TED2012
Terry Moore: Why is 'x' the unknown?
ტერი მური: რატომ არის "x" უცნობი?
Filmed:
Readability: 5.1
3,872,013 views
რატომ არის "x" უცნობის სიმბოლო? ამ პატარა და სახალისო საუბარში, ტერი მური გასაოცარ პასუხს გვთავაზობს.
Terry Moore - Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I have the answer to a question that we've all asked.
0
611
3601
პასუხი მაქვს კითხვაზე,
რომელიც ყველას გაგვჩენია
რომელიც ყველას გაგვჩენია
00:20
The question is,
1
4212
1117
კითხვა მდგომარეობს შემდეგში:
00:21
Why is it that the letter X
2
5329
2284
რატომ წარმოადგენს
00:23
represents the unknown?
3
7613
1998
ასო x უცნობს?
00:25
Now I know we learned that in math class,
4
9611
2967
ვიც,ი რომ ეს
მათემატიკის გაკვეთილზე ვისწავლეთ,
მათემატიკის გაკვეთილზე ვისწავლეთ,
00:28
but now it's everywhere in the culture --
5
12578
1751
მაგრამ ახლა ის ყველგანაა კულტურაში.
00:30
The X prize, the X-Files,
6
14329
2801
X პრიზი, X ფაილები
00:33
Project X, TEDx.
7
17130
3923
პროექტი X, TEDx
00:36
Where'd that come from?
8
21053
1995
საიდან მოდის ეს?
00:38
About six years ago
9
23048
1218
დაახლოებით ექვსი წლის წინ
00:40
I decided that I would learn Arabic,
10
24266
2716
გადავწყვიტე რომ არაბული მესწავლა,
00:42
which turns out to be a supremely logical language.
11
26982
3952
რომელიც უაღრესად ლოგიკური ენა აღმოჩნდა.
00:46
To write a word or a phrase
12
30934
2317
სიტყვის, ფრაზის,
00:49
or a sentence in Arabic
13
33251
1681
ან წინადადების დაწერა,
00:50
is like crafting an equation,
14
34932
2233
განტოლების შედგენას წააგავს,
00:53
because every part is extremely precise
15
37165
2366
რადგან თითოეული ნაწილი
განსაკუთრებით ზუსტია
განსაკუთრებით ზუსტია
00:55
and carries a lot of information.
16
39531
2852
და ბევრ ინფორმაციას ატარებს.
00:58
That's one of the reasons
17
42383
1350
ეს ერთ-ერთი მიზეზია იმისა,
00:59
so much of what we've come to think of
18
43733
1515
თუ რატომ ვფიქრობთ,
01:01
as Western science and mathematics and engineering
19
45248
3819
რომ დასავლური მეცნიერება,
მათემატიკა და ინჟინერია
მათემატიკა და ინჟინერია
01:04
was really worked out in the first few centuries of the Common Era
20
49067
3322
წარმოიშვა ახალი წელთაღრიცხვით
პირველ საუკუნეებში
პირველ საუკუნეებში
01:08
by the Persians and the Arabs and the Turks.
21
52389
3316
სპარსელების, არაბებისა და თურქების მიერ.
01:11
This includes the little system in Arabic
22
55705
2317
ამაში შედის პატარა სისტემა არაბულად,
01:13
called al-jebra.
23
58022
1716
რომელსაც ალ-ჯაბრა ჰქვია.
01:15
And al-jebr roughly translates to
24
59738
3168
ალ-ჯაბრა უხეშად ითარგმნება, როგორც:
01:18
"the system for reconciling disparate parts."
25
62906
3699
"არათავსებადი ნაწილების
შეთავსების სისტემა"
შეთავსების სისტემა"
01:22
Al-jebr finally came into English as algebra.
26
66605
4050
ალ-ჯაბრა ინგლისურში ალგებრად დამკვიდრდა.
01:26
One example among many.
27
70655
2167
ეს ერთ-ერთი მაგალითია ბევრს შორის.
01:28
The Arabic texts containing this mathematical wisdom
28
72822
3966
არაბული ტექსტებმა, რომლებიც ამ
მათემატიკურ სიბრძნეს შეიცავდნენ,
მათემატიკურ სიბრძნეს შეიცავდნენ,
01:32
finally made their way to Europe --
29
76788
1783
საბოლოოდ ევროპაში მოაღწიეს.
01:34
which is to say Spain --
30
78571
1286
კერძოდ კი ესპანეთში
01:35
in the 11th and 12th centuries.
31
79857
2465
XI და XII საუკუნეებში.
01:38
And when they arrived
32
82322
1150
და როდესაც ჩააღწიეს
01:39
there was tremendous interest
33
83472
1883
ამ სიბრძნის
ევროპულ ენებზე თარგმნამ
01:41
in translating this wisdom
34
85355
1734
01:42
into a European language.
35
87089
1649
დიდი ინტერესი გამოიწვია.
01:44
But there were problems.
36
88738
2018
მაგრამ პრობლემებს წააწყდნენ.
01:46
One problem
37
90756
1717
ერთი პრობლემა
01:48
is there are some sounds in Arabic
38
92473
2633
არის ის, რომ არაბულში ზოგი ბგერა
01:51
that just don't make it through a European voice box
39
95106
2999
ევროპული ხმოვანი იოგებისთვის
ვარჯიშის გარეშე
ვარჯიშის გარეშე
01:54
without lots of practice.
40
98105
2267
ძნელად წარმოსათქმელი იყო.
01:56
Trust me on that one.
41
100372
1734
ამაზე მენდეთ.
01:58
Also, those very sounds
42
102106
2217
ასევე, ზუსტად ეს ბგერები
02:00
tend not to be represented
43
104323
1914
ევროპულ ენებში არსებული სიმბოლოებით
02:02
by the characters that are available in European languages.
44
106237
3588
ვერ გამოისახება.
02:05
Here's one of the culprits.
45
109825
1814
ამაში ერთ-ერთი დამნაშავე
02:07
This is the letter SHeen,
46
111639
1884
ასო "შიინია"
02:09
and it makes the sound we think of as SH -- "sh."
47
113523
3599
და ის გამოითქმის როგორც "SH" ("შ")
02:13
It's also the very first letter
48
117122
2602
ის ასევე სიტყვა "შალან"-ის
02:15
of the word shalan,
49
119724
2432
პირველი ასოა,
02:18
which means "something"
50
122156
1794
რაც "რაღაცას" ნიშნავს.
02:19
just like the the English word "something" --
51
123950
1848
როგორც ინგლისურში სიტყვა "რაღაც".
02:21
some undefined, unknown thing.
52
125798
3286
რაღაც ამოუცნობი, უცნობი რამ.
02:24
Now in Arabic,
53
129084
1165
არაბულში კი,
02:26
we can make this definite
54
130249
1201
ის შეგვიძლია განვსაზღროთ
02:27
by adding the definite article "al."
55
131450
2148
"ალ" განსაზღვრული არტიკლის დამატებით.
02:29
So this is al-shalan --
56
133598
2602
ასე რომ, ეს არის "ალ-შალანი",
02:32
the unknown thing.
57
136200
1650
რაღაც უცნობი რამ.
02:33
And this is a word that appears throughout early mathematics,
58
137850
3303
და ეს სიტყვა გვხვდება ყველგან
ადრეულ მათემატკაში,
ადრეულ მათემატკაში,
02:37
such as this 10th century derivation of proofs.
59
141153
7200
როგორც მაგალითად X საუკუნის
დამტკიცებების გამოყვანაში.
დამტკიცებების გამოყვანაში.
02:44
The problem for the Medieval Spanish scholars
60
148353
2510
შუასაუკუნოვანი ესპანელი მეცნიერებისთვის,
02:46
who were tasked with translating this material
61
150863
2568
რომლებსაც ამ მასალის თარგმნა ევალებოდათ,
02:49
is that the letter SHeen and the word shalan
62
153431
4482
პრობლემას წარმოადენდა ასო "შიინი"
და სიტყვა "შალანი",
და სიტყვა "შალანი",
02:53
can't be rendered into Spanish
63
157913
1950
რომლებიც ესპანურში ვერ გადაჰყავდათ,
02:55
because Spanish doesn't have that SH,
64
159863
2586
რადგან ესპანურს არ აქვს ეს "შ",
02:58
that "sh" sound.
65
162449
1297
"შ" ჟღერადობა.
02:59
So by convention,
66
163746
1582
ამიტიმ, შეთანხმდნენ
03:01
they created a rule in which
67
165328
1666
და შექმნეს წესი, რომლის თანახმად,
03:02
they borrowed the CK sound, "ck" sound,
68
166994
4218
მათ ისესხეს CK ბგერა,
"ქ" ჟღერადობის ბგერა
"ქ" ჟღერადობის ბგერა
03:07
from the classical Greek
69
171212
1748
კლასიკური ბერძნულიდან,
03:08
in the form of the letter Kai.
70
172960
2681
ასო "ϗ"-ს ("კაი") სახით.
03:11
Later when this material was translated
71
175641
2719
მოგვიანებით, როცა ეს მასალა ითარგმნა
03:14
into a common European language,
72
178360
2348
საერთო ევროპულ ენაზე,
03:16
which is to say Latin,
73
180708
2050
კერძოდ კი ლათინურად,
03:18
they simply replaced the Greek Kai
74
182758
2033
მათ უბრალოდ ჩაანაცვლეს ბერძნული "ϗ"
03:20
with the Latin X.
75
184791
2350
ლათინური x-ით
03:23
And once that happened,
76
187141
1269
და როდესაც ეს მოხდა,
03:24
once this material was in Latin,
77
188410
2465
როდესაც ეს მასალა ლათინურად იყო,
03:26
it formed the basis for mathematics textbooks
78
190875
3583
ის ჩამოყალიბდა მათემატიკის
სახელმძღვანელოების საფუძვლად
სახელმძღვანელოების საფუძვლად
03:30
for almost 600 years.
79
194458
2083
დაახლოებით 600 წლის განმავლობაში.
03:32
But now we have the answer to our question.
80
196541
2018
თუმცა, ახლანდელი პასუხი ჩვენს კითხვაზე.
03:34
Why is it that X is the unknown?
81
198559
2781
რატომ არის x უცნობი?
03:37
X is the unknown
82
201340
1823
x უცნობია,
03:39
because you can't say "sh" in Spanish.
83
203163
3782
რადგან "შ-ს" წარმოთქმა
ესპანურში შეუძლებელია.
ესპანურში შეუძლებელია.
03:42
(Laughter)
84
206945
2384
(სიცილი)
03:45
And I thought that was worth sharing.
85
209329
2317
ვფიქრობ ეს ღირდა გაზიარებად.
03:47
(Applause)
86
211646
3117
(აპლოდისმენტები)
ABOUT THE SPEAKER
Terry Moore - ThinkerTerry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews.
Why you should listen
Terry Moore directs the Radius Foundation in New York, which, as its website says, "seeks new ways of exploring and understanding dissimilar conceptual systems or paradigms -- scientific, religious, philosophical, and aesthetic -- with the aim to find a world view of more complete insight and innovation. The Radius Foundation is a forum for different views."
The foundation has published several works that examine the intersection of religion and metaphysics with science and social action.
Terry Moore | Speaker | TED.com