TED2012
Terry Moore: Why is 'x' the unknown?
Тери Мур: Зошто „X“ е непознатото?
Filmed:
Readability: 5.1
3,872,013 views
Зошто „X“ (икс) е симбол за непознатото? Во овој краток и шеговит говор, Тери Мур дава изненадувачки одговор.
Terry Moore - Thinker
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio
Terry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I have the answer to a question that we've all asked.
0
611
3601
Имам одговор на прашање
кое сите сме си го поставиле.
кое сите сме си го поставиле.
00:20
The question is,
1
4212
1117
Прашањето е:
00:21
Why is it that the letter X
2
5329
2284
Зошто буквата „X“ (икс)
00:23
represents the unknown?
3
7613
1998
го претставува непознатото?
00:25
Now I know we learned that in math class,
4
9611
2967
Е сега, знам дека тоа
го учевме на час по математика,
го учевме на час по математика,
00:28
but now it's everywhere in the culture --
5
12578
1751
но сега веќе
ја има насекаде во културата —
ја има насекаде во културата —
00:30
The X prize, the X-Files,
6
14329
2801
Х-награда, Досиејата Х,
00:33
Project X, TEDx.
7
17130
3923
Проект Х, TEDx (?)
00:36
Where'd that come from?
8
21053
1995
Од каде дошло до ова?
00:38
About six years ago
9
23048
1218
Пред околу 6 години
00:40
I decided that I would learn Arabic,
10
24266
2716
одлучив дека би учел арапски
00:42
which turns out to be a supremely logical language.
11
26982
3952
којшто испадна дека е
извонредно логички јазик.
извонредно логички јазик.
00:46
To write a word or a phrase
12
30934
2317
Да се напише збор, фраза
00:49
or a sentence in Arabic
13
33251
1681
или реченица на арапски
00:50
is like crafting an equation,
14
34932
2233
е како да се ваја равенство,
00:53
because every part is extremely precise
15
37165
2366
бидејќи секој дел е
екстремно прецизен
екстремно прецизен
00:55
and carries a lot of information.
16
39531
2852
и носи куп информации.
00:58
That's one of the reasons
17
42383
1350
Тоа и е една од причините
00:59
so much of what we've come to think of
18
43733
1515
поради која
сме почнале да мислиме
сме почнале да мислиме
01:01
as Western science and mathematics and engineering
19
45248
3819
дека западната наука,
математиката и инженерството
математиката и инженерството
01:04
was really worked out in the first few centuries of the Common Era
20
49067
3322
навистина биле разработени
во првите неколку векови од наша ера
во првите неколку векови од наша ера
01:08
by the Persians and the Arabs and the Turks.
21
52389
3316
од страна на Персијците
Арапите и Турците.
Арапите и Турците.
01:11
This includes the little system in Arabic
22
55705
2317
Ова го вклучува и
малиот систем на арапски,
малиот систем на арапски,
01:13
called al-jebra.
23
58022
1716
наречен „ал-џебра“.
01:15
And al-jebr roughly translates to
24
59738
3168
А „ал-џебр“
грубо се преведува како
грубо се преведува како
01:18
"the system for reconciling disparate parts."
25
62906
3699
„систем за помирување на
фундаментално различни делови“.
фундаментално различни делови“.
01:22
Al-jebr finally came into English as algebra.
26
66605
4050
Конечно, „Ал-џебр“ влегол во
анлискиот како „Алгебра“.
анлискиот како „Алгебра“.
01:26
One example among many.
27
70655
2167
Еден пример меѓу многуте.
01:28
The Arabic texts containing this mathematical wisdom
28
72822
3966
Арапските текстови кои ја
содржат оваа математичка мудрост
содржат оваа математичка мудрост
01:32
finally made their way to Europe --
29
76788
1783
конечно си го најшле
патот до Европа,
патот до Европа,
01:34
which is to say Spain --
30
78571
1286
поточно во Шпанија
01:35
in the 11th and 12th centuries.
31
79857
2465
во 11-от и во 12-от век.
01:38
And when they arrived
32
82322
1150
И... кога пристигнале
01:39
there was tremendous interest
33
83472
1883
постоел енормен интерес
01:41
in translating this wisdom
34
85355
1734
за преведување на оваа мудрост
01:42
into a European language.
35
87089
1649
на европски јазик.
01:44
But there were problems.
36
88738
2018
Но, имало проблеми.
01:46
One problem
37
90756
1717
Еден проблем
01:48
is there are some sounds in Arabic
38
92473
2633
е што постојат
одредени звуци на арапски
одредени звуци на арапски
01:51
that just don't make it through a European voice box
39
95106
2999
кои, едноставно, не поминуваат низ
европската „гласовна кутија“
европската „гласовна кутија“
01:54
without lots of practice.
40
98105
2267
без многу вежбање.
01:56
Trust me on that one.
41
100372
1734
Верувајте ми за ова.
01:58
Also, those very sounds
42
102106
2217
Исто така, баш тие звуци
02:00
tend not to be represented
43
104323
1914
тежнеат кон тоа да
не можат да се претстават
не можат да се претстават
02:02
by the characters that are available in European languages.
44
106237
3588
преку знаците кои се достапни
во европските јазици.
во европските јазици.
02:05
Here's one of the culprits.
45
109825
1814
Еве еден од виновниците.
02:07
This is the letter SHeen,
46
111639
1884
Ова е буквата „Шин“
(SHeen)
(SHeen)
02:09
and it makes the sound we think of as SH -- "sh."
47
113523
3599
и таа го прави звукот
кој ние го знаеме како „Ш“ - шшш...
кој ние го знаеме како „Ш“ - шшш...
02:13
It's also the very first letter
48
117122
2602
Тоа е и првата буква
02:15
of the word shalan,
49
119724
2432
од зборот „шалан“
(shalan),
(shalan),
02:18
which means "something"
50
122156
1794
што значи „нешто“
02:19
just like the the English word "something" --
51
123950
1848
(исто како анлискиот збор „нешто“),
02:21
some undefined, unknown thing.
52
125798
3286
нешто недефинирано,
непозната работа.
непозната работа.
02:24
Now in Arabic,
53
129084
1165
Е сега... на арапски
02:26
we can make this definite
54
130249
1201
ова можеме да го определиме
02:27
by adding the definite article "al."
55
131450
2148
преку додавање на членот „ал“.
02:29
So this is al-shalan --
56
133598
2602
Така, имаме „ал-шалан“ ―
02:32
the unknown thing.
57
136200
1650
непознатата ствар.
02:33
And this is a word that appears throughout early mathematics,
58
137850
3303
И ова е збор којшто
во раната математика од 10 век
во раната математика од 10 век
02:37
such as this 10th century derivation of proofs.
59
141153
7200
се појавува
кај изведувањето докази.
кај изведувањето докази.
02:44
The problem for the Medieval Spanish scholars
60
148353
2510
Во средновековна Шпанија
проблем за учените,
проблем за учените,
02:46
who were tasked with translating this material
61
150863
2568
кои биле задолжени
со преведување на овој материјал,
со преведување на овој материјал,
02:49
is that the letter SHeen and the word shalan
62
153431
4482
бил што буквата „Шин“ и зборот „шалан“
02:53
can't be rendered into Spanish
63
157913
1950
не можат да се претстават на шпански,
02:55
because Spanish doesn't have that SH,
64
159863
2586
бидејќи шпанскиот го нема „Ш“-то,
02:58
that "sh" sound.
65
162449
1297
тој шшш... звук.
02:59
So by convention,
66
163746
1582
Па, договорно,
03:01
they created a rule in which
67
165328
1666
си креирале правило со кое
03:02
they borrowed the CK sound, "ck" sound,
68
166994
4218
го позајмиле звукот „К“
03:07
from the classical Greek
69
171212
1748
од класичниот грчки,
03:08
in the form of the letter Kai.
70
172960
2681
во форма на буквата „Каи“ (Kai).
03:11
Later when this material was translated
71
175641
2719
Подоцна, кога овој материјал бил преведен
03:14
into a common European language,
72
178360
2348
на заеднички европски јазик,
03:16
which is to say Latin,
73
180708
2050
поточно, на латински,
03:18
they simply replaced the Greek Kai
74
182758
2033
тие едноставно
го замениле грчкото „Каи“
го замениле грчкото „Каи“
03:20
with the Latin X.
75
184791
2350
со латинското „X“ (икс).
03:23
And once that happened,
76
187141
1269
И штом тоа се случило,
03:24
once this material was in Latin,
77
188410
2465
кога веќе материјалот
бил на латински,
бил на латински,
03:26
it formed the basis for mathematics textbooks
78
190875
3583
тоа ја формирало основата
за прирачниците по математика,
за прирачниците по математика,
03:30
for almost 600 years.
79
194458
2083
на речиси 600 години.
03:32
But now we have the answer to our question.
80
196541
2018
Но, ете, сега го имаме
одговорот на нашето прашање.
одговорот на нашето прашање.
03:34
Why is it that X is the unknown?
81
198559
2781
Зашто „X“ е непознатото?
03:37
X is the unknown
82
201340
1823
„X“ е непознатото
03:39
because you can't say "sh" in Spanish.
83
203163
3782
зашто не можеш
на шпански да кажеш „Ш“ - шшш....
на шпански да кажеш „Ш“ - шшш....
03:42
(Laughter)
84
206945
2384
(смеа)
03:45
And I thought that was worth sharing.
85
209329
2317
А мислев дека
ова е вредно за споделување.
ова е вредно за споделување.
03:47
(Applause)
86
211646
3117
(аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Terry Moore - ThinkerTerry Moore is the director of the Radius Foundation, a forum for exploring and gaining insight from different worldviews.
Why you should listen
Terry Moore directs the Radius Foundation in New York, which, as its website says, "seeks new ways of exploring and understanding dissimilar conceptual systems or paradigms -- scientific, religious, philosophical, and aesthetic -- with the aim to find a world view of more complete insight and innovation. The Radius Foundation is a forum for different views."
The foundation has published several works that examine the intersection of religion and metaphysics with science and social action.
Terry Moore | Speaker | TED.com