TED2010
Denis Dutton: A Darwinian theory of beauty
Դենիս Դաթոն` Գեղեցկության դարվինյան տեսություն
Filmed:
Readability: 5.4
2,492,039 views
ԹԵԴ-ը համագործակցում է անիմատոր Անդրյու Փարկի հետ, որպեսզի ներկայացնի Դենիս Դաթոնի ` գեղեցկության գրավիչ տեսությունը. որ արվեստը, երաժշտությունը և այլ գեղեցիկ բաները, ոչ միայն պարզապես ականտեսի աչքերում են, այլև մարդկության բնույթի խոր էվոլյուցիոն ծագում ունեցող հիմնաքարերն են:
Denis Dutton - Philosopher
Denis Dutton was a philosophy professor and the editor of Arts & Letters Daily. In his book The Art Instinct, he suggested that humans are hard-wired to seek beauty. Full bio
Denis Dutton was a philosophy professor and the editor of Arts & Letters Daily. In his book The Art Instinct, he suggested that humans are hard-wired to seek beauty. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Delighted to be here
0
0
3000
Ուրախ եմ գտնվել այստեղ
00:18
and to talk to you about a subject dear to my heart,
1
3000
2000
և խոսել ձեզ հետ մի թեմայի` գեղեցկության շուրջ,
00:20
which is beauty.
2
5000
3000
որը շատ հոգեհարազատ է ինձ:
00:23
I do the philosophy of art, aesthetics,
3
8000
3000
Իրականում ես զբաղվում եմ արվեստի, գեղագիտության փիլիսոփայությամբ
00:26
actually, for a living.
4
11000
2000
դրամ վաստակելու համար:
00:28
I try to figure out intellectually,
5
13000
2000
Ես փորձում եմ բանականորեն,
00:30
philosophically, psychologically,
6
15000
2000
փիլիսոփայորեն, հոգեբանորեն պարզել`
00:32
what the experience of beauty is,
7
17000
3000
որն է գեղեցկության էությունը,
00:35
what sensibly can be said about it
8
20000
3000
ինչ խելամիտ բան կարելի է ասել դրա վերաբերյալ
00:38
and how people go off the rails in trying to understand it.
9
23000
3000
և ինչպես են մարդիկ դառնում անկառավարելի` փորձելով հասկանալ դրա էությունը:
00:41
Now this is an extremely complicated subject,
10
26000
3000
Հիմա դա ծայրահեղ բարդ թեմա է համարվում,
00:44
in part because the things that we call beautiful
11
29000
3000
մասնավորապես այն պատճառով, որ այն բաները, ինչ մենք գեղեցիկ ենք անվանում
00:47
are so different.
12
32000
2000
շատ տարբեր են:
00:49
I mean just think of the sheer variety --
13
34000
2000
Ես ի նկատի ունեմ պատկերացրեք ակնհայտ զանազանությունը`
00:51
a baby's face,
14
36000
2000
մի երեխայի դեմք,
00:53
Berlioz's "Harold in Italy,"
15
38000
2000
Բերլիոզի <<Հարոլդն Իտալիայում>> սիմֆոնիան,
00:55
movies like "The Wizard of Oz"
16
40000
2000
այնպիսի ֆիլմեր, ինչպիսին են, օրինակ, <<Կախարդը Օզից>>
00:57
or the plays of Chekhov,
17
42000
2000
կամ Չեխովի պիեսները,
00:59
a central California landscape,
18
44000
2000
կենտրոնական Կալիֆորնիայի բնապատկերը,
01:01
a Hokusai view of Mt. Fuji,
19
46000
3000
Հոկուսայի` Ֆյուջի սարի տեսարանը,
01:04
"Der Rosenkavalier,"
20
49000
2000
<<Վարդերի ասպետը>>,
01:06
a stunning match-winning goal
21
51000
2000
աշխարհի ֆուտբոլի առաջնության
01:08
in a World Cup soccer match,
22
53000
2000
ցնցող հաղթական գոլը,
01:10
Van Gogh's "Starry Night,"
23
55000
2000
Վան Գոգի <<Աստղազարդ գիշեր>>-ը
01:12
a Jane Austen novel,
24
57000
2000
Ջեյն Օսթինի վեպերից մեկը,
01:14
Fred Astaire dancing across the screen.
25
59000
3000
էկրանին պարող Ֆրեդ Ասթերին:
01:17
This brief list includes human beings,
26
62000
3000
Այս համառոտ ցանկը ներառում է մարդկանց,
01:20
natural landforms,
27
65000
2000
լանդշաֆտներ,
01:22
works of art and skilled human actions.
28
67000
3000
արվեստի գործեր և հմուտ մարդկանց ստեղծագործություններ:
01:25
An account that explains the presence of beauty
29
70000
3000
Այն հիմնավորումը, որը պարզաբանում է գեղեցկության առկայությունը
01:28
in everything on this list
30
73000
2000
այս ցուցակում թվարկվածների մեջ
01:30
is not going to be easy.
31
75000
2000
այքան էլ հեշտ չի լինելու անել:
01:32
I can, however, give you at least a taste
32
77000
3000
Այնուամենայնիվ, ես կարող եմ ձեզ տալ գեղեցկության տեսության առնվազն մեկ նմուշ,
01:35
of what I regard
33
80000
2000
որն իմ կարծիքով
01:37
as the most powerful theory of beauty
34
82000
2000
մինչ օրս եղած
01:39
we yet have.
35
84000
2000
ամենահզոր տեսություններից է:
01:41
And we get it not from a philosopher of art,
36
86000
2000
Եվ դա մեզ է հասել ոչ թե արվեստի փիլիսոփայից,
01:43
not from a postmodern art theorist
37
88000
2000
հետմոդեռնիստական շրջանի արվեստի տեսաբանից
01:45
or a bigwig art critic.
38
90000
2000
կամ արվեստի ազդեցիկ քննադատից:
01:47
No, this theory
39
92000
2000
Ոչ, այս տեսությունը
01:49
comes from an expert
40
94000
2000
մեզ է հասել
01:51
on barnacles and worms and pigeon breeding,
41
96000
3000
խեցգետնակերպերի, որդերի ու աղավնիների ուսումնասիրությամբ զբաղվող փորձագետից,
01:57
and you know who I mean:
42
102000
3000
և դուք գիտեք` ես ում նկատի ունեմ`
02:00
Charles Darwin.
43
105000
2000
Չարլզ Դարվինին:
02:02
Of course, a lot of people think they already know
44
107000
3000
Անշուշտ, շատ մարդիկ կարծում են, թե արդեն գիտեն
02:05
the proper answer to the question,
45
110000
3000
<<Ի՞նչ է գեղեցկությունը>> հարցի
02:08
"What is beauty?"
46
113000
2000
ճշգրիտ պատասխանը:
02:11
It's in the eye of the beholder.
47
116000
2000
Պատասխանն ականատեսի աչքերում է:
02:13
It's whatever moves you personally.
48
118000
2000
Դա այն է, ինչ ազդում է անձամբ ձեզ վրա:
02:15
Or, as some people,
49
120000
2000
Կամ, ինչպես որոշ մարդիկ,
02:17
especially academics prefer,
50
122000
2000
հատկապես գիտնականներն են նախընտրում,
02:19
beauty is in the culturally conditioned
51
124000
3000
մշակութային առումով
02:22
eye of the beholder.
52
127000
2000
գեղեցկությունը գտնվում է ականատեսի աչքերում:
02:24
People agree that paintings or movies or music
53
129000
3000
Մարդիկ համաձայնվում են այն բանի հետ, որ նկարները, ֆիլմերը կամ երաժշտությունը
02:27
are beautiful
54
132000
2000
գեղեցիկ են,
02:29
because their cultures determine a uniformity of aesthetic taste.
55
134000
4000
որովհետև նրանց մշակույթները սահմանում են գեղագիտական ճաշակի միօրինակությունը:
02:33
Taste for both natural beauty and for the arts
56
138000
3000
Բնական գեղեցկության և արվեստի բոլոր ճյուղերի նկատմամբ ճաշակը
02:36
travel across cultures
57
141000
2000
մշակույթից մշակույթ է անցնում
02:38
with great ease.
58
143000
2000
անասելի հեշտությամբ:
02:40
Beethoven is adored in Japan.
59
145000
2000
Բեթհովենին երկրպագում են Ճապոնիայում:
02:42
Peruvians love Japanese woodblock prints.
60
147000
3000
Պերուացիները սիրում են ճապոնական բատիկան:
02:45
Inca sculptures are regarded as treasures
61
150000
2000
Ինկա քանդակագործությունները բրիտանական թանգարաններում
02:47
in British museums,
62
152000
2000
գանձ են համարվում,
02:49
while Shakespeare is translated
63
154000
2000
մինչդեռ Շեքսպիրը թարգմանվում է
02:51
into every major language of the Earth.
64
156000
3000
աշխարհի ամենատարածված լեզուներով:
02:54
Or just think about American jazz
65
159000
2000
Կամ պարզապես պատկերացրեք ամերիկյան ջազը
02:56
or American movies --
66
161000
2000
կամ ամերիկյան ֆիլմերը.
02:58
they go everywhere.
67
163000
2000
դրանք լսվում և դիտվում են ամենուր:
03:00
There are many differences among the arts,
68
165000
3000
Արվեստների միջև բազմաթիվ տարբերություններ կան,
03:03
but there are also universal,
69
168000
2000
բայց կան նաև համընդհանուր,
03:05
cross-cultural aesthetic pleasures
70
170000
2000
միջմշակութային գեղագիտական հաճույքներ
03:07
and values.
71
172000
2000
և արժեքներ:
03:09
How can we explain
72
174000
3000
Ինչպե՞ս կարող ենք բացատրել
03:12
this universality?
73
177000
3000
այդ համընդհանրությունը:
03:15
The best answer lies in trying to reconstruct
74
180000
2000
Լավագույն պատասխանը կայանում է
03:17
a Darwinian evolutionary history
75
182000
3000
մեր գեղարվեստական և գեղագիտական ճաշակների
03:20
of our artistic and aesthetic tastes.
76
185000
3000
դարվինյան էվոլյուցիոն պատմությունը վերանայել փորձելու մեջ:
03:23
We need to reverse-engineer
77
188000
2000
Մենք պետք է վերանայենք
03:25
our present artistic tastes and preferences
78
190000
3000
մեր ներկա գեղարվեստական ճաշակները և նախասիրությունները
03:28
and explain how they came
79
193000
2000
և բացատրենք՝ ինպես են դրանք մնացել
03:30
to be engraved in our minds
80
195000
3000
մեր ուղեղներում
03:33
by the actions of both our prehistoric,
81
198000
3000
մեր նախապատմական
03:36
largely pleistocene environments,
82
201000
2000
և հիմնականում քարե դարի
03:38
where we became fully human,
83
203000
2000
(երբ մենք կատարյալ մարդ դարձանք) գործունեության,
03:40
but also by the social situations
84
205000
2000
ինչպես նաև այն հասարակական իրավիճակների միջոցով,
03:42
in which we evolved.
85
207000
2000
որտեղ մենք զարգացել ենք:
03:44
This reverse engineering
86
209000
2000
Այս վերանայմանը
03:46
can also enlist help
87
211000
3000
կարող են նաև նպաստել
03:49
from the human record
88
214000
2000
մարդկային արձանագրությունները,
03:51
preserved in prehistory.
89
216000
2000
որոնք պահպանվել են նախապատմական ժամանակաշրջաններից:
03:53
I mean fossils, cave paintings and so forth.
90
218000
3000
Ես ի նկատի ունեմ բրածոները, քանդակները և այլն:
03:56
And it should take into account
91
221000
2000
Նաև պետք է հաշվի առնել այն,
03:58
what we know of the aesthetic interests
92
223000
2000
ինչ մենք գիտենք
04:00
of isolated hunter-gatherer bands
93
225000
3000
19-րդ և 20-րդ դարեր հասած
04:03
that survived into the 19th and the 20th centuries.
94
228000
3000
որսորդ-հավաքողների խմբերի գեղագիտական հետաքրքրությունների մասին:
04:07
Now, I personally
95
232000
2000
Հիմա ես
04:09
have no doubt whatsoever
96
234000
2000
ոչ մի կասկած չունեմ,
04:11
that the experience of beauty,
97
236000
2000
որ գեղեցկության էությունը
04:13
with its emotional intensity and pleasure,
98
238000
3000
իր զգացմունքային ուժգնությամբ և հաճելիությամբ
04:16
belongs to our evolved human psychology.
99
241000
3000
պատկանում է մեր զարգացած մարդկային հոգեբանությանը:
04:20
The experience of beauty is one component
100
245000
3000
Գեղեցկության էությունը
04:23
in a whole series of Darwinian adaptations.
101
248000
3000
դարվինյան ադապտացիաների ամբողջ շարքերի մի բաղադրիչն է:
04:27
Beauty is an adaptive effect,
102
252000
2000
Գեղեցկությունը ադապտիվ ազդեցություն է,
04:29
which we extend
103
254000
2000
որը մենք տարածում
04:31
and intensify
104
256000
2000
և ուժեղացնում ենք
04:33
in the creation and enjoyment
105
258000
2000
արվեստի գործերի, ժամանցի
04:35
of works of art and entertainment.
106
260000
3000
ստեղծման և դրանցով հիանալու ժամանակ:
04:39
As many of you will know,
107
264000
2000
Ինչպես ձեզանից շատերը գիտեն,
04:41
evolution operates by two main primary mechanisms.
108
266000
3000
էվոլյուցիան գործում է երկու հիմնական մեխանիզմների միջոցով:
04:44
The first of these is natural selection --
109
269000
3000
Առաջինը բնական ընտրությունն է,
04:47
that's random mutation and selective retention --
110
272000
3000
այսինքն` պատահական մուտացիան և ընտրովի պահպանումը
04:50
along with our basic anatomy and physiology --
111
275000
3000
հիմնական անատոմիայի և հոգեբանության հետ՝
04:53
the evolution of the pancreas or the eye or the fingernails.
112
278000
3000
ենթաստամոքսային գեղձի, աչքի կամ եղունգների զարգացումը:
04:56
Natural selection also explains
113
281000
3000
Բնական ընտրությունը ևս պարզաբանում է
04:59
many basic revulsions,
114
284000
2000
բազմաթիվ հիմնական զազրելի բաներ,
05:01
such as the horrid smell of rotting meat,
115
286000
2000
ինչպիսիք են օրինակ` փտած մսի սարսափելի հոտը,
05:03
or fears, such as the fear of snakes
116
288000
3000
կամ վախերը, ինչպես օրինակ վախը օձերից
05:06
or standing close to the edge of a cliff.
117
291000
3000
կամ ժայռի ծայրին մոտ կանգնելու վախը:
05:09
Natural selection also explains pleasures --
118
294000
3000
Բնական ընտրությունը նաև պարզաբանում է հաճելի բաներ`
05:12
sexual pleasure,
119
297000
2000
սեռական հաճույքը,
05:14
our liking for sweet, fat and proteins,
120
299000
3000
մեր սերը քաղցրի, ճարպի և սպիտակուցների նկատմամբ,
05:17
which in turn explains a lot of popular foods,
121
302000
3000
ինչը իր հերթին բացատրում է, թե ինչու են կոնկրետ սննդատեսակներ այդքան հանրահայտ՝
05:20
from ripe fruits through chocolate malts
122
305000
3000
սկսած հասած մրգերից մինչև շոկոլադե օշարակ
05:23
and barbecued ribs.
123
308000
3000
և խորոված կողոսկրեր:
05:26
The other great principle of evolution
124
311000
2000
Զարգացման հաջորդ սկզբունքը
05:28
is sexual selection,
125
313000
2000
սեռական ընտրությունն է
05:30
and it operates very differently.
126
315000
2000
և այն գործում է շատ տարբեր ձևերով:
05:32
The peacock's magnificent tail
127
317000
3000
Սիրամարգի հրաշագեղ պոչը
05:35
is the most famous example of this.
128
320000
3000
դրա վառ օրինակն է:
05:38
It did not evolve for natural survival.
129
323000
3000
Այն չի զարգացել բնական գոյատևման համար:
05:41
In fact, it goes against natural survival.
130
326000
3000
Իրականում այն դեմ է բնական գոյատևմանը:
05:44
No, the peacock's tail
131
329000
2000
Ոչ, սիրամարգի պոչը
05:46
results from the mating choices
132
331000
2000
էգ սիրամարգերի
05:48
made by peahens.
133
333000
2000
զույգի ընտրության արդյունք է:
05:50
It's quite a familiar story.
134
335000
2000
Դա միանգամայն ծանոթ պատմություն է:
05:52
It's women who actually push history forward.
135
337000
3000
Բնականաբար, պատմությունն առաջ տանողները կանայք են:
05:56
Darwin himself, by the way,
136
341000
2000
Ի միջի այլոց, Դարվինն ինքն էլ
05:58
had no doubts that the peacock's tail
137
343000
2000
որ սիրամարգի պոչը
06:00
was beautiful in the eyes of the peahen.
138
345000
2000
գեղեցիկ է էգ սիրամարգի աչքերով:
06:02
He actually used that word.
139
347000
3000
Նա սովորաբար օգտագործում էր այդ բառը:
06:05
Now, keeping these ideas firmly in mind,
140
350000
3000
Հիմա, այս գաղափարները մտքում պահելով`
06:08
we can say that the experience of beauty
141
353000
3000
մենք կարող ենք ասել, որ գեղեցկության էության բացահայտումը
06:11
is one of the ways that evolution has
142
356000
3000
այն միջոցներից մեկն է,որի նկատմամբ էվոլյուցիան ունի
06:14
of arousing and sustaining
143
359000
2000
աճող ու հաստատուն
06:16
interest or fascination,
144
361000
2000
հետաքրքրություն կամ թովչություն,
06:18
even obsession,
145
363000
2000
նույնիսկ կախվածություն,
06:20
in order to encourage us
146
365000
2000
որպեսզի քաջալերի մեզ
06:22
toward making the most adaptive decisions
147
367000
3000
գոյատևման և վերարտադրման համար
06:25
for survival and reproduction.
148
370000
3000
ամենաադապտիվ որոշումները կայացնել:
06:29
Beauty is nature's way
149
374000
2000
Այսպես ասած`
06:31
of acting at a distance,
150
376000
3000
գեղեցկությունը բնության`
06:34
so to speak.
151
379000
2000
հեռավորության վրա գործելու, միջոցն է:
06:36
I mean, you can't expect to eat
152
381000
2000
Ի նկատի ունեմ` դուք չեք կարող ակնկալել, որ կուտեք
06:38
an adaptively beneficial landscape.
153
383000
2000
ադապտիվ առումով օգտակար բնապատկեր:
06:40
It would hardly do to eat your baby
154
385000
2000
Հազիվ թե ուտեք ձեր երեխային
06:42
or your lover.
155
387000
2000
կամ սիրելիին:
06:44
So evolution's trick
156
389000
2000
Այսպես, էվոլյուցիայի հնարքն է
06:46
is to make them beautiful,
157
391000
2000
դրանք գեղեցիկ դարձնել,
06:48
to have them exert a kind of magnetism
158
393000
3000
զինել նրանց կախարդականությամբ,
06:51
to give you the pleasure of simply looking at them.
159
396000
3000
որպեսզի դուք հաճույք ստանաք զուտ դրանց նայելով:
06:55
Consider briefly an important source of aesthetic pleasure,
160
400000
3000
Հակիրճ դիտարկենք գեղագիտական հաճույքի մի կարևոր աղբյուր`
06:58
the magnetic pull
161
403000
2000
գեղեցիկ բնապատկերների
07:00
of beautiful landscapes.
162
405000
2000
մագնիսական ձգողականություն:
07:02
People in very different cultures
163
407000
2000
Ամբողջ աշխարհի
07:04
all over the world
164
409000
2000
տարբեր մշակույթների կրողները
07:06
tend to like a particular kind of landscape,
165
411000
3000
հակված են հավանելու բնապատկերի մի որոշակի տեսակ,
07:09
a landscape that just happens to be similar
166
414000
3000
մի բնապատկեր, որը նման է
07:12
to the pleistocene savannas where we evolved.
167
417000
3000
քարեդարյան ժամանակաշրջանի սավանաներին, որտեղ մենք զարգացել ենք:
07:15
This landscape shows up today
168
420000
2000
Այսօր այս բնապատկերը կարելի է տեսնել
07:17
on calendars, on postcards,
169
422000
3000
օրացույցների, բացիկների վրա,
07:20
in the design of golf courses and public parks
170
425000
3000
գոլֆի դաշտի ձևավորման աշխատանքներում, հասարակական զբոսայգիներում
07:23
and in gold-framed pictures
171
428000
2000
և ոսկեջրած շրջանակներով նկարներում`
07:25
that hang in living rooms
172
430000
2000
կախված բոլոր հյուրասենյակներում՝
07:27
from New York to New Zealand.
173
432000
3000
սկսած Նյու-Յորքից, վերջացրած Նոր Զելանդիայով:
07:30
It's a kind of Hudson River school landscape
174
435000
3000
Դա կարծես Հուդզոն գետի ափին գտնվող դպրոցի բնապատկերը լինի,
07:33
featuring open spaces
175
438000
2000
որը պատկերում է
07:35
of low grasses
176
440000
2000
ցածր խոտերով բացատներ,
07:37
interspersed with copses of trees.
177
442000
3000
որոնք խառնվում են ծառերի սաղարթի հետ:
07:40
The trees, by the way, are often preferred
178
445000
2000
Ի միջի այլոց, ծառերը հաճախ գերադասելի են,
07:42
if they fork near the ground,
179
447000
2000
եթե ճյուղավորվում են գետնին մոտ,
07:44
that is to say, if they're trees you could scramble up
180
449000
3000
այսինքն` եթե ծառեր կան, դուք կարող եք մագլցել,
07:47
if you were in a tight fix.
181
452000
3000
եթե դժվար կացության մեջ եք:
07:50
The landscape shows the presence
182
455000
2000
Բնապատկերը ցույց է տալիս
07:52
of water directly in view,
183
457000
2000
տեսարանում ջրի առկայությունը,
07:54
or evidence of water in a bluish distance,
184
459000
3000
կամ ջրի նշույլը կապուտակ հեռվում,
07:58
indications of animal or bird life
185
463000
3000
կենդանիների նշանները կամ թռչունների կյանքը,
08:01
as well as diverse greenery
186
466000
2000
ինչպես նաև բազմազան խոտեր
08:03
and finally -- get this --
187
468000
3000
և վերջապես ստանում ենք
08:06
a path
188
471000
2000
մի արահետ
08:08
or a road,
189
473000
2000
կամ ճանապարհ,
08:10
perhaps a riverbank or a shoreline,
190
475000
3000
գուցե գետափ կամ ջրափնյա գիծ,
08:13
that extends into the distance,
191
478000
3000
որ տարածվում է հեռվում՝
08:16
almost inviting you to follow it.
192
481000
3000
գրեթե տանելով ձեզ իր հետևից:
08:20
This landscape type is regarded as beautiful,
193
485000
3000
Բնապատկերի այս տեսակը
08:23
even by people in countries
194
488000
2000
գեղեցիկ են համարում նույնիսկ այն մարդիկ,
08:25
that don't have it.
195
490000
2000
ովքեր իրենց երկրներում չունեն այդպիսի բնապատկեր:
08:27
The ideal savanna landscape
196
492000
2000
Սավանայի երևակայական բնապատկերը
08:29
is one of the clearest examples
197
494000
2000
ամենապարզ օրինակներից է,
08:31
where human beings everywhere
198
496000
2000
որտեղ մարդիկ ամենուրեք
08:33
find beauty
199
498000
2000
գտնում են գեղեցկություն`
08:35
in similar visual experience.
200
500000
2000
նմանատիպ տեսողական զգացողությամբ:
08:37
But, someone might argue,
201
502000
2000
Բայց ինչ-որ մեկը կարող է սակարկել այն փաստը,
08:39
that's natural beauty.
202
504000
2000
որ դա բնական գեղեցկություն է:
08:41
How about artistic beauty?
203
506000
3000
Ի՞նչ կասեք գեղարվեստական գեղեցկության մասին:
08:44
Isn't that exhaustively cultural?
204
509000
3000
Արդյոք այն մշակութային չէ՞:
08:47
No, I don't think it is.
205
512000
2000
Ոչ, ես այդպես չեմ կարծում:
08:49
And once again, I'd like to look back to prehistory
206
514000
3000
Եվ կրկին ես կուզենայի հետ նայել նախապատմությանը
08:52
to say something about it.
207
517000
2000
և ինչ-որ բան ասել դրա մասին:
08:54
It is widely assumed
208
519000
2000
Լայնորեն ընդունված է,
08:56
that the earliest human artworks
209
521000
2000
որ մարդկային ամենավաղ արվեստի գործերը
08:58
are the stupendously skillful cave paintings
210
523000
3000
ապշեցուցիչ հմուտ ժայռաքանդակներն են,
09:01
that we all know from Lascaux
211
526000
2000
որոնք մեզ բոլորիս հայտնի են Լասկոյից
09:03
and Chauvet.
212
528000
2000
և Շովեյից:
09:06
Chauvet caves
213
531000
2000
Շովեյի քանդակները
09:08
are about 32,000 years old,
214
533000
2000
գրեթե 32.000 տարեկան են,
09:10
along with a few small, realistic sculptures
215
535000
3000
ինչպես նույն ժամանակաշրջանի կանանց և կենդանիների
09:13
of women and animals from the same period.
216
538000
3000
մի քանի փոքր, իրական քանդակներ:
09:20
But artistic and decorative skills
217
545000
2000
Բայց գեղարվեստական և դեկորատիվ հմտությունները
09:22
are actually much older than that.
218
547000
3000
շատ ավելի հին են, քան վերոնշյալ քանդակները:
09:26
Beautiful shell necklaces
219
551000
2000
Մոտ 100.000 տարի առաջ
09:28
that look like something you'd see at an arts and crafts fair,
220
553000
3000
գտնվել են գեղեցիկ խեցեպատ վզնոցներ,
09:31
as well as ochre body paint,
221
556000
2000
ինչպես նաև կավաքարից պատրաստված մարմնի քսուք,
09:33
have been found
222
558000
2000
որոնք նման էին ինչ-որ բանի,
09:35
from around 100,000 years ago.
223
560000
2000
և որոնք կարող եք տեսնել արվեստի ու ձեռագործի տոնավաճառում:
09:37
But the most intriguing prehistoric artifacts
224
562000
3000
Բայց ամենահետաքրքրական նախապատմական ձեռագործները
09:40
are older even than this.
225
565000
2000
նույնիսկ ավելի հին են, քան սրանք:
09:42
I have in mind
226
567000
2000
Սա ասելով՝ նկատի ունեմ
09:44
the so-called Acheulian hand axes.
227
569000
3000
այսպես կոչված աշոլյան կացինները:
09:48
The oldest stone tools are choppers
228
573000
3000
Ամենահին քարե գործիքները մեծ դանակներն են՝
09:51
from the Olduvai Gorge in East Africa.
229
576000
2000
հայտնաբերված Արևելյան Աֆրիկայի Օլդուվայ կիրճում:
09:53
They go back about two-and-a-half-million years.
230
578000
3000
Դրանք երկուս ու կես միլիոն տարվա պատմություն ունեն:
09:56
These crude tools
231
581000
2000
Այս դաժան գործիքները
09:58
were around for thousands of centuries,
232
583000
3000
կիրառվել են հազարավոր դարերով,
10:01
until around 1.4 million years ago
233
586000
3000
մինչև գրեթե 1.4 միլիոն տարի առաջ,
10:04
when Homo erectus
234
589000
2000
երբ ուղիղ քայլվածքով մարդը
10:06
started shaping
235
591000
2000
սկսեց սարքել
10:08
single, thin stone blades,
236
593000
2000
մեկտեղանոց բարակ քարե շեղբեր,
10:10
sometimes rounded ovals,
237
595000
3000
երբեմն ձվաձև,
10:13
but often in what are to our eyes
238
598000
2000
բայց ավելի հաճախ հանդիպում ենք
10:15
an arresting, symmetrical pointed leaf
239
600000
3000
համաչափ, տերևի
10:18
or teardrop form.
240
603000
2000
կամ արցունքի կաթիլի ձև ունեցող շեղբերի:
10:20
These Acheulian hand axes --
241
605000
2000
Այս աշոլյան կացինները,
10:22
they're named after St. Acheul in France,
242
607000
2000
դրանք այդպես են կոչվել Սբ. Աշոլի պատվին Ֆրանսիայում,
10:24
where finds were made in 19th century --
243
609000
3000
որտեղ առաջին գյուտերը արվել են 19-րդ դարում,
10:27
have been unearthed in their thousands,
244
612000
3000
բացահայտվել են հազարարներով
10:30
scattered across Asia, Europe and Africa,
245
615000
3000
տարածվել են Ասիայում, Եվրոպայում և Աֆրիկայում,
10:33
almost everywhere Homo erectus
246
618000
3000
գրեթե ամենուր, որտեղ թափառել են ուղիղ քայլվածքով և
10:36
and Homo ergaster roamed.
247
621000
3000
աշխատող մարդիկ:
10:39
Now, the sheer numbers of these hand axes
248
624000
3000
Եվ միայն այս կացինների քանակությունը
10:42
shows that they can't have been made
249
627000
2000
ցույց է տալիս, որ դրանք չէին կարող պատրաստված լինել
10:44
for butchering animals.
250
629000
2000
կենդանիներ մորթելու համար:
10:46
And the plot really thickens when you realize
251
631000
3000
Եվ իսկապես տեսարանն աղավաղվում է, երբ գիտակցում ես,
10:49
that, unlike other pleistocene tools,
252
634000
3000
որ ի տարբերություն քարեդարյան ժամանակաշրջանի այլ գործիքների`
10:52
the hand axes often exhibit
253
637000
2000
այս կացինները հաճախ չեն ցուցադրում
10:54
no evidence of wear
254
639000
2000
օգտագործված լինելու ոչ մի նշան
10:56
on their delicate blade edges.
255
641000
2000
իրենց նուրբ ածելիների վրա:
10:58
And some, in any event, are too big
256
643000
2000
Եվ որոշները, ամեն դեպքում, շատ մեծ են
11:00
to use for butchery.
257
645000
2000
մորթելու համար:
11:03
Their symmetry, their attractive materials
258
648000
2000
Դրանց համաչափությունը, գրավիչ նյութերը
11:05
and, above all,
259
650000
2000
և ամենից վեր
11:07
their meticulous workmanship
260
652000
2000
դրանց մանրակրկիտ մշակվածությունը
11:09
are simply quite beautiful
261
654000
3000
իսկապես միանգամայն գեղեցիկ են թվում
11:12
to our eyes, even today.
262
657000
3000
մեր աչքին նույնիսկ այսօր:
11:15
So what were these ancient --
263
660000
3000
Այսպիսով, ի՞նչ էին իրենցից ներկայացնում այս հնագույն գործիքները,
11:19
I mean, they're ancient, they're foreign,
264
664000
2000
ես նկատի ունեմ դրանք հնագույն են,որովհետև անծանոթ են,
11:21
but they're at the same time
265
666000
2000
բայց միևնույն ժամանակ
11:23
somehow familiar.
266
668000
2000
դրանք ինչ-որ կերպ ծանոթ են:
11:25
What were these artifacts for?
267
670000
3000
Ինչի՞ համար են այս ձեռագործերը:
11:28
The best available answer
268
673000
2000
Լավագույն պատասխանն այն է,
11:30
is that they were literally
269
675000
2000
որ դրանք բառացիորեն
11:32
the earliest known works of art,
270
677000
2000
ամենավաղ հայտնի արվեստի գործերն են`
11:34
practical tools transformed
271
679000
2000
պրակտիկ գործիքները, որոնք ձևափոխվել էին
11:36
into captivating aesthetic objects,
272
681000
3000
գրավիչ գեղագիտական առարկաների,
11:39
contemplated both for their elegant shape
273
684000
2000
որոնք աչքի էին զարնում և՛ իրենց էլեգանտ տեսքի,
11:41
and their virtuoso craftsmanship.
274
686000
3000
և՛ վիրտուոզ հմտության համար:
11:45
Hand axes mark
275
690000
2000
Կացինները
11:47
an evolutionary advance in human history --
276
692000
2000
էվոլյուցիոն առաջընթաց են գրանցել մարդկության պատմության մեջ.
11:49
tools fashioned to function
277
694000
2000
գործիքներ, որոնք ձևավորվել էին գործելու
11:51
as what Darwinians call "fitness signals" --
278
696000
3000
որպես <<ֆիթնես-ազդանշաններ>>, ինչպես դրանց անվանել են Դարվինի հետնորդները
11:54
that is to say, displays
279
699000
2000
այսինքն` դրսևորումներ,
11:56
that are performances
280
701000
2000
որոնք ունեն այնպիսի հատկություններ
11:58
like the peacock's tail,
281
703000
2000
ինչպես սիրամարգի պոչը,
12:00
except that, unlike hair and feathers,
282
705000
3000
բացի այդ, ի տարբերություն մազերի և փետուրների՝
12:03
the hand axes are consciously
283
708000
2000
կացինները գիտակցաբար
12:05
cleverly crafted.
284
710000
2000
խելամտորեն են ստեղծված:
12:07
Competently made hand axes
285
712000
2000
Գրագետ պատրաստված կացինները
12:09
indicated desirable personal qualities --
286
714000
3000
պահանջում են ցանկալի մարդկային որակավորումներ`
12:13
intelligence, fine motor control,
287
718000
3000
բանականություն, լավ շարժիչ կառավարում,
12:16
planning ability,
288
721000
2000
ծրագրելու կարողություն,
12:18
conscientiousness
289
723000
2000
գիտակցություն,
12:20
and sometimes access to rare materials.
290
725000
3000
և երբեմն հազվադեպ նյութերի հասանելիություն:
12:23
Over tens of thousands of generations,
291
728000
3000
Ավելի քան տասնյակ հազարավոր սերունդների հետ
12:26
such skills increased the status
292
731000
2000
այսպիսի հմտությունները բարձրացրել են նրանց կարգավիճակը,
12:28
of those who displayed them
293
733000
2000
ովքեր ցուցադրել են դրանք
12:30
and gained a reproductive advantage
294
735000
2000
և ստացել են վերարտադրողական առավելություն
12:32
over the less capable.
295
737000
2000
ավելի քիչ կարողություններ ունեցողների համեմատ:
12:34
You know, it's an old line,
296
739000
2000
Գիտեք, սա մի քիչ հին կատակ է,
12:36
but it has been shown to work --
297
741000
2000
բայց պարզվում է, որ այն գործում է.
12:38
"Why don't you come up to my cave, so I can show you my hand axes?"
298
743000
3000
.<< Ինչու՞ չես մտնում իմ քարանձավը, որ քեզ ցույց տամ իմ կացինները>>:
12:41
(Laughter)
299
746000
2000
(Ծիծաղ)
12:43
Except, of course, what's interesting about this
300
748000
3000
Բացի այդ, անշուշտ սրանում հետաքրքրականն այն է,
12:46
is that we can't be sure how that idea was conveyed,
301
751000
3000
որ մենք չենք կարող համոզված լինել, թե ինչպես է այդ գաղափարը փոխանցվել,
12:49
because the Homo erectus
302
754000
2000
որովհետև ուղիղ քայլվածքով մարդիկ,
12:51
that made these objects
303
756000
3000
ովքեր պատրաստել են այդ առարկաները,
12:54
did not have language.
304
759000
2000
լեզու չեն ունեցել:
12:56
It's hard to grasp,
305
761000
2000
Դժվար է հասկանալ,
12:58
but it's an incredible fact.
306
763000
3000
բայց դա անհավատալի փաստ է:
13:01
This object was made
307
766000
2000
Այդ առարկան պատրաստվել էր
13:03
by a hominid ancestor,
308
768000
3000
կա՛մ ուղիղ քայլվածքով,
13:06
Homo erectus or Homo ergaster,
309
771000
3000
կա՛մ աշխատող մարդ նախահոր կողմից
13:10
between 50,000 and 100,000 years
310
775000
3000
լեզվի ստեղծումից
13:13
before language.
311
778000
2000
50.000-100.000 տարի առաջ:
13:16
Stretching over a million years,
312
781000
2000
Ձգվելով ավելի քան միլիոնավոր տարիներ՝
13:18
the hand axe tradition
313
783000
2000
կացնի ավանդույթը
13:20
is the longest artistic tradition
314
785000
3000
ամենաերկար գեղարվեստական ավանդույթն է
13:23
in human and proto-human history.
315
788000
3000
մարդկության և նախամարդկության պատմության մեջ:
13:26
By the end of the hand axe epic, Homo sapiens --
316
791000
3000
Կացինների դարաշրջանին մոտ, բանական մարդիկ,
13:29
as they were then called, finally --
317
794000
2000
ինչպես նրանց կոչում էին այդ ժամանակ,
13:31
were doubtless finding new ways
318
796000
2000
վերջապես, անկասկած գտնում էին
13:33
to amuse and amaze each other
319
798000
3000
իրար զվարճացնելու և զարմացնելու միջոցներ,
13:36
by, who knows, telling jokes,
320
801000
2000
ով գիտե ինչերով`կատակներ անելով,
13:38
storytelling, dancing, or hairstyling.
321
803000
3000
պատմություններ պատմելով, պարելով կամ վարսավիրությամբ:
13:41
Yes, hairstyling -- I insist on that.
322
806000
3000
Այո, վարսավիրությամբ, նորից եմ կրկնում:
13:44
For us moderns,
323
809000
2000
Մեր` ժամանակակիցներիս համար,
13:46
virtuoso technique
324
811000
2000
վիրտուոզ տեխնոլոգիան
13:48
is used to create imaginary worlds
325
813000
2000
օգտագործվում է գեղարվեստական գրականության մեջ և ֆիլմերում
13:50
in fiction and in movies,
326
815000
2000
երևակայական աշխարհներ ստեղծելու,
13:52
to express intense emotions
327
817000
2000
երաժշտության, նկարչության և պարի միջոցով
13:54
with music, painting and dance.
328
819000
3000
ուժգին զգացմունքներն արտահայտելու համար:
13:57
But still,
329
822000
2000
Բայց դեռևս,
13:59
one fundamental trait
330
824000
2000
հնադարյան անհատականության
14:01
of the ancestral personality persists
331
826000
2000
մեկ հիմնարար հատկությունը պահպանվում է
14:03
in our aesthetic cravings:
332
828000
3000
մեր գեղագիտական ձգտումներում.
14:06
the beauty we find
333
831000
2000
գեղեցկությունը, որ մենք գտնում ենք
14:08
in skilled performances.
334
833000
2000
հմուտ ներկայացումներում:
14:10
From Lascaux to the Louvre
335
835000
2000
Լասկոյից մինչև Լուվր
14:12
to Carnegie Hall,
336
837000
2000
ու Կարնեգի համերգասրահ ,
14:14
human beings
337
839000
2000
մարդիկ
14:16
have a permanent innate taste
338
841000
2000
ունեն մշտական ներքին ճաշակ
14:18
for virtuoso displays in the arts.
339
843000
3000
արվեստի վիրտուոզ դրսևորումների համար:
14:22
We find beauty
340
847000
2000
Մենք գեղեցկություն ենք գտնում
14:24
in something done well.
341
849000
2000
լավ արված ինչ-որ բանի մեջ:
14:28
So the next time you pass a jewelry shop window
342
853000
2000
Այսպես, եթե հաջորդ անգամ դուք անցնեք արդուզարդի խանութի պատուհանի մոտով,
14:30
displaying a beautifully cut
343
855000
2000
որտեղ ցուցադրված կլինի գեղեցիկ ,
14:32
teardrop-shaped stone,
344
857000
2000
արցունքի կաթիլի տեսք ունեցող քար,
14:34
don't be so sure
345
859000
2000
այնքան վստահ մի եղեք,
14:36
it's just your culture telling you
346
861000
2000
որ ձեր մշակույթն է ձեզ հուշում,
14:38
that that sparkling jewel is beautiful.
347
863000
2000
որ շողարձակող զարդը գեղեցիկ է:
14:40
Your distant ancestors loved that shape
348
865000
3000
Ձեր հեռավոր նախնիներն են սիրել այդ ձևը
14:43
and found beauty in the skill needed to make it,
349
868000
3000
և գեղեցկություն գտել այն հմտության մեջ, որն անհրաժեշտ է այդ զարդը պատրաստելու համար,
14:46
even before
350
871000
2000
նույնիսկ նախքան
14:48
they could put their love into words.
351
873000
2000
նրանք կկարողանային իրենց սերն արտահայտել խոսքերով:
14:50
Is beauty in the eye of the beholder?
352
875000
3000
Գեղեցկությունը ականատեսի աչքերու՞մ է:
14:53
No, it's deep in our minds.
353
878000
3000
Ո՛չ, այն մեր ուղեղի խորքում է:
14:56
It's a gift handed down from the intelligent skills
354
881000
3000
Դա մեր ամենահնադարյան նախնիների բանական հմտություններից
14:59
and rich emotional lives
355
884000
2000
և հարուստ զգացմունքային կյանքերից
15:01
of our most ancient ancestors.
356
886000
3000
ստացած շնորհն է:
15:04
Our powerful reaction to images,
357
889000
2000
Մեր հզոր արձագանքը պատկերներին,
15:06
to the expression of emotion in art,
358
891000
3000
արվեստում զգացմունքի արտահայտմանը,
15:09
to the beauty of music, to the night sky,
359
894000
3000
երաժշտության գեղեցկությանը, գիշերային երկնքին
15:12
will be with us and our descendants
360
897000
3000
մեզ և մեր հետնորդների հետ կլինեն
15:15
for as long as the human race exists.
361
900000
3000
այնքան ժամանակ, որքան գոյություն ունի մարդկային ռասան:
15:18
Thank you.
362
903000
2000
Շնորհակալություն:
15:20
(Applause)
363
905000
7000
(Ծափահարություն)
ABOUT THE SPEAKER
Denis Dutton - PhilosopherDenis Dutton was a philosophy professor and the editor of Arts & Letters Daily. In his book The Art Instinct, he suggested that humans are hard-wired to seek beauty.
Why you should listen
Why do humans take pleasure in making art? In his 2009 book The Art Instinct, philosopher Denis Dutton suggested that art is a need built into our systems, a complex and subtle evolutionary adaptation comparable to our facility for language. We humans evolved to love art because it helps us survive; for example, a well-expressed appreciation of art can -- even in modern times -- help us to find a mate. It’s a bold argument to make, bolstered by examples from the breadth of art history that Dutton kept at his fingertips.
Dutton taught philosophy at the University of Canterbury in New Zealand, and was the editor of Arts & Letters Daily, a three-column compendium of culture news from all over the web. (His own homepage is another storehouse of tidbits from his wide-ranging explorations in philosophy and culture.) He was on the advisory board of Cybereditions, a publisher specializing in ebooks and print-on-demand editions of nonfiction works. And he was an editor of Climate Debate Daily, a lively blog that takes a skeptical view of some climate-change arguments.
Dutton died from cancer in December 2010.
Denis Dutton | Speaker | TED.com