TEDGlobal 2012
Sarah-Jayne Blakemore: The mysterious workings of the adolescent brain
Սառա-Ջեյն Բլեյքմոր :Պատանու գլխուղեղի խորհրդավոր մեխանիզմը
Filmed:
Readability: 5
3,041,951 views
Ինչո ՞ւ են դեռահասները մեծահասակների համեմատ հաճախ ավելի դյուրաբորբոք, իսկ ինքնաճանաչման մակարդակն`ավելի ցածր: Կոգնիտիվ (ճանաչողական) նյարդաբանության մասնագետ Սառա-Ջեյն Բլեյքմորը համեմատել է դեռահասների և մեծահասակների գլխուղեղի նախաճակատային հատվածի գործունեությունը` ցույց տալով, որ դեռահասներին հատուկ վարքագիծը պայմանավորված է գլխուղեղի զարգացմամբ:
Sarah-Jayne Blakemore - Cognitive Neuroscientist
Sarah-Jayne Blakemore studies the social brain -- the network of brain regions involved in understanding other people -- and how it develops in adolescents. Full bio
Sarah-Jayne Blakemore studies the social brain -- the network of brain regions involved in understanding other people -- and how it develops in adolescents. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
Fifteen years ago, it was widely assumed
0
688
2889
15 տարի առաջ լայնորեն ընդունված էր,
00:19
that the vast majority of brain development
1
3577
2050
որ գլխուղեղի զարգացումը հիմնականում տեղի է ունենում
00:21
takes place in the first few years of life.
2
5627
2979
կյանքի առաջին մի քանի տարիների ընթացքում։
00:24
Back then, 15 years ago, we didn't have the ability
3
8606
2712
Սակայն 15 տարի առաջ մենք չենք ունեցել
00:27
to look inside the living human brain
4
11318
2621
կենդանի մարդու գլխուղեղը հետազոտելու և
00:29
and track development across the lifespan.
5
13939
3038
և կյանքի ողջ ընթացքում գլխուղեղի զարգացմանը հետևելու հնարավորություն։
00:32
In the past decade or so, mainly due to advances
6
16977
3161
Մոտավորապես վերջին տասնամյակում
00:36
in brain imaging technology
7
20138
1805
գլխուղեղի նկարահանման տեխնոլոգիաներում
00:37
such as magnetic resonance imaging, or MRI,
8
21943
2943
արձանագրված առաջընթացի՝ մագնիսառեզոնանսային շերտագրման կամ ՄՌՇ շնորհիվ,
00:40
neuroscientists have started to look inside the living
9
24886
3127
նյարդաբանները սկսեցին հետազոտել բոլոր տարիքային խմբերին
00:43
human brain of all ages, and to track changes
10
28013
2419
բոլոր տարիքային խմբերին պատկանող մարդկանց գլխուղեղները և
00:46
in brain structure and brain function,
11
30432
2871
և հետևել գլխուղեղի կրած կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ փոփոխությունները։
00:49
so we use structural MRI if you'd like to take a snapshot,
12
33303
3677
Ուստի, եթե ցանկանում եք ստանալ կենդանի մարդու գլխուղեղի իսկապես շատ հստակ վայրկենական լուսանկարը՝
00:52
a photograph, at really high resolution of the inside
13
36980
3062
պետք է կիրառել ստրուկտուրային ՄՌՇ։
00:55
of the living human brain, and we can ask questions like,
14
40042
3220
Եվ մենք կարող ենք հարցնել,
00:59
how much gray matter does the brain contain,
15
43262
2440
թե որքան է գլխուղեղի մոխրագույն զանգվածը
01:01
and how does that change with age?
16
45702
1803
և ինչպես է այն փոխվում տարիքի հետ։
01:03
And we also use functional MRI, called fMRI,
17
47505
3712
Նաև հնարավոր է կիրառել ֆունկցիոնալ ՄՌՇ, որը կոչվում է ՖՄՌՇ,
01:07
to take a video, a movie, of brain activity
18
51217
3395
որի օգնությամբ կարող ենք տեսագրել գլխուղեղի գործունեությունը,
01:10
when participants are taking part in some kind of task
19
54612
2868
երբ մասնակիցներն իրականացնում են
01:13
like thinking or feeling or perceiving something.
20
57480
2892
մտածողության,
01:16
So many labs around the world are involved in this kind
21
60372
2766
Ողջ աշխարհում բազմաթիվ լաբորատորիաներ իրականացնում են
01:19
of research, and we now have a really rich
22
63138
2230
նման հետազոտություններ,
01:21
and detailed picture of how the living human brain develops,
23
65368
3524
և այժմ մենք ունենք մարդու գլխուղեղի զարգացման մանրամասն պատկերը։
01:24
and this picture has radically changed the way
24
68892
3068
Այդ պատկերն արմատապես փոխել է
01:27
we think about human brain development
25
71960
2633
մարդու գլխուղեղի զարգացման մասին մեր ունեցած կարծիքը՝
01:30
by revealing that it's not all over in early childhood,
26
74593
2768
բացահայտելով, որ այն չի ավարտվում մանկության ընթացքում,
01:33
and instead, the brain continues to develop
27
77361
2711
այլ հակառակը` շարունակում է զարգացումը ողջ
01:35
right throughout adolescence and into the '20s and '30s.
28
80072
4046
պատանեկության ընթացքում և մինչև 20-ից 30 տարեկանը։
01:40
So adolescence is defined as the period of life that starts
29
84118
3979
Այսպիսով, պատանեկությունը
01:43
with the biological, hormonal, physical changes of puberty
30
88097
4396
սեռական հասունության կենսաբանական, հորմոնալ և ֆիզիկական
01:48
and ends at the age at which an individual attains
31
92493
3285
փոփոխություններից մինչև անհատի հասարակության մեջ
01:51
a stable, independent role in society.
32
95778
3451
կայունություն և անկախություն ձեռք բերելու ընթացքում ընկած կյանքի ժամանակահատվածն է։
01:55
(Laughter)
33
99229
1790
(Ծիծաղ)
01:56
It can go on a long time. (Laughter)
34
101019
2765
Երբեմն այն կարող է ավելի երկար տևել:
01:59
One of the brain regions that changes most dramatically
35
103784
3019
Պատանեկության ընթացքում գլխուղեղի կտրուկ փոփոխվող հատվածներից մեկը
02:02
during adolescence is called prefrontal cortex.
36
106803
3264
կոչվում է նախաճակատային մասի կեղև։
02:05
So this is a model of the human brain,
37
110067
2977
Սա մարդու գլխուղեղի մոդել է, և հենց առջևում
02:08
and this is prefrontal cortex, right at the front.
38
113044
2880
նախաճակատային հատվածի կեղևն է։
02:11
Prefrontal cortex is an interesting brain area.
39
115924
2509
Այն գլխուղեղի հետաքրքիր հատված է։
02:14
It's proportionally much bigger in humans than
40
118433
3114
Մարդկանց մոտ այն համամասնորեն ավելի մեծ է,
02:17
in any other species, and it's involved in a whole range of
41
121547
3627
քան այլ տեսակների մոտ, և իրականացնում է
02:21
high level cognitive functions, things like decision-making,
42
125190
3272
բարձր մակարդակի գիտակցական ֆունկցիաների մի ամբողջ շարք, ինչպես, օրինակ, որոշում ընդունելը,
02:24
planning, planning what you're going to do tomorrow
43
128462
2090
վաղվա օրվա, հաջորդ շաբաթվա կամ տարվա ծրագրեր կազմելը,
02:26
or next week or next year, inhibiting
44
130552
2740
ոչ պատշաճ պահվածքը զսպելը՝
02:29
inappropriate behavior, so stopping yourself saying
45
133292
2666
չկոպտելու կամ իսկապես
02:31
something really rude or doing something really stupid.
46
135958
2925
հիմարություններ չանելու համար:
02:34
It's also involved in social interaction,
47
138883
1778
Դրա իրականացրած ֆունկցիաներից են նաև
02:36
understanding other people, and self-awareness.
48
140661
3124
սոցիալական շփումները, մյուսներին հասկանալու ունակությունը և ինքնագիտակցությունը:
02:39
So MRI studies looking at the development of this region
49
143785
3050
Ուստի, այս հատվածի զարգացումն ուսումնասիրելու նպատակով իրականացվող ՄՌՇ հետազոտությունների արդյունքները
02:42
have shown that it really undergoes dramatic development
50
146835
2470
ցույց տվեցին, որ այն իսկապես կտրուկ փոփոխություններ է կրում
02:45
during the period of adolescence.
51
149305
2933
պատանեկության ընթացքում:
02:48
So if you look at gray matter volume, for example,
52
152238
2958
Այսպիսով, եթե դիտարկենք մոխրագույն նյութի ծավալը,
02:51
gray matter volume across age from age four to 22 years
53
155196
4849
ապա կարձանագրենք, որ 4-ից 22 տարեկան հասակում
02:55
increases during childhood, which is what you can see
54
160045
2322
այն ավելանում է մանկության ժամանակահատվածում, ինչը դուք կարող եք տեսնել
02:58
on this graph. It peaks in early adolescence.
55
162367
3753
այս դիագրամում: Այն իր առավելագույն կետին է հասնում վաղ պատանեկության ժամանակաշրջանում:
03:02
The arrows indicate peak gray matter volume
56
166120
2565
Սլաքները ցույց են տալիս մոխրագույն նյութի առավելագույն կետը
03:04
in prefrontal cortex. You can see that that peak happens
57
168685
3466
նախաճակատային հատվածի կեղևում: Կարելի է տեսնել, որ
03:08
a couple of years later in boys relative to girls,
58
172151
3510
աղջիկների մոտ մոխրագույն նյութի ծավալը տղաների համեմատ մի քանի տարի ավելի շուտ է հասնում առավելագույն կետին,
03:11
and that's probably because boys go through puberty
59
175661
1839
հավանաբար այն պատճառով, որ միջին հաշվով, տղաների սեռական հասունացման շրջանը
03:13
a couple of years later than girls on average,
60
177500
2252
մի քանի տարի ավելու ուշ է սկսվում, քան աղջիկներինը,
03:15
and then during adolescence, there's a significant decline
61
179752
3435
իսկ հետո` պատանեկության շրջանում, նկատվում է
03:19
in gray matter volume in prefrontal cortex.
62
183187
2685
նախաճակատային հատվածի կեղևի մոխրագույն նյութի ծավալի ակնհայտ անկում:
03:21
Now that might sound bad, but actually this is
63
185872
2025
Կարող է լավ չհնչել, սակայն դա իսկապես
03:23
a really important developmental process, because
64
187897
3150
զարգացման կարևոր ընթացք է, քանի որ
03:26
gray matter contains cell bodies and connections
65
191047
4106
մոխրագույն նյութը պարունակում է բջջային մարմիններ ու այդ
03:31
between cells, the synapses, and this decline
66
195153
3454
բջիջների միջև կապեր՝ սինապսներ,
03:34
in gray matter volume during prefrontal cortex
67
198607
2745
և համարվում է, որ գլխուղեղի նախաճակատային հատվածի
03:37
is thought to correspond to synaptic pruning,
68
201352
2892
մոխրագույն նյութի ծավալի վերոնշյալ անկումը համապատասխանում է
03:40
the elimination of unwanted synapses.
69
204244
2323
սինապսների կրճատմանը՝ անցանկալի սինապսների վերացմանը:
03:42
This is a really important process. It's partly dependent
70
206567
3133
Իսկապես կարևոր գործընթաց է: Այն մասամբ կախված է
03:45
on the environment that the animal or the human is in,
71
209700
3134
կենդանու կամ մարդու գտնվելու միջավայրից:
03:48
and the synapses that are being used are strengthened,
72
212834
3444
Կիրառման մեջ գտնվող սինապսները ուժեղանում են,
03:52
and synapses that aren't being used
73
216278
1933
տվյալ միջավայրում կիրառման
03:54
in that particular environment are pruned away.
74
218211
2332
մեջ չգտնվողները՝ վերանում:
03:56
You can think of it a bit like pruning a rosebush.
75
220543
2506
Եկեք պատկերացնենք վարդի թփի էտումը:
03:58
You prune away the weaker branches so that
76
223049
2840
Դուք հատում եք առավել թույլ ճյուղերը, որպեսզի
04:01
the remaining, important branches, can grow stronger,
77
225889
3038
մնացած կարևոր ճյուղերն ավելի առողջ աճեն,
04:04
and this process, which effectively fine-tunes brain tissue
78
228927
3926
և այս ընթացքը, որն արդյունավետ կերպով գլխուղեղի հյուսվածքները ճշգրտորեն հարմարեցնում է
04:08
according to the species-specific environment,
79
232853
2667
տվյալ տեսակին հատուկ միջավայրին,
04:11
is happening in prefrontal cortex and in other brain regions
80
235520
2915
տեղի է ունենում գլխուղեղի նախաճակատային հատվածի կեղևում և այլ շրջաններում՝
04:14
during the period of human adolescence.
81
238435
3554
պատանեկության ժամանակահատվածում:
04:17
So a second line of inquiry that we use to track changes
82
241989
3701
Պատանու գլխուղեղում կատարվող փոփոխություններին հետևելու մեր երկրորդ մեթոդն
04:21
in the adolescent brain is using functional MRI
83
245690
3252
իրականացվում է ֆունկցիոնալ ՄՌՇ-ի միջոցով՝
04:24
to look at changes in brain activity across age.
84
248942
3273
տարիների ընթացքում գլխուղեղի գործունեության փոփոխությունները դիտարկելու նպատակով:
04:28
So I'll just give you an example from my lab.
85
252215
1642
Մի օրինակ բերեմ իմ լաբորատորիայից:
04:29
So in my lab, we're interested in the social brain, that is
86
253857
3561
Իմ լաբորատորիայում հետաքրքրվում ենք «սոցիալական ուղեղով», որն իրենից
04:33
the network of brain regions that we use to understand
87
257418
3584
գլխուղեղի այն հատվածների ամբողջությունն է, որոնք կիրառում ենք
04:36
other people and to interact with other people.
88
261002
2433
մյուսներին հասկանալու և նրանց հետ շփվելու համար:
04:39
So I like to show a photograph of a soccer game
89
263435
3766
Ես ձեզ ցույց կտամ ֆուտբոլային խաղի մի լուսանկար՝
04:43
to illustrate two aspects of how your social brains work.
90
267201
4407
«սոցիալական ուղեղի» աշխատանքի երկու ասպեկտները ցուցադրելու նպատակով:
04:47
So this is a soccer game. (Laughter)
91
271608
1433
Ֆուտբոլային խաղ է:
04:48
Michael Owen has just missed a goal, and he's lying
92
273041
2642
Մայքել Օուենը գոլ է բաց թողել, և նա պառկած է
04:51
on the ground, and the first aspect of the social brain
93
275683
2802
գետնին, և «սոցիալական ուղեղի» առաջին ասպեկտը,
04:54
that this picture really nicely illustrates is how automatic
94
278485
2959
որ հիանալի կերպով ցուցադրվում է այս նկարում, թե որքան ավտոմատ
04:57
and instinctive social emotional responses are,
95
281444
3050
և բնազդային են սոցիալական հուզական արձագանքները:
05:00
so within a split second of Michael Owen missing this goal,
96
284494
2964
Մայքել Օուենի բաց թողած գոլից վայրկյաններ անց
05:03
everyone is doing the same thing with their arms
97
287458
1810
բոլորը ձեռքերով և դեմքով նույն բանն են անում,
05:05
and the same thing with their face, even Michael Owen
98
289268
1803
անգամ Մայքել Օուենը` գլորվելով խոտի վրա,
05:06
as he slides along the grass, is doing the same thing
99
291071
1824
ձեռքերով միևնույն շարժումներն է անում, և,
05:08
with his arms, and presumably has a similar
100
292895
2269
հավանաբար, դեմքի միևնույն
05:11
facial expression, and the only people who don't
101
295164
1974
արտահայտությունն ունի: Իսկ այն մարդիկ, ովքեր նույնը չեն անում,
05:13
are the guys in yellow at the back — (Laughs) —
102
297138
3461
դեղին հագուստով ետևում գտնվող տղաներն են.
05:16
and I think they're on the wrong end of the stadium,
103
300599
2543
կարծում եմ` նրանք մարզադաշտի սխալ կողմում են,
05:19
and they're doing another social emotional response
104
303142
2295
և նրանց սոցիալական հուզական արձագանքն այլ է,
05:21
that we all instantly recognize, and that's the second aspect
105
305437
2635
ինչը մեզ համար միանգամայն հասկանալի է: Դա «սոցիալական ուղեղի» երկրորդ ասպեկտն է,
05:23
of the social brain that this picture really nicely illustrates,
106
308072
3636
որն այս նկարը միանգամայն պարզորոշ ներկայացնում է,
05:27
how good we are at reading other people's behavior,
107
311708
3382
թե որքան լավ ենք հասկանում մյուս մարդկանց վարքը,
05:30
their actions, their gestures, their facial expressions,
108
315090
2677
նրանց գործողությունները, շարժումները, դեմքի արտահայտությունները,
05:33
in terms of their underlying emotions and mental states.
109
317767
3816
ինչպես նաև դրանց ետևում թաքնված հույզերն ու մտքերը:
05:37
So you don't have to ask any of these guys.
110
321583
1777
Ուստի, կարիք չկա հարցեր տալ այս տղաներից որևէ մեկին,
05:39
You have a pretty good idea of what they're feeling
111
323360
2541
քանի որ պարզ է, թե նրանք ինչ են զգում և
05:41
and thinking at this precise moment in time.
112
325901
2588
մտածում տվյալ պահին:
05:44
So that's what we're interested in looking at in my lab.
113
328489
1756
Ահա թե ինչ ենք հետազոտում իմ լաբորատորիայում:
05:46
So in my lab, we bring adolescents and adults into the lab
114
330245
3572
Իմ լաբորատորիայում մենք իրականացնում ենք պատանիների և մեծահասակների
05:49
to have a brain scan, we give them some kind of task
115
333833
2385
գլխուղեղի շերտագրում, նրանց որոշակի առաջադրանք ենք տալիս`
05:52
that involves thinking about other people, their minds,
116
336218
3294
կապված այլ մարդկանց մասին մտածելու, նրանց կարծիքների,
05:55
their mental states, their emotions, and one of the findings
117
339512
2894
մտքերի, հույզերի հետ: Եվ բացահայտումներից մեկը,
05:58
that we've found several times now, as have other labs
118
342406
2846
որ արդեն մի քանի անգամ արել ենք, ինչպես նաև արել են աշխարհի այլ լաբորատորիաներում,
06:01
around the world, is part of the prefrontal cortex called
119
345252
3218
նախաճակատային հատվածի կեղևի մասն է, որը կոչվում է
06:04
medial prefrontal cortex, which is shown in blue on the slide,
120
348470
3218
միջին նախաճակատային հատվածի կեղև և պատկերված է կապույտ գույնով:
06:07
and it's right in the middle of prefrontal cortex
121
351688
2756
Այն գտնվում է նախաճակատային հատվածի կեղևի հենց
06:10
in the midline of your head.
122
354444
2398
մեջտեղում՝ գլխի կենտրոնում:
06:12
This region is more active in adolescents when they make
123
356842
3283
Այս հատվածը նման սոցիալական որոշումներ կայացնելիս
06:16
these social decisions and think about other people
124
360125
2127
և այլոց մասին մտածելիս ավելի ակտիվ է պատանիների մոտ,
06:18
than it is in adults, and this is actually a meta-analysis
125
362252
2801
քան` չափահասների: Դա այս հատվածի՝ աշխարհի ամենատարբեր լաբորատորիաներում արված
06:20
of nine different studies in this area from labs around
126
365053
3240
9 տարբեր հետազոտությունների մետա-վերլուծություն է,
06:24
the world, and they all show the same thing, that activity
127
368293
2700
որոնց արդյունքները միանման են,
06:26
in this medial prefrontal cortex area decreases
128
370993
3370
այսինքն` միջին նախաճակատային հատվածի կեղևի գործունեությունը նվազում է
06:30
during the period of adolescence.
129
374363
2447
պատանեկության ընթացքում:
06:32
And we think that might be because adolescents and adults
130
376810
2644
Մեր կարծիքով, դրա պատճառը կարող է լինել այն, որ պատանիները և չափահասները
06:35
use a different mental approach, a different
131
379454
2366
հասարակական որոշումներ կայացնելիս տարբեր մտավոր մոտեցումներ
06:37
cognitive strategy, to make social decisions,
132
381820
3418
ու ճանաչողական ռազմավարություն են ցուցաբերում:
06:41
and one way of looking at that is to do behavioral studies
133
385238
3516
Դրա դիտարկման տարբերակներից են վարքի հետազոտությունները,
06:44
whereby we bring people into the lab and we give them
134
388754
1977
ահա թե ինչու ենք մարդկանց լաբորատորիա հրավիրում և
06:46
some kind of behavioral task, and I'll just give you
135
390731
2544
վարքը բացահայտող որոշ առաջադրանքներ տալիս:
06:49
another example of the kind of task that we use in my lab.
136
393275
3210
Ես կբերեմ իմ լաբորատորիայում տրվող առաջադրանքների մեկ այլ օրինակ:
06:52
So imagine that you're the participant in one of our
137
396485
2648
Այսպիսով, պատկերացրեք դուք մեր փորձերից մեկի մասնակիցն եք:
06:55
experiments. You come into the lab,
138
399133
1725
Գալիս եք լաբորատորիա,
06:56
you see this computerized task.
139
400858
2674
տեսնում եք այս համակարգչային առաջադրանքը:
06:59
In this task, you see a set of shelves.
140
403532
2790
Այս առաջադրանքում տեսնում եք դարակներ:
07:02
Now, there are objects on these shelves, on some of them,
141
406322
2817
Այդ դարակներից մի քանիսում կան առարկաներ,
07:05
and you'll notice there's a guy standing behind the set
142
409139
2971
և նկատեք, որ դարակների ետևի մասում մի մարդ է կանգնած,
07:08
of shelves, and there are some objects that he can't see.
143
412110
3585
սակայն կան մի քանի առարկաներ, որոնք նա չի կարող տեսնել:
07:11
They're occluded, from his point of view, with a kind of
144
415695
2279
Այդ դարակները մոխրագույն փայտով
07:13
gray piece of wood.
145
417974
2644
փակված են նրա տեսադաշտից:
07:16
This is the same set of shelves from his point of view.
146
420618
3484
Նա կարծում է, որ դարակները երկու կողմից էլ նույնն են:
07:20
Notice that there are only some objects that he can see,
147
424102
3493
Նշենք` նա կարող է տեսնել առարկաներից մի քանիսը միայն,
07:23
whereas there are many more objects that you can see.
148
427595
2452
մինչդեռ դուք ավելի շատ առարկաներ եք տեսնում:
07:25
Now your task is to move objects around.
149
430047
2196
Ձեր առաջադրանքն այդ առարկաները տեղափոխելն է:
07:28
The director, standing behind the set of shelves,
150
432243
2362
Ղեկավարը, որ կանգնած է դարակների ետևում,
07:30
is going to direct you to move objects around,
151
434605
2745
պատրաստվում է ձեզ առարկաները տեղափոխելու հրահանգներ տալ,
07:33
but remember, he's not going to ask you to move objects
152
437350
1894
բայց հիշեք, որ նա չի հրահանգելու տեղափոխել այն առարկաները,
07:35
that he can't see. This introduces a really interesting
153
439244
3720
որոնք ինքը չի կարող տեսնել: Սա մի շատ հետաքրքիր
07:38
condition whereby there's a kind of conflict
154
442964
2193
իրավիճակ է առաջացնում, որտեղ հակասություն է առաջանում
07:41
between your perspective and the director's perspective.
155
445157
3168
ձեր և ղեկավարի տեսադաշտերի միջև:
07:44
So imagine he tells you to move the top truck left.
156
448325
3240
Պատկերացրեք` նա ձեզ հրահանգում է վերևի բեռնատարը ձախ տեղափոխել:
07:47
There are three trucks there. You're going to instinctively
157
451565
2031
Այնտեղ երեք մեքենա կա: Բնազդաբար դուք պատրաստվում եք
07:49
go for the white truck, because that's the top truck
158
453611
2150
սպիտակ մեքենայի կողմը գնալ, քանի որ ձեր տեսանկյունից` դա է վերևի մեքենան,
07:51
from your perspective, but then you have to remember,
159
455761
2818
բայց այս դեպքում էլ պետք է հիշեք.
07:54
"Oh, he can't see that truck, so he must mean
160
458579
2059
նա չի կարող տեսնել այդ մեքենան, ուրեմն նա պետք է որ նկատի ունենա
07:56
me to move the blue truck," which is the top truck
161
460638
2757
կապույտ մեքենան, որը նրա տեսանկյունից վերևի մեքենան է:
07:59
from his perspective. Now believe it or not,
162
463395
2645
Կուզեք հավատացեք, կուզեք` ոչ,
08:01
normal, healthy, intelligent adults like you make errors
163
466040
2951
ձեզ պես նորմալ, զարգացած և առողջ չափահաս մարդիկ
08:04
about 50 percent of the time on that kind of trial.
164
468991
3140
50%-ով սխալ են կատարում հանձնարարությունը:
08:08
They move the white truck instead of the blue truck.
165
472131
2843
Կապույտ մեքենայի փոխարեն նրանք տեղափոխում են սպիտակը:
08:10
So we give this kind of task to adolescents and adults,
166
474974
3316
Այսպիսով, մենք նման առաջադրանք ենք տալիս չափահասներին
08:14
and we also have a control condition
167
478290
1554
ու դեռահասներին. կա նաև այնպիսի տարբերակ,
08:15
where there's no director and instead we give people a rule.
168
479844
4061
երբ ղեկավար չկա: Դրա փոխարեն պայման ենք դնում:
08:19
We tell them, okay, we're going to do exactly the same thing
169
483905
1914
Նրանց ասվում է, որ մենք պատրաստվում ենք անել նույն բանը,
08:21
but this time there's no director. Instead you've got to
170
485819
2837
բայց այս անգամ առանց ղեկավարի: Փոխարենը դուք պետք է
08:24
ignore objects with the dark gray background.
171
488656
3207
անտեսեք մոխրագույն մասի առարկաները:
08:27
You'll see that this is exactly the same condition, only
172
491863
2700
Կտեսնեք, որ սա հենց նույն իրավիճակն է, միայն թե
08:30
in the no-director condition they just have to remember
173
494563
2846
ղեկավարի բացակայության դեպքում նրանք պետք է հիշեն
08:33
to apply this somewhat arbitrary rule, whereas
174
497409
3071
լրացնել այս փոքր-ինչ կամայական կանոնը, մինչդեռ
08:36
in the director condition, they have to remember
175
500480
1680
ղեկավարի առկայության դեպքում նրանք պետք է
08:38
to take into account the director's perspective
176
502160
3541
հաշվի առնեն վերջինիս տեսանկյունը,
08:41
in order to guide their ongoing behavior.
177
505701
4297
որպեսզի իրենց գործողություններում ճիշտ առաջ ընթանան:
08:45
Okay, so if I just show you the percentage errors
178
509998
2610
Եթե ես ձեզ ցույց տամ մեր ուսումնասիրությունների ընթացքում:
08:48
in a large developmental study we did,
179
512608
2566
ի հայտ բերված սխալների տոկոսնային արտահայտությունը
08:51
this is in a study ranging from age seven to adulthood,
180
515174
3554
(սա 7 տարեկանից մինչև չափահասություն տարիքային միջակայքի մարդկանց ուսումնասիրությունն է)
08:54
and what you're going to see is the percentage errors
181
518728
1210
և այն, ինչ կտեսնեք` չափահասների խմբի սխալների տոկոսային արտահայտությունն է
08:55
in the adult group in both conditions,
182
519938
1974
երկու դեպքերի պարագայում,
08:57
so the gray is the director condition, and you see
183
521927
3271
որտեղ մոխրագույնը ղեկավարի կողմն է, տեսնում ենք,
09:01
that our intelligent adults are making errors about 50 percent
184
525198
2573
որ մեր խելացի չափահասները 50%-ով սխալ են կատարում առաջադրանքը,
09:03
of the time, whereas they make far fewer errors
185
527771
2715
մինչդեռ ղեկավարի բացակայության դեպքում,
09:06
when there's no director present, when they just have
186
530486
2028
երբ պետք է պարզապես
09:08
to remember that rule of ignoring the gray background.
187
532514
3081
հիշեն մոխրագույնը անտեսելու պայմանը, ավելի քիչ սխալներ են անում
09:11
Developmentally, these two conditions develop
188
535595
2668
Երկու դեպքերն էլ գրեթե նույն զարգացումն են ունենում:
09:14
in exactly the same way. Between late childhood
189
538263
2923
Ուշ մանկության և միջին պատանեկության միջև
09:17
and mid-adolescence, there's an improvement,
190
541186
2241
որոշակի բարելավում, կամ,
09:19
in other words a reduction of errors, in both of these trials,
191
543427
3351
այլ կերպ ասած, սխալների նվազում կա թե´ այս երկու դեպքերում,
09:22
in both of these conditions.
192
546778
1120
և թե` այս երկու փորձերում:
09:23
But it's when you compare the last two groups,
193
547898
2285
Բայց սա ա´յն դեպքում, եթե համեմատենք
09:26
the mid-adolescent group and the adult group
194
550183
1952
վերջին երկու խմբերը,
09:28
where things get really interesting, because there, there is
195
552135
3160
ուր իրադարձությունները շատ ավելի հետաքրքիր են,
09:31
no continued improvement in the no-director condition.
196
555295
3038
քանի որ առանց ղեկավարի պայմանում որևէ բարելավում չկա:
09:34
In other words, everything you need to do in order to
197
558333
2930
Այլ կերպ ասած,
09:37
remember the rule and apply it seems to be fully developed
198
561263
2706
պետք է ընդամենը հիշեք դրված պայմանը և հետևեք դրան,
09:39
by mid-adolescence, whereas in contrast,
199
563969
2531
կարծեք թե լիովին զարգացած է պատանիների մոտ: Մինչդեռ,
09:42
if you look at the last two gray bars, there's still
200
566500
2397
եթե նայենք վերջին երկու մոխրագույն սյունակներին, կարող ենք տեսնել,
09:44
a significant improvement in the director condition
201
568897
3150
որ ղեկավարի առկայության դեպքում բարելավում կա
09:47
between mid-adolescence and adulthood, and what
202
572047
2441
միջին պատանեկության և չափահասության միջև, ինչը
09:50
this means is that the ability to take into account someone
203
574488
3376
ենթադրում է մեկ ուրիշի տեսանկյունը հաշվի առնելու
09:53
else's perspective in order to guide ongoing behavior,
204
577864
3285
ունակություն, մի բան, որը, ի դեպ,
09:57
which is something, by the way, that we do in everyday life all
205
581149
2259
անում ենք մեր առօրյա կյանքում,
09:59
the time, is still developing in mid-to-late adolescence.
206
583408
4606
և որը զարգանում է միջին և ուշ պատանեկությունից:
10:03
So if you have a teenage son or a daughter and you
207
588014
2540
Եթե դեռահաս տղա կամ աղջիկ ունեք,
10:06
sometimes think they have problems taking other people's
208
590554
2409
և եթե երբեմն մտածում եք, որ նրանք խնդիր ունեն այլ մարդկանց
10:08
perspectives, you're right. They do. And this is why.
209
592963
3756
տեսանկյունները հասկանալու, հաշվի առնելու հարցում` դուք իրավացի եք: Նրանք ունեն նման խնդիր: Եվ պատճառն էլ հենց դա է:
10:12
So we sometimes laugh about teenagers.
210
596719
3513
Մենք երբեմն ծիծաղում ենք պատանիների արարքների վրա:
10:16
They're parodied, sometimes even demonized in the media
211
600232
3863
Նրանց հաճախ ծաղրում են, երբեմն նույնիսկ պախարակում շրջապատում
10:19
for their kind of typical teenage behavior. They take risks,
212
604095
3527
դեռահասին հատուկ վարքագծի համար.Նրանք ռիսկի են դիմում,
10:23
they're sometimes moody, they're very self-conscious.
213
607622
2771
երբեմն մռայլ են, երբեմն էլ ինքնավստահ:
10:26
I have a really nice anecdote from a friend of mine
214
610393
2493
ինձ մի հրաշալի անեկդոտ է պատմել այս առիթով:
10:28
who said that the thing he noticed most
215
612886
2487
Նկարագրում էր,
10:31
about his teenage daughters before and after puberty
216
615373
2981
իր դեռահաս աղջիկների ամաչկոտութjան դրսևորումը
10:34
was their level of embarrassment in front of him.
217
618354
2244
սեռական հասունությունից առաջ և հետո :
10:36
So, he said, "Before puberty, if my two daughters
218
620614
2489
Եվ ահա, թե ինչ պատմեց.
- Սեռական հասունությունից առաջ եթե իմ երկու աղջիկները
- Սեռական հասունությունից առաջ եթե իմ երկու աղջիկները
10:39
were messing around in a shop, I'd say, 'Hey,
219
623103
2254
խանութում անկարգություն էին անում, ես ասում էի`
10:41
stop messing around and I'll sing your favorite song,'
220
625357
1749
խելոք մնացեք, որ երգեմ ձեր սիրած երգը:
10:43
and instantly they'd stop messing around and he'd sing
221
627106
1901
Եվ նրանք հանդարտվում էին:
10:44
their favorite song. After puberty, that became the threat.
222
629007
3471
Սեռական հասունությունից հետո դա արդեն սպառնալիք էր:
10:48
(Laughter)
223
632478
1817
(Ծիծաղ)
10:50
The very notion of their dad singing in public
224
634295
3477
Հասարարակության աչքի առաջ իրենց հոր երգելու միտքն անգամ
10:53
was enough to make them behave.
225
637772
2363
բավական էր, որ նրանք իրենց ճիշտ պահեն:
10:56
So people often ask,
226
640135
1428
Մարդիկ հաճախ հարցնում են`
10:57
"Well, is adolescence a kind of recent phenomenon?
227
641563
2633
արդյո՞ք դեռահասությունը նորահայտ երևույթ է:
11:00
Is it something we've invented recently in the West?"
228
644196
2122
Մի՞թե դա արևմուտքում վերջերս հայտնաբերված մի բան է:
11:02
And actually, the answer is probably not. There are lots
229
646318
2668
Հիմնականում պատասխանը «ոչ» է: Պատմության մեջ
11:04
of descriptions of adolescence in history that sound
230
648986
3423
դեռահասության շատ նկարագրություններ կան, որոնք
11:08
very similar to the descriptions we use today.
231
652409
2157
համահունչ են այսօր գործածվող սահմանումներին:
11:10
So there's a famous quote by Shakespeare from "The Winter's Tale"
232
654566
4233
Մի հայտնի մեջբերում Շեքսպիրի «Ձմեռային պատմությունից»,
11:14
where he describes adolescence as follows:
233
658799
2775
որտեղ նա դեռահասությունն այսպես է ներկայացնում.
11:17
"I would there were no age between ten and
234
661574
2846
«Երանի տասից քսաներեք տարեկանների միջև այլ տարիք չլիներ,
11:20
three-and-twenty, or that youth would sleep out the rest;
235
664420
3240
կամ գոնե երիտասարդությունն այդ ժամանակը քնած անցկացներ, :
11:23
for there is nothing in the between but getting wenches
236
667660
2091
քանի որ այդ ընթացքում նրանք երեխա «շինելուց»,
11:25
with child, wronging the ancientry, stealing, fighting." (Laughter)
237
669751
6223
տարեցներին վիրավորելուց, գողությունից և կռվշտոցից բացի ոչինչ չեն անում»
11:31
He then goes on to say, "Having said that, would any
238
675974
4534
Հետո շարունակել է. «Ուզում եմ ասել,
11:36
but these boiled brains of nineteen and two-and-twenty
239
680508
3145
որ այս տասնինից քսաներկու տարեկան, եռացող ուղեղներով դատարկապորտներից բացի
11:39
hunt in this weather?" (Laughter)
240
683653
2498
ոչ ոք այս եղանակին որսի դուրս չի գա»:
11:42
So almost 400 years ago, Shakespeare was portraying
241
686151
2926
Այսպիսով, գրեթե չորս հարյուր տարի առաջ Շեքսպիրը
11:44
adolescents in a very similar light to the light that we
242
689077
2724
դեռահասներին նկարագրել է նույն կերպ,
11:47
portray them in today, but today we try to understand
243
691801
3459
ինչպես մենք` այսօր: Բայց այսօր մենք փորձում ենք հասկանալ
11:51
their behavior in terms of the underlying changes
244
695260
3087
նրանց վարքագիծն ու նրանց ուղեղում
11:54
that are going on in their brain.
245
698347
1938
կատարվող փոփոխությունները:
11:56
So for example, take risk-taking. We know that adolescents
246
700285
3608
Որպես օրինակ վերցնենք ռիսկի դիմելու խնդիրը: Գիտենք, որ դեռահասները
11:59
have a tendency to take risks. They do.
247
703893
2325
ռիսկի դիմելու հակում ունեն: Դա այդպես է:
12:02
They take more risks than children or adults,
248
706218
2632
Նրանք ավելի շատ են դա անում, քան երեխաները կամ չափահասները,
12:04
and they are particularly prone to taking risks
249
708850
2460
հատկապես, երբ ընկերների հետ են:
12:07
when they're with their friends. There's an important drive
250
711310
2968
Նրանց հատուկ է ծնողներից
12:10
to become independent from one's parents
251
714278
2486
անկախանալու և դեռահասության տարիքում
12:12
and to impress one's friends in adolescence.
252
716764
2824
ընկերների վրա տպավորություն գործելու ձգտումը:
12:15
But now we try to understand that in terms of
253
719588
2599
Հիմա մենք փորձում ենք հասկանալ դա`
12:18
the development of a part of their brain called the limbic system,
254
722187
2993
նրանց ուղեղի այն մասի զարգացման առումով, որը կոչվում է լիմբիկ համակարգ:
12:21
so I'm going to show you the limbic system in red
255
725180
2543
Ներկայացված սլայդի և այս ուղեղի վրա կարմիր գույնով
12:23
in the slide behind me, and also on this brain.
256
727723
1865
ընդգծված է այդ լիմբիկ համակարգը:
12:25
So the limbic system is right deep inside the brain,
257
729588
3109
Լիմբիկ համակարգը գտնվում է ուղեղի աջ հատվածի խորքում,
12:28
and it's involved in things like emotion processing
258
732697
3733
և դրանով են ղեկավարվում հույզերի ու
12:32
and reward processing. It gives you the rewarding feeling
259
736430
3150
ոգևորության պրոցեսները: Այն մեզ տալիս է ոգևորության այն զգացումը,
12:35
out of doing fun things, including taking risks.
260
739580
3296
որն ապրում ենք զվարճալի բաներ անելուց հետո, ներառյալ ռիսկերը:
12:38
It gives you the kick out of taking risks.
261
742876
2365
Այն մեզ դրդում է ռիսկի դիմել:
12:41
And this region, the regions within the limbic system,
262
745241
3048
Պարզվել է, որ այս հատվածը` լիմբիկ համակարգում գտնվող հատվածները
12:44
have been found to be hypersensitive to the rewarding
263
748289
3419
պատանիների մոտ չափահասների
12:47
feeling of risk-taking in adolescents compared with adults,
264
751708
3769
համեմատ գերզգայուն է.
12:51
and at the very same time, the prefrontal cortex,
265
755477
3702
միևնույն ժամանակ, առաջնային կեղևը
12:55
which you can see in blue in the slide here,
266
759179
2274
(որը սլայդում կապույտով է նշված)
12:57
which stops us taking excessive risks,
267
761453
2867
չի թողնում ավելորդ ռիսկի դիմել,
13:00
is still very much in development in adolescents.
268
764320
3398
դեռահասների մոտ դեռևս զարգացման մեջ է գտնվում:
13:03
So brain research has shown that the adolescent brain
269
767718
3667
Այսպիսով, ուղեղի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դեռահասի
13:07
undergoes really quite profound development,
270
771385
3342
ուղեղը լիակատար զարգացում է ունենում,
13:10
and this has implications for education, for rehabilitation,
271
774727
3956
որն անդրադառնում է կրթության, վերականգնման
13:14
and intervention. The environment, including teaching,
272
778683
4020
և դաստիարակության վրա: Միջավայրը, ներառյալ ուսումը,
13:18
can and does shape the developing adolescent brain,
273
782703
3409
ազդում է դեռահասի ուղեղի զարգացման վրա
13:22
and yet it's only relatively recently that we have been
274
786112
2802
այն էլ այն դեպքում երբ Արևմուտքում բոլորովին վերջերս ենք սկսել
13:24
routinely educating teenagers in the West.
275
788914
2505
կանոնավոր կերպով կրթել դեռահասներին:
13:27
All four of my grandparents, for example, left school
276
791419
3753
Օրինակ, իմ չորս տատիկ-պապիկներն էլ
13:31
in their early adolescence. They had no choice.
277
795172
3834
վաղ դեահասության շրջանում թողել են դպրոցը: Նրանք այլընտրանք չեն ունեցել:
13:34
And that's still the case for many, many teenagers
278
799006
2774
Եվ այսօր էլ ամբողջ աշխարհում նման դեպքեր պատահում են շատ երիտասարդների հետ:
13:37
around the world today. Forty percent of teenagers
279
801780
3167
Դեռահասների 40%-ը
13:40
don't have access to secondary school education.
280
804947
4222
միջնակարգ կրթություն ստանալու հնարավորություն չի ունենում:
13:45
And yet, this is a period of life where the brain is
281
809169
2639
Եվ սա կյանքի հենց այն շրջանն է, երբ ուղեղը
13:47
particularly adaptable and malleable.
282
811808
2847
հարմարվող է ու դյուրակուռ:
13:50
It's a fantastic opportunity for learning and creativity.
283
814655
3770
Դա սովորելու և ստեղծագործելու հիանալի ժամանակաշրջան է:
13:54
So what's sometimes seen as the problem
284
818425
2233
Ուրեմն, այն ինչ երբեմն դեռահասության հետ կապված խնդիր է համարվում,
13:56
with adolescents — heightened risk-taking, poor impulse
285
820658
2476
ասենք` հաճախակի ռիսկերի դիմելը, թույլ ինքնատիրապետումը,
13:59
control, self-consciousness — shouldn't be stigmatized.
286
823134
3942
ինքնագիտակցությունը, չպետք է խիստ դատապարտվեն:
14:02
It actually reflects changes in the brain that provide
287
827076
2837
Դրանք հիմնականում հանգեցնում են ուղեղում կատարվող փոփոխությունների,
14:05
an excellent opportunity for education
288
829913
2914
ինչը կրթության ու սոցիալական զարգացման հիանալի
14:08
and social development. Thank you. (Applause)
289
832827
4430
հնարավորություն են ապահովում: Շնորհակալություն:
14:13
(Applause)
290
837257
7770
(Ծափահարություն)
ABOUT THE SPEAKER
Sarah-Jayne Blakemore - Cognitive NeuroscientistSarah-Jayne Blakemore studies the social brain -- the network of brain regions involved in understanding other people -- and how it develops in adolescents.
Why you should listen
Remember being a teenager? Rocked internally with hormones, outwardly with social pressures, you sometimes wondered what was going on in your head. So does Sarah-Jayne Blakemore. And what she and others in her field are finding is: The adolescent brain really is different.
New brain imaging research and clever experiments are revealing how the cortex develops -- the executive part of the brain that handles things like planning, self-awareness, analysis of consequences and behavioral choices. It turns out that these regions develop more slowly during adolescence, and in fascinating ways that relate to risk-taking, peer pressure and learning.
Which leads to a bigger question: How can we better target education to speak to teenagers' growing, changing brains?
Sarah-Jayne Blakemore | Speaker | TED.com