TED2012
Terry Moore: Why is 'x' the unknown?
Terry Moore: Tại sao "x" có nghĩa là ẩn số?
Filmed:
Readability: 5.1
3,872,013 views
Tại sao "x" tượng trưng cho ẩn số?Trong cuộc nói chuyện ngắn gọn vui vẻ này, Terry Moore cho chúng ta câu trả lời thật ngạc nhiên.
Terry Moore - Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I have the answer to a question that we've all asked.
0
611
3601
Tôi đã có câu trả lời cho câu hỏi mà tất cả chúng ta đều thắc mắc.
00:20
The question is,
1
4212
1117
Câu hỏi chính là,
00:21
Why is it that the letter X
2
5329
2284
Tại sao chữ X
00:23
represents the unknown?
3
7613
1998
lại biểu thị cho ẩn số ?
00:25
Now I know we learned that in math class,
4
9611
2967
Tôi biết chúng ta đã được học điều đó trong lớp học Toán,
00:28
but now it's everywhere in the culture --
5
12578
1751
nhưng hiện tại nó hiện diện khắp nơi trong đời sống văn hóa--
00:30
The X prize, the X-Files,
6
14329
2801
Giải thưởng X, Hồ sơ X,
00:33
Project X, TEDx.
7
17130
3923
Dự án X,TED X
00:36
Where'd that come from?
8
21053
1995
Nó có thể xuất phát từ đâu?
00:38
About six years ago
9
23048
1218
Khoảng sáu năm về trước
00:40
I decided that I would learn Arabic,
10
24266
2716
Tôi đã quyết định sẽ học tiếng Ả-rập,
00:42
which turns out to be a supremely logical language.
11
26982
3952
đó hóa ra lại một ngôn ngữ vô cùng lôgic.
00:46
To write a word or a phrase
12
30934
2317
Để viết một từ hoặc một cụm từ
00:49
or a sentence in Arabic
13
33251
1681
hoặc một câu bằng tiếng Ả-rập
00:50
is like crafting an equation,
14
34932
2233
cũng giống như là tạo ra một phương trình toán học,
00:53
because every part is extremely precise
15
37165
2366
bởi vì từng phần đều cực kỳ chính xác
00:55
and carries a lot of information.
16
39531
2852
và chứa đựng rất nhiều thông tin.
00:58
That's one of the reasons
17
42383
1350
Đó là một trong những lý do
00:59
so much of what we've come to think of
18
43733
1515
mà chúng ta thường nghĩ đến rất nhiều
01:01
as Western science and mathematics and engineering
19
45248
3819
bởi vì khoa học , toán học và cả kỹ thuật Phương Tây
01:04
was really worked out in the first few centuries of the Common Era
20
49067
3322
thực sự được phát triển trong những thế kỉ đầu tiên của Công nguyên
01:08
by the Persians and the Arabs and the Turks.
21
52389
3316
bởi những người Ba Tư và Ả-rập và Thổ Nhĩ Kỳ.
01:11
This includes the little system in Arabic
22
55705
2317
Điều này bao gồm một hệ thống nho nhỏ trong tiếng Ả-rập
01:13
called al-jebra.
23
58022
1716
được gọi là Al-jebra.
01:15
And al-jebr roughly translates to
24
59738
3168
Và al-jebr dịch gần chính xác là
01:18
"the system for reconciling disparate parts."
25
62906
3699
"hệ thống làm tương thích những phần khác nhau."
01:22
Al-jebr finally came into English as algebra.
26
66605
4050
Al-jebr cuối cùng dịch thành tiếng Anh có nghĩa là đại số học.
01:26
One example among many.
27
70655
2167
Một trong số nhiều ví dụ.
01:28
The Arabic texts containing this mathematical wisdom
28
72822
3966
Những đoạn văn tiếng Ả-rập mà chứa đựng trí tuệ về toán học
01:32
finally made their way to Europe --
29
76788
1783
cuối cùng cũng tìm đường đến được với châu Âu--
01:34
which is to say Spain --
30
78571
1286
cụ thể là Tây Ban Nha --
01:35
in the 11th and 12th centuries.
31
79857
2465
vào thế kỉ 11 và 12.
01:38
And when they arrived
32
82322
1150
và khi chúng du nhập đến đây
01:39
there was tremendous interest
33
83472
1883
đã có được sự quan tâm to lớn
01:41
in translating this wisdom
34
85355
1734
trong việc dịch trí tuệ này
01:42
into a European language.
35
87089
1649
thành một ngôn ngữ châu Âu.
01:44
But there were problems.
36
88738
2018
Tuy nhiên lại phát sinh những vấn đề.
01:46
One problem
37
90756
1717
Một vấn đề
01:48
is there are some sounds in Arabic
38
92473
2633
đó là có những âm trong tiếng Ả-rập
01:51
that just don't make it through a European voice box
39
95106
2999
mà không thể nói trong âm giọng châu Âu
01:54
without lots of practice.
40
98105
2267
nếu không có nhiều sự tập luyện.
01:56
Trust me on that one.
41
100372
1734
Hãy tin tôi ở điểm này.
01:58
Also, those very sounds
42
102106
2217
Cũng vì vậy,những âm đó
02:00
tend not to be represented
43
104323
1914
có khuynh hướng không thể được đại diên
02:02
by the characters that are available in European languages.
44
106237
3588
bởi những ký tự sẵn có trong ngôn ngữ châu Âu.
02:05
Here's one of the culprits.
45
109825
1814
Sau đây là một trong những "thủ phạm".
02:07
This is the letter SHeen,
46
111639
1884
Đây là từ SHeen,
02:09
and it makes the sound we think of as SH -- "sh."
47
113523
3599
và nó tạo nên âm làm chúng ta nghĩ như SH--"sh"
02:13
It's also the very first letter
48
117122
2602
Nó cũng là ký tự đầu tiên
02:15
of the word shalan,
49
119724
2432
của từ shalan,
02:18
which means "something"
50
122156
1794
với nghĩa là "something(một thứ gì đó)"
02:19
just like the the English word "something" --
51
123950
1848
giống như từ "something" trong tiếng Anh--
02:21
some undefined, unknown thing.
52
125798
3286
một thứ gì đó chưa được định nghĩa, chưa được biết đến.
02:24
Now in Arabic,
53
129084
1165
Hiện nay trong tiếng Ả-rập,
02:26
we can make this definite
54
130249
1201
chúng ta có thể khiến nó trở nên xác định
02:27
by adding the definite article "al."
55
131450
2148
bằng cách thêm vào mạo từ xác định "al".
02:29
So this is al-shalan --
56
133598
2602
Vì vậy trở thành al-shalan --
02:32
the unknown thing.
57
136200
1650
nghĩa là thứ chưa được biết đến.
02:33
And this is a word that appears throughout early mathematics,
58
137850
3303
Và đây là từ xuất hiện xuyên suốt trong toán học thời kỳ đầu,
02:37
such as this 10th century derivation of proofs.
59
141153
7200
ví dụ như những bằng chứng có nguồn gốc từ thế kỷ 10 này.
02:44
The problem for the Medieval Spanish scholars
60
148353
2510
Vấn đề đối với những học giả Tây Ban Nha thời Trung cổ
02:46
who were tasked with translating this material
61
150863
2568
những người mà đã được giao trọng trách dịch tài liệu này
02:49
is that the letter SHeen and the word shalan
62
153431
4482
đó là từ SHeen và từ shalan
02:53
can't be rendered into Spanish
63
157913
1950
không thể được diễn tả trong tiếng Tây Ban Nha
02:55
because Spanish doesn't have that SH,
64
159863
2586
bởi vì tiếng Tây Ban Nha không có SH,
02:58
that "sh" sound.
65
162449
1297
âm "sh" đó.
02:59
So by convention,
66
163746
1582
Vì vậy theo quy ước,
03:01
they created a rule in which
67
165328
1666
họ tạo ra 1 luật lệ mà ở đó
03:02
they borrowed the CK sound, "ck" sound,
68
166994
4218
họ mượn âm CK, âm "ck",
03:07
from the classical Greek
69
171212
1748
từ tiếng Hy Lạp cổ
03:08
in the form of the letter Kai.
70
172960
2681
với hình thức của ký tự Kai.
03:11
Later when this material was translated
71
175641
2719
Sau đó khi tài liệu này được dịch
03:14
into a common European language,
72
178360
2348
thành ngôn ngữ châu Âu phổ biến,
03:16
which is to say Latin,
73
180708
2050
ví dụ như tiếng La-tinh,
03:18
they simply replaced the Greek Kai
74
182758
2033
họ đơn giản chỉ cần thay thế ký tự Kai của Hy Lạp
03:20
with the Latin X.
75
184791
2350
bằng ký tự La-tinh X.
03:23
And once that happened,
76
187141
1269
Và một khi điều đó xảy ra,
03:24
once this material was in Latin,
77
188410
2465
một khi tài liệu này bằng tiếng La-tinh
03:26
it formed the basis for mathematics textbooks
78
190875
3583
nó đã tạo nên nền tảng cho sách giáo khoa toán học
03:30
for almost 600 years.
79
194458
2083
trong suốt 600 năm.
03:32
But now we have the answer to our question.
80
196541
2018
Tuy nhiên bây giờ chúng ta có câu trả lời cho câu hỏi.
03:34
Why is it that X is the unknown?
81
198559
2781
Tại sao X lại biểu thị cho ẩn số?
03:37
X is the unknown
82
201340
1823
X là điều chưa biết
03:39
because you can't say "sh" in Spanish.
83
203163
3782
bởi vì quý vị không thể nói âm "sh" trong tiếng Tây Ban Nha
03:42
(Laughter)
84
206945
2384
(Cười)
03:45
And I thought that was worth sharing.
85
209329
2317
Và tôi nghĩ điều đó rất đáng để chia sẻ
03:47
(Applause)
86
211646
3117
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Terry Moore - ThinkerTerry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews.
Why you should listen
Terry Moore directs the Radius Foundation in New York, which, as its website says, "seeks new ways of exploring and understanding dissimilar conceptual systems or paradigms -- scientific, religious, philosophical, and aesthetic -- with the aim to find a world view of more complete insight and innovation. The Radius Foundation is a forum for different views."
The foundation has published several works that examine the intersection of religion and metaphysics with science and social action.
Terry Moore | Speaker | TED.com