TEDGlobal 2012
Alanna Shaikh: How I'm preparing to get Alzheimer's
ئەلانا شەیخ: چۆن خۆم بۆ توشبون بە ئەلزەهایمەر ئامادە دەکەم
Filmed:
Readability: 3.8
1,629,194 views
کاتێک کە دایک و باوکمان توشی ئەلزەهایمەر دەبن، زوربەمان، یان ئینکاری دەکەین و دەڵێین "ئێمە توش نابین" یاخود رێ و شوێنی خۆپاراستن لەو نەخۆشییە دەگرینە بەر. بەڵام ئالانا شەیخ کە شارەزای بواری تەندروستی جیهانییە و هاوڕێی (تێد)ە، دیدێکی جیاوازی هەیە. ئالانا سێ هەنگاوی کرداری دەنێت بۆ خۆ ئامادەکردن بۆ ئەو کاتەی توشی ئەو نەخۆشییە دەبێت.
Alanna Shaikh - Global health and development specialist
Global development expert Alanna Shaikh takes on the toughest of health issues—from the ones affecting the globe at large to the ones hurting her own family. Full bio
Global development expert Alanna Shaikh takes on the toughest of health issues—from the ones affecting the globe at large to the ones hurting her own family. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I'd like to talk about my dad.
0
908
1592
حەز باسي ئەکەم باوکمتان بۆ بکەم
00:18
My dad has Alzheimer's disease.
1
2500
2576
باوکم نەخۆشى ئەلزەهایمەرى هەیە
00:20
He started showing the symptoms about 12 years ago,
2
5076
3560
دوانزە سالَ لەمەوپێش نیشانەکانى لێ دەرکەوت
00:24
and he was officially diagnosed in 2005.
3
8636
3387
بە ڕەسمیش لە ساڵى 2005 نەخۆشییەکەى دەستنیشان کرا
00:27
Now he's really pretty sick. He needs help eating,
4
12023
4325
ئێستاش زۆر نەخۆشە. بۆ خواردن دەبيَ یارمەتى بدەین
00:32
he needs help getting dressed, he doesn't really know where he is
5
16348
3888
بۆ جل گۆڕین دەبيَ یارمەتى بدەن، بەڕاستى کات و شوێن نازانێت
00:36
or when it is, and it's been really, really hard.
6
20236
3864
ئەمەش زۆر زۆر ناخۆشە
00:40
My dad was my hero and my mentor for most of my life,
7
24100
3512
زۆربەى ژیانم باوکم قارەمان و مامۆستام بووە
00:43
and I've spent the last decade watching him disappear.
8
27612
3528
ئەمە دە ساڵە من دەیبینم وردە وردە لەناودەچێت
00:47
My dad's not alone. There's about 35 million people globally living with some kind of dementia,
9
31140
8137
باوکم تەنیا نیە، نزیکەى 35 ملیۆن کەس لە جیهاندا بە جۆرێک خڵەفاون
00:55
and by 2030 they're expecting that to double to 70 million.
10
39277
4649
چاوەڕوان دەکرێت لە 2030دا ژمارەى توشبوان بەم نەخۆشیانە ببێتە دوو هێندە (واتە 70 ملیۆن)
00:59
That's a lot of people.
11
43926
2150
ئەمەش واتە خەڵکێکى زۆر
01:01
Dementia scares us. The confused faces and shaky hands of people who have dementia,
12
46076
6616
ئێمە لە خڵەفان دەترسین. دەموچاوە شێواوەکان و دەستە لە رزۆکەکانى ئەو کەسانەى خڵەفاون
01:08
the big numbers of people who get it, they frighten us.
13
52692
3848
زۆریى توشبوان بەم نەخۆشییە دەمانترسێنێت
01:12
And because of that fear, we tend to do one of two things:
14
56540
3745
لەبەر ئەم ترسەش، حەزدەکەین یەکێک لەم دوو ڕێگەیە بگرینە بەر:
01:16
We go into denial: "It's not me, it has nothing to do with me, it's never going to happen to me."
15
60285
5455
یان ئینکارى نەخۆشییەکە دەکەین و دەڵێین (ئەوە من نیم، هیچ پەیوەندى بە منەوە نیە، هەرگیز من توشى ئەو نەخۆشییە نابم).
01:21
Or, we decide that we're going to prevent dementia,
16
65740
3633
یان بڕیار دەدەین کە خۆمان لە خڵەفان بپارێزین
01:25
and it will never happen to us because we're going to do everything right and it won't come and get us.
17
69373
4816
ئەوکاتە ئیتر هەرگیز توشى نابین چونکە هەموو ڕێگەیەکى دروست دەگرینەبەر و ئیتر نایەت بەلاماندا
01:30
I'm looking for a third way: I'm preparing to get Alzheimer's disease.
18
74189
5751
من بۆ ڕێگەى سيَیەم دەگەڕێم: من خۆم بۆ نەخۆشى ئەلزەهایمەر ئامادە دەکەم.
01:35
Prevention is good, and I'm doing the things that you can do to prevent Alzheimer's.
19
79940
5560
خۆپاراستن شتێکى چاکە، منیش ئەو شتانە دەکەم کە ڕيَ لە ئەلزەهایمەر دەگرن
01:41
I'm eating right, I'm exercising every day, I'm keeping my mind active,
20
85500
5320
خواردنى دروست دەخۆم، ڕۆژانە وەرزش دەکەم، مێشکم بە چالاکى دەهێڵمەوە
01:46
that's what the research says you should do.
21
90820
2904
ئەمانە ئەو ڕێگایانەن کە لێکۆڵینەوەکان پێشنیارى دەکەن
01:49
But the research also shows that there's nothing that will 100 percent protect you.
22
93724
4488
بەڵام لێکۆڵینەوەکان ئەوەشیان دەرخستووە کە هیچ شتێک ناتوانێت (100%) بتپارێزێت
01:54
If the monster wants you, the monster's gonna get you.
23
98212
3512
ئەگەر ئەو دێوە تۆى بوێت، دەتگرێت
01:57
That's what happened with my dad.
24
101724
2440
باوکم وا تووش بوو
02:00
My dad was a bilingual college professor. His hobbies were chess, bridge and writing op-eds.
25
104164
5848
باوکم مامۆستاى زانکۆ بوو، دوو زمانى دەزانى, هیوایەتى شه ترەنج و یارى وەرەق و نوسینى وتار دژى سەر وتار بوو.
02:05
(Laughter)
26
110012
3975
(پێکەنین)
02:09
He got dementia anyway.
27
114018
2118
هەرچۆنێک بێت توشى ئەلزەهایمەر بوو
02:12
If the monster wants you, the monster's gonna get you.
28
116136
2437
ئەگەر دێوەکە تۆى بوێت، دەتگرێت
02:14
Especially if you're me, 'cause Alzheimer's tends to run in families.
29
118573
5760
بەتایبەت ئەگەر ئەو کەسە من بم چونکە ئەلزەهایمەر زۆرتر نەخۆشییەکى بۆماوەییە
02:20
So I'm preparing to get Alzheimer's disease.
30
124333
3749
بۆیە من خۆم بۆ توشبوون بە ئەلزەهایمەر ئامادە دەکەم
02:23
Based on what I've learned from taking care of my father,
31
128082
1954
لەسەر بنەماى ئەو شتانەى بە خزمەتکردنى باوکم فێریان بووم
02:25
and researching what it's like to live with dementia, I'm focusing on three things in my preparation:
32
130036
5248
ئەو لێکۆڵینەوانەى کە دەربارەى چۆنێتى ژیانى توشبوان بە خڵەفان کردومن، لە خۆ ئامادەکردنما بۆ ئەم نەخۆشییە تەرکیز دەکەمە سەر سيَ شت:
02:31
I'm changing what I do for fun, I'm working to build my physical strength,
33
135284
5992
ئەو شتانە دەگۆڕم کە بۆ خۆشى دەیانکەم، جەستەم بەهێزدەکەم
02:37
and -- this is the hard one -- I'm trying to become a better person.
34
141276
6799
و –ئەمەیان قورسەکەیە- هەولَ دەدەم ببمە کەسێکى باشتر.
02:43
Let's start with the hobbies. When you get dementia, it gets harder and harder to enjoy yourself.
35
148075
5689
با بە هیوایەتەکان دەست پيَبکەین. کە دەخڵافێیت کەم کەم چێژ وەرگرتن بەلاتەوە قورس دەبێت
02:49
You can't sit and have long talks with your old friends, because you don't know who they are.
36
153764
4136
ئیتر ناتوانیت لەگەلَ هاوڕيَ دێرینەکانتا بۆ ماوەیەکى درێژ خەریکى قسەکردن بیت چونکە نایانناسیتەوەو نازانیت ئەم کەسانە کێن.
02:53
It's confusing to watch television, and often very frightening.
37
157900
4288
تەماشاکردنى تەلەفزیۆن سەرت لێ دەشێوێنێت و زۆرجار دەتترسێنێت
02:58
And reading is just about impossible.
38
162188
2624
و خوێندنەوەش دەبێتە شتێکى ئەستەم بۆت
03:00
When you care for someone with dementia, and you get training,
39
164812
3456
کاتێک کە خزمەتى کەسێکى توشبوو بە خڵەفان دەکەیت چەند شتێکت فێردەکەن
03:04
they train you to engage them in activities that are familiar, hands-on, open-ended.
40
168268
5504
فێرت دەکەن کە کۆمەڵێک چالاکى پيَبکەیت کە پێیان ئاشنایە و کردارى و کراوەیە
03:09
With my dad, that turned out to be letting him fill out forms.
41
173772
4512
چالاکییەکەى باوکم پڕکردنەوەى فۆڕم بوو
03:14
He was a college professor at a state school; he knows what paperwork looks like.
42
178284
5505
مامۆستاى زانکۆ بوو لە زانکۆى ویلایەتەکە و دەیزانى فۆڕم و نوسراوەکان چۆنن
03:19
He'll sign his name on every line, he'll check all the boxes,
43
183789
4655
لەسەر هەموو دێڕەکان ناو و ئیمزاى دەکرد و سەحى لە هەموو خانەکان دەدا
03:24
he'll put numbers in where he thinks there should be numbers.
44
188444
2375
و لەو شوێنانەدا کە واى دەزانى دەبيَ ژمارە دابنێت، ژمارەى دادەنا
03:26
But it got me thinking, what would my caregivers do with me?
45
190819
3993
ئەمە واى لێ کردم بیربکەمەوە، ئەوانەى خزمەتى من دەکەن چیم لەگەڵدا دەکەن؟
03:30
I'm my father's daughter. I read, I write, I think about global health a lot.
46
194812
5496
من کچى باوکمم. دەنوسم، دەخوێنمەوە. زۆر بایەخ بە تەندروستى جیهانى دەدەم.
03:36
Would they give me academic journals so I could scribble in the margins?
47
200308
4256
ئایا بڵاوکراوەى ئەکادیمیم دەدەنيَ بۆ ئەوەى لە پەراوێزەکانیدا شقلى و پقلى بکەم?
03:40
Would they give me charts and graphs that I could color?
48
204564
3104
یان هێڵکارى و وێنەم دەدەنيَ بۆیەیان بکەم؟
03:43
So I've been trying to learn to do things that are hands-on.
49
207668
4200
بۆیە هەولَ دەدەم خۆم فێرى شتى کردارى بکەم
03:47
I've always liked to draw, so I'm doing it more even though I'm really very bad at it.
50
211868
5306
هەمیشە حەزم لە وێنەکێشان بووە، بۆیە ئێستا زۆر خۆم بە وێنەکێشانەوە سەرقالَ دەکەم هەرچەندە لە وێنەشدا زۆر خراپم
03:53
I am learning some basic origami. I can make a really great box.
51
217174
5622
سەرقاڵى فێربوونى چەند ئۆریگامى یەکى سادەم. دەتوانم سندوقێکى چاک دروست بکەم
( ORIGAMI: دروستکردنی شتومەک بە نوشتاندنەوەی کاغەز)
( ORIGAMI: دروستکردنی شتومەک بە نوشتاندنەوەی کاغەز)
03:58
(Laughter)
52
222796
2147
(پێکەنین)
04:00
And I'm teaching myself to knit, which so far I can knit a blob.
53
224943
7082
خۆشم فێرى چنین دەکەم، ئێستا دەتوانم شتێکى گرمۆڵە بچنم
04:07
But, you know, it doesn't matter if I'm actually good at it. What matters is that my hands know how to do it.
54
232025
4643
بەڵام گرنگ نیە چەند باشم تیایدا، گرنگ ئەوەیە دەستەکانم تا چەند دەزانن بیکەن
04:12
Because the more things that are familiar, the more things my hands know how to do,
55
236668
3489
. چونکە تا بە شتى زۆرتر ئاشنا بم، دەستەکانم دەتوانن شتى زۆر ئەنجام بدەن
04:16
the more things that I can be happy and busy doing when my brain's not running the show anymore.
56
240157
4993
بەمەش دەتوانم ئەوکاتەى کە ئیتر مێشکم لەکار کەوتووە، زۆرتر سەرقالَ و دڵخۆش بم
04:21
They say that people who are engaged in activities are happier,
57
245150
4610
دەڵێن ئەو کەسانەى کە سەرقاڵى کارێکن دڵخۆشترن،
04:25
easier for their caregivers to look after, and it may even slow the progress of the disease.
58
249760
4892
بەمەش ئەوانەى خزمەتیان دەکەن کارەکەیان ئاسانتر دەبێت، تەنانەت ئەم سەرقاڵییە ڕەنگە ببێتە هۆى درەنگ خستنى گەشەى نەخۆشییەکە
04:30
That all seems like win to me.
59
254652
2512
ئەمانە هەمووى شتى باشن بۆ من
04:33
I want to be as happy as I can for as long as I can.
60
257164
3023
من دەمەويَ تا ئەوپەڕى دڵخۆشى تا دەتوانم دڵخۆش بم
04:36
A lot of people don't know that Alzheimer's actually has physical symptoms,
61
260187
4521
زۆرکەس نازانن کە ئەلزەهایمەر نیشانەى جەستەیى و
04:40
as well as cognitive symptoms. You lose your sense of balance,
62
264708
4274
نیشانەى تواناى تێگەیشتنیشى هەیە. هاوسەنگیت لەدەست دەدەیت
04:44
you get muscle tremors, and that tends to lead people to being less and less mobile.
63
268982
5557
ماسولکەکانت دەلەرزن، ئەمەش وا لە نەخۆش دەکات کەمتر بجوڵێت
04:50
They get scared to walk around. They get scared to move.
64
274539
2585
لە هاتوچۆ دەترسن، لە جوڵە دەترسن
04:53
So I'm doing activities that will build my sense of balance.
65
277124
3440
بۆیە من ئەو چالاکییانە دەکەم کە هاوسەنگیم بەهێز دەکەن
04:56
I'm doing yoga and tai chi to improve my balance, so that when I start to lose it,
66
280564
4661
یۆگاو تاى چى دەکەم بۆ بەهێزکردنى هاوسەنگییەکەم، بەمەش ئەوکاتەى کە ئیتر هاوسەنگییەکەم لەدەست دەدەم
05:01
I'll still be able to be mobile.
67
285225
1982
هێشتا تواناى هاتوچۆم دەمێنێت
05:03
I'm doing weight-bearing exercise, so that I have the muscle strength
68
287207
3942
ڕاهێنانى هەڵگرتنى قورسایش دەکەم بۆ ئەوەى ماسولکەکانم بەهێز بێت
05:07
so that when I start to wither, I have more time that I can still move around.
69
291149
4129
بەمەش ئەوکاتەى کە ئیتر خەریکە بپوکێنەوە تا ماوەیەکى زۆر دەتوانم هاتوچۆ بکەم
05:11
Finally, the third thing. I'm trying to become a better person.
70
295278
5601
سيَیەم شتیش ئەوەیە کە دەمەويَ ببمە کەسێکى باشتر
05:16
My dad was kind and loving before he had Alzheimer's, and he's kind and loving now.
71
300879
4767
باوکم پێش ئەوەى توشى ئەلزەهایمەر بێت کەسێکى بە بەزەیى و خۆشەویست بوو، ئێستاش کەسێکى بە بەزەیى و خۆشەویستە
05:21
I've seen him lose his intellect, his sense of humor, his language skills,
72
305646
4880
بینیومە کە چۆن ژیرى لەدەست دەدات، تاقەتى سوعبەتى نەماوە، تواناى قسەکردنى لەدەست داوە
05:26
but I've also seen this: He loves me, he loves my sons,
73
310526
4480
بەڵام هەمیشە ئەوە دەبینم کە منی خۆش دەوێت، کوڕِەکانمی خۆش دەوێت
05:30
he loves my brother and my mom and his caregivers.
74
315006
3711
براکەمی خۆش دەوێت، دایکم و خزمەتکارەکانیشی خۆش دەوێت
05:34
And that love makes us want to be around him, even now.
75
318717
4705
ئەم خۆشەویستییەش وامان لێ دەکات حەز بکەین لە دەورى بین. تەنانەت ئێستاش
05:39
even when it's so hard.
76
323422
1384
تەنانەت ئەوکاتەش کە زۆر زەحمەتە لە دەورى بین
05:40
When you take away everything that he ever learned in this world,
77
324806
3303
کاتێک هەموو ئەو شتانە لادەدەیت کە لە جیهاندا فێرى بووە
05:44
his naked heart still shines.
78
328109
2289
دەبینیت دڵى دەدرەوشێتەوە
05:46
I was never as kind as my dad, and I was never as loving.
79
330398
3919
هەرگیز بە قەد باوکم بە بەزەیى نەبووم، هەرگیزیش وەک ئەو خۆشەویست نەبووم
05:50
And what I need now is to learn to be like that.
80
334317
3048
ئێستا پێویستە فێر بم وەک ئەوم لێ بێت
05:53
I need a heart so pure that if it's stripped bare by dementia, it will survive.
81
337365
5473
دەبيَ دڵم ئەوەندە پاک بێت کە ئەگەر خڵەفان هەموو شتێکى لێ سەندەوە، لەناو نەچێت
05:58
I don't want to get Alzheimer's disease.
82
342838
2519
نامەويَ توشى ئەلزەهایمەر ببم
06:01
What I want is a cure in the next 20 years, soon enough to protect me.
83
345357
3864
دەمەويَ تا (20) ساڵى داهاتوو چارەسەرێک بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەى توشى نەبم.
06:05
But if it comes for me, I'm going to be ready.
84
349221
3450
بەڵام ئەگەر توشى ببم ئامادە دەبم
06:08
Thank you.
85
352671
1750
سوپاس
06:10
(Applause)
86
354421
8920
(چەپڵە)
ABOUT THE SPEAKER
Alanna Shaikh - Global health and development specialistGlobal development expert Alanna Shaikh takes on the toughest of health issues—from the ones affecting the globe at large to the ones hurting her own family.
Why you should listen
TED Fellow Alanna Shaikh is a global health and development specilist with a vendetta against jargon. On her blog, Blood and Milk, she aims to make global development issues both accessible and understandable. In her TED Book, What's Killing Us, she explains the biggest challenges in global wellness -- from HIV/AIDS to the diminishing effectiveness of antibiotics -- in a way that anyone can understand. Earlier this year, she co-founded AidSource, a social network for aid workers. She is also the co-founder of the group SMART Aid, which educates donors and start-up projects about international aid.
Alanna Shaikh is especially interested in Alzheimer's, as she has watched her father deteriorate from the disease over the past 12 years. But she says the experience has not sent her into denial—she plans to be prepared for the genetically transmitted disease, should it ever arrive.
Alanna Shaikh | Speaker | TED.com