TEDxPeachtree
Frans de Waal: Moral behavior in animals
Frans de Waal: Hayvanlarda ahlaki davranışlar
Filmed:
Readability: 3.2
4,770,589 views
Empati, işbirliği, eşitlik ve karşılık verme -- diğerlerinin iyiliğini düşünme insanların bir özelliğiymiş gibi duruyor. Ancak Frans de Waal primatlarda ve diğer memelilerde yapılmış davranış testlerinin oldukça şaşırtıcı videolarını bizimle paylaşıyor. Bu videolarda, bu ahlaki özelliklerin çoğunu hayvanlarla paylaştığımızı görüyoruz.
Frans de Waal - Primatologist
Frans de Waal studies primate social behavior -- how they fight and reconcile, share and cooperate. Full bio
Frans de Waal studies primate social behavior -- how they fight and reconcile, share and cooperate. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I was born in Den Bosch,
0
0
2000
Den Bosch'da doğdum,
00:17
where the painter Hieronymus Bosch named himself after.
1
2000
3000
ressam Hieronymus Bosch'un adını aldığı yerde.
00:20
And so I've always been very fond of this painter
2
5000
2000
15. yy'da yaşamış bu ressama
00:22
who lived and worked in the 15th century.
3
7000
3000
hep hayranlık duydum.
00:25
And what is interesting about him in relation to morality
4
10000
2000
Ahlakla ilgili olarak bu ressamın ilginç yanı
00:27
is that he lived at a time where religion's influence was waning,
5
12000
3000
dinin etkisinin azaldığı bir çağda yaşadı
00:30
and he was sort of wondering, I think,
6
15000
2000
ve bence din olmadan
00:32
what would happen with society
7
17000
2000
ya da daha az olduğunda
00:34
if there was no religion or if there was less religion.
8
19000
3000
topluma ne olacağını merak ediyordu.
00:37
And so he painted this famous painting, "The Garden of Earthly Delights,"
9
22000
3000
Ve bu ünlü resmini yaptı. "Dünyevi Zevklerin Bahçesinde".
00:40
which some have interpreted
10
25000
2000
Bazıları bunu
00:42
as being humanity before the Fall,
11
27000
2000
Düşüş'ten önce insanlık
00:44
or being humanity without any Fall at all.
12
29000
3000
veya Düşüş olmadan insanlık olarak yorumladı.
00:47
And so it makes you wonder,
13
32000
2000
İnsan düşünmeden edemiyor,
00:49
what would happen if we hadn't tasted the fruit of knowledge, so to speak,
14
34000
3000
bilginin meyvesini tatmasaydık ne olurdu
00:52
and what kind of morality would we have?
15
37000
3000
ve nasıl bir ahlak anlayışımız olurdu?
00:55
Much later, as a student,
16
40000
2000
Daha sonra öğrenciyken,
00:57
I went to a very different garden,
17
42000
2000
daha farklı bir bahçeye gittim,
00:59
a zoological garden in Arnhem
18
44000
3000
Arnhem'de şempanzeleri tuttuğumuz
01:02
where we keep chimpanzees.
19
47000
2000
bir zooloji bahçesi.
01:04
This is me at an early age with a baby chimpanzee.
20
49000
2000
Bu bir bebek şempanzeyle genç yaştaki ben.
01:06
(Laughter)
21
51000
3000
(Gülüşmeler)
01:09
And I discovered there
22
54000
2000
Burada şempanzelerin güce aç
01:11
that the chimpanzees are very power hungry and wrote a book about it.
23
56000
3000
olduklarını fark ettim ve bununla ilgili bir kitap yazdım.
01:14
And at that time the focus in a lot of animal research
24
59000
3000
Bu sıralarda hayvanlarla ilgili araştırmalar
01:17
was on aggression and competition.
25
62000
2000
saldırganlığa ve rakabete odaklanmıştı.
01:19
I painted a whole picture of the animal kingdom,
26
64000
2000
İnsanlar da dahil olmak üzere
01:21
and humanity included,
27
66000
2000
hayvanlar aleminin bir resmini çizdim,
01:23
was that deep down we are competitors,
28
68000
2000
derinliklerimizde rekabetçiyiz,
01:25
we are aggressive,
29
70000
2000
agresifiz,
01:27
we're all out for our own profit basically.
30
72000
3000
yani özünde kendi çıkarlarımız için çabalıyoruz.
01:30
This is the launch of my book.
31
75000
2000
Bu kitabımın piyasaya sürülüşü.
01:32
I'm not sure how well the chimpanzees read it,
32
77000
2000
Şempanzelerin ne kadar okuduklarını bilmiyorum,
01:34
but they surely seemed interested in the book.
33
79000
3000
ama kitabımla gayet ilgili duruyorlar.
01:39
Now in the process
34
84000
2000
Güçle, baskınlıkla, saldırganlıkla, vs. ilgili
01:41
of doing all this work on power and dominance
35
86000
2000
bu araştırmaları yaparken,
01:43
and aggression and so on,
36
88000
2000
şempanzelerin kavga ettikten sonra
01:45
I discovered that chimpanzees reconcile after fights.
37
90000
3000
barıştıklarını keşfettim.
01:48
And so what you see here is two males who have had a fight.
38
93000
3000
Burada kavga etmiş iki erkek görüyorsunuz.
01:51
They ended up in a tree, and one of them holds out a hand to the other.
39
96000
3000
Sonra bir ağaçta biri diğerine elini uzatıyor.
01:54
And about a second after I took the picture, they came together in the fork of the tree
40
99000
3000
Bu resme ikinci baktığımda, ağacın çatalında buluştular,
01:57
and they kissed and embraced each other.
41
102000
2000
öpüşüp barıştılar.
01:59
Now this is very interesting
42
104000
2000
Bu bir hayli ilginç,
02:01
because at the time everything was about competition and aggression,
43
106000
3000
çünkü o zamanlar her şey rekabet ve saldırganlıkla ilgiliydi,
02:04
and so it wouldn't make any sense.
44
109000
2000
yani bu pek de mantıklı gelmiyordu.
02:06
The only thing that matters is that you win or that you lose.
45
111000
2000
Önemli olan şey kazanıp kaybetmek.
02:08
But why would you reconcile after a fight?
46
113000
2000
Bir kavgadan sonra niye barışasınız ki?
02:10
That doesn't make any sense.
47
115000
2000
Bu hiç de mantıklı değil.
02:12
This is the way bonobos do it. Bonobos do everything with sex.
48
117000
3000
Pigme şempanzeleri böyle yapıyor. Pigme şempanzeleri her şeyi seksle yapıyor.
02:15
And so they also reconcile with sex.
49
120000
2000
Seksle de barışıyorlar.
02:17
But the principle is exactly the same.
50
122000
2000
Ancak temel prensip tamamen aynı.
02:19
The principle is that you have
51
124000
2000
Prensip şu ki
02:21
a valuable relationship
52
126000
2000
değer verdiğiniz bir ilişki
02:23
that is damaged by conflict,
53
128000
2000
bir çatışmayla zarar görüyor,
02:25
so you need to do something about it.
54
130000
2000
bunun için bir şeyler yapmalısınız.
02:27
So my whole picture of the animal kingdom,
55
132000
2000
İnsanların da dahil olduğu
02:29
and including humans also,
56
134000
2000
hayvanlar alemiyle ilgili görüşlerim
02:31
started to change at that time.
57
136000
2000
bu zamanlarda değişmeye başladı.
02:33
So we have this image
58
138000
2000
Siyaset biliminde, ekonomide,
02:35
in political science, economics, the humanities,
59
140000
2000
beşeri bilimlerde, felsefede
02:37
philosophy for that matter,
60
142000
2000
belirli bir görüşümüz var:
02:39
that man is a wolf to man.
61
144000
2000
insan insanın kurdudur.
02:41
And so deep down our nature's actually nasty.
62
146000
3000
Kötü olmak doğamızda var.
02:44
I think it's a very unfair image for the wolf.
63
149000
3000
Bence bu kurtlar için haksızlık.
02:47
The wolf is, after all,
64
152000
2000
Kurtlar aslında
02:49
a very cooperative animal.
65
154000
2000
oldukça işbirlikçi hayvanlar.
02:51
And that's why many of you have a dog at home,
66
156000
2000
Bu nedenler birçoğunuz evinde aynı karakteristiğe sahip
02:53
which has all these characteristics also.
67
158000
2000
köpekler var.
02:55
And it's really unfair to humanity,
68
160000
2000
Bu, insanlar için de haksızlık,
02:57
because humanity is actually much more cooperative and empathic
69
162000
4000
insanlar atfedildiklerinden daha
03:01
than given credit for.
70
166000
2000
işbirlikçi ve empati sahibi.
03:03
So I started getting interested in those issues
71
168000
2000
Böylece bu meselelerle ilgilenmeye
03:05
and studying that in other animals.
72
170000
2000
ve diğer hayvanlarda bunun üzerinde çalışmaya başladım.
03:07
So these are the pillars of morality.
73
172000
2000
Bunlar ahlakın temel taşları.
03:09
If you ask anyone, "What is morality based on?"
74
174000
4000
Birisine "Ahlak hangi temellere dayanır?" diye sorarsanız,
03:13
these are the two factors that always come out.
75
178000
2000
hep bu iki öğe öne çıkar.
03:15
One is reciprocity,
76
180000
2000
Birisi karşılık vermek,
03:17
and associated with it is a sense of justice and a sense of fairness.
77
182000
3000
bu, adalet ve eşitlik anlayışıyla ilişkilendirilir.
03:20
And the other one is empathy and compassion.
78
185000
2000
Diğeri de empati ve şevkat.
03:22
And human morality is more than this,
79
187000
3000
İnsan ahlakı bunlardan daha fazlasını içeriyor,
03:25
but if you would remove these two pillars,
80
190000
2000
ancak bu iki temeli kaldırırsanız
03:27
there would be not much remaining I think.
81
192000
2000
bana kalırsa geriye pek bir şey kalmaz.
03:29
And so they're absolutely essential.
82
194000
2000
Yani bunlardan vazgeçilemez.
03:31
So let me give you a few examples here.
83
196000
2000
İzin verin size birkaç örnek vereyim.
03:33
This is a very old video from the Yerkes Primate Center
84
198000
2000
Bu Yerkes Primat Merkezi'nden bir video,
03:35
where they train chimpanzees to cooperate.
85
200000
3000
şempanzeleri işbirliği yapmaları için eğitiyorlar.
03:38
So this is already about a hundred years ago
86
203000
3000
Bu neredeyse 100 yıl önce yapılmış,
03:41
that we were doing experiments on cooperation.
87
206000
3000
işbirliğiyle ilgili deneyler yapıyorduk.
03:44
What you have here is two young chimpanzees who have a box,
88
209000
3000
Burada iki genç şempanzeye bir kutu verilmiş,
03:47
and the box is too heavy for one chimp to pull in.
89
212000
3000
bu tek şempanzenin içeri çekebilmesi için çok ağır.
03:50
And of course, there's food on the box.
90
215000
2000
Tabii ki kutunun içinde yemek var.
03:52
Otherwise they wouldn't be pulling so hard.
91
217000
2000
Başka türlü bu kadar azimle çekmezlerdi.
03:54
And so they're bringing in the box.
92
219000
2000
Kutuyu yaklaştırabiliyorlar.
03:56
And you can see that they're synchronized.
93
221000
2000
Senkronize çalıştıklarını görebilirsiniz.
03:58
You can see that they work together, they pull at the same moment.
94
223000
3000
Birlikte çalışıyorlar ve aynı anda çekiyorlar.
04:01
It's already a big advance over many other animals
95
226000
3000
Bu, bunu başaramayacak birçok hayvana göre
04:04
who wouldn't be able to do that.
96
229000
2000
büyük bir gelişme.
04:06
And now you're going to get a more interesting picture,
97
231000
2000
Şimdi daha da ilginç bir resimle karşılaşacaksınız,
04:08
because now one of the two chimps has been fed.
98
233000
3000
çünkü şimdi şempanzelarden biri beslendi.
04:11
So one of the two is not really interested
99
236000
2000
Artık bu iki şempanzeden birisi
04:13
in the task anymore.
100
238000
3000
bu görevle pek de ilgilenmiyor.
04:16
(Laughter)
101
241000
3000
(Gülüşmeler)
04:23
(Laughter)
102
248000
5000
(Gülüşmeler)
04:34
(Laughter)
103
259000
3000
(Gülüşmeler)
04:50
Now look at what happens at the very end of this.
104
275000
3000
Bunun sonunda ne olduğuna bakın.
04:56
(Laughter)
105
281000
2000
(Gülüşmeler)
05:07
He takes basically everything.
106
292000
2000
Hepsini alıyor.
05:09
(Laughter)
107
294000
3000
(Gülüşmeler)
05:12
So there are two interesting parts about this.
108
297000
2000
Bununla ilgili iki ilginç şey var.
05:14
One is that the chimp on the right
109
299000
2000
Birincisi sağdaki şempanze
05:16
has a full understanding he needs the partner --
110
301000
2000
bir partnere ihtiyacı olduğunu biliyor --
05:18
so a full understanding of the need for cooperation.
111
303000
2000
yani işbirliğine ihtiyacı olduğunun farkında.
05:20
The second one is that the partner is willing to work
112
305000
3000
İkincisi bu partner, yemek derdi olmasa da
05:23
even though he's not interested in the food.
113
308000
2000
çalışmaya istekli.
05:25
Why would that be? Well that probably has to do with reciprocity.
114
310000
3000
Neden ki? Bunun büyük ihtimalle karşılıkla ilgisi var.
05:28
There's actually a lot of evidence in primates and other animals
115
313000
2000
Primatların ve diğer hayvanların iyiliklerin karşılığını verdiğine dair
05:30
that they return favors.
116
315000
2000
pek çok kanıtımız var.
05:32
So he will get a return favor
117
317000
2000
Yani gelecekte bir zamanda
05:34
at some point in the future.
118
319000
2000
iyiliğinin karşılığını alacak.
05:36
And so that's how this all operates.
119
321000
2000
Yani bu işler böyle oluyor.
05:38
We do the same task with elephants.
120
323000
2000
Fillerle de aynı işi yaptık.
05:40
Now with elephants, it's very dangerous to work with elephants.
121
325000
3000
Fillerle çalışmak oldukça tehlikeli.
05:43
Another problem with elephants
122
328000
2000
Fillerle ilgili diğer bir sorun da
05:45
is that you cannot make an apparatus
123
330000
2000
tek bir fil için ağır
05:47
that is too heavy for a single elephant.
124
332000
2000
bir düzeneği yapamazsınız.
05:49
Now you can probably make it,
125
334000
2000
Belki de yapabilirsiniz,
05:51
but it's going to be a pretty flimsy apparatus I think.
126
336000
2000
ancak büyük olasılıkla oldukça uyduruk bir şey olur.
05:53
And so what we did in that case --
127
338000
2000
Bu durumda ne yaptık --
05:55
we do these studies in Thailand for Josh Plotnik --
128
340000
3000
Bu çalışmaları Tayland'da Josh Plotnik için yapıyoruz --
05:58
is we have an apparatus around which there is a rope, a single rope.
129
343000
3000
etrafında tek bir halat olan bir düzenek yaptık.
06:01
And if you pull on this side of the rope,
130
346000
2000
Halatın bir tarafından çekerseniz,
06:03
the rope disappears on the other side.
131
348000
2000
öbür tarafı kaçıyor.
06:05
So two elephants need to pick it up at exactly the same time and pull.
132
350000
3000
Yani iki filin bunu aynı anda tutup çekmesi gerekiyor.
06:08
Otherwise nothing is going to happen
133
353000
2000
Öbür türlü hiçbir şey olmayacak
06:10
and the rope disappears.
134
355000
2000
ve halat kaybolacak.
06:12
And the first tape you're going to see
135
357000
2000
Göreceğiniz ilk kayıtta
06:14
is two elephants who are released together
136
359000
2000
iki fil aynı anda salınıp
06:16
arrive at the apparatus.
137
361000
2000
düzeneğe ulaşıyorlar.
06:18
The apparatus is on the left with food on it.
138
363000
3000
Düzenek solda, üzerinde yiyecekler var.
06:21
And so they come together, they arrive together,
139
366000
3000
Birlikte geliyorlar,
06:24
they pick it up together and they pull together.
140
369000
2000
birlikte tutup birlikte çekiyorlar.
06:26
So it's actually fairly simple for them.
141
371000
3000
Bu onlar için oldukça basit.
06:30
There they are.
142
375000
2000
İşte oradalar.
06:39
And so that's how they bring it in.
143
384000
2000
İçeriye bu şekilde götürüyorlar.
06:41
But now we're going to make it more difficult.
144
386000
2000
Şimdi işi biraz zorlaştıracağız.
06:43
Because the whole purpose of this experiment
145
388000
2000
Bu deneyin bütün amacı
06:45
is to see how well they understand cooperation.
146
390000
2000
işbirliğini ne kadar iyi anladıklarını görmek.
06:47
Do they understand that as well as the chimps, for example?
147
392000
3000
Şempanzeler kadar iyi anlıyorlar mı mesela?
06:50
And so what we do in the next step
148
395000
2000
İkinci adımda,
06:52
is we release one elephant before the other,
149
397000
2000
bir fili diğerinden önce salıyoruz
06:54
and that elephant needs to be smart enough
150
399000
2000
ve bu filin orada durup beklemesi ve halatı çekmemesi
06:56
to stay there and wait and not pull at the rope --
151
401000
2000
gerektiğini bilecek kadar akıllı olması gerekiyor --
06:58
because if he pulls at the rope, it disappears and the whole test is over.
152
403000
3000
çünkü halatı çekerse, öbür taraftan kaçacak ve test orada bitecek.
07:01
Now this elephant does something illegal
153
406000
2000
Şimdi fil bizim öğretmediğimiz
07:03
that we did not teach it.
154
408000
2000
kural dışı bir şey yapıyor.
07:05
But it shows the understanding that he has,
155
410000
2000
Ancak bu olayı anladığını gösteriyor,
07:07
because he puts his big foot on the rope,
156
412000
3000
çünkü koca ayağını halatın üstüne koyuyor,
07:10
stands on the rope and waits there for the other,
157
415000
2000
halatın üzerinde durup diğer fili bekliyor,
07:12
and then the other is going to do all the work for him.
158
417000
3000
ve diğeri gelip bütün işi onun için yapacak.
07:15
So it's what we call freeloading.
159
420000
3000
Buna beleşçilik diyoruz.
07:18
(Laughter)
160
423000
2000
(Gülüşmeler)
07:20
But it shows the intelligence that the elephants have.
161
425000
3000
Ancak bu fillerin ne kadar da akıllı olduğunu gösteriyor.
07:23
They develop several of these alternative techniques
162
428000
3000
Bizim her zaman onaylamadığımız
07:26
that we did not approve of necessarily.
163
431000
3000
bu alternatif yöntemleri buluyorlar.
07:29
So the other elephant is now coming
164
434000
5000
Diğer fil gelip
07:34
and is going to pull it in.
165
439000
3000
düzeneği çekiyor.
07:53
Now look at the other. The other doesn't forget to eat, of course.
166
458000
3000
Diğerine bakın. Tabii ki yemeyi unutmuyor.
07:56
(Laughter)
167
461000
4000
(Gülüşmeler)
08:00
This was the cooperation, reciprocity part.
168
465000
2000
Bu işbirliği, karşılık tarafıydı.
08:02
Now something on empathy.
169
467000
2000
Şimdi empatiye gelelim.
08:04
Empathy is my main topic at the moment of research.
170
469000
2000
Şimdiki araştımamın ana konusu empati.
08:06
And empathy has sort of two qualities.
171
471000
2000
Empatinin iki niteliği var.
08:08
One is the understanding part of it. This is just a regular definition:
172
473000
3000
Birincisi anlayış. Genel tanımı:
08:11
the ability to understand and share the feelings of another.
173
476000
2000
diğerlerinin hislerini anlama ve paylaşma yeteneği.
08:13
And the emotional part.
174
478000
2000
İkinci niteliği duygusal.
08:15
And so empathy has basically two channels.
175
480000
2000
Empatinin iki kanalı var.
08:17
One is the body channel.
176
482000
2000
Birincisi vücut kanalı.
08:19
If you talk with a sad person,
177
484000
2000
Üzgün birisiyle konuşursanız,
08:21
you're going to adopt a sad expression and a sad posture,
178
486000
3000
üzgün bir ifade ve duruş edineceksiniz
08:24
and before you know it you feel sad.
179
489000
2000
ve ne olduğunu anlamadan kendinizi üzgün hissedeceksiniz.
08:26
And that's sort of the body channel of emotional empathy,
180
491000
3000
Bu empatinin vücut kanalı,
08:29
which many animals have.
181
494000
2000
birçok hayvan buna sahip.
08:31
Your average dog has that also.
182
496000
2000
Ortalama köpeğinizde de bu var.
08:33
That's actually why people keep mammals in the home
183
498000
2000
Bu aslında insanların evde
08:35
and not turtles or snakes or something like that
184
500000
2000
bu tarz empatiye sahip olmayan kaplumbağa ya da yılan değil de
08:37
who don't have that kind of empathy.
185
502000
2000
memelileri beslemelerinin nedeni.
08:39
And then there's a cognitive channel,
186
504000
2000
Bir de anlayış kanalı var.
08:41
which is more that you can take the perspective of somebody else.
187
506000
2000
Başka birisinin bakış açısından bakabiliyorsunuz.
08:43
And that's more limited.
188
508000
2000
Bu biraz daha sınırlı.
08:45
There's few animals -- I think elephants and apes can do that kind of thing --
189
510000
2000
Birkaç hayvan var -- sanırım filler ve maymunlar bunu yapabiliyorlar --
08:47
but there are very few animals who can do that.
190
512000
3000
ancak bunu yapabilen çok az hayvan var.
08:50
So synchronization,
191
515000
2000
Empati mekanizmasının
08:52
which is part of that whole empathy mechanism
192
517000
2000
önemli bir bileşeni olan eşzamanlama
08:54
is a very old one in the animal kingdom.
193
519000
2000
hayvanlar aleminin çok eskiden beri var.
08:56
And in humans, of course, we can study that
194
521000
2000
İnsanlarda bunu esneme bulaşıcılığıyla
08:58
with yawn contagion.
195
523000
2000
gözlemleyebiliyoruz.
09:00
Humans yawn when others yawn.
196
525000
2000
İnsanlar diğerleri esnediğinde esniyorlar.
09:02
And it's related to empathy.
197
527000
2000
Bu empatiyle ilgili.
09:04
It activates the same areas in the brain.
198
529000
2000
Beyinde aynı bölgeleri aktıve ediyor.
09:06
Also, we know that people who have a lot of yawn contagion
199
531000
2000
Ayrıca şunu da biliyoruz ki esneme bulaşıcılığına hassas olan insanlar
09:08
are highly empathic.
200
533000
2000
oldukça empatiye sahipler.
09:10
People who have problems with empathy, such as autistic children,
201
535000
2000
Empatiyle ilgili sorunları olan insanlar, otistik çocuklar gibi,
09:12
they don't have yawn contagion.
202
537000
2000
başkası esneyince esnemiyorlar.
09:14
So it is connected.
203
539000
2000
Yani bu, bağlantılı.
09:16
And we study that in our chimpanzees by presenting them with an animated head.
204
541000
3000
Bunu hareketli bir başla, şempanzelerde araştırdık.
09:19
So that's what you see on the upper-left,
205
544000
2000
Sol yukarıda esneyen
09:21
an animated head that yawns.
206
546000
2000
hareketli bir baş görüyorsunuz.
09:23
And there's a chimpanzee watching,
207
548000
2000
Bir şempanze bunu izliyor,
09:25
an actual real chimpanzee watching a computer screen
208
550000
3000
bu animasyonları gösterdiğimiz
09:28
on which we play these animations.
209
553000
3000
bir bilgisayar ekranını izleyen gerçek bir şempanze.
09:35
(Laughter)
210
560000
2000
(Gülüşmeler)
09:37
So yawn contagion
211
562000
2000
Hepinizin bildiği
09:39
that you're probably all familiar with --
212
564000
2000
esnemenin bulaşıcı olması --
09:41
and maybe you're going to start yawning soon now --
213
566000
3000
belki de birazdan esnemeye başlayacaksınız --
09:44
is something that we share with other animals.
214
569000
3000
diğer hayvanlarla paylaştığımız bir özellik.
09:47
And that's related to that whole body channel of synchronization
215
572000
3000
Bu empatinin temellerinde eşzamanlılığın
09:50
that underlies empathy
216
575000
2000
vücut kanalıyla ilgili bir şey
09:52
and that is universal in the mammals basically.
217
577000
3000
ve temelde bütün memeliler buna sahip.
09:55
Now we also study more complex expressions. This is consolation.
218
580000
3000
Daha karmaşık ifadeleri de araştırıyoruz. Bu, teselli.
09:58
This is a male chimpanzee who has lost a fight and he's screaming,
219
583000
3000
Burada kavgayı kaybeden bir şempanze çığlık atıyor,
10:01
and a juvenile comes over and puts an arm around him
220
586000
2000
bir genç yanına geliyor, kollarını sarıyor
10:03
and calms him down.
221
588000
2000
ve onu sakinleştiriyor.
10:05
That's consolation. It's very similar to human consolation.
222
590000
3000
Bu teselli. İnsan tesellisine oldukça yakın.
10:08
And consolation behavior,
223
593000
3000
Bu teselli davranışı
10:11
it's empathy driven.
224
596000
2000
empatiden geliyor.
10:13
Actually the way to study empathy in human children
225
598000
3000
Çocuklarda empatiyi şu şekilde çalışıyoruz;
10:16
is to instruct a family member to act distressed,
226
601000
2000
bir aile üyesine sıkıntılı gözükmesini söylüyoruz,
10:18
and then they see what young children do.
227
603000
2000
sonra çocuğun ne yapacağını izliyoruz.
10:20
And so it is related to empathy,
228
605000
2000
Bu, empatiyle ilgili,
10:22
and that's the kind of expressions we look at.
229
607000
3000
baktığımız ifade de bu.
10:25
We also recently published an experiment you may have heard about.
230
610000
3000
Duymuş olabileceğiniz bir araştırmayı yakın zamanda yayınladık.
10:28
It's on altruism and chimpanzees
231
613000
3000
Başkalarını düşünme ve şempanzeler üzerine.
10:31
where the question is, do chimpanzees care
232
616000
2000
Burada soru, şempanzeler
10:33
about the welfare of somebody else?
233
618000
2000
başkalarının iyiliğini düşünüyorlar mı?
10:35
And for decades it had been assumed
234
620000
2000
Onlarca yıl bunu sadece
10:37
that only humans can do that,
235
622000
2000
insanların yapabildiği düşünüldü,
10:39
that only humans worry about the welfare of somebody else.
236
624000
3000
sadece insanlar başkalarının iyiliğini düşünür.
10:42
Now we did a very simple experiment.
237
627000
2000
Basit bir deney yaptık.
10:44
We do that on chimpanzees that live in Lawrenceville,
238
629000
3000
Lawrenceville'de Yerkes'in saha istasyonunda
10:47
in the field station of Yerkes.
239
632000
2000
yaşayan şempanzeler üzerinde yaptık.
10:49
And so that's how they live.
240
634000
2000
Böyle yaşıyorlar.
10:51
And we call them into a room and do experiments with them.
241
636000
3000
Onları bir odaya getirip onlarla deneyler yapıyoruz.
10:54
In this case, we put two chimpanzees side-by-side.
242
639000
2000
Bu durumda, iki şempanzeyi yan yana koyduk,
10:56
and one has a bucket full of tokens, and the tokens have different meanings.
243
641000
3000
Birine bir kova dolusu marka verdik, her markanın farklı bir anlamı var.
10:59
One kind of token feeds only the partner who chooses,
244
644000
3000
Bir çeşit marka sadece seçtiği partnerini besliyor,
11:02
the other one feeds both of them.
245
647000
2000
diğeri ikisini de.
11:04
So this is a study we did with Vicky Horner.
246
649000
3000
Bu çalışmayı Vicku Horner'la yaptık.
11:08
And here you have the two color tokens.
247
653000
2000
Burada iki tane renkli marka görüyorsunuz.
11:10
So they have a whole bucket full of them.
248
655000
2000
Onlara bir kova dolusu verdik.
11:12
And they have to pick one of the two colors.
249
657000
3000
İki renkten birini seçmek zorundalar.
11:15
You will see how that goes.
250
660000
3000
Bunun nasıl olduğunu göreceksiniz.
11:18
So if this chimp makes the selfish choice,
251
663000
3000
Eğer bir şempanze bencil bir seçim yaparsa,
11:21
which is the red token in this case,
252
666000
3000
bu durumda kırmızı marka,
11:24
he needs to give it to us.
253
669000
2000
onu bize vermek zorunda.
11:26
So we pick it up, we put it on a table where there's two food rewards,
254
671000
3000
Biz markayı alıyoruz, üzerinde iki yemek ödülünün olduğu masaya koyuyoruz,
11:29
but in this case only the one on the right gets food.
255
674000
3000
ancak bu durumda sadece sağdaki yemeği alıyor.
11:32
The one on the left walks away because she knows already.
256
677000
2000
Soldaki uzaklaşıyor çünkü biliyor.,
11:34
that this is not a good test for her.
257
679000
3000
bu onun için iyi bir test değil.
11:37
Then the next one is the pro-social token.
258
682000
2000
Diğeri sosyallikten yana marka.
11:39
So the one who makes the choices -- that's the interesting part here --
259
684000
3000
Seçimi yapan -- burada ilginç olan --
11:42
for the one who makes the choices,
260
687000
2000
seçimi yapan için
11:44
it doesn't really matter.
261
689000
2000
pek bir şey değişmiyor.
11:46
So she gives us now a pro-social token and both chimps get fed.
262
691000
3000
Şimdi bize sosyallikten yana markayı veriyor ve ikisi de besleniyor.
11:49
So the one who makes the choices always gets a reward.
263
694000
3000
Yani seçimi yapan her zaman ödülü alıyor.
11:52
So it doesn't matter whatsoever.
264
697000
2000
Onun için bir şey değişmiyor.
11:54
And she should actually be choosing blindly.
265
699000
2000
Aslında rastgele seçmeli.
11:56
But what we find
266
701000
2000
Ama gördüğümüz
11:58
is that they prefer the pro-social token.
267
703000
2000
sosyallikten yana markayı tercih ediyorlar.
12:00
So this is the 50 percent line that's the random expectation.
268
705000
3000
Bu %50 çizgisi, rastgele beklenti.
12:03
And especially if the partner draws attention to itself, they choose more.
269
708000
3000
Partnerin kendisine özellikle ilgi çektiği durumlarda, daha çok seçiyorlar.
12:06
And if the partner puts pressure on them --
270
711000
3000
Eğer partner onlara baskı yaparsa --
12:09
so if the partner starts spitting water and intimidating them --
271
714000
3000
yani eğer partner su atmaya ve rahatsız etmeye başlarsa --
12:12
then the choices go down.
272
717000
3000
seçimler azalıyor.
12:15
It's as if they're saying,
273
720000
2000
Sanki şöyle diyorlar:
12:17
"If you're not behaving, I'm not going to be pro-social today."
274
722000
2000
"Eğer uslu olmazsan, bugün sosyallikten yana olmayacağım."
12:19
And this is what happens without a partner,
275
724000
2000
Partner olmadığı durumlarda da böyle oluyor,
12:21
when there's no partner sitting there.
276
726000
2000
orada oturan bir partner yok.
12:23
And so we found that the chimpanzees do care
277
728000
2000
Gördük ki şempanzeler diğerlerinin
12:25
about the well-being of somebody else --
278
730000
2000
iyiliğini düşünüyorlar --
12:27
especially, these are other members of their own group.
279
732000
3000
özellikle diğerleriyle aynı gruptalarsa.
12:30
So the final experiment that I want to mention to you
280
735000
3000
Size bahsetmek istediğim son deney
12:33
is our fairness study.
281
738000
2000
eşitlik deneyimiz.
12:35
And so this became a very famous study.
282
740000
3000
Bu bir hayli ünlendi.
12:38
And there's now many more,
283
743000
2000
Şimdi bunu gibi birçoğu var,
12:40
because after we did this about 10 years ago,
284
745000
2000
çünkü 10 yıl kadar önce bunu yaptığımızda,
12:42
it became very well known.
285
747000
2000
oldukça ünlendi.
12:44
And we did that originally with capuchin monkeys.
286
749000
2000
Bunu, başlıklı manmunla yaptık.
12:46
And I'm going to show you the first experiment that we did.
287
751000
3000
Size yaptığımız ilk deneyi göstermek istiyorum.
12:49
It has now been done with dogs and with birds
288
754000
3000
Daha sonra köpekler, kuşlar
12:52
and with chimpanzees.
289
757000
2000
ve şempanzelerle de yapıldı.
12:54
But with Sarah Brosnan we started out with capuchin monkeys.
290
759000
4000
Ancak biz Sarah Brosnan'la başlıklı maymunlarla başladık.
12:58
So what we did
291
763000
2000
İki tane
13:00
is we put two capuchin monkeys side-by-side.
292
765000
2000
başlıklı maymunu yan yana koyduk.
13:02
Again, these animals, they live in a group, they know each other.
293
767000
2000
Bir kez daha, bu hayvanlar bir grupta yaşıyorlar, birbirlerini tanıyorlar.
13:04
We take them out of the group, put them in a test chamber.
294
769000
3000
Onları gruptan ayırıp bir test odasına koyduk.
13:07
And there's a very simple task
295
772000
2000
Yapmaları gereken
13:09
that they need to do.
296
774000
2000
çok basit bir görev var.
13:11
And if you give both of them cucumber for the task,
297
776000
3000
Eğer bu görev için
13:14
the two monkeys side-by-side,
298
779000
2000
yan yana duran iki maymuna da salatalık verirseniz,
13:16
they're perfectly willing to do this 25 times in a row.
299
781000
2000
bu görevi arka arkaya 25 kere yapmaya istekliler.
13:18
So cucumber, even though it's only really water in my opinion,
300
783000
4000
Bana sorarsanız sudan başka bir şey olmayan salatalık
13:22
but cucumber is perfectly fine for them.
301
787000
3000
onlar için yeterli.
13:25
Now if you give the partner grapes --
302
790000
3000
Eğer partnere üzüm verirseniz --
13:28
the food preferences of my capuchin monkeys
303
793000
2000
başlıklı maymunlarımın yemek tercihleri
13:30
correspond exactly with the prices in the supermarket --
304
795000
3000
pazardaki yemek fiyatlarıyla bire bir örtüşüyor --
13:33
and so if you give them grapes -- it's a far better food --
305
798000
3000
onlara daha iyi bir yemek olan üzüm verirseniz,
13:36
then you create inequity between them.
306
801000
3000
aralarında eşitsizlik yaratıyorsunuz.
13:39
So that's the experiment we did.
307
804000
2000
Bizim yaptığımız deney buydu.
13:41
Recently we videotaped it with new monkeys who'd never done the task,
308
806000
3000
Yakın zamanda bu görevi daha önce yapmamış maymunları videoya kaydettik,
13:44
thinking that maybe they would have a stronger reaction,
309
809000
2000
daha güçlü bir tepki verebileceklerini düşündük,
13:46
and that turned out to be right.
310
811000
2000
bunun doğru olduğu ortaya çıktı.
13:48
The one on the left is the monkey who gets cucumber.
311
813000
2000
Soldaki maymun salatalığı alan.
13:50
The one on the right is the one who gets grapes.
312
815000
3000
Sağdaki de üzümü alan.
13:53
The one who gets cucumber,
313
818000
2000
Salatalığı alan
13:55
note that the first piece of cucumber is perfectly fine.
314
820000
2000
görüyor ki ilk salatalık parçası gayet iyi.
13:57
The first piece she eats.
315
822000
3000
İlkini yiyor.
14:00
Then she sees the other one getting grape, and you will see what happens.
316
825000
3000
Sonra diğerinin üzüm aldığını görüyor, şimdi olacakları göreceksiniz.
14:03
So she gives a rock to us. That's the task.
317
828000
3000
Görevi bize bir taşı vermek.
14:06
And we give her a piece of cucumber and she eats it.
318
831000
3000
Ona salatalık parçasını veriyoruz ve yiyor.
14:09
The other one needs to give a rock to us.
319
834000
3000
Diğerinin bize bir taş vermesi lazım.
14:12
And that's what she does.
320
837000
3000
Bunu yapıyor.
14:15
And she gets a grape and she eats it.
321
840000
3000
Bir üzüm alıyor ve onu yiyor.
14:18
The other one sees that.
322
843000
2000
Diğeri bunu görüyor.
14:20
She gives a rock to us now,
323
845000
2000
Şimdi bize bir taş veriyor,
14:22
gets, again, cucumber.
324
847000
3000
yine salatalık alıyor.
14:27
(Laughter)
325
852000
15000
(Gülüşmeler)
14:42
She tests a rock now against the wall.
326
867000
3000
Taşı duvarda test ediyor.
14:45
She needs to give it to us.
327
870000
2000
Bize vermesi gerekiyor.
14:47
And she gets cucumber again.
328
872000
3000
Yine salatalık alıyor.
14:52
(Laughter)
329
877000
4000
(Gülüşmeler)
14:58
So this is basically the Wall Street protest that you see here.
330
883000
4000
Burada gördüğünüz Wall Street protestosu.
15:02
(Laughter)
331
887000
3000
(Gülüşmeler)
15:05
(Applause)
332
890000
3000
(Alkış)
15:08
Let me tell you --
333
893000
2000
İki dakikam kaldı,
15:10
I still have two minutes left, let me tell you a funny story about this.
334
895000
2000
izin verin size bununla ilgili komik bir hikaye anlatayım.
15:12
This study became very famous
335
897000
2000
Bu çalışma bir hayli ünlü oldu,
15:14
and we got a lot of comments,
336
899000
2000
birçok yorum aldık,
15:16
especially anthropologists, economists,
337
901000
2000
özellikle antropologlarlardan, ekonomistlerden,
15:18
philosophers.
338
903000
2000
filozoflardan.
15:20
They didn't like this at all.
339
905000
2000
Bunu pek beğenmediler.
15:22
Because they had decided in their minds, I believe,
340
907000
3000
Sanırım kendi kafalarında
15:25
that fairness is a very complex issue
341
910000
2000
eşitliğin çok karmaşık bir şey olduğunu
15:27
and that animals cannot have it.
342
912000
2000
ve hayvanların buna sahip olamayacaklarına karar vermişlerdi.
15:29
And so one philosopher even wrote us
343
914000
2000
Hatta bir filozof bize
15:31
that it was impossible that monkeys had a sense of fairness
344
916000
3000
maymunların eşitlik kavramına sahip olamayacaklarını
15:34
because fairness was invented during the French Revolution.
345
919000
3000
çünkü eşitliğin Fransız Devrimi'yle keşfedildiğini yazdı.
15:37
(Laughter)
346
922000
2000
(Gülüşmeler)
15:39
Now another one wrote a whole chapter
347
924000
3000
Bir diğeri
15:42
saying that he would believe it had something to do with fairness
348
927000
4000
bunun eşitlikle ilgili olduğuna ancak üzümü alanın
15:46
if the one who got grapes would refuse the grapes.
349
931000
2000
üzümü reddetseydi inanacağına dair bütün bir bölüm yazdı.
15:48
Now the funny thing is that Sarah Brosnan,
350
933000
2000
İşin komik yani,
15:50
who's been doing this with chimpanzees,
351
935000
2000
bunu şempanzelerle yapan Sarah Brosnan,
15:52
had a couple of combinations of chimpanzees
352
937000
2000
bunu, farklı şempanze gruplarıyla denedi,
15:54
where, indeed, the one who would get the grape would refuse the grape
353
939000
3000
üzümü alan, diğeri de üzüm alana kadar
15:57
until the other guy also got a grape.
354
942000
2000
kendisine verileni reddetti.
15:59
So we're getting very close to the human sense of fairness.
355
944000
3000
Yani insanların eşitlik anlayışına oldukça yaklaşıyoruz.
16:02
And I think philosophers need to rethink their philosophy for awhile.
356
947000
4000
Bana kalırsa filozoflar felsefelerini yeniden düşünmek zorundalar.
16:06
So let me summarize.
357
951000
2000
İzin verin özetleyeyim.
16:08
I believe there's an evolved morality.
358
953000
2000
Bana kalırsa evrimleşen bir ahlak anlayışımız var.
16:10
I think morality is much more than what I've been talking about,
359
955000
2000
Bana kalırsa ahlak şimdiye konuştuklarımızdan daha fazlası,
16:12
but it would be impossible without these ingredients
360
957000
3000
diğer primatlarda bulduğumuz
16:15
that we find in other primates,
361
960000
2000
empati, teselli,
16:17
which are empathy and consolation,
362
962000
2000
sosyallikten yana yaklaşımlar,
16:19
pro-social tendencies and reciprocity and a sense of fairness.
363
964000
3000
karşılık verme ve eşitlik bileşenleri olmadan ahlak imkansız.
16:22
And so we work on these particular issues
364
967000
3000
Aşağıdan yukarıya bir ahlak anlayışı yaratabilir miyiz
16:25
to see if we can create a morality from the bottom up, so to speak,
365
970000
3000
diye görmek için bu konular üzerinde çalışıyoruz,
16:28
without necessarily God and religion involved,
366
973000
2000
tanrıyı ve dini karıştırmadan
16:30
and to see how we can get to an evolved morality.
367
975000
3000
evrimleşmiş ahlağa ulaşabilir miyiz diye bakıyoruz.
16:33
And I thank you for your attention.
368
978000
3000
Dikkatiniz için teşekkür ederim.
16:36
(Applause)
369
981000
9000
(Alkış)
ABOUT THE SPEAKER
Frans de Waal - PrimatologistFrans de Waal studies primate social behavior -- how they fight and reconcile, share and cooperate.
Why you should listen
Dutch/American biologist and ethologist Frans de Waal draws parallels between primate and human behavior, from peacemaking and morality to culture. Looking at human society through the lens of animal behavior, de Waal's first book, Chimpanzee Politics (1982), compares the schmoozing and scheming of chimpanzees involved in power struggles with that of human politicians. Named one of the 100 Most Influential People Today by Time Magazine, de Waal has written hundreds of peer-reviewed scientific articles, and his popular books have been translated in over 20 languages. He is a professor in Emory University's psychology department and Director of the Living Links Center at the Yerkes National Primate Research Center, in Atlanta. His next book is on animal and human emotions, entitled Mama's Last Hug (Norton, 2019).
Frans de Waal | Speaker | TED.com