ABOUT THE SPEAKER
Yuval Noah Harari - Historian, author
In his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake.

Why you should listen

In his book, Homo Deus: A Brief History of Tomorrow, Yuval Noah Harari explores the projects, dreams and nightmares that will shape the 21st century -- from overcoming death to creating artificial life. He maps the future and asks fundamental questions: Where do we go from here? How will we protect this fragile world from our own destructive powers? The book has sold four million copies since its publication in 2016.

Harari's previous book, Sapiens: A Brief History of Humankind, explores what made homo sapiens the most successful species on the planet. His answer: We are the only animal that can believe in things that exist purely in our imagination, such as gods, states, money, human rights, corporations and other fictions, and we have developed a unique ability to use these stories to unify and organize groups and ensure cooperation. Sapiens has sold eight million copies and been translated into more than 50 languages. Bill GatesMark Zuckerberg and President Barack Obama have recommended it as a must-read.

Harari lectures as a Professor of history at The Hebrew University of Jerusalem, where he specializes in world history, medieval history and military history. His current research focuses on macro-historical questions: What is the relationship between history and biology? What is the essential difference between Homo sapiens and other animals? Is there justice in history? Does history have a direction? Did people become happier as history unfolded? Harari has written for newspapers such as The Guardian, Financial Times, the Times, Nature magazine and the Wall Street Journal.

Harari's new book, 21 Lessons for the 21st Century, will take the pulse of our current global climate, focusing on the biggest questions of the present moment: What is really happening right now? What are today’s greatest challenges and choices? What should we pay attention to? The book will be published in multiple languages in September 2018.

More profile about the speaker
Yuval Noah Harari | Speaker | TED.com
TEDGlobalLondon

Yuval Noah Harari: What explains the rise of humans?

Yuval Noah Harari: လူသားပေါ်ထွန်းမှုကို ဘာက ရှင်းလင်းပြလဲ။

Filmed:
6,090,144 views

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ခုနှစ်သောင်းတုန်းက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးတွေဟာ အခြားသတ္တဝါများ အားလုံးနဲ့အတူ အာဖရိက ထောင့်တစ်နေရာမှာ ကိုယ့်လုပ်ငန်းကိုသာ အရေးစိုက်နေကြတဲ့ မထင်မရှား သတ္တဝါတွေဖြစ်ခဲ့ကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အခုအခါမှာတော့ ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို လူသားတွေစိုးမိုးတာကို သဘောမတူတဲ့သူဆိုလို့ မရှိသလောက်ပါ။ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ တိုက်ကြီးတိုင်းကို ပျံ့နှံ့သွားတယ်၊ နောက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေက အခြားသော သတ္တဝါတွေရဲ့ ကံကြမ္မာကို (ဖြစ်နိုင်တာကတော့ ကမ္ဘာကြီးကိုယ်တိုင်ကိုရောပါ) ဆုံးဖြတ်ပေးနေတယ် ။အဲဒီကနေ ဒီကို ဘယ်လို ကျွန်တော်တို့ ရောက်ရှိခဲ့လဲ။ သမိုင်းပညာရှင် Yuval Noah Harari ကနေပြီး လူသားရယ်လို့ ပေါ်ထွန်းလာမှုအတွက် အံ့သြဖွယ် အကြောင်းရင်းကို ရှင်းလင်းတင်ပြထားပါတယ်။
- Historian, author
In his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:13
Seventy-thousand years ago, our ancestors
were insignificant animals.
0
1309
5065
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ခုနှစ်သောင်းတုန်းက မှာ ကျွန်ုပ်
တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးတွေဟာ မထင်မရှား သတ္တဝါတွေပါ။
00:18
The most important thing to know
about prehistoric humans
1
6398
4099
သမိုင်းမတင်မီ လူသားတွေအကြောင်းသိဖို့
အရေးကြီးဆုံးအရာက
00:22
is that they were unimportant.
2
10521
1952
သူတို့ဟာ အရေးမပါသူတွေဖြစ်ခဲ့တာပါ။
00:24
Their impact on the world was not
much greater than that of jellyfish
3
12497
5134
သူ့တို့ရဲ့ ကမ္ဘာ့အပေါ်သက်ရောက်မှုက
ရေခူတွေ၊ ပိုးစုန်းကြူးတွေနဲ့
00:29
or fireflies or woodpeckers.
4
17655
2361
သစ်တောက်ငှက်တွေလောက်
မကြီးမားခဲ့ပါဘူး။
00:32
Today, in contrast,
we control this planet.
5
20643
3583
ယနေ့ကျတော့ ပြောင်းပြန်ဖြစ်လျက်
ဒီဂြိုဟ်ကို ကျွန်ုပ်တို့ ထိန်းချုပ်ထားတယ်။
00:36
And the question is:
6
24853
1342
မေးခွန်းက-
00:38
How did we come from there to here?
7
26219
3122
ကျွန်တော်တို့ အဲဒီကနေ ဒီကို
ဘယ်လိုရောက်လာခဲ့ကြလဲ။
00:41
How did we turn ourselves
from insignificant apes,
8
29666
3652
အာဖရိကနဲ့ ထောင့်တစ်နေရာမှာ
ကိုယ့်ကိစ္စနဲ့ အလုပ်များနေခဲ့ကြတဲ့
00:45
minding their own business
in a corner of Africa,
9
33342
3147
မထင်မရှား မျောက် ဝံတွေကနေ
ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို စိုမိုးသူတွေအဖြစ်
00:48
into the rulers of planet Earth?
10
36513
2490
မိမိတို့ကိုယ်ကို
ဘယ်လိုပြောင်းလဲ နိုင်ခဲ့ကြတာလဲ၊
00:51
Usually, we look for the difference
between us and all the other animals
11
39876
5690
ကျွန်တော်တို့ဟာ ပုံမှန်အားဖြင့် ကျွန်ုပ်
တို့နဲ့ အခြားသတ္တဝါတွေကြား ခြားနားချက်ကို
00:57
on the individual level.
12
45590
1481
တစ်ဦးချင်းအဆင့်မှာ ရှာကြတယ်။
00:59
We want to believe -- I want to believe --
13
47412
2994
ကျွန်တော်တို့က၊ ကျွန်တော်ပါ၊
ယုံကြည်ချင်တာက
01:02
that there is something special about me,
14
50430
3548
ကျွန်တော်ထဲတွင်၊ ကျွန်တော့ ကိုယ်ခန္ဓာ
ကျွန်တော့ ဦးနှောက်နဲ့ပတ်သက်ပြီး
01:06
about my body, about my brain,
15
54002
3126
ခွေး (သို့) ဝက် (သို့)ချင်ပင်ဇီထက်
01:09
that makes me so superior
to a dog or a pig, or a chimpanzee.
16
57152
5283
ပိုသာအောင် ဖန်တီးပေးတဲ့
ထူးခြားချက် တစ်ခုခုရှိတယ် ဆိုတာပါ။
01:15
But the truth is that,
on the individual level,
17
63221
3261
ဒါပေမဲ့ အမှန်ကတော့
တစ်ဦးချင်းအဆင့်မှာ
01:18
I'm embarrassingly similar
to a chimpanzee.
18
66506
3031
ကျွန်တော်ဟာ ချင်ပင်ဇီ အကောင်နဲ့
စိတ်ဓာတ်ကျလောက်အောင် တူနေတာပါ။
01:22
And if you take me and a chimpanzee
and put us together on some lonely island,
19
70029
5235
ကျွန်တော်နဲ့ ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင်ကို ခေါ်ပြီး
လူသူကင်းမဲ့တဲ့ကျွန်းတစ်ကျွန်းမှာ အတူတူထား၊
01:27
and we had to struggle for survival
to see who survives better,
20
75288
4248
ဘယ်သူက ပိုကောင်းကောင်း ရှင်ကျန်တာသိဖို့
ရှင်ကျန်မှုအတွက် ရုန်းကန်ရတယ်ဆိုရင်
01:31
I would definitely place my bet
on the chimpanzee, not on myself.
21
79560
5216
ကျွန်တော်တော့ ကိုယ်ကိုယ်ကို မဟုတ်ဘဲ
ချင်ပင်ဇီဘက်ကနေ လောင်းမှာ ကျိန်းသေပဲ။
01:37
And this is not something
wrong with me personally.
22
85419
3026
ဒါက ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအရ ကျွန်တော်
တစ်ခုခုလွဲမှားနေလို့ မဟုတ်ဘူးနော်။
01:40
I guess if they took almost any one
of you, and placed you alone
23
88469
4126
မှန်းရတာက သင် တစ်ယောက်တည်းကို
ချင်ပင်ဇီနဲ့အတူ
01:44
with a chimpanzee on some island,
24
92619
1965
ကျွန်းတစ်ကျွန်းမှာ ထားလိုက်မယ်ဆိုရင်၊
01:46
the chimpanzee would do much better.
25
94608
2467
ချင်ပင်ဇီက အများကြီး သာပါလိမ့်မယ်။
01:50
The real difference between humans
and all other animals
26
98823
4185
လူသားတွေနဲ့ အခြားသတ္တဝါအားလုံးကြား
တကယ့် ခြာ။နားချက်က
01:55
is not on the individual level;
27
103032
2447
တစ်ဦးချင်းအဆင်မှာမဟုတ်ပါဘူး၊
01:57
it's on the collective level.
28
105503
1602
အစုအဝေး အဆင့်မှာပါ။
01:59
Humans control the planet
because they are the only animals
29
107518
4806
လူတွေက ဂြိုဟ်ကို ထိန်းချုပ်တာက သူတို့ဟာ
ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရုံသာမက
02:04
that can cooperate both flexibly
and in very large numbers.
30
112348
5177
လူများစွာ ပါဝင် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်တဲ့
တစ်ခုတည်းသော သတ္တဝါတွေဖြစ်လို့ပါ။
02:10
Now, there are other animals --
31
118167
1768
အခု အခြားသတ္တဝါတွေဖြစ်တဲ့
02:11
like the social insects,
the bees, the ants --
32
119959
3171
စုဝေးနေထိုင်တဲ့ အင်းဆက်တွေ
ပျားတွေ၊ပုရွက်ဆိတ်တွေလို
02:15
that can cooperate in large numbers,
but they don't do so flexibly.
33
123154
4572
တစ်ခဲနက် ပူပေါင်း လုပ်ဆောင်ကြပေမဲ့
အဲဒီလို ပြုမလွယ် ပြောင်းမလွယ်ကြဘူး။
02:20
Their cooperation is very rigid.
34
128099
2437
သူတို့ပူးဆောင်ဆောင်ရွက်မှုက
အရမ်း တင်းကျပ်ပါတယ်။
02:23
There is basically just one way
in which a beehive can function.
35
131012
4179
အခြေခံအာဖြင့်တော့ ပျားအုံတစ်အုံ
လုပ်ဆောင် ရှင်သန်ရေး နည်းတစ်ခုပါပဲ။
02:27
And if there's a new opportunity
or a new danger,
36
135215
3811
အခွင့်အလမ်းတစ်ခု (သို့)
အန္တရာယ်သစ်တစ်ခုရှိလာလျှင်
02:31
the bees cannot reinvent
the social system overnight.
37
139050
4543
ပျားတွေဟာ အစုအဝေးစနစ်ကို
ညတွင်းချင်း ပြန်မဖန်တီးနိုင်ပါဘူး။
02:35
They cannot, for example,
execute the queen
38
143617
2880
ဥပမာ သူတိုဟာ ဘုရင်မကို ကွပ်မျက်ပြီး
ပျားတွေရဲ့ သမ္မတနိုင်ငံ
02:38
and establish a republic of bees,
39
146521
1906
( သို့) ပျားလုပ်သားတွေရဲ့
02:40
or a communist dictatorship
of worker bees.
40
148451
3102
ကွန်မြူနစ် အာဏာရှင်စနစ်ကို
မတည်ထောင်နိုင်ကြဘူး၊
02:44
Other animals, like the social mammals --
41
152442
2343
အခြား အစုအဝေးနဲ့နေထိုင်တဲ့
နို့တိုက်သတ္တဝါတွေ
02:46
the wolves, the elephants,
the dolphins, the chimpanzees --
42
154809
3874
ဝေလငါးတွေ၊ ဆင်တွေ၊ လင်းပိုင်နဲ့
ချင်ပင်ဇီတွေလို အများကြီး ပိုပြီး
02:50
they can cooperate much more flexibly,
43
158707
2746
ပြုပြင်ပြောင်းလွယ်ကာ
ပူပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်ပေမဲ့
02:53
but they do so only in small numbers,
44
161477
3341
ဦးရေအနည်းငယ်နဲ့သာ လုပ်တတ်ကြတယ်။
02:56
because cooperation among chimpanzees
45
164842
2873
အကြောင်းက ချင်ပင်ဇီတွေအကြားက
ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှုဟာ​
02:59
is based on intimate knowledge,
one of the other.
46
167739
4048
ရင်းနှီးတဲ့ အသိသုတကိုသာ အခြေခံ
ထားလို့ပါ။ ဒီအထဲက တစ်ဦးက
03:03
I'm a chimpanzee and you're a chimpanzee,
47
171811
2768
ငါက ချင်ပင်ဇီ၊ မင်းက ချင်ပင်ဇီ
03:06
and I want to cooperate with you.
48
174603
1803
မင်းနဲ့ငါ ပူပေါင်းဆောင်ရွက်ချင်တယ်၊
03:08
I need to know you personally.
49
176430
2595
မင်းကို ငါကိုယ်တိုင်ကိုယ်ကျ သိဖို့လိုတယ်။
03:11
What kind of chimpanzee are you?
50
179049
1770
မင်းက ဘယ်ချင်ပင်ဇီမျိုးလဲ။
03:12
Are you a nice chimpanzee?
51
180843
1413
မင်းက ချင်ပင်ဇီကောင်းလား။
03:14
Are you an evil chimpanzee?
52
182280
1653
မကောင်းဆိုးဝါး ချင်ပင်ဇီလား။
03:15
Are you trustworthy?
53
183957
1444
မင်းဟာ ယုံကြည်ထိုက်သူလား။
03:17
If I don't know you, how can I
cooperate with you?
54
185425
3053
မင်းကို ငါမသိရင် ငါဘယ်လို ပူးပေါင်း
ဆောင်ရွက်နိုင်မှာလဲ။
03:21
The only animal that can combine
the two abilities together
55
189676
3751
အရည်အသွေး နှစ်ခုလုံးကို ပေါင်းစပ်နိုင်ပြီး
ပြုလွယ်ပြောင်းလွယ်ပြီး
03:25
and cooperate both flexibly
and still do so in very large numbers
56
193451
5296
အရေအတွက်အများကြီးနဲ့
နှစ်ခုစလုံး လုပ်နိုင်တဲ့ သတ္တဝါဆိုလို့
03:30
is us, Homo sapiens.
57
198771
1630
ကျွန်တော်တို့ ခေတ်လူတွေပါပဲ။
03:32
One versus one, or even 10 versus 10,
58
200973
4131
တစ်ဦးချင်း (သို့) ဆယ်ယောက်ချင်းတောင်မှ
03:37
chimpanzees might be better than us.
59
205128
2569
ချင်ပင်ဇီတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ထက်
သာနိုင်လောက်ပါတယ်။
03:40
But, if you pit 1,000 humans
against 1,000 chimpanzees,
60
208112
5179
ဒါပေမဲ့ လူ ၁၀၀၀ နဲ့ ချင်ပင်ဇီ ၁၀၀၀
ထိပ်တိုက်ပေးလိုက်ရင်တော့
03:45
the humans will win easily,
for the simple reason
61
213315
3618
လူသားတွေက အလွယ်ကလေး နိုင်သွားမှာပါ။
ရိုးစင်းတဲ့ အကြောင်းရင်းက
03:48
that a thousand chimpanzees
cannot cooperate at all.
62
216957
3733
ချင်ပင်ဇီ ၁၀၀၀ ဟာ လုံးဝကို
ပူးပေါင်းမဆောင်ရွက်တတ်လို့ပါ။
03:53
And if you now try to cram
100,000 chimpanzees
63
221337
4051
ချင်ပင်ဇီ တစ်သိန်းကို Oxford လမ်း
(သို့) Wembley အာကစားရုံ (သို့)
03:57
into Oxford Street,
or into Wembley Stadium,
64
225412
3616
Tienanmen ရင်ပြင် (သို့)
04:01
or Tienanmen Square or the Vatican,
65
229052
2532
Vatican မှာ ပြွတ်သိပ်ထည့်ဖို့ ကြိုးစားရင်
04:03
you will get chaos, complete chaos.
66
231608
2617
ခင်ဗျားတော့ ဖရိုဖဲပဲ၊ လုံးဝကို
မရိုဖရဲဖြစ်မှုကို ရလိမ့်မယ်။
04:06
Just imagine Wembley Stadium
with 100,000 chimpanzees.
67
234249
3859
ချငိပင်ဇီ တစ်သိန်းနဲ့ Wembley
အားကစားရုံကို စိတ်ကူးကြည့်လိုက်ပါ။
04:10
Complete madness.
68
238616
1190
လုံးဝ ရူးမိုက်မှုပဲလေ။
04:12
In contrast, humans normally
gather there in tens of thousands,
69
240219
5942
ဆန့်ကျင်ဘက်အနေနဲ့ လူတွေဟာ ပုံမှန်အားဖြင့်
သောင်းချီပြီး အဲဒီမှာစုဝေးကာ
04:18
and what we get is not chaos, usually.
70
246185
3064
ရလဒ်က အမြဲလိုလို ဖရိုဖရဲဖြစ်တာမျိုး
မဟုတ်ပါဘူး။
04:21
What we get is extremely sophisticated
and effective networks of cooperation.
71
249273
6087
အင်မတန်ကို ဆန်းပြားပြီး ထိရောက်လှတဲ့
ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှု ကွန်ရက်တွေရတာပါ။
04:28
All the huge achievements
of humankind throughout history,
72
256554
4590
သမိုင်းတစ်လျှောက် လူသားရဲ့
ဧရာမ အောင်မြင်မှုတွေ အားလုံးဟာ
04:33
whether it's building the pyramids
or flying to the moon,
73
261168
3283
ပိရမစ်တွေဆောက်တာဖြစ်ဖြစ်၊
လကမ္ဘာဆီ ပျံသန်းတာဖြစ်ဖြစ်
04:36
have been based not
on individual abilities,
74
264475
2575
တစ်ဦးချင်း အရည်အသွေးတွေအပေါ်
မူတည်ခြင်း မဟုတ်ခဲ့ပဲ
04:39
but on this ability to cooperate
flexibly in large numbers.
75
267074
3825
ပြုပြင်ပြောင်းလွယ်စွာ တစ်ခဲနက်
ပူးပေါင်းတဲ့ အရည်အချင်းတွေကိုမူတည်ခဲ့တာပါ။
04:43
Think even about this very talk
that I'm giving now:
76
271465
3657
ကျွန်တော် အခုပြောနေတဲ့ ဒီဟောပြောချက်
အကြောင်းကိုတောင် တွေးကြည့်လိုက်ပါ။
04:47
I'm standing here in front of an audience
of about 300 or 400 people,
77
275146
5984
ကျွန်တော် အခု ပရိတ်သတ် ၃၀၀၊ ၄၀၀
လောက်ရဲ့ ရှေ့မှာ မတ်တပ်ရပ်နေတယ်၊
04:53
most of you are complete strangers to me.
78
281154
3124
ကျွန်တော့အတွက် ခင်ဗျားတို့ အားလုံးဟာ
လုံးဝ သူစိမ်းတွေပါ။
04:56
Similarly, I don't really know
all the people who have organized
79
284928
4984
အလားတူပဲ ဒီပွဲကို စီစဉ်ပြီး လုပ်ဆောင်ကြတဲ့
လူတွေကိုလည်း
05:01
and worked on this event.
80
289936
1627
ကျွန်တော် တကယ်မသိဘူး။
05:03
I don't know the pilot
and the crew members of the plane
81
291994
3793
မနေ့က ဟောဒီ လန်ဒန်ထိ ကျွန်တော့ကို
သယ်ဆောင်လာခဲ့တဲ့ လေယာဉ်ရဲ့
05:07
that brought me over here,
yesterday, to London.
82
295811
2911
လေယာဉ်မှူးနဲ့ ဝန်ထမ်းအဖွဲ့ကို
ကျွန်တော်မသိခဲ့ဘူး။
05:11
I don't know the people
who invented and manufactured
83
299286
3723
ကျွန်တော် ပြောနေတာတွေကို ဖမ်းယူရိုက်ကူး
နေတဲ့ ဒီမိုက်ကရိုဖုန်း၊ ဒီကင်မရာတွေကို
05:15
this microphone and these cameras,
which are recording what I'm saying.
84
303033
4510
တီထွင်၊ထုတ်လုပ်ခဲ့တဲ့သူတွေကို
ကျွန်တော်မသိဘူး။
05:20
I don't know the people
who wrote all the books and articles
85
308123
3537
ဒီဟောပြောချက်အတွက် ပြင်ဆင်ရာမှာ
ဖတ်ခဲ့တဲ့ စာအုပ်တွေ၊ ဆောင်းပါးတွေကို
05:23
that I read in preparation for this talk.
86
311684
2393
ရေးခဲ့တဲ့လူတွေကို ကျွန်တော် မသိဘူး။
05:26
And I certainly don't know all the people
87
314495
2810
Buenos Aires (သို့) New Delhi တစ်နေရာရာက
05:29
who might be watching this talk
over the Internet,
88
317329
3219
အင်တာနက်ကနေ ဒီဟောပြောချက်ကို
ကြည့်ရှုနေကြမယ့်လူတွေအားလုံးကို
05:32
somewhere in Buenos Aires or in New Delhi.
89
320572
3027
ကျွန်တော် အသေအချာ မသိဘူး။
05:36
Nevertheless, even though
we don't know each other,
90
324162
3509
ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့အချင်းချင်း
မသိကြဘူးဆိုတာတောင်မှ
05:39
we can work together to create
this global exchange of ideas.
91
327695
5853
ဒီကမ္ဘာ့ စိတ်ကူးဖလှယ်ရေးကို ဖန်တီးဖို့
ကျွန်တော်တို့ အတူတူလုပ်နိုင်ခဲ့ကြတယ်။
05:46
This is something chimpanzees cannot do.
92
334081
3051
ဒါက ချင်ပင်ဇီတွေ မလုပ်နိုင်တဲ့အရာပါ။
05:49
They communicate, of course,
93
337156
1814
တကယ်က သူတို့ ဆက်သွယ်ကြပေမဲ့
05:50
but you will never catch a chimpanzee
traveling to some distant chimpanzee band
94
338994
5799
ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင်က အဝေးက ချင်ပင်ဇီအုပ်ကို
ငှက်ပျောသီးတွေ (သို့) ဆင်တွေအကြောင်း
05:56
to give them a talk about bananas
or about elephants,
95
344817
4120
(သို့) ချင်ပင်ဇီတွေ စိတ်ဝင်စား
လောက်တာ တစ်ခုခု
06:00
or anything else that might
interest chimpanzees.
96
348961
3008
ဟောပြောဖို့ ခရီးတွက်တာတော့
ဘယ်တော့မှ သင်တွေ့မိမှာမဟုတ်ဘူ၊။
06:05
Now cooperation is, of course,
not always nice;
97
353389
3490
ကဲ တကယ်က ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခြင်းဟာ
အမြဲတော့ မကောင်းဘူး၊
06:08
all the horrible things humans
have been doing throughout history --
98
356903
4025
သမိုင်းတစ်လျှောက်မှာ လူသားတွေလုပ်ခဲ့ကြတဲ့
ကြောက်မက်ဖွယ်ရာအားလုံး၊
06:12
and we have been doing
some very horrible things --
99
360952
2739
ကျွန်တော်တို့ လုပ်ခဲ့ကြတဲ့
ကြောက်မယ်ဖွယ်ရာတစ်ချို့ပေါ့၊
06:15
all those things are also based
on large-scale cooperation.
100
363715
5149
ဒါတွေအားလုံးဟာ အကြီးစား ပူးပေါင်း
ဆောင်ရွက်မှုမှာလည်း အခြေခံပါတယ်။
06:20
Prisons are a system of cooperation;
101
368888
2596
အကျဉ်းထောင်တွေဟာ ပူးပေါင်း
ဆောင်ရွက်မှုရဲ့ စနစ်တစ်ခုပါ၊
06:23
slaughterhouses are a system
of cooperation;
102
371508
2990
သားသတ်ရုံတွေဟာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့
စနစ်တစ်ခုပါ၊
06:26
concentration camps
are a system of cooperation.
103
374522
3004
စစ်အကျဉ်းစခန်းတွေဟာ
ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့ စနစ်တစ်ခုပါ။
06:29
Chimpanzees don't have slaughterhouses
and prisons and concentration camps.
104
377907
5180
ချင်ပင်ဇီတွေမှာ သာသတ်ရုံတွေ၊
အကျဉ်းထောင်တွေ၊ စစ်အကျဉ်းစခန်းတွေမရှိဘူး။
06:36
Now suppose I've managed
to convince you perhaps that yes,
105
384183
3830
ကဲ ကျွန်တော်က ခင်ဗျားတို့ကို ဒါဟုတ်လောက်
တယ်လို့ သိမ်းသွင်းနိုင်တယ်ဆိုပါစို့
06:40
we control the world because we can
cooperate flexibly in large numbers.
106
388037
5058
ကမ္ဘာကိုကျုပ်တို့ ထိန်းချုပ်တာက အလုံးအရင်း
နဲ့ ပြုလွယ်ပြောင်းလွယ် ပူးပေါင်းနိုင်လို့
06:45
The next question that immediately arises
107
393516
2948
စပ်စုတတ်တဲ့နားထောင်သူရဲ့ စိတ်ထဲမှာ
ချက်ချင်းပေါ်လာတဲ့
06:48
in the mind of an inquisitive listener is:
108
396488
2883
နောက်ထပ်မေးခွန်းက
06:51
How, exactly, do we do it?
109
399395
2284
ဒါကို ဘယ်လောက် အတိအကျ
ကျွန်တော်တို့လုပ်လဲ။
06:54
What enables us alone, of all the animals,
to cooperate in such a way?
110
402083
5782
သတ္တဝါအားလုံးအနက် ကျွန်တော်တို့ချည်း
ဒီနည်းနဲ့ ပူးပေါင်းဖို့ဘာက ထောက်ကူပေးလဲ။
07:01
The answer is our imagination.
111
409714
2546
အဖြေကတော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စိတ်ကူးပါ။
07:04
We can cooperate flexibly
with countless numbers of strangers,
112
412998
5432
မရေနိုင်အောင်များတဲ့ သူစိမ်းတွေနဲ့
ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ် ပူးပေါင်းနိုင်တယ်၊
07:10
because we alone, of all
the animals on the planet,
113
418454
3696
အကြောင်းက ကမ္ဘာပေါ်က သတ္တဝါ
အားလုံးထဲမှာ ကျွန်တော်တို့ချည်းပဲ
07:14
can create and believe fictions,
fictional stories.
114
422174
4623
ထွင်လုံးတွေ၊ စိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းတွေ
ဖန်တီး၊ ယုံကြည်တတ်ကြလို့ပါ။
07:19
And as long as everybody believes
in the same fiction,
115
427326
4588
လူတိုင်းဟာ တူညီတဲ့ ထွင်လုံးကို
ယုံကြည်နေသရွေ့၊
07:23
everybody obeys and follows
the same rules,
116
431938
3542
လူတိုင်းဟာ တူညီတဲ့ စည်းမျဉ်းတွေ၊
တူညီတဲ့ စံတွေ၊ တူညီတဲ့ တန်ဖိုးတွေကို
07:27
the same norms, the same values.
117
435504
2289
နာခံ၊ လိုက်နာနေသရွေ့ပါ။
07:30
All other animals use
their communication system
118
438639
3899
အခြားသတ္တဝါတွေအားလုံးဟာ
၎င်းတို့ရဲ့ ဆက်သွယ်ရေးစနစ်ကို
07:34
only to describe reality.
119
442562
2496
ဒိဌဖြစ်ရပ်ကို သရုပ်ဖော်ဖို့ပဲ သုံးပါတယ်၊
07:37
A chimpanzee may say, "Look!
There's a lion, let's run away!"
120
445590
4217
ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင် ပြောလောက်တာက
"ကြည့်စမ်း၊ ခြင်္သေ့တစ်ကောင်၊ ပြေးကြစို့"
07:41
Or, "Look! There's a banana tree
over there! Let's go and get bananas!"
121
449831
4106
ဒါမှမဟုတ် "ကြည့်စမ်း၊ ငှက်ပျောပင်တစ်ပင်၊
ငှက်ပျောသီးတွေ သွားခူးရအောင်။"
07:45
Humans, in contrast, use their language
not merely to describe reality,
122
453961
6277
ဆန့်ကျင်ဘက်က လူသားတွေက သူတို့ဘာသာစကားကို
ဒိဌဖြစ်ရပ်ကို သရုပ်ဖော်ဖို့သက်သက်မက၊
07:52
but also to create new realities,
fictional realities.
123
460262
4524
ဖြစ်တည်မှုအသစ်တွေ၊ စိတ်ကူးယဉ်ဖြစ်တည်မှု
တွေကိုပါ သရုပ်ဖော်ဖို့ အသုံးပြုကြတယ်။
07:57
A human can say, "Look,
there is a god above the clouds!
124
465278
3954
လူသားတစ်ဦးပြောနိုင်တာ "ကြည့်စမ်း၊
တိမ်တွေအထက်မှာ နတ်တစ်ပါးကွ၊
08:01
And if you don't do what I tell you to do,
125
469256
2080
ငါပြောတာ မင်းမလုပ်ရင်
08:03
when you die, God will punish you
and send you to hell."
126
471360
3205
မင်းသေတဲ့အခါ ဘုရားသခင်က
အပြစ်ပေးပြီး မင်းကို ငရဲကို ပို့လိမ့်မယ်။"
08:06
And if you all believe this story
that I've invented,
127
474986
3772
ကျွန်တော်ဖန်တီးထားတဲ့ ဒီဇာတ်လမ်းကို
သင်တို့အားလုံး ယုံကြည်တယ်ဆိုရင်
08:10
then you will follow the same
norms and laws and values,
128
478782
3815
တူညီတဲ့ စံတွေ၊ ဥပဒေတွေ၊ တန်ဖိုးတွေကို
သင်တို့လိုက်နာမယ်၊
08:14
and you can cooperate.
129
482621
1292
သင်တို့ ပူးပေါင်းနိုင်တယ်။
08:16
This is something only humans can do.
130
484278
2350
ဒါက လူသားတွေသာ လုပ်နိုင်တာပါ။
08:19
You can never convince a chimpanzee
to give you a banana
131
487207
3841
ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင်ကို မျှော်လင့်ချက်
ပေးပြီး ကိုယ့်ကို ငှက်ပျာသီးပေးဖို့
08:23
by promising him, "... after you die,
you'll go to chimpanzee heaven ..."
132
491072
3793
ဘယ်တော့မှ မသိမ်းသွင်းနိုင်ဘူး၊
"မင်းသေရင် ချင်ပင်ဇီ ကောင်းကင်ဘုံရောက်မယ်"
08:26
(Laughter)
133
494889
1023
(ရယ်သံများ)
08:27
"... and you'll receive lots and lots
of bananas for your good deeds.
134
495936
3262
"မင်းရဲ့ကောင်းမှုတွေကြောင့် ငှက်ပျောသီးတွေ
အများကြီးရလိမ့်မယ်၊
08:31
So now give me this banana."
135
499222
1422
ဒီတော့ ငှက်ပျောသီး ငါ့ကိုပေး"
08:32
No chimpanzee will ever
believe such a story.
136
500668
2758
ဒီလိုဇာတ်လမ်းကို ဘယ်ချင်ပင်ဇီမှ
ယုံမှာမဟုတ်ဘူး။
08:35
Only humans believe such stories,
137
503776
2690
ဒီလိုဇာတ်လမ်းတွေကို
လူသားတွေပဲ ယုံတာပါ၊
08:38
which is why we control the world,
138
506490
2083
ဒါကြောင့် ကျုပ်တို့က ကမ္ဘာကို
ထိန်းချုပ်တာ၊
08:40
whereas the chimpanzees are locked up
in zoos and research laboratories.
139
508597
4845
ချင်ပင်ဇီတွေကျတော့ တိရိစ္ဆာန်ရုံတွေ၊
သုတေသနစမ်းသပ်ခန်းတွေမှာ ပိတ်လှောင်ခံရတယ်။
08:46
Now you may find it acceptable that yes,
140
514904
2940
ကဲ သင့်အနေနဲ့ ဒါကို လက်ခံသင့်တယ်လို့
မြင်မိနိုင်ပါတယ်။
08:49
in the religious field, humans cooperate
by believing in the same fictions.
141
517868
6140
ဘာသာရေးနယ်ပယ်မှာ လူသားတွဟာ တူညီတဲ့ထွင်လုံး
တွေကို ယုံကြည်ရင်း ပူပေါင်းဆောင်ရွက်ကြတယ်။
08:56
Millions of people come together
to build a cathedral or a mosque
142
524032
4952
သန်းချီတဲ့လူတွေဟာ ဘုရားရှိခိုးကျောင်းကြီး
(သို့) ဗလီတစ်ခုဆေက်ဖို့ အတူစုစည်းကြတယ်၊
09:01
or fight in a crusade or a jihad, because
they all believe in the same stories
143
529008
5742
(သို့) ဘုရာသခင်၊ ကောင်းကင်ဘုံ၊ငရဲ အကြောင်း
တူညီတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေကို ယုံကြည်တဲ့အတွက်
09:06
about God and heaven and hell.
144
534774
2713
ခရူးဆိတ်(သို့) ဂျီဟတ်မှာ ဝင်တိုက်ကြတယ်။
09:09
But what I want to emphasize
is that exactly the same mechanism
145
537979
5239
ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်အလေးထားချင်တာက
ဒါဟာ ဘာသာရေးနယ်ပယ်တွင်သာမက
09:15
underlies all other forms
of mass-scale human cooperation,
146
543242
5864
အလုံးအရင်းနဲ လူသား ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့
အခြားသောပုံစံတွေကို ထင်ရှားစေတဲ့
09:21
not only in the religious field.
147
549130
2520
အလားတူ ယန္တရားတစ်ခုဖြစ်တယ်ဆိုတာပါ။
09:23
Take, for example, the legal field.
148
551674
2278
တရာရေးဆိုင်ရာ နယ်ပယ်ကို နမူနာကြည့်ပါ။
09:26
Most legal systems today in the world
are based on a belief in human rights.
149
554531
5977
ယနေ့ ကမ္ဘာမှာ တရားရေး စနစ်အများစုဟာ
လူအခွင့်အရေးကို ယုံကြည်မုအပေါ်အခြေခံတယ်။
09:33
But what are human rights?
150
561247
1777
ဒါပေမဲ့ လူ့အခွင့်ရေးဆိုတာဘာလဲ။
09:35
Human rights, just like God and heaven,
are just a story that we've invented.
151
563596
4702
လူ့အခွင့်အရေးဆိုတာ ဘုရားသခင်၊ကောင်းကင်ဘုံ
လိုမျိုး ထွင်ထားတဲ့ ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်ပါ။
09:40
They are not an objective reality;
152
568322
2318
ဒါတွေဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့
ဖြစ်တည်မှုမဟုတ်ဘူး၊
09:42
they are not some biological effect
about homo sapiens.
153
570664
3666
ခေတ်လူသားတွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဇီဝပိုင်း
သက်ရောက်မှု မဟုတ်ဘူး။
09:46
Take a human being,
cut him open, look inside,
154
574719
3799
လူသားတစ်ဦးကို ခေါ်၊ သူ့ကို ပိုင်းဖြတ်၊
ဖွင့်ပြီး အတွင်းဘက်ကို ကြည့်ပါ။
09:50
you will find the heart, the kidneys,
neurons, hormones, DNA,
155
578542
5127
နှလုံး၊ ကျောက်ကပ်၊ နူရွန်းတွေ၊ ဟိုမုန်း၊
DNA ကို တွေ့ရလိမ့်မယ်၊
09:55
but you won't find any rights.
156
583693
1888
ဒါပေမဲ့ ဘာအခွင့်အရေးမှ
တွေ့မှာမဟုတ်ဘူး။
09:58
The only place you find rights
are in the stories
157
586200
3921
အခွင့်အရေးဆိုတာတွေကို သင်တွေ့နိုင်တဲ့
တစ်ခုတည်းသောနေရာက ဇာတ်လမ်းတွေထဲမှာပါ၊
10:02
that we have invented and spread around
over the last few centuries.
158
590145
4133
လွန်ခဲ့တဲ့ ရာစုအနည်းငယ်က ကျွန်တော်တို့
ထွင်ပြီး၊ ပျံ့နှံ့အောင်လုပ်ထားတာတွေပါ။
10:06
They may be very positive stories,
very good stories,
159
594607
4930
ဒါတွေဟာ သိပ်အပြုသဘောဆောင်တဲ့၊
သိပ်ကောင်းတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေဖြစ်နိုင်ပါတယ်၊
10:11
but they're still just fictional stories
that we've invented.
160
599561
3563
ဒါပေမဲ့ ဒါတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ ထွင်ထားတဲ့
စိတ်ကူးယဉ်ဇာတလမ်းတွေ ဖြစ်နေဆဲပါပဲ။
10:15
The same is true of the political field.
161
603664
2520
နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်မှာလည်း
အလားတူမှန်ပါတယ်။
10:18
The most important factors
in modern politics are states and nations.
162
606565
6370
ခေတ်သစ်နိုင်ငံရေးမှာ အရေးပါဆုံး
အကြောင်းခံတွေက ပြည်နယ်တွေနဲ့ နိုင်ငံတွေပါ။
10:25
But what are states and nations?
163
613333
1800
ဒါပေမဲ့ ပြည်နယ်တွေ နိုင်ငံတွေက
ဘာတွေလဲ
10:27
They are not an objective reality.
164
615593
2125
ဒါတွေက ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှု
မဟုတ်ဘူး။
10:29
A mountain is an objective reality.
165
617742
2713
တောင်တစ်လုံးဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့
ဖြစ်တည်မှုပါ။
10:32
You can see it, you can touch it,
you can ever smell it.
166
620479
3284
မြင်နိုင်တယ်၊ ထိနိုငိတယ်၊
အနံ့တောင် ရှူလို့ရတယ်။
10:36
But a nation or a state,
167
624223
1772
ဒါပေမဲ့ အစ္စရေး၊ အီရန်နဲ့ ဂျာမနီလို
10:38
like Israel or Iran or France or Germany,
168
626019
3780
ပြည်နယ်တစ်ခုနဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုတို့ကျတော့
10:41
this is just a story that we've invented
169
629823
2740
ဒါက ကျွန်တော်တို့ထွင်ထားတဲ့
ဇာတ်လမ်းဖြစ်ပြီး
10:44
and became extremely attached to.
170
632587
1974
အလွန်အမင်း ဆက်နွယ်လာတယ်။
10:46
The same is true of the economic field.
171
634949
2504
စီးပွားရေးနယ်ပယ်မှာလည်း
အလားတူမှန်ပါတယ်။
10:49
The most important actors today
in the global economy
172
637892
3706
ယနေ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စီးပွားရေးမှာ
အရေးပါဆုံး သရုပ်ဆောင်တွေဟာ
10:53
are companies and corporations.
173
641622
2262
ကုမ္ပဏီတွေနဲ့ စီးပွားရေး
လုပ်ငန်းကြီးတွေပါ။
10:56
Many of you today, perhaps, work
for a corporation,
174
644407
3731
ဒီနေ့ သင်တို့အများအပြားဟာ 
Google (
(သို့) Toyota (သို့) McDonald လို
11:00
like Google or Toyota or McDonald's.
175
648162
3050
လုပ်ငန်းကြီးတစ်ခုမှာ အလုပ်လုပ်တာ
ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
11:03
What exactly are these things?
176
651577
1818
ဒါတွေက အတိအကျဆို ဘာတွေလဲ။
11:05
They are what lawyers call legal fictions.
177
653982
3947
သူတိုတွေဟာ ရှေ့နေလို့ခေါ်တဲ့
တရားရေးဆိုင်ရာ ထွင်လုံးတွေပါ။
11:10
They are stories invented and maintained
178
658359
3476
ဒါတွေဟာ ရှေ့နေလို့ခေါ်ကြတဲ့ တန်ခိုးရှိတဲ့
ဝိဇ္ဇာတွေ တီထွင်၊ပံ့ပိုးထားတဲ့
11:13
by the powerful wizards we call lawyers.
179
661859
3333
ဇာတ်လမ်းတွေပါ။
11:17
(Laughter)
180
665216
1445
(ရယ်သံများ)
11:18
And what do corporations do all day?
181
666685
3419
စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေက
တစ်နေ့လုံး ဘာလုပ်လဲ။
11:22
Mostly, they try to make money.
182
670128
2853
အများစုကတော့ ငွေရှာဖို့ ကြိုးစားတယ်။
11:25
Yet, what is money?
183
673411
1333
ဒါပေမဲ့ ငွေဆိုတာဘာလဲ။
11:26
Again, money is not an objective reality;
it has no objective value.
184
674768
5166
ထပ်ပြီး ငွေဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှု
မဟုတ်ဘူ။၊ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ တန်ဖိုးမရှိဘူး။
11:31
Take this green piece
of paper, the dollar bill.
185
679958
3317
ဒီစက္ကူအစိမ်းကို၊
ဒေါ်လာငွေစက္ကူကို ကြည့်ပါ။
11:35
Look at it -- it has no value.
186
683299
2377
ဒါကို ကြည့်ပါ၊ တန်ဖိုးမရှိဘူး။
11:37
You cannot eat it, you cannot drink it,
187
685700
2234
စားလို့မရဘူး၊ သောက်လို့မရဘူး၊
11:39
you cannot wear it.
188
687958
1292
ဝတ်ဆင်လို့မရဘူး။
11:41
But then came along
these master storytellers --
189
689633
4041
ဒါပေမဲ့ ဒါက ပုံပြောဆရာကြီးတွေနဲ့
ပါလာခဲ့တယ်၊
11:45
the big bankers,
190
693698
1484
ဘဏ်လုပ်ငန်းရှင်ကြီးတွေ၊
11:47
the finance ministers,
191
695206
1440
ဘဏ္ဍာရေးဝန်ကြီးတွေ၊
11:48
the prime ministers --
192
696670
1354
ဝန်ကြီးချုပ်တွေပေါ့
11:50
and they tell us a very convincing story:
193
698048
2478
သူတို့က သိပ်ကိုဘဝင်ကျစေတဲ့
ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် ပြောပြတယ်။
11:52
"Look, you see this green piece of paper?
194
700550
1958
"ကြည့်၊ ဒီစက္ကူအစိမ်းကို သင်မြင်ရတယ်။
11:54
It is actually worth 10 bananas."
195
702532
2583
ဒါက ငှက်ပျာသီး ၁၀ လုံးတန်ပါတယ်။
11:57
And if I believe it, and you believe it,
196
705591
2109
ဒါကို ကျွန်တော်ယုံကြည်ရင် သင်လည်ယုံကြည်ရင်
11:59
and everybody believes it,
197
707724
1516
လူတိုင်းလည်း ယုံကြည်ကာ
12:01
it actually works.
198
709264
1864
ဒါက တကယ် အလုပ်ဖြစ်ရင်
12:03
I can take this worthless piece of paper,
199
711152
2913
ဒီတန်ဖိုးမရှိတဲ့ စက္ကူကိုယူပြီး
12:06
go to the supermarket,
200
714089
1637
ဆူပါမားကက်ကိုသွားကာ
12:07
give it to a complete stranger
whom I've never met before,
201
715750
4007
ကိုယ်တစ်ခါမှ အရင်က မဆုံဖူးတဲ့
သူစိမ်းသက်သက်တစ်ယောက်ကိုပေးပြီး
12:11
and get, in exchange, real bananas
which I can actually eat.
202
719781
4685
ဖလှယ်တဲ့အနေနဲ့ ကိုယ်တကယ်စားလို့ရတဲ့
ငှက်ပျာသီးအစစ်တွေ ရနိုင်ပါတယ်။
12:16
This is something amazing.
203
724870
1721
ဒါက အံ့သြစရာပါ။
12:18
You could never do it with chimpanzees.
204
726615
2078
ဒါကို ချင်ပင်ဇီတွေနဲ့
လုံးဝ လုပ်လို့မရဘူး။
12:20
Chimpanzees trade, of course:
205
728717
1945
တကယ်က ချင်ပင်ဇီတွေ အပေးအယူလုပ်တာပါ။
12:22
"Yes, you give me a coconut,
I'll give you a banana."
206
730686
2750
"ဟုတ်တယ်၊ ကျွန်တော့ကို အုန်းသီးပေးရင်
ငှက်ပျောသီး ပေးမယ်။"
12:25
That can work.
207
733460
1238
ဒါက အလုပ်ဖြစ်နိုင်တယ်။
12:26
But, you give me
a worthless piece of paper
208
734722
2992
ဒါပေမဲ့ သင်က တန်ဖိုးမရှိတဲ့ စက္ကူပေးပြီး
12:29
and you except me to give you a banana?
209
737738
2014
သင့်ကို ငှက်ပျောသီပေးမယ်လို့
မျှော်လင့်လား
12:31
No way!
210
739776
1152
မရဘူးလေ။
12:32
What do you think I am, a human?
211
740952
1581
ကျုပ်ကို ဘာထင်လို့လဲ၊ လူသားဗျ။
12:34
(Laughter)
212
742557
2373
(ရယ်သံများ)
12:36
Money, in fact, is
the most successful story
213
744954
4119
တကယ်တော့ လူသားတွ တီထွင်ပြီး၊
ပြောခဲ့ရာမှာ
12:41
ever invented and told by humans,
214
749097
2656
ငွေဟာ အအောင်မြင်ဆုံး ဇာတ်လမ်းပဲ။
12:43
because it is the only story
everybody believes.
215
751777
4343
အကြောင်းက ဒါက လူတိုင်းယုံကြည်တဲ့
တစ်ခုတည်းသော ဇာတ်လမ်းပဲလေ​။
12:48
Not everybody believes in God,
216
756692
2790
ဘုရာသခင်ကို လူတိုင်း မယုံကြည်ဘူး၊
12:51
not everybody believes in human rights,
217
759506
3025
လူ့အခွင့်အရေးကို လူတိုင်း မယုံကြည်ဘူး၊
12:54
not everybody believes in nationalism,
218
762555
2785
အမျိုးသားရေးဝါဒကို လူတိုင်း မယုံကြည်ပေမဲ့
12:57
but everybody believes in money,
and in the dollar bill.
219
765364
3743
လူတိုင်း ငွေနဲ့ ဒေါ်လာငွေစက္ကူကို ယုံတယ်။
13:01
Take, even, Osama Bin Laden.
220
769514
1981
ဥပမာ Osama Bin Laden တောင်နော်၊
13:03
He hated American politics
and American religion
221
771519
3687
သူဟာ အမေရိကန် နိုင်ငံရေး၊
အမေရိကန် ဘာသာရေးနဲ့
13:07
and American culture,
222
775230
1449
အမေရိကန် ယဉ်ကျေးမှုကိုမုန်းတယ်
13:08
but he had no objection
to American dollars.
223
776703
2806
ဒါပေမဲ့ အမေရိကန်ဒေါ်လာကျတော့
မကန့်ကွက်ဘူးလေ။
13:11
He was quite fond of them, actually.
224
779533
2095
တကယ်ဆို အတော့ကို နှစ်သက်တာပါ။
13:13
(Laughter)
225
781652
1903
(ရယ်သံများ)
13:16
To conclude, then:
226
784166
1700
ဒီတော့ နိဂုံးချုပ်ရရင်
13:17
We humans control the world
because we live in a dual reality.
227
785890
5768
လူသားတွေဟာ ကမ္ဘာကို ထိန်းချုပ်တာက
ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒွိဖြစ်တည်မှုမှာနေလို့ပါ။
13:24
All other animals live
in an objective reality.
228
792531
3913
အခြားသတ္တဝါတွေက ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့
ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုမှာ နေထိုင်တယ်။
13:28
Their reality consists
of objective entities,
229
796992
4552
သူတို့ရဲ့ဖြစ်တည်မှုဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့
သီးခြားအရာတွေပါဝင်တယ်၊
13:33
like rivers and trees
and lions and elephants.
230
801568
3943
ဥပမာ မြစ်တွေ၊ သစ်ပင်တွေ၊
ခြင်္သေ့တွေနဲ့ ဆင်တွေပေါ့။
13:38
We humans, we also live
in an objective reality.
231
806067
3683
ကျွန်တော်တို့ လူသားတွေလည်း ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်
ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုမှာ နေထိုင်တယ်။
13:41
In our world, too, there are rivers
and trees and lions and elephants.
232
809774
5068
ကျွန်တော်တို့ကမ္ဘာမှာလည်း မြစ်တွေ၊
သစ်ပင်တွေ၊ခြင်္သေ့တွေနဲ့ ဆင်တွေရှိပါတယ်။
13:47
But over the centuries,
233
815421
1845
ဒါပေမဲ့ ရာစုနှစ်တွေအကြာမှာ
13:49
we have constructed on top
of this objective reality
234
817290
4727
ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုထက်မှာ
စိတ်ကူးယဉ်တဲ့ ဖြစ်တည်မှု ဒုတိယအလွာကို
13:54
a second layer of fictional reality,
235
822041
3493
တည်ဆောက်ခဲ့တယ်၊
13:57
a reality made of fictional entities,
236
825558
3564
စိတ်ကူးယဉ် သီးခြားအရာတွေနဲ့
ဖန်တီးထားတဲ့ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုပေါ့
14:01
like nations, like gods,
like money, like corporations.
237
829146
4533
ဥပမာ နိုင်ငံတွေ၊ ဘုရားတွေ၊
ငွေတို့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတို့ပေါ့။
14:06
And what is amazing is that
as history unfolded,
238
834481
4634
အံ့သြစရာကောင်းတာက
သမိုင်းကဖွင့်ဟတဲ့အတိုင်းပဲ
14:11
this fictional reality became
more and more powerful
239
839139
5396
ယနေ့မှာ ကမ္ဘာ့အင်အားအကြီးဆုံးတွေဟာ
ဒီစိတ်ကူးယဉ် သီးခြားအရာတွေ
14:16
so that today, the most powerful
forces in the world
240
844559
4501
ဖြစ်အောင်ကို ဒီစိတ်ကူးယဉ်ဖြစ်တည်မှုဟာ
14:21
are these fictional entities.
241
849084
1965
ပိုပိုပြီး အားကောင်းလာခဲ့တယ်။
14:23
Today, the very survival of rivers
and trees and lions and elephants
242
851715
6794
ယနေ့မှာ မြစ်တွေ၊ သစ်ပင်တွေ၊ခြင်္သေ့တွေနဲ့
ဆင်တွေရဲ့ ဆက်လက်ရှင်ကျန်မှုဟာ
14:30
depends on the decisions and wishes
of fictional entities,
243
858533
5105
စိတ်ကူးယဉ်သီးခြာအရာတွေရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်
တွေနဲ့ ဆန္ဒတွေအပေါ် မူတည်ပါတယ်။
14:35
like the United States, like Google,
like the World Bank --
244
863662
4537
ဥပမာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ဂူဂဲလ်နဲ့
ကမ္ဘာ့ဘဏ်တို့လို
14:40
entities that exist only
in our own imagination.
245
868223
4039
ကျွန်တော်တို့ စိတ်ကူးထဲမှာပဲ
တည်ရှိတဲ့ သီးခြားအရာတွေပေါ့ဗျာ။
14:44
Thank you.
246
872929
1152
ကျေးဇူးပါ။
14:46
(Applause)
247
874105
4571
(လက်ခုပ်သံများ)
14:56
Bruno Giussani: Yuval, you have
a new book out.
248
884299
2210
Bruno Giussani: Yuval
ခင်ဗျား စာအုပ်သစ်ထွက်တယ်။
14:58
After Sapiens, you wrote another one,
249
886533
1803
Sapiens ပြီးတော့ နောက်တစ်အုပ် ရေးတယ်၊
15:00
and it's out in Hebrew, but not
yet translated into ...
250
888360
2587
ဒါက ဟီဗရူးဘာသာနဲ့
ဘာသာတော့ မပြန်ရသေးဘူးနော်။
15:02
Yuval Noah Harari: I'm working on
the translation as we speak.
251
890971
2929
Yuval Noah Harari: ကျွန်တော်ပြောနေတုန်း
ဘာသာပြန်တာ လုပ်နေတယ်။
15:05
BG: In the book, if I
understand it correctly,
252
893924
2168
BG: ဒီစာအုပ်မှာ ကျွန်တော် နားလည်တာ
မှန်ရင်
15:08
you argue that the amazing breakthroughs
that we are experiencing right now
253
896116
5629
ခင်ဗျား ငြင်းခုတာက ကျွန်တော်တို့ အခု
တွေ့ကြုံနေရတဲ့ ထိုးဖောက်ကျော်လွှားမှုတွေဟာ
15:13
not only will potentially
make our lives better,
254
901769
2259
ဘဝတွေကို ပိုကောင်းဖို့
အလားအလာဖြစ်စေတာမက
15:16
but they will create -- and I quote you --
255
904052
2236
ခင်ဗျားပြောတာကိုးကားရရင်
15:18
"... new classes and new class struggles,
just as the industrial revolution did."
256
906312
4618
"စက်မှုတော်လှန်ရေးလို လူတန်းစာသစ်တွေ၊
လူတန်းစားသစ် ရုန်းကန်မှုတွေပါ ဖန်တီးမယ််"
15:22
Can you elaborate for us?
257
910954
1223
အသေးစိတ်ရှင်းပြနိုင်မလား။
15:24
YNH: Yes. In the industrial revolution,
258
912670
1924
YNH: ဟုတ်ကဲ့၊ စက်မှုတော်လှန်ရေးမှာ
15:26
we saw the creation of a new class
of the urban proletariat.
259
914618
4902
မြို့ပြပစ္စည်းမဲ့လူတန်းစားသစ် ဖန်တီးမှု
ကိုမြင်ခဲ့ကြတယ်။
15:31
And much of the political and social
history of the last 200 years involved
260
919544
5110
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၂၀၀ ရဲ များစွာသော
နိုင်ငံရေးနဲ့ လူမှုရေးသမိုင်းမှာ
15:36
what to do with this class,
and the new problems and opportunities.
261
924678
3626
ဒီလူတန်းစားနဲ့ ပတ်သက်တာတွေ၊ ပြဿနာနဲ့
အခွင့်အလမ်းသစ်တွေ ပါဝင်ခဲ့တယ်။
15:40
Now, we see the creation of a new
massive class of useless people.
262
928328
4632
ကဲ အသုံးမကျတဲ့ လူတွေရဲ့ ကြီးမားတဲ့
လူတန်းစားသစ် ဖန်တီးခြင်းကိုမြင်ခဲ့တယ်လေ။
15:44
(Laughter)
263
932984
1001
(ရယ်သံများ)
15:46
As computers become better and better
in more and more fields,
264
934009
5361
ကွန်ပြူတာတွေဟာ ကောင်းသထက်ကောင်းကာ
နယ်ပယ်တွေ များသထက်များလာလေလေ၊
15:51
there is a distinct possibility that
computers will out-perform us
265
939394
4892
ကွန်ပြူတာတွေဟာ အလုပ်အများစုမှာ
ကျွန်တော်တို့ထက် ပိုစွမ်းဆောင်ကာ
15:56
in most tasks and will make
humans redundant.
266
944310
3603
လူသား ဝန်ထမ်းလျှော့ပေါ့တာဖြစ်စေမယ့်
ထင်ရှားတဲ့ အလားအလာတစ်ခုရှိတယ်။
15:59
And then the big political
and economic question
267
947937
2737
နောက် ၂၁ ရာစုရဲ့ ကြီးမားတဲ့
နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ
16:02
of the 21st century will be,
268
950698
2363
မေးခွန်းတစ်ခု ရှိလိမ့်မယ်။
16:05
"What do we need humans for?",
269
953085
2162
"လူသားတွေအတွက် ကျွန်တော်တို့
ဘာလိုအပ်လဲ။"
16:07
or at least, "What do we need
so many humans for?"
270
955271
3367
ဒါမှမဟုတ် အနည်းဆုံး များစွာသော
လူသားတွေအတွက် ကျွန်တေ်တို့ဘာလိုအပ်လဲ"
16:10
BG: Do you have an answer in the book?
271
958662
2458
BG: ဒီစာအုပ်ထဲမှာ အဖြေတစ်ခု ထည်ထားလား။
16:13
YNH: At present, the best guess
we have is to keep them happy
272
961144
4020
YNH: လက်ရှိ ရှိနေတဲ့ အကောင်းဆုံး
မှန်းဆချက်က ဆေးတွေ၊ ကွန်ပြူတာဂိမ်းတွေနဲ့
16:17
with drugs and computer games ...
273
965188
1797
သူတို့ကို ဆက်ပျော်စေဖို့ပဲ။
16:19
(Laughter)
274
967009
1001
(ရယ်သံများ)
16:20
but this doesn't sound
like a very appealing future.
275
968034
3271
ဒါပေမဲ့ နှစ်သက်ဖွယ်အနာဂတ်တစ်ခုတော့
ဟုတ်ပုံမရဘူး။
16:23
BG: Ok, so you're basically saying
in the book and now,
276
971329
2809
BG: ကောင်းပြီ၊ အရင်းခံအားဖြင့်
စာအုပ်ထဲမှာ အခုပြော​နေတာက
16:26
that for all the discussion
about the growing evidence
277
974162
2786
သိသာတဲ့ စီးပွားရေး မညီမျှမှုရဲ့
တိုးလာနေတဲ့ သာဓကအကြောင်း
16:28
of significant economic inequality,
we are just kind of at the beginning
278
976972
3763
ဆွေးနွေးမှုအားလုံးအတွက်
ကျွန်တော်တို့ဟာ ဖြစ်စဉ်ရဲ
16:32
of the process?
279
980759
1157
အစပိုင်းလို ဖြစ်နေတာလား။
16:34
YNH: Again, it's not a prophecy;
280
982225
1526
YNH: ထပ်ပြီး ဟောကိန်း မဟုတ်ရင်
16:35
it's seeing all kinds
of possibilities before us.
281
983775
3943
ကျွန်တော်တို့ရှေ့မှာ ဖြစ်နိုင်ခြေမျိုးစုံ
မြင်နေရခြင်းပါ။
16:39
One possibility is this creation
of a new massive class of useless people.
282
987742
4982
ဖြစ်နိုင်ခြေတစ်ခုက ကြီးမားတဲ့ အသုံးမကျတဲ့
လူတန်းစားသစ်တစ်ရပ် ဖန်တီးခြင်းပါ။
16:44
Another possibility is
the division of humankind
283
992748
3140
နောက်ဖြစ်နိုင်ခြေက မတူတဲ့
ဇီဝဆိုင်ရာ လူတန်းစားခွဲခြားတဲ့စနစ်တွေမှာ
16:47
into different biological castes,
284
995912
2991
လူသားမျိုးနွယ် ကွဲပြားမှုပါ၊
16:50
with the rich being upgraded
into virtual gods,
285
998927
4291
လူချမ်းသာတွေကို နတ်ဘုရားတွေနီးနီး
အဆင့်မြှင့်တင်ပေးနေပြီး
16:55
and the poor being degraded
to this level of useless people.
286
1003242
4308
ဆင်းရဲသားတွေကို အသုံးမကျတဲ့လူတွေရဲ့
ဒီအဆင့်ကို ကျဆင်းနေစေတာနဲ့အတူပါ။
16:59
BG: I feel there is another TED talk
coming up in a year or two.
287
1007574
3022
BG: တစ်နှစ်၊ နှစ်နှစ်မှာ နောက်
TED talk ဖြစ်လာမယ်လို့ ခံစားမိတယ်
17:02
Thank you, Yuval, for making the trip.
288
1010620
1822
ဒီခရီး အတွက် ကျေးဇူးပါ Yuval
17:04
YNH: Thanks!
289
1012466
1156
YNH: ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
17:05
(Applause)
290
1013646
1665
(လက်ခုပ်သံများ)
Translated by sann tint
Reviewed by Myo Aung

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Yuval Noah Harari - Historian, author
In his book "Homo Deus," Yuval Noah Harari explores the future of humankind: the destinies we may set for ourselves and the quests we'll undertake.

Why you should listen

In his book, Homo Deus: A Brief History of Tomorrow, Yuval Noah Harari explores the projects, dreams and nightmares that will shape the 21st century -- from overcoming death to creating artificial life. He maps the future and asks fundamental questions: Where do we go from here? How will we protect this fragile world from our own destructive powers? The book has sold four million copies since its publication in 2016.

Harari's previous book, Sapiens: A Brief History of Humankind, explores what made homo sapiens the most successful species on the planet. His answer: We are the only animal that can believe in things that exist purely in our imagination, such as gods, states, money, human rights, corporations and other fictions, and we have developed a unique ability to use these stories to unify and organize groups and ensure cooperation. Sapiens has sold eight million copies and been translated into more than 50 languages. Bill GatesMark Zuckerberg and President Barack Obama have recommended it as a must-read.

Harari lectures as a Professor of history at The Hebrew University of Jerusalem, where he specializes in world history, medieval history and military history. His current research focuses on macro-historical questions: What is the relationship between history and biology? What is the essential difference between Homo sapiens and other animals? Is there justice in history? Does history have a direction? Did people become happier as history unfolded? Harari has written for newspapers such as The Guardian, Financial Times, the Times, Nature magazine and the Wall Street Journal.

Harari's new book, 21 Lessons for the 21st Century, will take the pulse of our current global climate, focusing on the biggest questions of the present moment: What is really happening right now? What are today’s greatest challenges and choices? What should we pay attention to? The book will be published in multiple languages in September 2018.

More profile about the speaker
Yuval Noah Harari | Speaker | TED.com

Data provided by TED.

This site was created in May 2015 and the last update was on January 12, 2020. It will no longer be updated.

We are currently creating a new site called "eng.lish.video" and would be grateful if you could access it.

If you have any questions or suggestions, please feel free to write comments in your language on the contact form.

Privacy Policy

Developer's Blog

Buy Me A Coffee