at the University of Oxford are exploring a third kind of photoreceptor in the eye: not a rod or a cone but a photosensitive retinal ganglion cell (pRGC) that detects light/dark and feeds that information to the circadian system. As Foster explains: "Embedded within our genes, and almost all life on Earth, are the instructions for a biological clock that marks the passage of approximately 24 hours." Light and dark help us synchronize this inner clock with the outside world.
 
The research on light perception hits home as we age -- faced with fading vision, we also risk disrupted sleep cycles, which have very serious consequences, including lack of concentration, depression and cognitive decline. The more we learn about how our eyes and bodies create our sleep cycles, the more seriously we can begin to take sleep as a therapy.

More profile about the speaker
Russell Foster | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2013

Russell Foster: Why do we sleep?

رەسڵ فۆستەر: بۆچی دەنووین؟

Filmed:
8,011,042 views

رەسڵ فۆستەر زانای دەماری بواری کاتژمێری ڕۆژانەی لەشە: زانستەکەی پەیوەستە بە سووڕی خەوی مێشکەوە. و دەپرسێت: چی دەزانین لەسەر خەو؟ وەک دەردەکەوێت ئەوەندە نازانین لەسەر ئەو شتەی سێ یەکی ژیانمانی پێ بەسەردەبەین. لەم قسەکردنەیدا، فۆستەر سێ بیردۆزی بەبرەو باسدەکات لەسەر ئەوەی بۆچی دەخەوین، و هەروەها باسی هەندێک بیروباوەڕ لەسەر ئەوەی لە تەمەنە جیاجیاکاندا چەندێک خەومان دەوێت -- وباسی هەندێک بەکارهێنانی نوێی خەو دەکات وەک پێشبینیکەری نەخۆشی دەروونی.
- Circadian neuroscientist
Russell Foster studies sleep and its role in our lives, examining how our perception of light influences our sleep-wake rhythms. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

ئەوەی ئەمەوێ بیکەم ئەمڕۆ قسەکردنە
لەسەر یەکێک لە بابەتە گرنگەکان و
00:12
What I'd like to do today is talk about one
0
486
2969
00:15
of my favorite subjects,
1
3455
1357
00:16
and that is the neuroscience of sleep.
2
4812
3452
ئەویش زانستی دەماری نوستنە.
00:20
Now, there is a sound --
3
8264
3084
ئێستا، دەنگێک هەیە --
(دەنگی کاتژمێری ئاگادارکردنەوە)
00:23
(Alarm clock) --
4
11348
1880
ئاه، ئیشی کرد!
00:25
aah, it worked --
5
13228
2112
دەنگێک کە زۆربەمان ئاشناین پێی، و
00:27
a sound that is desperately, desperately familiar to most of us,
6
15340
3583
بێگومان دەنگی کاتژمێری ئاگادارکردنەوەیە.
00:30
and of course it's the sound of the alarm clock.
7
18923
2186
00:33
And what that truly ghastly, awful sound does
8
21109
3059
ئەوەی ئەو دەنگە بەرز و ناخۆشە ئەیکات
00:36
is stop the single most important behavioral experience
9
24168
5387
وەستاندنی ئاماژەی دەماری گرنگترین
ئەزموونی ڕەفتارییە
00:41
that we have, and that's sleep.
10
29555
3177
کە هەمانە، و ئەویش خەوە.
ئەگەر کەسێکی ئاسایی بیت،
00:44
If you're an average sort of person,
11
32732
3298
لەسەدا ٣٢ی ژیان بە
نوستوویی بەسەر دەبەیت،
00:48
36 percent of your life will be spent asleep,
12
36030
4280
00:52
which means that if you live to 90,
13
40310
2244
واتە ئەگەر هەتا ٩٠ ساڵی بژیت،
00:54
then 32 years will have been spent entirely asleep.
14
42554
6969
ئەوا ٣٢ ساڵی تەمەن
بە تەواوەتی بە خەوتوویی بەسەربردووە.
01:01
Now what that 32 years is telling us
15
49523
2041
ئێستا ئەوەی ئەو ٣٢ ساڵە پێمان ئەڵێت
ئەوەیە کە خەوتن لە ئاستێکدا گرنگە. و
01:03
is that sleep at some level is important.
16
51564
3264
01:06
And yet, for most of us, we don't give sleep a second thought.
17
54828
2751
لەگەڵ ئەوەشدا، زۆربەمان،
زۆر گرنگی بە خەوتن نایەین.
01:09
We throw it away.
18
57579
2161
دەیخەینە لاوە.
بەڕاستی بیر لە خەوتن ناکەینەوە.
01:11
We really just don't think about sleep.
19
59740
3211
ئەوەشی ئەمەوێ بیکەین ئەمڕۆ
گۆڕینی تێڕوانینتانە،
01:14
And so what I'd like to do today
20
62951
1509
01:16
is change your views,
21
64460
2000
01:18
change your ideas and your thoughts about sleep.
22
66460
3222
گۆڕینی بیرکردنەوە و بۆچوونتانە
دەربارەی خەوتن. و
01:21
And the journey that I want to take you on,
23
69682
2264
بۆ گەشتەکەش کە ئەمەوێت
پێکەوە بیکەین،
01:23
we need to start by going back in time.
24
71946
4355
پێویستە کەمێک بگەڕێینەوە
بۆ دواوە لە کاتدا.
01:28
"Enjoy the honey-heavy dew of slumber."
25
76301
4986
چێژ لە خەوە قوڵە قورسەکەت ببینە.
دەزانن کێ ئەوەی وتووە؟
01:33
Any ideas who said that?
26
81287
3360
یولیوس قەیسەڕی شکسپیر.
01:36
Shakespeare's Julius Caesar.
27
84647
2367
بەڵێ، با چەند وتەیەکی تریشتان لێکەم.
01:39
Yes, let me give you a few more quotes.
28
87014
3380
01:42
"O sleep, O gentle sleep, nature's soft nurse,
29
90394
3832
"ئاه خەو، خەوی قوڵ، قەرەبووکەرەوەی
ماندوێتییەکانی مرۆڤ،
01:46
how have I frighted thee?"
30
94226
1716
چیم کردووە تا ئاوا ئالوودەم بکەیت؟"
01:47
Shakespeare again, from -- I won't say it --
31
95942
2181
دووبارە شەیسکپیر، لە --
خۆم نایڵێم --
01:50
the Scottish play. [Correction: Henry IV, Part 2]
32
98123
2381
شانۆگەرییە سکۆتلەندییەکە.
(پێکەنین)
01:52
(Laughter)
33
100504
1983
01:54
From the same time:
34
102487
1256
هەر هەمان سەردەم:
01:55
"Sleep is the golden chain
35
103743
1700
خەو زنجیرە ئاڵتوونییەکەیە کە تەندروستی و
لەشمان پێکەوە دەبەستێتەوە."
01:57
that ties health and our bodies together."
36
105443
2626
وتەیەکی بێوێنە، لەلایەن تۆماس دێکەر،
هەر هی سەردەمی ئیلیزابێس.
02:00
Extremely prophetic, by Thomas Dekker,
37
108069
1988
02:02
another Elizabethan dramatist.
38
110057
2384
02:04
But if we jump forward 400 years,
39
112441
3311
بەڵام ئەگەر چوارسەد ساڵ بازبەین،
قسەکردن لەسەر خەوتن کەمێک دەگۆڕێت.
02:07
the tone about sleep changes somewhat.
40
115752
3105
02:10
This is from Thomas Edison, from the beginning of the 20th century.
41
118857
3253
ئەمە هی تۆماس ئەدیسۆنە،
لە سەرەتاکانی سەدەی بیستەم:
02:14
"Sleep is a criminal waste of time
42
122110
1956
خەوتن تاوانبارێکی بەهەدەردانی کاتە و
میراتییەکی سەردەمی ئەشکەوتەکانە.
02:16
and a heritage from our cave days." Bang.
43
124066
2748
بووم!
02:18
(Laughter)
44
126814
2893
(پێکەنین)
ئەگەر بچینە سەر ١٩٨٠کانیش،
لەوانەیە هەندێکتان بیرتان بێت
02:21
And if we also jump into the 1980s, some of you
45
129707
4231
02:25
may remember that Margaret Thatcher
46
133938
1701
کە مارگارێت ساتچەر
گوایە وتوێتی،
02:27
was reported to have said, "Sleep is for wimps."
47
135639
3372
"نووستن بۆ کەسە ناکاریگەرەکانە."
هەروەها وتە بەناوبانگەکەش --
ناوی چی بوو؟ --
02:31
And of course the infamous -- what was his name? --
48
139011
2610
گۆردۆن گێکۆی بەناوبانگ
لە "ۆڵ ستریت" وتوێتی،
02:33
the infamous Gordon Gekko from "Wall Street" said,
49
141621
2382
"پارە قەت ناخەوێت."
02:36
"Money never sleeps."
50
144003
2456
02:38
What do we do in the 20th century about sleep?
51
146459
2702
لە سەدەی ٢٠ەمدا چی ئەکەین
بۆ خەو؟
بێگومان، گڵۆپی تۆماس
ئەدیسۆن بەکاردێنین
02:41
Well, of course, we use Thomas Edison's light bulb
52
149161
3275
02:44
to invade the night, and we occupied the dark,
53
152436
2875
بۆ هێرشکردنە سەر شەو، و
داگیرکردنی تاریکی، و
02:47
and in the process of this occupation,
54
155311
2611
لە پرۆسەی ئەم داگیرکردنەدا،
02:49
we've treated sleep as an illness, almost.
55
157922
2817
بەزۆری وەک نەخۆشی مامەڵەمان
لەگەڵ نوستن کردووە.
02:52
We've treated it as an enemy.
56
160739
2799
وەک دووژمنێک مامەڵەمان لەگەڵ کردووە.
02:55
At most now, I suppose, we tolerate the need for sleep,
57
163538
5425
پێموابێت ئێستا تا ڕادەیەکی زۆر،
بەرگەی پێویستی بۆ خەو دەگرین، و
03:00
and at worst perhaps many of us think of sleep
58
168963
2393
لە خراپترین ئەگەردا لەوانەیە
زۆربەمان وا بیر لە نوستن بکەینەوە
وەک نەخۆشییەک کە پێویستی
بە جۆرە چارەسەرێکە.
03:03
as an illness that needs some sort of a cure.
59
171356
2769
03:06
And our ignorance about sleep is really quite profound.
60
174125
4246
نەزانینیشمان لەسەر نوستن
بەڕاستی زۆر بەرچاوە.
لەبەر چی؟ بۆچی لە بیرکردنەوەکانمانا
نوستن پشتگوێ دەخەین؟
03:10
Why is it? Why do we abandon sleep in our thoughts?
61
178371
3320
لەبەر ئەوەیە کە هیچ شتێک ناکەیت
کاتێک نوستویت.
03:13
Well, it's because you don't do anything much
62
181691
2504
03:16
while you're asleep, it seems.
63
184195
1800
03:17
You don't eat. You don't drink.
64
185995
3518
هیچ ناخۆیت. بیرناکەیتەوە.
03:21
And you don't have sex.
65
189513
1379
هیچ سێکس ناکەیت.
زۆربەمان بەو شێوەیەین.
03:22
Well, most of us anyway.
66
190892
1606
بۆیە ئێمەش دەڵێین --
03:24
And so therefore it's --
67
192498
1705
ببورن.
03:26
Sorry. It's a complete waste of time, right? Wrong.
68
194203
5312
بەهەدەردانی تەواوەتی کاتە، وانییە؟
هەڵەیە.
03:31
Actually, sleep is an incredibly important part of our biology,
69
199515
4026
ڕاستییەکەی، نوستن بەشێکی
زۆر گرنگی لەشمانە، و
زانا دەمارییەکان خەریکە
دەگەنە ڕوونکردنەوەی ئەوەی
03:35
and neuroscientists are beginning to explain why
70
203541
3294
بۆچی هێندە گرنگە.
03:38
it's so very important.
71
206835
1644
03:40
So let's move to the brain.
72
208479
2932
کەواتە با بچینە سەر مێشک.
ئێستا، ئەمە مێشکێکە.
03:43
Now, here we have a brain.
73
211411
4776
ئەمە لەلایەن زانا
کۆمەڵایەتییەکانەوە بەخشراوە، و
03:48
This is donated by a social scientist,
74
216187
2484
03:50
and they said they didn't know what it was,
75
218671
3115
وتیشیان کە نەیانزانیوە چییە یان
چۆن بەکاردێت، بۆیە --
03:53
or indeed how to use it, so --
76
221786
2025
(پێکەنین)
03:55
(Laughter)
77
223811
2595
03:58
Sorry.
78
226406
1933
ببورن.
04:00
So I borrowed it. I don't think they noticed. Okay.
79
228339
3577
بۆیە لێم بردن.
پێموانییە هەستیان کردبێت. باشە.
04:03
(Laughter)
80
231916
2815
(پێکەنین)
ئەوەی ئەمەوێ بیڵێم ئەوەیە کە
کاتێک نوستویت،
04:06
The point I'm trying to make is that when you're asleep,
81
234731
2918
04:09
this thing doesn't shut down.
82
237649
1970
ئەم شتە ناکوژێتەوە.
ڕاستییەکەی، هەندێک لە
بەشەکانی مێشک زیاتر چالاکن
04:11
In fact, some areas of the brain are actually more active
83
239619
2328
04:13
during the sleep state than during the wake state.
84
241947
3305
لە کاتی خەوتندا وەک لەکاتی
بەئاگا بووندا.
04:17
The other thing that's really important about sleep
85
245252
2178
ئەو شتەی تری نوستن کە گرنگە
04:19
is that it doesn't arise from a single structure within the brain,
86
247430
3224
ئەوەیە کە لە یەک پێکهاتەی
مێشکەوە سەرچاوە ناگرێت،
04:22
but is to some extent a network property,
87
250654
2954
بەڵکو تا ڕادەیەکی زۆر
وەک تایبەتمەندی تۆڕێکە.
ئەگەر مێشک هەڵگێڕینەوە
بۆ سەر پشتەوەی --
04:25
and if we flip the brain on its back --
88
253608
2051
حەزم لەم بەشەی دڕکە پەتکە لێرەدا --
04:27
I love this little bit of spinal cord here --
89
255659
2863
04:30
this bit here is the hypothalamus,
90
258522
2969
ئەم بەشەی ئێرە ژێر لانکە، و
04:33
and right under there is a whole raft of interesting structures,
91
261491
3954
لەژێر ئەوێشدا چەند پێکهاتەیەکی
تەواوی سەرنجڕاکێش هەیە،
نەک تەنیا کاتژمێری زیندەوەری.
04:37
not least the biological clock.
92
265445
1573
04:39
The biological clock tells us when it's good to be up,
93
267018
2705
کاتژمێری زیندەوەری پێمان دەڵێت
چ کاتێک باشە بەخەبەر بیت،
چ کاتێک باشە بۆ نوستن، و
04:41
when it's good to be asleep,
94
269723
1417
04:43
and what that structure does is interact
95
271140
1783
ئەوەشی ئەو پێکهاتەیە دەیکات
پێکەوە کارکردنە
04:44
with a whole raft of other areas within the hypothalamus,
96
272923
3588
لەگەڵ ژمارەیەکی تر بەشی
ژێرلانکدا،
ژێرلانکی تەنیشت،
کۆمەڵە دەمارەخانەی پشت دەمارەخانەی چاو.
04:48
the lateral hypothalamus, the ventrolateral preoptic nuclei.
97
276511
2770
04:51
All of those combine, and they send projections
98
279281
2309
هەموو ئەوانە یەک دەگرن، و
لێرەشەوە ئاماژە دەنێرن
بۆ قەدی مێشک لێرەدا.
04:53
down to the brain stem here.
99
281590
2001
04:55
The brain stem then projects forward
100
283591
3230
ئینجا قەدی مێشک ئاماژەکە
بەرەو پێشەوە دەنێرێت و
04:58
and bathes the cortex, this wonderfully wrinkly bit over here,
101
286821
3874
هەموو توێکڵی مێشک دەگرێتەوە،
ئەم بەشە چرچولۆچەی ئێرە،
05:02
with neurotransmitters that keep us awake
102
290695
2825
بە ئاماژە کیمیاییە دەمارەکانی
کە بە ئاگایی دەمانهێڵێتەوە و
بەشێوەیەکی بنچینەیی باری
هۆشداریمان دابین دەکات.
05:05
and essentially provide us with our consciousness.
103
293520
2279
05:07
So sleep arises from a whole raft
104
295799
2885
کەواتە نوستن بە تەواوەتی لە
05:10
of different interactions within the brain,
105
298684
2127
کارلێکی تەواو جیاوازی
ناو مێشکەوە سەرهەڵدەدات، و
05:12
and essentially, sleep is turned on and off
106
300811
2401
بە شێوەیەکی بنچینەییش نوستن
هەڵدەکرێت و دەکوژێتەوە
دەرئەنجامی زنجیرەیەک لە
کارلێک لێرەدا.
05:15
as a result of a range of interactions in here.
107
303212
2625
05:17
Okay. So where have we got to?
108
305837
1870
باشە. کەواتە بەکوێ گەشتین؟
05:19
We've said that sleep is complicated
109
307707
3907
وتمان کە نوستن ئاڵۆزە و
نزیکەی ٣٢ ساڵی ژیانمان داگیردەکات.
05:23
and it takes 32 years of our life.
110
311614
4606
بەڵام ئەوەی ڕوونم نەکردۆتەوە
ئەوەیە کە نوستن بۆ چییە.
05:28
But what I haven't explained is what sleep is about.
111
316220
3003
05:31
So why do we sleep?
112
319223
1932
کەواتە بۆچی دەنووین؟
05:33
And it won't surprise any of you that, of course,
113
321155
2019
هیچ کامێکتان سەرتان ناسوڕمێت لەوەی کە
بێگومان ئێمە
05:35
the scientists, we don't have a consensus.
114
323174
2129
وەک زانا، کۆدەنگییەکمان نییە.
05:37
There are dozens of different ideas about why we sleep,
115
325303
3480
چەندین بیرۆکەی جیاواز هەیە
دەربارەی ئەوەی بۆچی ئەنوین، و
05:40
and I'm going to outline three of those.
116
328783
2651
منیش سیان لەوانە ئەخەمە ڕوو.
05:43
The first is sort of the restoration idea,
117
331434
2796
یەکەمیان جۆرێکە لە بیرۆکەی نوێکردنەوە و
05:46
and it's somewhat intuitive.
118
334230
1881
هەتا ڕادەیەک غەریزانەیە.
بەشێوەیەکی بنچینەیی، هەموو شتەکانی
کە بەڕۆژ کردوومانە،
05:48
Essentially, all the stuff we've burned up during the day,
119
336111
2786
05:50
we restore, we replace, we rebuild during the night.
120
338897
3337
بە شەو نوێی دەکەینەوە، شوێنی دەگرینەوە،
بنیاتی دەنێینەوە.
وە بێگومان، وەک ڕوونکردنەوەیەک،
دەگەڕێتەوە بۆ کاتی ئەریستۆ،
05:54
And indeed, as an explanation,
121
342234
1739
05:55
it goes back to Aristotle,
122
343973
1299
05:57
so that's, what, 2,300 years ago.
123
345272
2409
کەواتە ئەوە ئەکاتە -- ٢٣٠٠ ساڵ لەمەوبەر.
05:59
It's gone in and out of fashion.
124
347681
1639
لەبیرکراوە و مۆدەی بەسەرچووە.
06:01
It's fashionable at the moment because what's been shown
125
349320
3036
لەم ساتەدا مۆدەی هەیە
چونکە نیشاندراوە کە لە ناو مێشکدا،
06:04
is that within the brain, a whole raft of genes
126
352356
2345
کۆکراوەیەکی زۆری جینات نیشاندراوە کە
تەنیا لەکاتی خەودا دەکەونە ئیش، و
06:06
have been shown to be turned on only during sleep,
127
354701
3518
ئەو جینانەش پەیوەندیان هەیە بە نوێکردنەوە و
ڕێڕەوە زیندەپاڵییەکانەوە.
06:10
and those genes are associated with restoration
128
358219
2694
06:12
and metabolic pathways.
129
360913
1396
06:14
So there's good evidence for the whole restoration hypothesis.
130
362309
3998
کەواتە بەڵگەی باش هەیە لەسەر
هەموو گریمانەی نوێکردنەوە.
06:18
What about energy conservation?
131
366307
2204
ئەی چی دەربارەی هەڵگرتنی وزە؟
دووبارە، گریمانەیەکی غەریزانە.
06:20
Again, perhaps intuitive.
132
368511
2864
06:23
You essentially sleep to save calories.
133
371375
3017
بەشێوەیەکی بنەڕەتی بۆ هەڵگرتنی
کالۆری دەنوویت.
06:26
Now, when you do the sums, though,
134
374392
1949
ئێستا، ئەگەر هەژماری بکەیت،
ئەوە زۆر ڕێی تێناچێت.
06:28
it doesn't really pan out.
135
376341
1776
ئەگەر کەسێک کە شەو خەوتبێت
بەراورد بکەیت،
06:30
If you compare an individual who has
136
378117
2573
06:32
slept at night, or stayed awake and hasn't moved very much,
137
380690
4912
بە یەکێک بە ئاگا بووبێت و
ئەوەندە نەجوڵابێت،
06:37
the energy saving of sleeping is about 110 calories a night.
138
385602
5019
هەڵگرتنی وزە لەکاتی خەودا
شەوی ١١٠ کالۆرییە.
ئێستا، ئەوە یەکسانە بە
سەموونێکی لەفە.
06:42
Now, that's the equivalent of a hot dog bun.
139
390621
3276
06:45
Now, I would say that a hot dog bun
140
393897
3520
ئەتوانم بڵێم سەموونێکی لەفە
06:49
is kind of a meager return for such a complicated
141
397417
2929
بەجۆرێک گەڕانەوەیەکی ناکامڵە
بۆ ڕەفتارێکی ئاڵۆز و پێویستی
وەک نوستن.
06:52
and demanding behavior as sleep.
142
400346
2016
06:54
So I'm less convinced by the energy conservation idea.
143
402362
3842
بۆیە کەمتر قایلم بە بیرۆکەی
هەڵگرتنی وزە.
06:58
But the third idea I'm quite attracted to,
144
406204
2532
بەڵام سەرنجم بۆ بیرۆکەی سێیەم دەچێت،
کە ئەویش ڕێکخستنەوەی مێشک و
پتەوکردنی بیرەوەرییەکانە.
07:00
which is brain processing and memory consolidation.
145
408736
3516
ئەوەی ئەیزانین ئەوەیە،
ئەگەر ویستبێت فێری شتێکی نوێ ببیت، و
07:04
What we know is that, if after you've tried to learn a task,
146
412252
3663
07:07
and you sleep-deprive individuals,
147
415915
1899
دواتر ئەو کەسانە کەم خەو بووبێتن،
07:09
the ability to learn that task is smashed.
148
417814
2612
توانای فێربوونی ئەو شتە لەناودەچێت.
بەڕاستی کاریگەرییەکی زۆری هەیە.
07:12
It's really hugely attenuated.
149
420426
3056
کەواتە خەوتن و پتەوکردنی بیرەوەری
شتێکی زۆر گرنگە.
07:15
So sleep and memory consolidation is also very important.
150
423482
2975
07:18
However, it's not just the laying down of memory
151
426457
2843
بەڵام، مەسەلە تەنیا پتەوکردنی یادەوەری و
بەهێزکردنی نییە.
07:21
and recalling it.
152
429300
1346
07:22
What's turned out to be really exciting
153
430646
2271
ئەوەی دەرکەوتووە زۆر سەرنجڕاکێش بێت
07:24
is that our ability to come up with novel solutions
154
432917
3165
توانای دەستکەوتنی چارەسەری نوێیە
بۆ کێشە ئاڵۆزەکانی
07:28
to complex problems is hugely enhanced by a night of sleep.
155
436082
3876
کە بەشێوەیەکی بەرچاو بە
خەوی شەوانە بەهێز دەبن.
07:31
In fact, it's been estimated to give us a threefold advantage.
156
439958
3531
ڕاستییەکەی، خەمڵێنراوە کە
سێ هێندە بەهێزتری دەکات.
نوستنی شەوانە توانای
داهێنانمان زیاتر دەکات.
07:35
Sleeping at night enhances our creativity.
157
443489
2588
07:38
And what seems to be going on is that, in the brain,
158
446077
2822
ئەوەشی لەوە دەچێت کە
ڕووبدات لەناو مێشکدا،
07:40
those neural connections that are important,
159
448899
2645
ئەو پەیوەندییە دەمارییانە کە گرنگن،
07:43
those synaptic connections that are important,
160
451544
2249
ئەو پەیوەندییەی نێوان دەمارەخانەکان
کە گرنگیان هەیە،
پێکەوە بەستراون و بەهێزدەبن،
07:45
are linked and strengthened,
161
453793
1292
07:47
while those that are less important
162
455085
1780
لەکاتێکدا ئەوانەی گرنگیان کەمترە
نامێنن و گرنگیان کەمتر دەبێت.
07:48
tend to fade away and be less important.
163
456865
3343
07:52
Okay. So we've had three explanations for why we might sleep,
164
460208
4059
باشە.
کەواتە سێ ڕوونکردنەوەمان هەبوو
لەسەر ئەوەی بۆچی دەنوین، و
07:56
and I think the important thing to realize is that
165
464267
2893
پێموابێت ئەوەی گرنگە درکی
بکەین ئەوەیە وردەکارییەکان دەگۆڕێن، و
07:59
the details will vary, and it's probable we sleep for multiple different reasons.
166
467160
4078
لەوانەیە لەبەر چەند هۆکارێکی
جیاواز بێت کە بنووین.
بەڵام نوستن شتێک نییە
جڵەوی بۆ شل بکەین.
08:03
But sleep is not an indulgence.
167
471238
3005
08:06
It's not some sort of thing that we can take on board rather casually.
168
474243
4868
شتێک نییە بە ئاسایی وەربگیرێت.
پێموابێت نوستن شوبهێنراوە
بە پەرەپێدانێک
08:11
I think that sleep was once likened to an upgrade
169
479111
3583
08:14
from economy to business class, you know, the equiavlent of.
170
482694
2886
لە چینی مامناوەندە و بۆ چینی
خاوەنکارەکان، یان هاوتای ئەوە.
08:17
It's not even an upgrade from economy to first class.
171
485580
4073
تەنانەت پەرەپێدانیش نییە لە چینی
مامناوەندەوە بۆ چینی یەکەم.
08:21
The critical thing to realize is that
172
489653
2923
ئەوەی هەستیارە درکی پێبکرێت
ئەوەیە ئەگەر نەنویت،
08:24
if you don't sleep, you don't fly.
173
492576
3652
ئەوا نافڕیت.
08:28
Essentially, you never get there,
174
496228
2096
بەشێوەیەکی بنەڕەتی، قەت ناگەیتە ئەوێ.
ئئەوەی شتێکی نائاساییە
دەربارەی بەشێکی زۆری کۆمەڵگاکەمان
08:30
and what's extraordinary about much of our society these days
175
498324
3177
08:33
is that we are desperately sleep-deprived.
176
501501
3033
ئەوەیە کە ئێمە زۆر کەمخەوین.
08:36
So let's now look at sleep deprivation.
177
504534
2456
کەواتە ئێستا با سەیری کەمخەوی بکەین.
08:38
Huge sectors of society are sleep-deprived,
178
506990
2874
بەشی گەورەی کۆمەڵگا
وەک پێویست ناخەون و
08:41
and let's look at our sleep-o-meter.
179
509864
2720
با سەیری پێوەری نوستنمان بکەین.
08:44
So in the 1950s, good data suggests that most of us
180
512584
3508
ساڵی ١٩٥٠کان، داتایەکی باش
پێشنیاری ئەوە ئەکات زۆربەمان
08:48
were getting around about eight hours of sleep a night.
181
516092
3307
شەوانە نزیکەی هەشت کاتژمێر
خەومان هەبووە.
08:51
Nowadays, we sleep one and a half to two hours less every night,
182
519399
3995
ئێستا، شەوانە کاتژمێر و نیوێک بۆ
دوو کاتژمێر کەمتر دەنووین شەوانە،
کەواتە ئێستا بە تێکڕا شەش کاتژمێر و
نیو دەخەوین.
08:55
so we're in the six-and-a-half-hours-every-night league.
183
523394
4456
بۆ هەرزەکارەکان، خراپترە، زۆر خراپترە.
08:59
For teenagers, it's worse, much worse.
184
527850
2763
09:02
They need nine hours for full brain performance,
185
530613
3096
پێویستیان بە نۆ کاتژمێر خەوە بۆ ئەوەی
مێشکیان بەباشی کاربکات، و
بەشێکی زۆریان، شەوانی کاتی قوتابخانە،
تەنیا پێنج کاتژمێر دەخەون.
09:05
and many of them, on a school night,
186
533709
1712
09:07
are only getting five hours of sleep.
187
535421
1938
بێگومان بەس نییە.
09:09
It's simply not enough.
188
537359
1500
09:10
If we think about other sectors of society, the aged,
189
538859
3615
ئەگەر بیر لە بەشەکانی تری
کۆمەڵگا بکەینەوە -- بەتەمەنەکان؛
ئەگەر تەمەن هەبێت، توانای ئەوەت
بۆ ئەوەی خەوێکی باشت هەبێت
09:14
if you are aged, then your ability to sleep in a single block
190
542474
4030
کەمێک تێکدەچێت و دووبارە
زۆربەیان شەوانە،
09:18
is somewhat disrupted, and many sleep, again,
191
546504
2712
کەمتر لە پێنج کاتژمێر دەنوون.
09:21
less than five hours a night.
192
549216
1558
09:22
Shift work. Shift work is extraordinary,
193
550774
2639
شەفتی کارکردن.
کارکردنی بەشەفت شتێکی نائاساییە،
09:25
perhaps 20 percent of the working population,
194
553413
2324
لەوانەیە لەسەدا ٢٠ی ئەوانە
بگرێتەوە کە کار دەکەن، و
09:27
and the body clock does not shift to the demands
195
555737
3393
کاتژمێر لەش گۆڕانکاری بەسەر خۆیدا
ناهێنێت بۆ پێویستی ئیشکردن لە شەودا.
09:31
of working at night.
196
559130
1036
لەسەر هەمان سیستمی تاریکی و ڕووناکی
قفڵ بووە وەک هەر یەکێکمان.
09:32
It's locked onto the same light-dark cycle as the rest of us.
197
560166
2750
09:34
So when the poor old shift worker is going home
198
562916
2502
کەواتە کاتێک کارمەندی شەفتەکە
ئەچێتەوە ماڵەوە و
09:37
to try and sleep during the day, desperately tired,
199
565418
2559
هەوڵ ئەیات بە ڕۆژ بخەوێت،
بەوپەڕی ماندوێتییەوە،
کاتژمێری لەشی دەڵێت،
هەستە. ئەمە کاتی خەو نییە.
09:39
the body clock is saying, "Wake up. This is the time to be awake."
200
567977
3024
09:43
So the quality of sleep that you get as a night shift worker
201
571001
3067
کەواتە جۆرێتی خەوەکەی
دەتبێت وەک کارمەندێکی شەفتی شەوان
09:46
is usually very poor, again in that sort of five-hour region.
202
574068
3388
جۆرێتییەکی زۆر خراپە،
دووبارە وەک پێنج کاتژمێر خەوتن وایە.
09:49
And then, of course, tens of millions of people
203
577456
2531
ئینجا بێگومان، دەیان ملیۆن کەس بەدەست
تێکچونی خەوی دوای گەشتی ئاسمانییەوە دەناڵێنن.
09:51
suffer from jet lag.
204
579987
1090
09:53
So who here has jet lag?
205
581077
3436
کێ لێرە ئەو شتەی هەیە؟
ئای خوایە گیان.
09:56
Well, my goodness gracious.
206
584513
1986
کەواتە بێگومان زۆر سوپاس بۆتان
کە تا ئێستا خەوتان لێنەکەوتووە،
09:58
Well, thank you very much indeed for not falling asleep,
207
586499
2562
10:01
because that's what your brain is craving.
208
589061
2825
چونکە ئەوە ئەو شتەیە کە
مێشکتان حەزی لێیەتی.
10:03
One of the things that the brain does
209
591886
1964
یەکێک لەو شتانەی کە مێشک دەیکات ئەوەیە کە تووشی لەخۆوە نووستن دەبێت،
10:05
is indulge in micro-sleeps,
210
593850
3250
10:09
this involuntary falling asleep,
211
597100
2034
ئەم خەولێکەوتنە خۆنەویستانەیە،
هیچ جڵەوێک نییە بەسەریدا.
10:11
and you have essentially no control over it.
212
599134
2030
10:13
Now, micro-sleeps can be sort of somewhat embarrassing,
213
601164
2832
لەوانەیە ئەو خەولێکەوتنانە کەمێک ئابڕووبەر بن، و
10:15
but they can also be deadly.
214
603996
1880
بەڵام دەشکرێت کوشندە بن.
10:17
It's been estimated that 31 percent of drivers
215
605876
3655
خەمڵێنراوە کە لەسەدا ۳۱ شۆفێرەکان
10:21
will fall asleep at the wheel at least once in their life,
216
609531
4467
بەلایەنی کەمەوە لە ژیانیانا جارێک بەسەر سوکانەوە خەویان لێدەکەوێت، و
10:25
and in the U.S., the statistics are pretty good:
217
613998
2429
لە ویلایەتە یەکگرتووەکانیش ئاماری باش هەیە:
سەد هەزار ڕووداوی هاتوچۆ لەسەر
ڕێگای کراوە بەستراوەتەوە بە ماندوێتی،
10:28
100,000 accidents on the freeway
218
616427
2675
10:31
have been associated with tiredness,
219
619102
2290
10:33
loss of vigilance, and falling asleep.
220
621392
1766
لەدەستدانی تەرکیز، و خەوتلێکەوتن --
ساڵانە سەد هەزار.
10:35
A hundred thousand a year. It's extraordinary.
221
623158
2378
زۆر نائاساییە.
10:37
At another level of terror,
222
625536
2227
لەسەر ئاستێکی تری تیرۆر،
10:39
we dip into the tragic accidents at Chernobyl
223
627763
3683
خۆمان تووشی ڕووداوە کاراستبارەکانی
وەک چێرنۆبڵ و
10:43
and indeed the space shuttle Challenger,
224
631446
2354
کەشتی ئاسمانی چالێنجەر دەکەین،
کە بەشێوەیەکی کارەساتبار لەدەست دران.
10:45
which was so tragically lost.
225
633800
1692
10:47
And in the investigations that followed those disasters,
226
635492
3480
لێکۆڵینەوەکانی دوای ڕووداوەکانیش
ئەو ڕاستیەی دەرخستن کە،
10:50
poor judgment as a result of extended shift work
227
638972
3151
بڕیاردانی هەڵە دەرئەنجامی
شەفتی درێژی کارکردن و
لەدەستدانی هۆشیاری و ماندووبوون
10:54
and loss of vigilance and tiredness
228
642123
2028
10:56
was attributed to a big chunk of those disasters.
229
644151
4381
ڕۆڵێکی گەورەیان گێڕاوە
لەو کارەساتانەیا.
11:00
So when you're tired, and you lack sleep,
230
648532
3858
کاتێک ماندوو کەم خەویت،
11:04
you have poor memory, you have poor creativity,
231
652390
3394
بیرەوەریت لاوازە،
داهێنەریت لاوازە،
11:07
you have increased impulsiveness,
232
655784
2395
هەڵەشەبوونت زیاتر دەبێت، و
11:10
and you have overall poor judgment.
233
658179
2887
بەگشتی توانای بڕیاردان لاواز دەبێت.
بەڵام هاوڕێیان،
زۆر لەوەش خراپترە.
11:13
But my friends, it's so much worse than that.
234
661066
2925
11:15
(Laughter)
235
663991
2140
(پێکەنین)
ئەگەر مێشکێکی ماندوو بیت،
11:18
If you are a tired brain,
236
666131
1858
11:19
the brain is craving things to wake it up.
237
667989
2934
مێشکەکە شتی ئەوێت بۆ بەئاگا هاتنەوە.
11:22
So drugs, stimulants. Caffeine represents
238
670923
4036
کەواتە دەرمانەکان، بزوێنەرەکان.
کافاین ئێستا بزوێنەری هەڵبژێردراوە
11:26
the stimulant of choice across much of the Western world.
239
674959
3620
لە زۆربەی جیهانی خۆرئاوادا.
بەشی زۆری ڕۆژەکە بە کافایین
بەڕێدەکەین، و
11:30
Much of the day is fueled by caffeine,
240
678579
2192
ئەگەر مێشکێکی ئێجگار ماندووش بێت
پەنا بۆ نیکۆتین دەبەیت.
11:32
and if you're a really naughty tired brain, nicotine.
241
680771
2896
بێگومان، بەم بزوێنەرانە ماوەی بەئاگابوونی
خۆت زیاتر دەکەیت، و
11:35
And of course, you're fueling the waking state
242
683667
1845
11:37
with these stimulants,
243
685512
1358
11:38
and then of course it gets to 11 o'clock at night,
244
686870
1906
ئینجا، بێگومان، هەتا
١١ی شەو دەڕۆیت، و
11:40
and the brain says to itself, "Ah, well actually,
245
688776
2177
مێشک بەخۆی دەڵێت،
ڕاستییەکەی، پێویستە کەمێکی تر
من بچم بنووم.
11:42
I need to be asleep fairly shortly.
246
690953
1707
11:44
What do we do about that when I'm feeling completely wired?"
247
692660
2889
چۆن ئەوە بکەم لەکاتێکدا من
هەست بە چالاکییەکی زۆر ئەکەم؟
11:47
Well, of course, you then resort to alcohol.
248
695549
2967
بێگومان، ئینجا دواتر
پەنا بۆ مەی دەبەیت.
11:50
Now alcohol, short-term, you know, once or twice,
249
698516
3526
مەی، بە شێوەیەکی کەم،
جارێک یان دوو جار،
بۆ ئەوەی کەمێک هۆشت کەمکاتەوە،
دەکرێت زۆر بەسوود بێت.
11:54
to use to mildly sedate you, can be very useful.
250
702042
2948
دەکرێت واتلێکات بەئاسانی بخەویت.
11:56
It can actually ease the sleep transition.
251
704990
2710
بەڵام ئەوەی دەبێت زۆر باش ئاگاداری
بیت ئەوەیە کە مەی خەوتن دابین ناکات.
11:59
But what you must be so aware of
252
707700
2063
12:01
is that alcohol doesn't provide sleep,
253
709763
3250
لاساییکەرەوەیەکی زیندەیی بۆ نوستن،
12:05
a biological mimic for sleep. It sedates you.
254
713013
2739
وەک دەرمانێک هۆشت
کەمدەکاتەوە.
کەواتە ڕاستییەکەی زیان بە هەندێک
لە ڕێکخستنە دەمارییەکان دەگەیەنێت
12:07
So it actually harms some of the neural proccessing
255
715752
2629
12:10
that's going on during memory consolidation
256
718381
1987
کە ڕوودەدات لەکاتی پتەوکردنی بیرەوەری و
بەبیرهاتنەوەی یادەوەرییەکان.
12:12
and memory recall.
257
720368
1366
12:13
So it's a short-term acute measure,
258
721734
2363
کەواتە چارەسەرێکە بۆ ماوەیەکی کورت،
12:16
but for goodness sake, don't become addicted
259
724097
2413
بەڵام تخوا،
نەچن خۆتان ئالوودەی مەی بکەن
12:18
to alcohol as a way of getting to sleep every night.
260
726510
3401
وەک ڕێگایەک بۆ ئەوەی هەموو
شەوێک خەوتان لێکەوێت.
12:21
Another connection between loss of sleep is weight gain.
261
729911
3591
کێشەیەکی تری کەمخەوی
زیادبوونی کێشی لەشە.
12:25
If you sleep around about five hours or less every night,
262
733502
3811
ئەگەر شەوانە پێنج کاتژمێر یان
کەمتر بخەویت،
ئەوا ئەگەری قەڵەوبوونت لەسەدا ٥٠ دەبێت.
12:29
then you have a 50 percent likelihood of being obese.
263
737313
3603
12:32
What's the connection here?
264
740916
1806
پەیوەندییەکە چییە لێرەدا؟
12:34
Well, sleep loss seems to give rise to the release
265
742722
3224
کەم خەوی دەکرێت ببێتە هۆی
دەردانی هۆرمۆنێک بەناوی گریلین،
12:37
of the hormone ghrelin, the hunger hormone.
266
745946
2115
هۆرمۆنی برسێتی.
12:40
Ghrelin is released. It gets to the brain.
267
748061
3098
گریلین دەردەدرێت.
دەچێتە ناو مێشکەوە.
مێشک دەڵێت، "من کاربۆهایدرەیتەکانم دەوێت،"
12:43
The brain says, "I need carbohydrates,"
268
751159
2724
ئەوەشی ئەیکات ئەوەیە کە پێویستی بە
کاربۆهایدرەیت دەبێت بەتایبەتی شەکر.
12:45
and what it does is seek out carbohydrates
269
753883
2257
12:48
and particularly sugars.
270
756140
1326
12:49
So there's a link between tiredness
271
757466
2516
کەواتە ئەمەش پێکەوە بەستنەوەیە
لە نێوان ماندوێتی و
12:51
and the metabolic predisposition for weight gain.
272
759982
2949
والێکردنێکی زیندەپاڵی بۆ
زیادبوونی کێش: فشاری دەروونی.
12:54
Stress. Tired people are massively stressed.
273
762931
4751
کەسە ماندووەکان فشارێکی
دەروونی زۆریان لەسەرە.
یەکێک لە شتە گرنگەکانی فشاری دەروونیش،
بێگومان، لەدەستدانی بیرەوەرییە،
12:59
And one of the things of stress, of course,
274
767682
1636
13:01
is loss of memory,
275
769318
702
13:02
which is what I sort of just then had a little lapse of.
276
770020
4112
کە من بەجۆرێک پێشتر
ئەو کێشەیەم هەبوو.
13:06
But stress is so much more.
277
774132
2498
بەڵام فشاری دەروونی زۆر
لەوە زیاترە.
13:08
So if you're acutely stressed, not a great problem,
278
776630
3411
کەواتە ئەگەر کەمێک فشاری
دەروونیت هەبێت کێشەیەکی وانییە،
13:12
but it's sustained stress
279
780041
1629
بەڵام بەردەوامی فشاری دەروونی کە
ببێتە هۆی کەمخەوی کێشەیە.
13:13
associated with sleep loss that's the problem.
280
781670
2291
13:15
So sustained stress leads to suppressed immunity,
281
783961
4409
بەردەوامی فشاری دەروونی دەبێتە هۆی
کپبوونەوەی کۆئەندامی بەرگری. و
کەسە ماندووەکانیش ئەگەری هەوکردنی
میکرۆبیان زیاتر دەبێت، و
13:20
and so tired people tend to have higher rates of overall infection,
282
788370
3557
توێژینەوەی باش هەیە
13:23
and there's some very good studies showing
283
791927
1702
نیشانی دەدات ئەوانەی بەشەفتی شەوان
کاردەکەن ڕێژەی شێرپەنجە تیایاندا زیاترە.
13:25
that shift workers, for example, have higher rates of cancer.
284
793629
3736
زۆربوونی ئاستی فشاری دەروونی
گلوکۆز دەخاتە سوڕی خوێنەوە.
13:29
Increased levels of stress throw glucose into the circulation.
285
797365
3278
13:32
Glucose becomes a dominant part of the vasculature
286
800643
4091
گلوکۆس دەبێت بە بەشی زاڵی
بۆرییەکانی خوێن و
13:36
and essentially you become glucose intolerant.
287
804734
2579
دەبیت بە کەسێک کە چیتر لەشت
بەرگەی گلوکۆس ناگرێت.
دەرئەنجام، جۆری دووەمی شەکرە.
13:39
Therefore, diabetes 2.
288
807313
2171
13:41
Stress increases cardiovascular disease
289
809484
3524
فشاری دەروونی دەرئەنجامی بەرزی فشاری خوێن
نەخۆشی دڵ و بۆرییەکانی خوێن زیاد دەکات.
13:45
as a result of raising blood pressure.
290
813008
2591
کەواتە چەندین کێشە هەیە
پەیوەندی بە کەمی خەوەوەیە
13:47
So there's a whole raft of things associated with sleep loss
291
815599
3096
13:50
that are more than just a mildly impaired brain,
292
818695
3609
کە زۆر لە شێوانێکی ئاسایی
باری مێشک زیاترە،
13:54
which is where I think most people think
293
822304
1235
کە پێموابێت زۆربەی خەڵک پێیان وایە
ئەوە تەنیا کێشەی کەمخەوییە.
13:55
that sleep loss resides.
294
823539
2115
کەواتە لەم ساتەی قسەکانمدا،
کاتێکی گونجاوە بیربکەیتەوە،
13:57
So at this point in the talk, this is a nice time to think,
295
825654
3470
ئایا پێتوایە بەشێوەیەکی گشتی
وەک پێویست دەنویت؟
14:01
well, do you think on the whole I'm getting enough sleep?
296
829124
3166
بەخێرایی دەست بەرزکەنەوە.
14:04
So a quick show of hands.
297
832290
1505
14:05
Who feels that they're getting enough sleep here?
298
833795
2839
کێ لێرە پێی وایە وەک پێویست دەخەوێت؟
14:08
Oh. Well, that's pretty impressive.
299
836634
3010
ئاه. ئەوە زۆر سەرنجڕاکێشە.
باشە. دواتر زیاتر باسی ئەوە ئەکەین،
دەربارەی ئەوەی ڕێنماییەکانتان چین.
14:11
Good. We'll talk more about that later, about what are your tips.
300
839644
2564
14:14
So most of us, of course, ask the question,
301
842208
2779
کەواتە بێگومان زۆربەیمان ئەو
پرسیارەش دەکەین،
14:16
"Well, how do I know whether I'm getting enough sleep?"
302
844987
1888
"چۆن بزانم ئایا وەک پێویست
دەخەوم یان نا؟"
14:18
Well, it's not rocket science.
303
846875
1596
ئەوە زانستی مووشەکی نییە.
14:20
If you need an alarm clock to get you out of bed in the morning,
304
848471
2947
ئەگەر بەیانیان پێویست بە کاتژمێری
ئاگادارکردنەوەیە بۆ هەستان،
14:23
if you are taking a long time to get up,
305
851418
2465
ئەگەر زۆر پێئەچێ تا هەڵئەسی لە جێگە،
14:25
if you need lots of stimulants,
306
853883
1400
ئەگەر پێویست بە بزوێنەری زۆرە،
14:27
if you're grumpy, if you're irritable,
307
855283
2028
ئەگەر دەم و چاو یاوە بەیەکا،
ئەگەر بێ ئۆقرەیت،
14:29
if you're told by your work colleagues
308
857311
2082
ئەگەر هاوپیشەکانی کارەکەت بڵێن کە
لە ماندوو بێتاقەت ئەچیت،
14:31
that you're looking tired and irritable,
309
859393
1796
14:33
chances are you are sleep-deprived.
310
861189
2429
ئەگەری زۆر کە کەمخەو بیت.
14:35
Listen to them. Listen to yourself.
311
863618
1835
گوێیان لێگرە. گوێ لەخۆت بگرە.
14:37
What do you do?
312
865453
1775
چی بکەیت باشە؟
14:39
Well -- and this is slightly offensive --
313
867228
1813
ئاه.. ئەمە کەمێک بێڕێزیشە --
14:41
sleep for dummies:
314
869041
3494
نوستن بۆ گێلەکان.
(پێکەنین)
14:44
Make your bedroom a haven for sleep.
315
872535
3047
وا لە ژووری نوستن بکە
بەهەشتێک بێت بۆ نوستن.
گرنگترین شت بیکەیت ئەوەیە کە
تا ئەکرێت ژوورەکە تاریک بێت، و
14:47
The first critical thing is make it as dark as you possibly can,
316
875582
3626
هەروەها کەمێکیش فێنک بێت.
14:51
and also make it slightly cool. Very important.
317
879208
2653
زۆر گرنگە.
14:53
Actually, reduce your amount of light exposure
318
881861
3080
ئینجا، بەرکەوتن بە ڕووناکی کەمکەرەوە
14:56
at least half an hour before you go to bed.
319
884941
2396
بەلایەنی کەمەوە نیو کاتژمێرێک
پێش ئەوەی بچیتە جێگەوە.
14:59
Light increases levels of alertness and will delay sleep.
320
887337
2614
ڕووناکی ئاستی بەئاگابوونی بەرزدەکاتەوە و
خەولێکەوتن دوائەخات.
15:01
What's the last thing that most of us do before we go to bed?
321
889951
2557
دوایین شت چییە کە زۆربەمان ئەیکەین
پێش ئەوەی بنوین؟
15:04
We stand in a massively lit bathroom
322
892508
2469
ئەچینە بەر دەستشۆرەکەوە لە
شوێنێکی زۆر ڕووناکدا
15:06
looking into the mirror cleaning our teeth.
323
894977
2278
سەیری ئاوێنە ئەکەین و
دانمان ئەشۆین.
15:09
It's the worst thing we can possibly do
324
897255
2091
خراپترین شتە بیکەین پێش
ئەوەی بچین بنووین.
15:11
before we went to sleep.
325
899346
1620
15:12
Turn off those mobile phones. Turn off those computers.
326
900966
2809
ئەو مۆبایلانەتان بکوژێننەوە.
کۆمپیتەرەکانتان بکوژێننەوە.
15:15
Turn off all of those things that are also going to excite the brain.
327
903775
3811
هەموو ئەو شتانەش بکوژێننەوە کە
مێشک دەبزوێنێت.
15:19
Try not to drink caffeine too late in the day,
328
907586
2954
هەوڵبە درەنگانی ڕۆژ هیچ
بڕێک کافاین نەخۆیتەوە،
15:22
ideally not after lunch.
329
910540
3072
بەتایبەتی دوای نانی نیوەڕۆ.
15:25
Now, we've set about reducing light exposure before you go to bed,
330
913612
3457
باسی ئەوەمان کرد کە بەرکەوتن بە
ڕووناکی کەمکرێتەوە پێش چوونە جێگە،
بەڵام بەرکەوتنی ڕووناکی لە بەیانیاندا
15:29
but light exposure in the morning
331
917069
1721
15:30
is very good at setting the biological clock to the light-dark cycle.
332
918790
3568
زۆر باشە و سوڕی ڕووناکی تاریکی
کاتژمێری زیندەوەری ڕێکدەخاتەوە.
کەواتە با بەیانیان ڕووناکی لێتبات.
15:34
So seek out morning light.
333
922358
1532
15:35
Basically, listen to yourself.
334
923890
2570
بەشێوەیەکی بنچینەیی، گوێ لەخۆت بگرە.
15:38
Wind down. Do those sorts of things that you know
335
926460
2979
بەرەو کۆتایی بەرە.
ئەو جۆرە شتانە بکە
کە ئەزانیت ئاسانکاریت بۆ ئەکات
15:41
are going to ease you off
336
929439
1392
15:42
into the honey-heavy dew of slumber.
337
930831
3509
بۆ ئەوەی بچیتە خەوێکی قوڵی خۆشەوە.
زۆرباشە.
15:46
Okay. That's some facts. What about some myths?
338
934340
3358
ئەوە هەندێک ڕاستی بوون.
ئەی هەندێک لە بیروباوەڕەکان چین؟
15:49
Teenagers are lazy. No. Poor things.
339
937698
3007
هەرزەکارەکان تەمەڵن.
نەخێر. ئەو بەسەزمانانە
15:52
They have a biological predisposition
340
940705
1921
ئەوان بەشێوەیەکی زیندەوەریی لەشیان وایە
درەنگ بچنە جێگەوە و درەنگیش هەستن،
15:54
to go to bed late and get up late, so give them a break.
341
942626
3117
بۆیە پشوێکیان بەنێ.
شەوانە هەشت کاتژمێر خەومان ئەوێت.
15:57
We need eight hours of sleep a night.
342
945743
3706
ئەوە بە تێکڕا.
16:01
That's an average. Some people need more. Some people need less.
343
949449
3620
هەندێک کەس زیاتریان ئەوێت.
هەندێک کەس کەمتریان ئەوێت.
ئەوەشی پێویستە بیکەیت
ئەوەیە گوێ لە لەشت بگریت.
16:05
And what you need to do is listen to your body.
344
953069
2165
پێویست بەوەنەیە یان
پێویست بە زیاترە؟
16:07
Do you need that much or do you need more?
345
955234
2333
هێندەی ئەوە سادەیە.
16:09
Simple as that.
346
957567
1207
16:10
Old people need less sleep. Not true.
347
958774
3636
بەتەمەنەکان خەوی کەمتریان ئەوێت.
ئەوە ڕاست نییە.
16:14
The sleep demands of the aged do not go down.
348
962410
2909
پێویستی خەوی بەتەمەنەکان
هیچ کەم ناکات.
16:17
Essentially, sleep fragments and becomes less robust,
349
965319
3396
لەوانەیە چەند جارێک بخەون و
کەمتر ڕێکخراو بێت،
16:20
but sleep requirements do not go down.
350
968715
2532
بەڵام پێویستی خەو کەمنابێتەوە.
16:23
And the fourth myth is,
351
971247
2228
چوارەم بیروباوەڕیش
زوو نوستن، و زوو هەستان
16:25
early to bed, early to rise
352
973475
1913
16:27
makes a man healthy, wealthy and wise.
353
975388
2813
پیاو تەندروست، و دەوڵەمەند و ژیر دەکات.
16:30
Well that's wrong at so many different levels.
354
978201
2782
ئەوە لەسەر چەند ئاستێک هەڵەیە.
16:32
(Laughter)
355
980983
2480
(پێکەنین)
هیچ بەڵگەیەک نییە لەسەر ئەوەی
زوو نوستن و زوو هەستان
16:35
There is no, no evidence that getting up early
356
983463
3510
16:38
and going to bed early gives you more wealth at all.
357
986973
2525
هیچ سامانێکی زیادت باتێ.
هیچ جیاوازییەک نییە لە پێگەی
کۆمەڵایەتی و ئابوریدا.
16:41
There's no difference in socioeconomic status.
358
989498
2669
بەپێی ئەزموونی خۆم،
16:44
In my experience, the only difference between
359
992167
1790
تەنیا جیاوازی نێوان کەسانی بەیانیان و
کەسانی ئێواران
16:45
morning people and evening people
360
993957
1364
16:47
is that those people that get up in the morning early
361
995321
2744
ئەوەیە ئەو کەسانەی بەیانیان
زوو لەخەو هەڵدەستن.
16:50
are just horribly smug.
362
998065
2354
زۆر ڕازین لە ژیانی خۆیان.
(پێکەنین)
16:52
(Laughter) (Applause)
363
1000419
3967
(چەپڵەلێدان)
16:56
Okay. So for the last part, the last few minutes,
364
1004386
3022
باشە.
بۆ دوایین چەند خولەک،
ئەوەی ئەمەوێت بیکەم کەمێک
گۆڕینی بابەتەکەیە و
16:59
what I want to do is change gears
365
1007408
1957
باسی هەندێک لە بوارە تازەکانی
زانستی دەماری بکەم،
17:01
and talk about some really new, breaking areas of neuroscience,
366
1009365
3459
17:04
which is the association between mental health,
367
1012824
3016
کە پەیوەندی نێوان تەندروستی دەروونی،
17:07
mental illness and sleep disruption.
368
1015840
2277
نەخۆشی دەروونی و تێکچوونی خەوە.
17:10
We've known for 130 years that in severe mental illness,
369
1018117
3576
ئەوە ١٣٠ ساڵە ئەو ڕاستییە دەزانین
کە لە نەخۆشی دەروونی قورسدا،
17:13
there is always, always sleep disruption,
370
1021693
3753
هەمووکات تێکچوونی خەو هەیە،
17:17
but it's been largely ignored.
371
1025446
1554
بەڵام زۆر فەرامۆش کراوە.
17:19
In the 1970s, when people started to think about this again,
372
1027000
2644
ساڵی ١٩٧٠کان، کاتێک خەڵک دووبارە
دەستیانکرد بە بیرکردنەوە لەمە،
17:21
they said, "Yes, well, of course you have sleep disruption
373
1029644
2489
وتیان، "بەڵێ، بێگومان لەکاتی
شیزۆفرینیادا تێکچوونی خەو دەبێت،
17:24
in schizophrenia because they're on anti-psychotics.
374
1032133
3653
چونکە دەرمانی دژە تێکچوونی مێشک
بەکاردەهێنن.
17:27
It's the anti-psychotics causing the sleep problems,"
375
1035786
3007
ئەو دەرمانانەن دەبنە هۆی
کێشەکانی نووستن،"
17:30
ignoring the fact that for a hundred years previously,
376
1038793
3153
ئەو ڕاستیەشیان فەرامۆش کردووە کە
سەد ساڵ زیاتر لەمەوبەر،
تێکچوونی خەو تێبینی کراوە پێش
داهێنانی ئەو دەرمانانە.
17:33
sleep disruption had been reported before anti-psychotics.
377
1041946
3788
17:37
So what's going on?
378
1045734
2031
کەواتە چی ڕووئەیات؟
چەندین کۆمەڵ توێژینەوە دەکەن
17:39
Lots of groups, several groups are studying
379
1047765
2588
17:42
conditions like depression, schizophrenia and bipolar,
380
1050353
3649
لەسەر نەخۆشییەکانی وەک خەمۆکی،
شیزۆفرینیا و دوانەی مانیا و خەمۆکی و
17:46
and what's going on in terms of sleep disruption.
381
1054002
2878
لەو کاتانەدا چی ڕووئەیات لە
ڕووانگەی تێکچوونی خەوەوە.
توێژینەوەیەکی گەورەمان هەیە کە
ساڵی پار دەرمانکرد لەسەر شیزۆفرینیا، و
17:48
We have a big study which we published last year on schizophrenia,
382
1056880
3420
17:52
and the data were quite extraordinary.
383
1060300
3667
زانیارییەکان زۆر بێوێنە بوون.
17:55
In those individuals with schizophrenia,
384
1063967
2837
ئەو کەسانەی شیزۆفرینیایان هەبووە،
17:58
much of the time, they were awake during the night phase
385
1066804
3668
زۆربەی کات، بە شەو بەخەبەر بوون و
18:02
and then they were asleep during the day.
386
1070472
2426
بەدرێژایی ڕۆژیش نوستوون.
18:04
Other groups showed no 24-hour patterns whatsoever.
387
1072898
2573
کۆمەڵەکانی تر هیچ سووڕی
٢٤ کاتژمێریان نەماوە --
18:07
Their sleep was absolutely smashed.
388
1075471
2256
خەوەکەیان بە تەواوەتی شێواوە.
هەندێکیشیان توانای ئەوەیان نەبووە
بە سوڕی ڕووناکی تاریکی خەویان ڕێکخەن.
18:09
And some had no ability to regulate their sleep by the light-dark cycle.
389
1077727
3891
18:13
They were getting up later and later and later
390
1081618
1762
هەموو شەوێک درەنگتر و درەنگتر و
درەنگتر هەستاون.
18:15
and later each night. It was smashed.
391
1083380
2782
بە تەواوەتی تێکچووە.
18:18
So what's going on?
392
1086162
2165
کەواتە چی ڕووئەیات؟
18:20
And the really exciting news is that
393
1088327
3161
هەواڵە سەرنجڕاکێشەکەش ئەوەیە
کە نەخۆشی دەروونی و خەو نەک
تەنیا پێکەوە بەستراون،
18:23
mental illness and sleep are not simply associated
394
1091488
4040
18:27
but they are physically linked within the brain.
395
1095528
3028
بەڵکو لەناو مێشکیشدا پێکەوە بەستراون.
تۆڕە دەمارییەکەی کە واتلێدەکات
بەرەو خەوی ئاسایی بچیت،
18:30
The neural networks that predispose you to normal sleep,
396
1098556
2786
18:33
give you normal sleep, and those that give you
397
1101342
2178
خەوی ئاساییت ئەیاتێ، و
دەمارەخانەکانیش کە تەندروستییەکی
دەروونی ئاساییت ئەیاتێ بەسەریانەوەن.
18:35
normal mental health are overlapping.
398
1103520
2714
18:38
And what's the evidence for that?
399
1106234
1763
ئەی بەڵگە چییە بۆ ئەوە؟
18:39
Well, genes that have been shown to be very important
400
1107997
3708
جینەکانی کە نیشاندراوە
زۆر گرنگ بن لە درووستکردنی
باری خەوی ئاساییدا،
18:43
in the generation of normal sleep,
401
1111705
2265
کاتێک گۆڕانکاریان بەسەردا دێت،
18:45
when mutated, when changed,
402
1113970
1381
18:47
also predispose individuals to mental health problems.
403
1115351
3365
دەبنە پێشینەیەک بۆ درووستبوونی
کێشەی تەندروستی دەروونی بۆ کەسەکە.
18:50
And last year, we published a study
404
1118716
2001
ساڵی پاریش، توێژینەوەیەکمان بڵاوکردەوە
18:52
which showed that a gene that's been linked to schizophrenia,
405
1120717
3529
نیشانی یاوە کە جینێک کە بەستراوەتەوە
بە شیزۆفرینیاوە،
18:56
which, when mutated, also smashes the sleep.
406
1124246
3633
کاتێک گۆڕانکاری بەسەردا دێت،
خەوتنیش تێکدەدات.
کەواتە بەڵگەمان هەیە لەسەر
چوونە سەر یەکێکی میکانیکی
18:59
So we have evidence of a genuine mechanistic overlap
407
1127879
3153
19:03
between these two important systems.
408
1131032
2764
نێوان ئەم دوو سیستمە گرنگە.
19:05
Other work flowed from these studies.
409
1133796
2173
توێژینەوەکانی تر لەمەوە سەرچاوەیان گرتووە.
یەکەمیان ئەڵێت کە تێکچوونی خەو
19:07
The first was that sleep disruption actually precedes
410
1135969
4916
پێش هەندێک جۆری دیاریکراوی
نەخۆشی دەروونی یەت، و
19:12
certain types of mental illness,
411
1140885
2038
19:14
and we've shown that in those young individuals
412
1142923
2677
نیشانماندراوە کە لەو کەسە گەنجانەدا
کە لە مەترسیدان بۆ پەرەسەندنی
نەخۆشی دوانی مانیا و خەمۆکی،
19:17
who are at high risk of developing bipolar disorder,
413
1145600
2919
19:20
they already have a sleep abnormality
414
1148519
2629
بارێکی نائاسایی خەویان هەیە
19:23
prior to any clinical diagnosis of bipolar.
415
1151148
4036
پێش ئەوەی نەخۆشییەکەیان
بە تەواوەتی بناسرێتەوە.
19:27
The other bit of data was that sleep disruption
416
1155184
5779
زانیارییەکەی تر ئەوەبوو کە
تێکچوونی خەو
19:32
may actually exacerbate,
417
1160963
1818
لەوانەیە نەخۆشییە دەروونییەکە زیاتر
قورستر یان خراپتر بکات.
19:34
make worse the mental illness state.
418
1162781
2625
هاوپیشەم دان فریمان زنجیرەیەک
ئامرازی بەکارهێناوە
19:37
My colleague Dan Freeman has used a range of agents
419
1165406
2499
19:39
which have stabilized sleep and reduced levels of paranoia
420
1167905
3797
کە خەوی جێگیر کردووە و لەو
نەخۆشانەدا ئاستی نەخۆشییەکەی
بە ڕێژەی لەسەدا ٥٠ کەمکردۆتەوە.
19:43
in those individuals by 50 percent.
421
1171702
2401
19:46
So what have we got?
422
1174103
1621
کەواتە چیمان دەستکەوت؟
19:47
We've got, in these connections, some really exciting things.
423
1175724
5766
چەند شتێکی سەرنجڕاکێشمان دەستکەوت
لەم پێکەوەبەستنانەدا.
19:53
In terms of the neuroscience, by understanding
424
1181490
1910
لەڕووی زانستی دەمارییەوە،
بە تێگەشتن لەم دوو سیستمە،
19:55
the neuroscience of these two systems,
425
1183400
1268
19:56
we're really beginning to understand how both sleep
426
1184668
2411
خەریکە تێدەگەین لەوەی کە چۆن
خەویش و نەخۆشی دەروونیش
19:59
and mental illness are generated and regulated within the brain.
427
1187079
4078
لە مێشکا درووست دەبن و ڕێکدەخرێن.
دووەم بوار ئەوەیە ئەگەر خەو و
20:03
The second area is that if we can use sleep
428
1191157
3727
تێکچوونی خەو بەکاربێنین وەک ئاماژەی
ئاگادارکردنەوەی زوو،
20:06
and sleep disruption as an early warning signal,
429
1194884
2246
20:09
then we have the chance of going in.
430
1197130
2337
ئەوا دەرفەتمان هەیە ڕێگری
لە نەخۆشییەکە بکەین.
20:11
If we know that these individuals are vulnerable,
431
1199467
2589
ئەگەر بزانین ئەم کەسانە
دەکرێت تووش ببن،
دەکرێت زوو چارەسەر بکرێن. و
20:14
early intervention then becomes possible.
432
1202056
2493
20:16
And the third, which I think is the most exciting,
433
1204549
2460
سێیەم شت، کە بەلای منەوە
لەهەموی سەرنجڕاکێشترە،
20:19
is that we can think of the sleep centers within the brain
434
1207009
2683
ئەوەیە کە دەتوانین بیر لە سەنتەرەکانی
نوستنی ناو مێشک بکەینەوە
20:21
as a new therapeutic target.
435
1209692
1590
وەک ئامانجێکی چارەسەری نوێ.
20:23
Stabilize sleep in those individuals who are vulnerable,
436
1211282
2671
جێگیرکردنی نوستن لەو کەسانەدا
کە لە مەترسیدان،
20:25
we can certainly make them healthier,
437
1213953
2366
نەک هەر دەتوانین وایان
لێکەین تەندروستر بن،
بەڵکو هەندێک لە سکاڵا قورسەکانی
نەخۆشی دەروونیش بڕەوێنینەوە.
20:28
but also alleviate some of the appalling symptoms of mental illness.
438
1216319
4861
کەواتە با تەواویکەم.
20:33
So let me just finish.
439
1221180
1241
کە بەم قسەیە دەستم پێکرد:
بە گرنگییەوە سەیری خەو بکە.
20:34
What I started by saying is take sleep seriously.
440
1222421
3316
تێڕوانینمان بۆ خەو زۆر جیاواز بووە
20:37
Our attitudes toward sleep are so very different
441
1225737
2601
لە سەردەمی پێش پیشەسازییەوە،
20:40
from a pre-industrial age,
442
1228338
1205
20:41
when we were almost wrapped in a duvet.
443
1229543
2263
ئەوکاتەی زانیارییەکی وامان نەبووە.
20:43
We used to understand intuitively the importance of sleep.
444
1231806
3421
بەشێوەیەکی زگماگی خۆمان
لە گرنگی نوستن تێگەشتوین.
20:47
And this isn't some sort of crystal-waving nonsense.
445
1235227
3510
ئەمەش جۆرە قسەیەکی بەتاڵی پڕووپوچ نییە.
20:50
This is a pragmatic response to good health.
446
1238737
2832
ئەمە وەڵامدانەوەیەکی کردەنییە
بۆ تەندروستییەکی باش.
ئەگەر خەوت باشبێت،
توانای تەرکیز،
20:53
If you have good sleep, it increases your concentration,
447
1241569
2925
سەرنجدان، توانای بڕیاردان، داهێنەری،
شارەزایی کۆمەڵایەتی و تەندروستی زیاد دەکات.
20:56
attention, decision-making, creativity, social skills, health.
448
1244494
3833
21:00
If you get sleep, it reduces your mood changes, your stress,
449
1248327
4282
ئەگەر بەباشی بنویت، گۆڕانی مەزاج،
فشاری دەروونیت، و
21:04
your levels of anger, your impulsivity,
450
1252609
2196
ئاستی توڕەییت، و هەڵەشەییت و
21:06
and your tendency to drink and take drugs.
451
1254805
2781
ئەگەری مەی خواردنەوە و بەکارهێنانی
دەرمانی ئالودەکەر کەمدەکاتەوە.
بە وتنی ئەوەش تەواو دەبین کە
21:09
And we finished by saying
452
1257586
2639
21:12
that an understanding of the neuroscience of sleep
453
1260225
3042
تێگەشتنێک لە زانستی دەماری نوستن
21:15
is really informing the way we think about
454
1263267
3372
نوێگەرییەکی درووستکردووە بۆ بیرکردنەوەمان
لە هۆکارەکانی نەخۆشی دەروونی، و
21:18
some of the causes of mental illness,
455
1266639
2115
21:20
and indeed is providing us new ways
456
1268754
1923
بێگومان ڕێگای نوێمان بۆ دابین دەکات
21:22
to treat these incredibly debilitating conditions.
457
1270677
4607
بۆ چارەسەرکردنی ئەم نەخۆشییە
ژیان تێکدەرانە.
21:27
Jim Butcher, the fantasy writer, said,
458
1275284
3871
جیم بوتچەر، نوسەری خەیاڵی، وتوێتی،
21:31
"Sleep is God. Go worship."
459
1279155
2365
"خەو خواوەندە. بڕۆ بیپەرستە."
21:33
And I can only recommend that you do the same.
460
1281520
2195
منیش پێشنیار ئەکەم ئێوەش وابکەن.
21:35
Thank you for your attention.
461
1283715
751
سوپاس بۆ سەرنجتان.
21:36
(Applause)
462
1284466
5054
(چەپڵەلێدان)
Translated by Hiwa Foundation II
Reviewed by Hiwa Foundation

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Russell Foster - Circadian neuroscientist
Russell Foster studies sleep and its role in our lives, examining how our perception of light influences our sleep-wake rhythms.

Why you should listen

Much as your ear does double duty (balance plus hearing), Russell Foster posits that the eye has two jobs: creating vision, but also -- as a completely separate function -- managing our perception of light and dark, providing the clues that our circadian rhythms need to regulate sleep-wake cycles. He and his team at the University of Oxford are exploring a third kind of photoreceptor in the eye: not a rod or a cone but a photosensitive retinal ganglion cell (pRGC) that detects light/dark and feeds that information to the circadian system. As Foster explains: "Embedded within our genes, and almost all life on Earth, are the instructions for a biological clock that marks the passage of approximately 24 hours." Light and dark help us synchronize this inner clock with the outside world.
 
The research on light perception hits home as we age -- faced with fading vision, we also risk disrupted sleep cycles, which have very serious consequences, including lack of concentration, depression and cognitive decline. The more we learn about how our eyes and bodies create our sleep cycles, the more seriously we can begin to take sleep as a therapy.

More profile about the speaker
Russell Foster | Speaker | TED.com

Data provided by TED.

This site was created in May 2015 and the last update was on January 12, 2020. It will no longer be updated.

We are currently creating a new site called "eng.lish.video" and would be grateful if you could access it.

If you have any questions or suggestions, please feel free to write comments in your language on the contact form.

Privacy Policy

Developer's Blog

Buy Me A Coffee