Yuval Noah Harari: What explains the rise of humans?
Yuval Noah Harari: လူသားပေါ်ထွန်းမှုကို ဘာက ရှင်းလင်းပြလဲ။
In his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
were insignificant animals.
တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးတွေဟာ မထင်မရှား သတ္တဝါတွေပါ။
about prehistoric humans
အရေးကြီးဆုံးအရာက
much greater than that of jellyfish
ရေခူတွေ၊ ပိုးစုန်းကြူးတွေနဲ့
မကြီးမားခဲ့ပါဘူး။
we control this planet.
ဒီဂြိုဟ်ကို ကျွန်ုပ်တို့ ထိန်းချုပ်ထားတယ်။
ဘယ်လိုရောက်လာခဲ့ကြလဲ။
from insignificant apes,
ကိုယ့်ကိစ္စနဲ့ အလုပ်များနေခဲ့ကြတဲ့
in a corner of Africa,
ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို စိုမိုးသူတွေအဖြစ်
ဘယ်လိုပြောင်းလဲ နိုင်ခဲ့ကြတာလဲ၊
between us and all the other animals
တို့နဲ့ အခြားသတ္တဝါတွေကြား ခြားနားချက်ကို
ယုံကြည်ချင်တာက
ကျွန်တော့ ဦးနှောက်နဲ့ပတ်သက်ပြီး
to a dog or a pig, or a chimpanzee.
ထူးခြားချက် တစ်ခုခုရှိတယ် ဆိုတာပါ။
on the individual level,
တစ်ဦးချင်းအဆင့်မှာ
to a chimpanzee.
စိတ်ဓာတ်ကျလောက်အောင် တူနေတာပါ။
and put us together on some lonely island,
လူသူကင်းမဲ့တဲ့ကျွန်းတစ်ကျွန်းမှာ အတူတူထား၊
to see who survives better,
ရှင်ကျန်မှုအတွက် ရုန်းကန်ရတယ်ဆိုရင်
on the chimpanzee, not on myself.
ချင်ပင်ဇီဘက်ကနေ လောင်းမှာ ကျိန်းသေပဲ။
wrong with me personally.
တစ်ခုခုလွဲမှားနေလို့ မဟုတ်ဘူးနော်။
of you, and placed you alone
ချင်ပင်ဇီနဲ့အတူ
and all other animals
တကယ့် ခြာ။နားချက်က
because they are the only animals
ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရုံသာမက
and in very large numbers.
တစ်ခုတည်းသော သတ္တဝါတွေဖြစ်လို့ပါ။
the bees, the ants --
ပျားတွေ၊ပုရွက်ဆိတ်တွေလို
but they don't do so flexibly.
အဲဒီလို ပြုမလွယ် ပြောင်းမလွယ်ကြဘူး။
အရမ်း တင်းကျပ်ပါတယ်။
in which a beehive can function.
လုပ်ဆောင် ရှင်သန်ရေး နည်းတစ်ခုပါပဲ။
or a new danger,
အန္တရာယ်သစ်တစ်ခုရှိလာလျှင်
the social system overnight.
ညတွင်းချင်း ပြန်မဖန်တီးနိုင်ပါဘူး။
execute the queen
ပျားတွေရဲ့ သမ္မတနိုင်ငံ
of worker bees.
မတည်ထောင်နိုင်ကြဘူး၊
နို့တိုက်သတ္တဝါတွေ
the dolphins, the chimpanzees --
ချင်ပင်ဇီတွေလို အများကြီး ပိုပြီး
ပူပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်ပေမဲ့
ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှုဟာ
one of the other.
ထားလို့ပါ။ ဒီအထဲက တစ်ဦးက
cooperate with you?
ဆောင်ရွက်နိုင်မှာလဲ။
the two abilities together
ပြုလွယ်ပြောင်းလွယ်ပြီး
and still do so in very large numbers
နှစ်ခုစလုံး လုပ်နိုင်တဲ့ သတ္တဝါဆိုလို့
သာနိုင်လောက်ပါတယ်။
against 1,000 chimpanzees,
ထိပ်တိုက်ပေးလိုက်ရင်တော့
for the simple reason
ရိုးစင်းတဲ့ အကြောင်းရင်းက
cannot cooperate at all.
ပူးပေါင်းမဆောင်ရွက်တတ်လို့ပါ။
100,000 chimpanzees
(သို့) Wembley အာကစားရုံ (သို့)
or into Wembley Stadium,
မရိုဖရဲဖြစ်မှုကို ရလိမ့်မယ်။
with 100,000 chimpanzees.
အားကစားရုံကို စိတ်ကူးကြည့်လိုက်ပါ။
gather there in tens of thousands,
သောင်းချီပြီး အဲဒီမှာစုဝေးကာ
မဟုတ်ပါဘူး။
and effective networks of cooperation.
ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှု ကွန်ရက်တွေရတာပါ။
of humankind throughout history,
ဧရာမ အောင်မြင်မှုတွေ အားလုံးဟာ
or flying to the moon,
လကမ္ဘာဆီ ပျံသန်းတာဖြစ်ဖြစ်
on individual abilities,
မူတည်ခြင်း မဟုတ်ခဲ့ပဲ
flexibly in large numbers.
ပူးပေါင်းတဲ့ အရည်အချင်းတွေကိုမူတည်ခဲ့တာပါ။
that I'm giving now:
အကြောင်းကိုတောင် တွေးကြည့်လိုက်ပါ။
of about 300 or 400 people,
လောက်ရဲ့ ရှေ့မှာ မတ်တပ်ရပ်နေတယ်၊
လုံးဝ သူစိမ်းတွေပါ။
all the people who have organized
လူတွေကိုလည်း
and the crew members of the plane
သယ်ဆောင်လာခဲ့တဲ့ လေယာဉ်ရဲ့
yesterday, to London.
ကျွန်တော်မသိခဲ့ဘူး။
who invented and manufactured
နေတဲ့ ဒီမိုက်ကရိုဖုန်း၊ ဒီကင်မရာတွေကို
which are recording what I'm saying.
ကျွန်တော်မသိဘူး။
who wrote all the books and articles
ဖတ်ခဲ့တဲ့ စာအုပ်တွေ၊ ဆောင်းပါးတွေကို
over the Internet,
ကြည့်ရှုနေကြမယ့်လူတွေအားလုံးကို
we don't know each other,
မသိကြဘူးဆိုတာတောင်မှ
this global exchange of ideas.
ကျွန်တော်တို့ အတူတူလုပ်နိုင်ခဲ့ကြတယ်။
traveling to some distant chimpanzee band
ငှက်ပျောသီးတွေ (သို့) ဆင်တွေအကြောင်း
or about elephants,
လောက်တာ တစ်ခုခု
interest chimpanzees.
ဘယ်တော့မှ သင်တွေ့မိမှာမဟုတ်ဘူ၊။
not always nice;
အမြဲတော့ မကောင်းဘူး၊
have been doing throughout history --
ကြောက်မက်ဖွယ်ရာအားလုံး၊
some very horrible things --
ကြောက်မယ်ဖွယ်ရာတစ်ချို့ပေါ့၊
on large-scale cooperation.
ဆောင်ရွက်မှုမှာလည်း အခြေခံပါတယ်။
ဆောင်ရွက်မှုရဲ့ စနစ်တစ်ခုပါ၊
of cooperation;
စနစ်တစ်ခုပါ၊
are a system of cooperation.
ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့ စနစ်တစ်ခုပါ။
and prisons and concentration camps.
အကျဉ်းထောင်တွေ၊ စစ်အကျဉ်းစခန်းတွေမရှိဘူး။
to convince you perhaps that yes,
တယ်လို့ သိမ်းသွင်းနိုင်တယ်ဆိုပါစို့
cooperate flexibly in large numbers.
နဲ့ ပြုလွယ်ပြောင်းလွယ် ပူးပေါင်းနိုင်လို့
ချက်ချင်းပေါ်လာတဲ့
ကျွန်တော်တို့လုပ်လဲ။
to cooperate in such a way?
ဒီနည်းနဲ့ ပူးပေါင်းဖို့ဘာက ထောက်ကူပေးလဲ။
with countless numbers of strangers,
ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ် ပူးပေါင်းနိုင်တယ်၊
the animals on the planet,
အားလုံးထဲမှာ ကျွန်တော်တို့ချည်းပဲ
fictional stories.
ဖန်တီး၊ ယုံကြည်တတ်ကြလို့ပါ။
in the same fiction,
ယုံကြည်နေသရွေ့၊
the same rules,
တူညီတဲ့ စံတွေ၊ တူညီတဲ့ တန်ဖိုးတွေကို
their communication system
၎င်းတို့ရဲ့ ဆက်သွယ်ရေးစနစ်ကို
There's a lion, let's run away!"
"ကြည့်စမ်း၊ ခြင်္သေ့တစ်ကောင်၊ ပြေးကြစို့"
over there! Let's go and get bananas!"
ငှက်ပျောသီးတွေ သွားခူးရအောင်။"
not merely to describe reality,
ဒိဌဖြစ်ရပ်ကို သရုပ်ဖော်ဖို့သက်သက်မက၊
fictional realities.
တွေကိုပါ သရုပ်ဖော်ဖို့ အသုံးပြုကြတယ်။
there is a god above the clouds!
တိမ်တွေအထက်မှာ နတ်တစ်ပါးကွ၊
and send you to hell."
အပြစ်ပေးပြီး မင်းကို ငရဲကို ပို့လိမ့်မယ်။"
that I've invented,
သင်တို့အားလုံး ယုံကြည်တယ်ဆိုရင်
norms and laws and values,
သင်တို့လိုက်နာမယ်၊
to give you a banana
ပေးပြီး ကိုယ့်ကို ငှက်ပျာသီးပေးဖို့
you'll go to chimpanzee heaven ..."
"မင်းသေရင် ချင်ပင်ဇီ ကောင်းကင်ဘုံရောက်မယ်"
of bananas for your good deeds.
အများကြီးရလိမ့်မယ်၊
believe such a story.
ယုံမှာမဟုတ်ဘူး။
လူသားတွေပဲ ယုံတာပါ၊
ထိန်းချုပ်တာ၊
in zoos and research laboratories.
သုတေသနစမ်းသပ်ခန်းတွေမှာ ပိတ်လှောင်ခံရတယ်။
မြင်မိနိုင်ပါတယ်။
by believing in the same fictions.
တွေကို ယုံကြည်ရင်း ပူပေါင်းဆောင်ရွက်ကြတယ်။
to build a cathedral or a mosque
(သို့) ဗလီတစ်ခုဆေက်ဖို့ အတူစုစည်းကြတယ်၊
they all believe in the same stories
တူညီတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေကို ယုံကြည်တဲ့အတွက်
is that exactly the same mechanism
ဒါဟာ ဘာသာရေးနယ်ပယ်တွင်သာမက
of mass-scale human cooperation,
အခြားသောပုံစံတွေကို ထင်ရှားစေတဲ့
are based on a belief in human rights.
လူအခွင့်အရေးကို ယုံကြည်မုအပေါ်အခြေခံတယ်။
are just a story that we've invented.
လိုမျိုး ထွင်ထားတဲ့ ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်ပါ။
ဖြစ်တည်မှုမဟုတ်ဘူး၊
about homo sapiens.
သက်ရောက်မှု မဟုတ်ဘူး။
cut him open, look inside,
ဖွင့်ပြီး အတွင်းဘက်ကို ကြည့်ပါ။
neurons, hormones, DNA,
DNA ကို တွေ့ရလိမ့်မယ်၊
တွေ့မှာမဟုတ်ဘူး။
are in the stories
တစ်ခုတည်းသောနေရာက ဇာတ်လမ်းတွေထဲမှာပါ၊
over the last few centuries.
ထွင်ပြီး၊ ပျံ့နှံ့အောင်လုပ်ထားတာတွေပါ။
very good stories,
သိပ်ကောင်းတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေဖြစ်နိုင်ပါတယ်၊
that we've invented.
စိတ်ကူးယဉ်ဇာတလမ်းတွေ ဖြစ်နေဆဲပါပဲ။
အလားတူမှန်ပါတယ်။
in modern politics are states and nations.
အကြောင်းခံတွေက ပြည်နယ်တွေနဲ့ နိုင်ငံတွေပါ။
ဘာတွေလဲ
မဟုတ်ဘူး။
ဖြစ်တည်မှုပါ။
you can ever smell it.
အနံ့တောင် ရှူလို့ရတယ်။
ဇာတ်လမ်းဖြစ်ပြီး
အလားတူမှန်ပါတယ်။
in the global economy
အရေးပါဆုံး သရုပ်ဆောင်တွေဟာ
လုပ်ငန်းကြီးတွေပါ။
for a corporation,
(သို့) Toyota (သို့) McDonald လို
ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
တရားရေးဆိုင်ရာ ထွင်လုံးတွေပါ။
ဝိဇ္ဇာတွေ တီထွင်၊ပံ့ပိုးထားတဲ့
တစ်နေ့လုံး ဘာလုပ်လဲ။
it has no objective value.
မဟုတ်ဘူ။၊ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ တန်ဖိုးမရှိဘူး။
of paper, the dollar bill.
ဒေါ်လာငွေစက္ကူကို ကြည့်ပါ။
these master storytellers --
ပါလာခဲ့တယ်၊
ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် ပြောပြတယ်။
whom I've never met before,
သူစိမ်းသက်သက်တစ်ယောက်ကိုပေးပြီး
which I can actually eat.
ငှက်ပျာသီးအစစ်တွေ ရနိုင်ပါတယ်။
လုံးဝ လုပ်လို့မရဘူး။
I'll give you a banana."
ငှက်ပျောသီး ပေးမယ်။"
a worthless piece of paper
မျှော်လင့်လား
the most successful story
ပြောခဲ့ရာမှာ
everybody believes.
တစ်ခုတည်းသော ဇာတ်လမ်းပဲလေ။
and in the dollar bill.
and American religion
အမေရိကန် ဘာသာရေးနဲ့
to American dollars.
မကန့်ကွက်ဘူးလေ။
because we live in a dual reality.
ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒွိဖြစ်တည်မှုမှာနေလို့ပါ။
in an objective reality.
ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုမှာ နေထိုင်တယ်။
of objective entities,
သီးခြားအရာတွေပါဝင်တယ်၊
and lions and elephants.
ခြင်္သေ့တွေနဲ့ ဆင်တွေပေါ့။
in an objective reality.
ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုမှာ နေထိုင်တယ်။
and trees and lions and elephants.
သစ်ပင်တွေ၊ခြင်္သေ့တွေနဲ့ ဆင်တွေရှိပါတယ်။
of this objective reality
စိတ်ကူးယဉ်တဲ့ ဖြစ်တည်မှု ဒုတိယအလွာကို
ဖန်တီးထားတဲ့ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုပေါ့
like money, like corporations.
ငွေတို့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတို့ပေါ့။
as history unfolded,
သမိုင်းကဖွင့်ဟတဲ့အတိုင်းပဲ
more and more powerful
ဒီစိတ်ကူးယဉ် သီးခြားအရာတွေ
forces in the world
and trees and lions and elephants
ဆင်တွေရဲ့ ဆက်လက်ရှင်ကျန်မှုဟာ
of fictional entities,
တွေနဲ့ ဆန္ဒတွေအပေါ် မူတည်ပါတယ်။
like the World Bank --
ကမ္ဘာ့ဘဏ်တို့လို
in our own imagination.
တည်ရှိတဲ့ သီးခြားအရာတွေပေါ့ဗျာ။
a new book out.
ခင်ဗျား စာအုပ်သစ်ထွက်တယ်။
yet translated into ...
ဘာသာတော့ မပြန်ရသေးဘူးနော်။
the translation as we speak.
ဘာသာပြန်တာ လုပ်နေတယ်။
understand it correctly,
မှန်ရင်
that we are experiencing right now
တွေ့ကြုံနေရတဲ့ ထိုးဖောက်ကျော်လွှားမှုတွေဟာ
make our lives better,
အလားအလာဖြစ်စေတာမက
just as the industrial revolution did."
လူတန်းစားသစ် ရုန်းကန်မှုတွေပါ ဖန်တီးမယ််"
of the urban proletariat.
ကိုမြင်ခဲ့ကြတယ်။
history of the last 200 years involved
နိုင်ငံရေးနဲ့ လူမှုရေးသမိုင်းမှာ
and the new problems and opportunities.
အခွင့်အလမ်းသစ်တွေ ပါဝင်ခဲ့တယ်။
massive class of useless people.
လူတန်းစားသစ် ဖန်တီးခြင်းကိုမြင်ခဲ့တယ်လေ။
in more and more fields,
နယ်ပယ်တွေ များသထက်များလာလေလေ၊
computers will out-perform us
ကျွန်တော်တို့ထက် ပိုစွမ်းဆောင်ကာ
humans redundant.
ထင်ရှားတဲ့ အလားအလာတစ်ခုရှိတယ်။
and economic question
နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ
ဘာလိုအပ်လဲ။"
so many humans for?"
လူသားတွေအတွက် ကျွန်တေ်တို့ဘာလိုအပ်လဲ"
we have is to keep them happy
မှန်းဆချက်က ဆေးတွေ၊ ကွန်ပြူတာဂိမ်းတွေနဲ့
like a very appealing future.
ဟုတ်ပုံမရဘူး။
in the book and now,
စာအုပ်ထဲမှာ အခုပြောနေတာက
about the growing evidence
တိုးလာနေတဲ့ သာဓကအကြောင်း
we are just kind of at the beginning
ကျွန်တော်တို့ဟာ ဖြစ်စဉ်ရဲ
of possibilities before us.
မြင်နေရခြင်းပါ။
of a new massive class of useless people.
လူတန်းစားသစ်တစ်ရပ် ဖန်တီးခြင်းပါ။
the division of humankind
ဇီဝဆိုင်ရာ လူတန်းစားခွဲခြားတဲ့စနစ်တွေမှာ
into virtual gods,
အဆင့်မြှင့်တင်ပေးနေပြီး
to this level of useless people.
ဒီအဆင့်ကို ကျဆင်းနေစေတာနဲ့အတူပါ။
coming up in a year or two.
TED talk ဖြစ်လာမယ်လို့ ခံစားမိတယ်
ABOUT THE SPEAKER
Yuval Noah Harari - Historian, authorIn his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake.
Why you should listen
In his book, Homo Deus: A Brief History of Tomorrow, Yuval Noah Harari explores the projects, dreams and nightmares that will shape the 21st century -- from overcoming death to creating artificial life. He maps the future and asks fundamental questions: Where do we go from here? How will we protect this fragile world from our own destructive powers? The book has sold four million copies since its publication in 2016.
Harari's previous book, Sapiens: A Brief History of Humankind, explores what made homo sapiens the most successful species on the planet. His answer: We are the only animal that can believe in things that exist purely in our imagination, such as gods, states, money, human rights, corporations and other fictions, and we have developed a unique ability to use these stories to unify and organize groups and ensure cooperation. Sapiens has sold eight million copies and been translated into more than 50 languages. Bill Gates, Mark Zuckerberg and President Barack Obama have recommended it as a must-read.
Harari lectures as a Professor of history at The Hebrew University of Jerusalem, where he specializes in world history, medieval history and military history. His current research focuses on macro-historical questions: What is the relationship between history and biology? What is the essential difference between Homo sapiens and other animals? Is there justice in history? Does history have a direction? Did people become happier as history unfolded? Harari has written for newspapers such as The Guardian, Financial Times, the Times, Nature magazine and the Wall Street Journal.
Harari's new book, 21 Lessons for the 21st Century, will take the pulse of our current global climate, focusing on the biggest questions of the present moment: What is really happening right now? What are today’s greatest challenges and choices? What should we pay attention to? The book will be published in multiple languages in September 2018.
Yuval Noah Harari | Speaker | TED.com