TED2007
Bernie Dunlap: The life-long learner
Ben Dunlap spreekt over gepassioneerd leven
Filmed:
Readability: 4.6
2,132,985 views
Wofford College-president Ben Dunlap vertelt het verhaal van Sandor Teszler, een Hongaarse holocaust-overlever die hem leerde over gepassioneerd leven en levenslang leren.
Bernie Dunlap - College president
Bernie Dunlap is a true polymath, whose talents span poetry, opera, ballet, literature and administration. He is the president of South Carolina’s Wofford College. Full bio
Bernie Dunlap is a true polymath, whose talents span poetry, opera, ballet, literature and administration. He is the president of South Carolina’s Wofford College. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
"Yo napot, pacak!" Which, as somebody here must surely know,
0
0
6000
"Yo napot, pacak!" Wat, zoals sommigen hier zeker weten,
00:24
means "What's up, guys?" in Magyar,
1
6000
3000
betekent "Hoe gaat het, jongens?" in het Magyaars,
00:27
that peculiar non-Indo-European language spoken by Hungarians
2
9000
3000
die eigenaardige niet-Indo-Europese taal gesproken door Hongaren --
00:30
for which, given the fact that cognitive diversity is
3
12000
3000
voor welke, gegeven het feit dat cognitieve diversiteit
00:33
at least as threatened as biodiversity on this planet,
4
15000
3000
op zijn minst even bedreigd is als biodiversiteit op deze planeet,
00:36
few would have imagined much of a future even a century or two ago.
5
18000
4000
weinigen zich een toekomst zouden ingebeeld hebben, zelfs een eeuw of twee geleden.
00:40
But there it is: "Yo napot, pacak!"
6
22000
2000
Maar daar is het: "Yo napot, pacak!"
00:42
I said somebody here must surely know, because
7
24000
4000
Ik zei dat iemand hier dat zeker moest weten, omdat
00:46
despite the fact that there aren't that many Hungarians to begin with,
8
28000
3000
ondanks het feit dat er om te beginnen niet veel Hongaren zijn,
00:49
and the further fact that, so far as I know, there's not a drop
9
31000
3000
en het verdere feit dat, voor zover ik weet, er geen druppel
00:52
of Hungarian blood in my veins, at every critical juncture of my life
10
34000
4000
Hongaars bloed door mij stroomt, op elke kritieke moment in mijn leven
00:56
there has been a Hungarian friend or mentor there beside me.
11
38000
4000
er een Hongaarse vriend of mentor aan mijn zijde was.
01:00
I even have dreams that take place in landscapes
12
42000
2000
Ik heb zelfs dromen die plaatshebben in landschappen
01:02
I recognize as the landscapes of Hungarian films,
13
44000
4000
die ik herken als landschappen uit Hongaarse films,
01:06
especially the early movies of Miklos Jancso.
14
48000
3000
vooral de vroege films van Milkos Jancso.
01:09
So, how do I explain this mysterious affinity?
15
51000
4000
Dus hoe verklaar ik deze mysterieuze overeenkomsten?
01:13
Maybe it's because my native state of South Carolina,
16
55000
5000
Misschien is het omdat mijn geboortestaat Zuid-Carolina,
01:18
which is not much smaller than present-day Hungary,
17
60000
3000
welke niet veel kleiner is dan het huidige Hongarije,
01:21
once imagined a future for itself as an independent country.
18
63000
3000
zich ooit een toekomst voor zichzelf inbeelde als een onafhankelijk land.
01:24
And as a consequence of that presumption,
19
66000
2000
En als gevolg van die onbescheidenheid,
01:26
my hometown was burned to the ground by an invading army,
20
68000
4000
is mijn geboortedorp met de grond gelijk gemaakt door een binnenvallend leger,
01:30
an experience that has befallen many a Hungarian town and village
21
72000
4000
een ervaring die ook vele Hongaarse steden en dorpen is overkomen
01:34
throughout its long and troubled history.
22
76000
3000
doorheen hun lange en geplaagde geschiedenis.
01:37
Or maybe it's because when I was a teenager back in the '50s,
23
79000
3000
Of misschien is het omdat ik, toen ik een tiener was in de jaren 50,
01:40
my uncle Henry -- having denounced the Ku Klux Klan
24
82000
3000
mijn oom Henry, na het opzeggen van de Ku Klux Klan --
01:43
and been bombed for his trouble and had crosses burned in his yard,
25
85000
4000
werd hij gebombardeerd en kreeg hij brandende kruisen in zijn tuin --
01:47
living under death threat -- took his wife and children to Massachusetts for safety
26
89000
4000
hij leefde met doodsbedreigingen, bracht zijn vrouw en kinderen in veiligheid te Massachusetts
01:51
and went back to South Carolina to face down the Klan alone.
27
93000
3000
en ging terug naar Zuid-California om de Klan alleen te trotseren.
01:54
That was a very Hungarian thing to do,
28
96000
3000
Dat was een erg Hongaars ding om te doen,
01:57
as anyone will attest who remembers 1956.
29
99000
4000
wat iedereen zal beamen die zich 1956 herinnert.
02:01
And of course, from time to time Hungarians
30
103000
3000
En natuurlijk, van tijd tot tijd hebben Hongaren
02:04
have invented their own equivalent of the Klan.
31
106000
2000
hun eigen equivalent van de Klan uitgevonden.
02:06
Well, it seems to me that this Hungarian presence in my life
32
108000
7000
Wel, het lijkt me dat deze Hongaarse aanwezigheid in mijn leven
02:13
is difficult to account for, but ultimately I ascribe it to an admiration
33
115000
6000
moeilijk te verklaren is, maar uiteindelijk schrijf ik het toe aan een bewondering
02:19
for people with a complex moral awareness,
34
121000
3000
voor mensen met een complex moraal bewustzijn --
02:22
with a heritage of guilt and defeat matched by defiance and bravado.
35
124000
5000
met een erfenis van schuld en nederlagen gepaard met trots en braveur ..............
02:27
It's not a typical mindset for most Americans,
36
129000
3000
Het is niet een typische gedachtenkader voor de meeste Amerikanen.
02:30
but it is perforce typical of virtually all Hungarians.
37
132000
4000
Maar het is tegen wil en dank een typisch aan haast alle Hongaren.
02:34
So, "Yo napot, pacak!"
38
136000
2000
Dus, "Yo napot, pacak!"
02:36
I went back to South Carolina after some 15 years amid the alien corn
39
138000
5000
Ik ging terug naar Zuid-Californie na ongeveer 15 jaren te midden van vervreemdende maisvelden,
02:41
at the tail end of the 1960s,
40
143000
3000
aan het einde van de 1960's,
02:44
with the reckless condescension of that era
41
146000
3000
met de roekeloze neerbuigendheid van dat tijdperk,
02:47
thinking I would save my people.
42
149000
2000
denkende dat ik mijn mensen zou redden.
02:49
Never mind the fact that they were slow to acknowledge they needed saving.
43
151000
4000
Niettemin het feit dat ze traag waren om te erkennen dat ze redding nodig hadden.
02:53
I labored in that vineyard for a quarter century before
44
155000
3000
Ik werkte in die wijngaard voor een kwart-eeuw voordat
02:56
making my way to a little kingdom of the just in upstate South Carolina,
45
158000
4000
ik mijn weg maakte naar een klein koninkrijk van de rechtvaardigen in Zuid-Carolina,
03:00
a Methodist-affiliated institution of higher learning called Wofford College.
46
162000
4000
een methodistisch-verwant instituut van hoger onderwijs Wofford College genaamd.
03:04
I knew nothing about Wofford
47
166000
2000
Ik wist niets over Wofford,
03:06
and even less about Methodism,
48
168000
2000
en zelfs nog minder over methodisme,
03:08
but I was reassured on the first day that I taught at Wofford College
49
170000
4000
maar ik werd gerustgesteld op de eerste dag dat ik les gaf in Wofford College
03:12
to find, among the auditors in my classroom,
50
174000
2000
daar er, onder de luisteraars in mijn klas,
03:14
a 90-year-old Hungarian, surrounded by a bevy of middle-aged European women
51
176000
7000
een 90-jaar oude Hongaar zat, omringd door een schare aan Europese vrouwen van middelbare leeftijd
03:21
who seemed to function as an entourage of Rhinemaidens.
52
183000
2000
die leken te functioneren als een entourage van Rijnse maagden.
03:23
His name was Sandor Teszler.
53
185000
3000
Zijn naam was Sandor Teszler.
03:26
He was a puckish widower whose wife and children were dead
54
188000
4000
Hij was een ondeugende weduwenaar wien's vrouw en kinderen gestorven waren
03:30
and whose grandchildren lived far away.
55
192000
3000
en wien's kleinkinderen ver weg leefden.
03:33
In appearance, he resembled Mahatma Gandhi,
56
195000
3000
Uiterlijk leek hij op Mahatma Gandhi --
03:36
minus the loincloth, plus orthopedic boots.
57
198000
3000
zonder de lendendoek, maar met orthopedische schoenen.
03:39
He had been born in 1903 in the provinces
58
201000
4000
Hij was geboren in 1903 in de provincies
03:43
of the old Austro-Hungarian Empire,
59
205000
2000
van het oude Oostenrijks-Hongaarse rijk,
03:45
in what later would become Yugoslavia.
60
207000
3000
in wat later Joegoslavië zou worden.
03:48
He was ostracized as a child, not because he was a Jew --
61
210000
3000
Hij was als kind verstoten, niet omdat hij joods was --
03:51
his parents weren't very religious anyhow --
62
213000
1000
zijn ouders waren niet erg religieus --
03:52
but because he had been born with two club feet,
63
214000
3000
maar omdat hij was geboren met twee horrelvoeten,
03:55
a condition which, in those days, required institutionalization
64
217000
5000
een aandoening die, in die dagen, institutionalisering
04:00
and a succession of painful operations between the ages of one and 11.
65
222000
4000
en een opeenvolging van pijnlijke operaties tussen de leeftijd van 1 en 11 vereistte.
04:04
He went to the commercial business high school as a young man
66
226000
3000
Als jongeman ging hij naar de handelsschool
04:07
in Budapest, and there he was as smart as he was modest
67
229000
5000
in Boedapest. En daar was hij even slim als bescheiden,
04:12
and he enjoyed a considerable success. And after graduation
68
234000
3000
en hij genoot aanzienlijk succes, en na afgestudeerd te zijn,
04:15
when he went into textile engineering, the success continued.
69
237000
3000
toen hij in de textiel-industrie ging, ging het succes verder.
04:18
He built one plant after another.
70
240000
2000
Hij bouwde de ene fabriek na de andere.
04:20
He married and had two sons. He had friends in high places who
71
242000
3000
Hij trouwde en had twee zonen. Hij had hooggeplaatste vrienden die
04:23
assured him that he was of great value to the economy.
72
245000
3000
hem verzekerden dat hij van grote waarde was voor de economie.
04:26
Once, as he had left instructions to have done,
73
248000
5000
Op een keer werd hij, volgens zijn eigen instructies
04:31
he was summoned in the middle of the night by the night watchman at one of his plants.
74
253000
3000
gebeld in het midden van de nacht door de nachtwaker van één van zijn fabrieken.
04:34
The night watchman had caught an employee who was stealing socks --
75
256000
5000
De nachtwaker had een werknemer betrapt die sokken aan het stelen was --
04:39
it was a hosiery mill, and he simply backed a truck up to the loading dock
76
261000
3000
het was een kousenfabriek, en hij was simpelweg met de vrachtwagen naar het laaddok gereden
04:42
and was shoveling in mountains of socks.
77
264000
1000
en hij was bergen sokken aan het inladen.
04:43
Mr. Teszler went down to the plant and confronted the thief and said,
78
265000
4000
Mr. Teszler ging naar de fabriek en confronteerde de dief en zei,
04:47
"But why do you steal from me? If you need money you have only to ask."
79
269000
5000
"Maar waarom steel je van mij? Als je geld nodig hebt moet je het maar vragen."
04:52
The night watchman, seeing how things were going and waxing indignant,
80
274000
4000
De nachtwaker, die verontwaardigd was en zag hoe de dingen gingen aflopen,
04:56
said, "Well, we're going to call the police, aren't we?"
81
278000
2000
zei, "Dus, we gaan de politie opbellen, niet?"
04:58
But Mr. Teszler answered, "No, that will not be necessary.
82
280000
3000
Maar Mr. Teszler antwoordde, "Nee, dat is niet nodig.
05:01
He will not steal from us again."
83
283000
2000
Hij zal niet nogmaals van ons stelen."
05:03
Well, maybe he was too trusting, because he stayed where he was
84
285000
5000
Misschien was hij te vertrouwend, want hij bleef waar hij was
05:08
long after the Nazi Anschluss in Austria
85
290000
2000
lang na de Nazi Anschluss in Oostenrijk,
05:10
and even after the arrests and deportations began in Budapest.
86
292000
5000
en zelfs nadat de arrestaties en deportaties begonnen in Boedapest.
05:15
He took the simple precaution of having cyanide capsules placed in lockets
87
297000
4000
Hij nam de simpele voorzorg van het hebben van cyanide-capsules geplaatst in medaillons
05:19
that could be worn about the necks of himself and his family.
88
301000
3000
die gedragen konden worden rond de nek door hemzelf en zijn familie.
05:22
And then one day, it happened: he and his family were arrested
89
304000
4000
En toen, op een dag, gebeurde het: hij en zijn familie werden gearresteerd,
05:26
and they were taken to a death house on the Danube.
90
308000
3000
en ze werden naar het doodshuis gebracht aan de Donau.
05:29
In those early days of the Final Solution, it was handcrafted brutality;
91
311000
4000
In die vroege dagen van de Uiteindelijke Oplossing, was het geweld handgemaakt --
05:33
people were beaten to death and their bodies tossed into the river.
92
315000
4000
mensen werden doodgeslagen en hun lichamen werden in de rivier geworpen --
05:37
But none who entered that death house had ever come out alive.
93
319000
4000
maar niemand die er heen ging is er ooit levend uit gekomen.
05:41
And in a twist you would not believe in a Steven Spielberg film --
94
323000
4000
En in een plotwending die je niet zou geloven in een film van Steven Spielberg
05:45
the Gauleiter who was overseeing this brutal beating was the very same thief
95
327000
5000
bleek de Gauleiter die dit brutale geweld overzag dezelfde dief
05:50
who had stolen socks from Mr. Teszler's hosiery mill.
96
332000
4000
die de sokken had gestolen van Mr. Tesler's kousenfabriek.
05:54
It was a brutal beating. And midway through that brutality,
97
336000
5000
Het was een brutale ranseling . En midden in deze brutaliteit
05:59
one of Mr. Teszler's sons, Andrew, looked up and said,
98
341000
3000
keek één van Mr. Tesler's zonen, Andrew, op en zei,
06:02
"Is it time to take the capsule now, Papa?"
99
344000
3000
"Is het tijd om onze capsules te nemen papa?"
06:05
And the Gauleiter, who afterwards vanishes from this story,
100
347000
4000
En de Gauleiter, die nadien verdwijnt uit dit verhaal,
06:09
leaned down and whispered into Mr. Teszler's ear,
101
351000
3000
leunde voorover en fluisterde in Mr. Teszler's oor,
06:12
"No, do not take the capsule. Help is on the way."
102
354000
3000
"Nee, neem de capsule niet. Er is hulp onderweg."
06:15
And then resumed the beating.
103
357000
2000
En toen hernam de afranseling.
06:17
But help was on the way, and shortly afterwards
104
359000
2000
Maar hulp -- hulp was onderweg, en kort nadien
06:19
a car arrived from the Swiss Embassy.
105
361000
3000
arriveerde er een auto van de Zwitserse ambassade
06:22
They were spirited to safety. They were reclassified as Yugoslav citizens
106
364000
4000
Ze werden in veiligheid gebracht. Ze werden ge-herclassificeerd als Joegoslavische burgers
06:26
and they managed to stay one step ahead of their pursuers
107
368000
3000
en ze slaagden er in hun achtervolgers een stap voor te blijven
06:29
for the duration of the War, surviving burnings and bombings
108
371000
4000
gedurende de rest van de oorlog, ze overleefden branden en bombardementen,
06:33
and, at the end of the War, arrest by the Soviets.
109
375000
2000
en, op het einde van de oorlog, werden ze gearresteerd door de Sovjets.
06:35
Probably, Mr. Teszler had gotten some money into Swiss bank accounts
110
377000
4000
Waarschijnlijk had Mr. Teszler wat geld staan op Zwitserse bankrekeningen,
06:39
because he managed to take his family first to Great Britain,
111
381000
4000
want hij slaagde er in zijn familie eerst naar Groot-Brittannië te leiden,
06:43
then to Long Island and then to the center of the textile industry in the American South.
112
385000
4000
dan naar Long Island, en dan naar het centrum van de textiel-industrie in het zuiden van Amerika.
06:47
Which, as chance would have it, was Spartanburg, South Carolina,
113
389000
4000
Welke, hoe onwaarschijnlijk ook, in Spartanburg te Zuid-Carolina gelegen was:
06:51
the location of Wofford College.
114
393000
2000
de locatie van Wofford College.
06:53
And there, Mr. Teszler began all over again and once again achieved immense success,
115
395000
6000
En daar begon Mr. Teszler opnieuw van nul af aan, en opnieuw bereikte hij enorm succes
06:59
especially after he invented the process
116
401000
2000
vooral nadat hij een proces uitvond
07:01
for manufacturing a new fabric called double-knit.
117
403000
3000
voor het vervaardigen van een nieuwe stof genaamd 'double-knit'.
07:04
And then in the late 1950s, in the aftermath of Brown v. Board of Education,
118
406000
7000
En toen -- toen in de late jaren 1950, in de nasleep van Brown versus Board of Education,
07:11
when the Klan was resurgent all over the South,
119
413000
3000
wanneer de Klan was wederopgeleefd over het gehele zuiden,
07:14
Mr. Teszler said, "I have heard this talk before."
120
416000
4000
Zei Mr. Teszler, "Ik heb dit gesprek eerder gehoord."
07:18
And he called his top assistant to him and asked,
121
420000
5000
En hij riep zijn top-assistent bij zich en vroeg,
07:23
"Where would you say, in this region, racism is most virulent?"
122
425000
3000
"Waar zou je zeggen dat het racisme, in deze regio, het venijnigste is?"
07:26
"Well, I don't rightly know, Mr. Teszler. I reckon that would be Kings Mountain."
123
428000
5000
"Wel, ik weet het niet precies, Mr. Teszler. Ik denk dat dat in Kings Mountain is."
07:31
"Good. Buy us some land in Kings Mountain
124
433000
4000
"Goed, koop ons wat land in Kings Mountain,
07:35
and announce we are going to build a major plant there."
125
437000
2000
en kondig dan aan dat we daar een grote fabriek gaan bouwen."
07:37
The man did as he was told, and shortly afterwards,
126
439000
3000
De man deed zoals hem was opgedragen, en kort nadien
07:40
Mr. Teszler received a visit from the white mayor of Kings Mountain.
127
442000
4000
kreeg Mr. Teszler bezoek van de blanke burgemeester van Kings Mountain.
07:44
Now, you should know that at that time,
128
446000
3000
Nu, u moet weten dat in die tijd
07:47
the textile industry in the South was notoriously segregated.
129
449000
3000
de textiel-industrie in het Zuiden berucht gesegregeerd was.
07:50
The white mayor visited Mr. Teszler and said,
130
452000
4000
De blanke burgemeester bezocht Mr. Teslzer en zei,
07:54
"Mr. Teszler, I trust you’re going to be hiring a lot of white workers."
131
456000
3000
"Mr. Teszler, ik geloof er in dat u een heleboel blanke werknemers zult aannemen"
07:57
Mr. Teszler told him, "You bring me the best workers that you can find,
132
459000
4000
Mr. Teszler zei hem: "Breng me de beste werknemers die u kan vinden,
08:01
and if they are good enough, I will hire them."
133
463000
2000
en als ze goed genoeg zijn, zal ik ze aannemen."
08:03
He also received a visit from the leader of the black community,
134
465000
5000
Hij ontving ook een bezoek van de leider van de zwarte gemeenschap,
08:08
a minister, who said, "Mr. Teszler, I sure hope you're going to
135
470000
2000
een minister, die zei: "Mr. Teszler, ik hoop dat u wat zwarte werknemers zult aannemen
08:10
hire some black workers for this new plant of yours."
136
472000
2000
voor u nieuwe fabriek."
08:12
He got the same answer: "You bring the best workers that you can find,
137
474000
4000
Hij kreeg hetzelfde antwoord: "Breng je beste werklieden, en als
08:16
and if they are good enough, I will hire them."
138
478000
3000
ze goed genoeg zijn, zal ik ze aannemen."
08:19
As it happens, the black minister did his job better than the white mayor,
139
481000
3000
Het gebeurde dat de zwarte minister zijn job beter deed dan de blanke burgemeester,
08:22
but that's neither here or there.
140
484000
1000
maar dat is niet van belang.
08:23
Mr. Teszler hired 16 men: eight white, eight black.
141
485000
4000
Mr. Teszler nam 16 man in dienst, acht blanken, acht zwarten.
08:27
They were to be his seed group, his future foremen.
142
489000
3000
Ze zouden zijn nieuwe leidende groep, zijn toekomstige voormannen zijn.
08:30
He had installed the heavy equipment for his new process
143
492000
3000
Hij had de zware apparatuur voor zijn nieuwe proces geïnstalleerd
08:33
in an abandoned store in the vicinity of Kings Mountain,
144
495000
3000
in een verlaten loods in de nabijheid van Kings Mountain,
08:36
and for two months these 16 men would live and work together,
145
498000
3000
en gedurende twee maanden zouden deze 16 mannen samenleven en -werken,
08:39
mastering the new process.
146
501000
1000
om het nieuwe proces te leren beheersen.
08:40
He gathered them together after an initial tour of that facility
147
502000
4000
Hij verzamelde hen na een initiële rondleiding in de inrichting
08:44
and he asked if there were any questions.
148
506000
2000
en vroeg of er vragen waren.
08:46
There was hemming and hawing and shuffling of feet,
149
508000
2000
Er was wat gemor en geaarzel,
08:48
and then one of the white workers stepped forward and said,
150
510000
3000
en toen stapte één van de blanke werkers naar voren en zei:
08:53
"Well, yeah. We’ve looked at this place and there's only one place to sleep,
151
515000
3000
"Ja, be hebben deze plaats bekeken -- en er is maar één plaast om te slapen,
08:56
there's only one place to eat, there's only one bathroom,
152
518000
3000
er is maar één plaats om te eten, er is maar één badkamer,
08:59
there's only one water fountain. Is this plant going to be integrated or what?"
153
521000
4000
er is maar één water-fontein. Zal deze fabriek geïntegreerd zijn dan?"
09:05
Mr. Teszler said, "You are being paid twice the wages of any other textile workers in this region
154
527000
5000
Mr. Teszler zei: "Jullie wordt het dubbele loon betaald tegenover andere textielwerkers in deze regio,
09:10
and this is how we do business. Do you have any other questions?"
155
532000
4000
en dit is hoe wij zaken doen. Heb je nog andere vragen?"
09:14
"No, I reckon I don't."
156
536000
1000
"Nee, ik denk van niet."
09:15
And two months later when the main plant opened
157
537000
4000
En twee maanden later, wanneer de algemene fabriek opende
09:19
and hundreds of new workers, white and black,
158
541000
2000
en honderden nieuwe werkers, blanken en zwarten,
09:21
poured in to see the facility for the first time,
159
543000
2000
binnenstroomden om de faciliteit voor de eerste keer te bekijken,
09:23
they were met by the 16 foremen, white and black, standing shoulder to shoulder.
160
545000
6000
werden ze ontvangen door 16 voormannen, blank en zwart, ze stonden schouder aan schouder.
09:29
They toured the facility and were asked if there were any questions, and
161
551000
4000
Ze werden door de installatie geleid en er werd gevraagd of ze vragen hadden. En
09:33
inevitably the same question arose:
162
555000
1000
onontkomelijk werd dezelfde vraag gesteld:
09:34
"Is this plant integrated or what?"
163
556000
2000
"Zal deze fabriek geïntegreerd zijn dan?"
09:36
And one of the white foremen stepped forward and said,
164
558000
3000
Eén van de blanke voormannen stapte naar voren en zei,
09:39
"You are being paid twice the wages of any other workers
165
561000
4000
"Jullie word het dubbele loon betaald van eender welke andere werknemers
09:43
in this industry in this region and this is how we do business.
166
565000
4000
in deze industrie in deze regio en dit is hoe wij zakendoen.
09:47
Do you have any other questions?"
167
569000
2000
Heb je andere vragen?"
09:49
And there were none. In one fell swoop,
168
571000
4000
En er waren er geen. In één klap
09:53
Mr. Teszler had integrated the textile industry in that part of the South.
169
575000
4000
had Mr. Teszler de textiel-industrie geïntegreerd in dat deel van het Zuiden.
09:57
It was an achievement worthy of Mahatma Gandhi,
170
579000
3000
Het was een prestatie Mahatma Gandhi waardig,
10:00
conducted with the shrewdness of a lawyer and the idealism of a saint.
171
582000
4000
uitgevoerd met de snuggerheid van een advocaat en het idealisme van een heilige.
10:04
In his eighties, Mr. Teszler, having retired from the textile industry,
172
586000
6000
In zijn tachtiger jaren heeft Mr. Teszler, na met pensioen te zijn gegaan in de textiel-industrie,
10:10
adopted Wofford College,
173
592000
2000
Wofford College aangenomen --
10:12
auditing courses every semester,
174
594000
2000
elke semester cursussen bijwonende.
10:14
and because he had a tendency to kiss anything that moved,
175
596000
4000
En, omdat hij de neiging had om alles te kussen wat beweegde,
10:18
becoming affectionately known as "Opi" -- which is Magyar for grandfather --
176
600000
4000
werd hij liefkozend bekend als Opi -- welk Magyaars is voor grootvader --
10:22
by all and sundry. Before I got there, the library of the college
177
604000
4000
bij iedereen in het instituut. Tegen de tijd dat ik daar kwam was de bibiliotheek van het college
10:26
had been named for Mr. Teszler, and after I arrived in 1993,
178
608000
5000
genoemd naar Mr. Teszler, en nadat ik aankwam in 1993,
10:31
the faculty decided to honor itself by naming Mr. Teszler Professor of the College --
179
613000
5000
besloot de faculteit zichzelf te eren door Mr. Teszler tot Professor van het college te benoemen.
10:36
partly because at that point he had already taken
180
618000
3000
Deels omdat hij op dat punt al alle
10:39
all of the courses in the catalog, but mainly because
181
621000
3000
cursussen uit de catalogus had gevold, maar vooral omdat
10:42
he was so conspicuously wiser than any one of us.
182
624000
5000
hij zo opvallend veel wijser was dan éénieder van ons.
10:47
To me, it was immensely reassuring that the presiding spirit
183
629000
4000
Voor mij was het enorm geruststellend dat de voorzittende geest
10:51
of this little Methodist college in upstate South Carolina
184
633000
4000
van dit kleine methodistische college in Zuid-Carolina
10:55
was a Holocaust survivor from Central Europe.
185
637000
4000
een holocaust-overlever was van Centraal-Europa.
10:59
Wise he was, indeed, but he also had a wonderful sense of humor.
186
641000
4000
Wijs was hij, inderdaad, maar hij had ook een wonderlijk gevoel voor humor.
11:03
And once for an interdisciplinary class,
187
645000
3000
En één keer, voor een interdisciplinaire klas,
11:06
I was screening the opening segment of Ingmar Bergman's "The Seventh Seal."
188
648000
4000
was ik de openings-scene van Ingmar Bergman's "The Seventh Seal" aan het projecteren.
11:10
As the medieval knight Antonius Block returns from the wild goose chase
189
652000
4000
Wanneer de middeleeuwse Antonius Blok terugkerende van een wilde eenden-jacht
11:14
of the Crusades and arrives on the rocky shore of Sweden,
190
656000
3000
op de kruistochten en aankomende aan de rotskusten van Zweden,
11:17
only to find the specter of death waiting for him,
191
659000
3000
alleen het spook des doods op hem vond te wachten,
11:20
Mr. Teszler sat in the dark with his fellow students. And
192
662000
4000
zat Mr. Teszler in het donker met zijn medestudenten. En
11:24
as death opened his cloak to embrace the knight
193
666000
4000
toen de dood zijn mantel opende om de ridder te omhelzen
11:28
in a ghastly embrace, I heard Mr. Teszler's tremulous voice:
194
670000
4000
in een huiveringwekkende omhelzing, hoorde ik Mr. Teszler's sidderende stem:
11:32
"Uh oh," he said, "This doesn't look so good." (Laughter)
195
674000
4000
"O o", zei hij, "Dit ziet er niet zo goed uit."
11:36
But it was music that was his greatest passion, especially opera.
196
678000
7000
Maar muziek was zijn grootste passie, vooral opera,
11:43
And on the first occasion that I visited his house, he gave me
197
685000
3000
en op de eerste gelegenheid dat ik zijn huis bezocht gaf hij me
11:46
honor of deciding what piece of music we would listen to.
198
688000
4000
de eer te beslissen naar welk muziekstuk we zouden luisteren.
11:50
And I delighted him by rejecting "Cavalleria Rusticana"
199
692000
4000
En ik verblijdde hem door "Cavalleria Rusticana" af te wijzen
11:54
in favor of Bela Bartok's "Bluebeard's Castle."
200
696000
3000
in plaats van Bela Bartok's "Bluebeard's Castle".
11:57
I love Bartok's music, as did Mr. Teszler,
201
699000
3000
Ik houd van Bartok's muziek, net als Mr. Teszler,
12:00
and he had virtually every recording of Bartok's music ever issued.
202
702000
4000
en hij had haast elke opname van Bartok's muziek ooit uitgegeven.
12:04
And it was at his house that I heard for the first time
203
706000
2000
En het was bij hem thuis dat ik voor de eerste keer
12:06
Bartok's Third Piano Concerto and learned from
204
708000
3000
Bartok's Derde Piano Concerto hoorde, en leerde van
12:09
Mr. Teszler that it had been composed in nearby Asheville, North Carolina
205
711000
5000
Mr. Teszler dat het gecomposeerd was in de buurt van Asheville, Noord-Carolina,
12:14
in the last year of the composer's life.
206
716000
2000
in het laaste jaar van het leven van de componist.
12:16
He was dying of leukemia and he knew it,
207
718000
3000
Hij ging dood een leukemie, en hij wist het,
12:19
and he dedicated this concerto to his wife,
208
721000
3000
en hij droeg dit concerto op aan zijn vrouw,
12:22
Dita, who was herself a concert pianist.
209
724000
3000
Dita, die zelf een concert-pianiste was.
12:25
And into the slow, second movement, marked "adagio religioso,"
210
727000
4000
En tijdens het trage, tweede deel, aangeduid "adagio religioso",
12:29
he incorporated the sounds of birdsong that he heard
211
731000
4000
verwerkte hij de geluiden van vogelgezang die hij hoorde
12:33
outside his window in what he knew would be his last spring;
212
735000
3000
door zijn raam, in wat hij wist dat zijn laatste lente was.
12:36
he was imagining a future for her in which he would play no part.
213
738000
6000
Hij beeldde zich een toekomst in voor haar waarin hij geen rol zou spelen.
12:42
And clearly this composition is his final statement to her --
214
744000
6000
En klaarblijkelijk, klaarblijkelijk was deze compositie zijn finale betuiging aan haar --
12:48
it was first performed after his death --
215
750000
2000
het stuk werd voor het eerst uitgevoerd na zijn dood --
12:50
and through her to the world.
216
752000
2000
en door haar, aan de wereld.
12:52
And just as clearly, it is saying, "It's okay. It was all so beautiful.
217
754000
7000
En al even duidelijk, zegt het, "het is oké, het was allemaal zo mooi.
12:59
Whenever you hear this, I will be there."
218
761000
4000
Elke keer als je dit hoort, zal ik er zijn."
13:03
It was only after Mr. Teszler's death that I learned
219
765000
5000
Het was slechts na Mr. Teszler's dood dat ik leerde
13:08
that the marker on the grave of Bela Bartok in Hartsdale, New York
220
770000
4000
dat de grafsteen op het graf van Bela Bartok in Hartsdal, New York
13:12
was paid for by Sandor Teszler. "Yo napot, Bela!"
221
774000
5000
betaald was door Sandor Teszler. "Yo napot, Bela!"
13:17
Not long before Mr. Teszler’s own death at the age of 97,
222
779000
5000
Niet lang voor Mr. Teslzer's eigen dood op de leeftijd van 97 jaar,
13:22
he heard me hold forth on human iniquity.
223
784000
4000
hoorde hij mij vertellen over menselijke ongerechtigheid.
13:26
I delivered a lecture in which I described history
224
788000
2000
Ik deed een les in welke ik de geschiedenis beschreef
13:28
as, on the whole, a tidal wave of human suffering and brutality,
225
790000
4000
als over het geheel bekeken een vloedgolf aan menselijk lijden en brutaliteit,
13:32
and Mr. Teszler came up to me afterwards with gentle reproach and said,
226
794000
5000
en nadien kwam Mr. Teszler naar mij toe en zei met een zachte aanpak,
13:37
"You know, Doctor, human beings are fundamentally good."
227
799000
6000
"Weet je, Doktor, dat mensen fundamenteel goed zijn."
13:43
And I made a vow to myself, then and there,
228
805000
4000
En ik deed een eed aan mezelf, toen en daar,
13:47
that if this man who had such cause to think otherwise
229
809000
4000
dat als een man die zulke redenen had gezien om anders te denken
13:51
had reached that conclusion,
230
813000
1000
tot deze conclusie was gekomen,
13:53
I would not presume to differ until he released me from my vow.
231
815000
4000
dat ik me niet zou voornemen dat het anders was tot dat hij mij vrij maakte van deze eed.
13:57
And now he's dead, so I'm stuck with my vow.
232
819000
4000
En nu is hij dood, dus zit ik vast aan mijn eed.
14:01
"Yo napot, Sandor!"
233
823000
2000
"Yo napot, Sandor!"
14:03
I thought my skein of Hungarian mentors had come to an end,
234
825000
4000
Ik dacht dat mijn streng aan Hongaarse mentors tot een einde was gekomen,
14:07
but almost immediately I met Francis Robicsek, a Hungarian doctor --
235
829000
7000
maar haast onmiddelijk ontmoette ik Francis Robicsek, een Hongaarse doktor --
14:14
actually a heart surgeon in Charlotte, North Carolina, then in his late seventies --
236
836000
4000
feitelijk een hartchirurg in Charlotte, Noord-Carolina, toen in zijn late zeventiger jaren --
14:18
who had been a pioneer in open-heart surgery,
237
840000
2000
die een pionier was geweest in open-hart-chirurgie,
14:20
and, tinkering away in his garage behind his house,
238
842000
4000
en die, knutselend in zijn garage achter zijn huis,
14:24
had invented many of the devices that are standard parts of those procedures.
239
846000
5000
vele toestellen had uitgevonden die standaard-onderdelen zijn van die ingrepen.
14:29
He's also a prodigious art collector, beginning as an intern in Budapest
240
851000
5000
Hij is ook een enorm kunstverzamelaar, beginnende als een stagist in Boedapest
14:34
by collecting 16th- and 17th-century Dutch art and Hungarian painting,
241
856000
4000
door het verzamelen van 16de- en 17de-eeuwse Nederlandse kunst en Hongaarse schilderijen,
14:38
and when he came to this country moving on to Spanish colonial art,
242
860000
5000
en toen hij naar dit land kwam, ging hij verder met Spaanse koloniale kunst,
14:43
Russian icons and finally Mayan ceramics.
243
865000
3000
Russische iconen en ten slotte, Mayaanse keramiek.
14:46
He's the author of seven books, six of them on Mayan ceramics.
244
868000
3000
Hij is de auteur van zeven boeken, van dewelke zes gaan over Mayaanse keramiek.
14:49
It was he who broke the Mayan codex, enabling scholars to relate
245
871000
4000
Hij was het die de Mayaanse codex ontcijferde, waardoor hij het geleerden mogelijk maakte
14:53
the pictographs on Mayan ceramics to the hieroglyphs of the Mayan script.
246
875000
4000
om pictogrammen op Mayaanse keramiek te relateren met de hiërogliefen van het Mayaanse geschrift.
14:57
On the occasion of my first visit, we toured his house
247
879000
3000
Tijdens mijn eerste bezoek, wandelden we door zijn huis
15:00
and we saw hundreds of works of museum quality,
248
882000
3000
en we zagen honderden werken van museum-kwaliteit,
15:03
and then we paused in front of a closed door and Dr. Robicsek said,
249
885000
5000
en toen bleven we staan voor een gesloten deur en Dr. Robicsek zei,
15:08
with obvious pride, "Now for the piece de resistance."
250
890000
3000
met duidelijke trots, "Nu, het pièce de resistance".
15:11
And he opened the door and we walked into a
251
893000
3000
Hij opende de deur, en we wandelden binnen in een
15:14
windowless 20-by-20-foot room with shelves from floor to ceiling, and
252
896000
6000
raamloze kamer van 6 op 6 meter met planken van de vloer tot aan het plafond, en
15:20
crammed on every shelf his collection of Mayan ceramics.
253
902000
2000
elke plank was volstouwd met zijn collectie Mayaanse keramiek.
15:22
Now, I know absolutely nothing about Mayan ceramics,
254
904000
2000
Nu, ik weet absoluut niets over Mayaanse keramiek,
15:24
but I wanted to be as ingratiating as possible so I said,
255
906000
3000
maar ik wilde zo gedienstig zijn als mogelijk. Dus ik zei,
15:27
"But Dr. Robicsek, this is absolutely dazzling."
256
909000
4000
"Maar Dr. Robicsek, dit is absoluut beeldig."
15:31
"Yes," he said. "That is what the Louvre said.
257
913000
3000
"Ja", zei hij. "Dat is wat het Louvre zei.
15:34
They would not leave me alone until I let them have a piece,
258
916000
4000
Ze lieten me niet met rust tot ik hen een stuk gaf,
15:38
but it was not a good one." (Laughter)
259
920000
2000
maar het was geen goed stuk."
15:40
Well, it occurred to me that I should invite Dr. Robicsek
260
922000
4000
Het kwam in me op dat ik Dr. Robicsek moest uitnodigen
15:44
to lecture at Wofford College on -- what else?
261
926000
3000
om een les te geven aan het Wofford College over -- wat anders?
15:47
-- Leonardo da Vinci. And further, I should invite him to meet
262
929000
4000
-- Leonardo da Vinci. En verder, zou ik hem uitnodigen om mijn
15:51
my oldest trustee, who had majored in French history at Yale
263
933000
4000
oudste vertrouweling te ontmoeten, welke zich had verdiept in Franse geschiedenis te Yale,
15:55
some 70-odd years before and, at 89, still ruled the world's
264
937000
5000
ongeveer een 70-tal jaar daarvoor, en, op een leeftijd van 89 nog altijd een 's wereld's
16:00
largest privately owned textile empire with an iron hand.
265
942000
5000
grootste privé-imperium textiel bezat met ijzeren hand.
16:05
His name is Roger Milliken. And Mr. Milliken agreed,
266
947000
4000
Zijn naam is Roger Miliken. En Mr. Miliken stemde toe,
16:09
and Dr. Robicsek agreed. And Dr. Robicsek visited
267
951000
3000
en Dr. Robicsek stemde toe. En Dr. Robicsek bezocht
16:12
and delivered the lecture and it was a dazzling success.
268
954000
3000
en leverde de literatuur, en het was een ongelooflijk succes.
16:15
And afterwards we convened at the President's House with Dr. Robicsek
269
957000
4000
En nadien werden we bijeengeroepen op het presidentiële huis met aan de ene kant Dr. Robicsek,
16:19
on one hand, Mr. Milliken on the other.
270
961000
1000
en aan de andere kant Mr. Miliken.
16:20
And it was only at that moment, as we were sitting down to dinner,
271
962000
3000
En het was maar toen, op dat moment, toen we samen zaten om te eten,
16:24
that I recognized the enormity of the risk I had created,
272
966000
2000
dat ik dacht aan het enorme risico dat ik had gecreëerd.
16:26
because to bring these two titans, these two masters of the universe
273
968000
4000
Want het samenbrengen van deze twee titanen, deze twee meesters van het universum,
16:30
together -- it was like introducing Mothra to Godzilla over the skyline of Tokyo.
274
972000
5000
was als het introduceren van Mothra aan Godzilla aan de horizon van Tokyo.
16:35
If they didn't like each other, we could all get trampled to death.
275
977000
3000
Als ze elkaar niet mochten, zouden we allemaal tot de dood vermorzeld worden.
16:38
But they did, they did like each other.
276
980000
2000
Maar ze mochten elkaar.
16:40
They got along famously until the very end of the meal,
277
982000
3000
Ze kwamen geweldig overeen -- tot het absolute einde van de maaltijd,
16:43
and then they got into a furious argument.
278
985000
2000
en toen raakten ze in een furieuze ruzie verstrikt.
16:45
And what they were arguing about was this:
279
987000
2000
En dit was waarover ze ruzieden:
16:47
whether the second Harry Potter movie was as good as the first. (Laughter)
280
989000
5000
Of de tweede Harry Potter-film even goed was als de eerste.
16:52
Mr. Milliken said it was not. Dr. Robicsek disagreed.
281
994000
5000
Mr. Miliken zei dat het niet zo was. Dr. Robicsek was het oneens.
16:57
I was still trying to take in the notion that these titans,
282
999000
4000
Ik was nog steeds bezig het feit te verwerken dat deze titanen,
17:01
these masters of the universe, in their spare time watch Harry Potter movies,
283
1003000
3000
deze meesters van het universum, in hun vrije tijd keken naar Harry Potter-fims,
17:04
when Mr. Milliken thought he would win the argument by saying,
284
1006000
4000
wanneer Mr. Miliken dacht dat hij de discussie zou winnen door te zeggen,
17:08
"You just think it's so good because you didn't read the book."
285
1010000
3000
"Je denkt dat het goed is omdat je het boek niet gelezen hebt."
17:11
And Dr. Robicsek reeled back in his chair, but quickly gathered his wits,
286
1013000
4000
En Dr. Robicsek wankelde achteruit in zijn stoel, maar kwam snel tot rede.
17:15
leaned forward and said, "Well, that is true, but I'll bet you went
287
1017000
3000
Hij leunde voorover en zei, "Dat is waar, maar ik wed dat je
17:18
to the movie with a grandchild." "Well, yes, I did," conceded Mr. Milliken.
288
1020000
5000
naar de film ging met je kleinkind". "Ja, dat deed ik", beaamde Mr. Miliken.
17:23
"Aha!" said Dr. Robicsek. "I went to the movie all by myself." (Laughter) (Applause)
289
1025000
5000
"Aha!", zei Dr. Robicsek. "Ik ging alleen naar de film".
17:28
And I realized, in this moment of revelation,
290
1030000
5000
En ik realiseerde me, in dit moment van openbaring,
17:33
that what these two men were revealing was the secret
291
1035000
4000
dat wat deze twee mannen onthulden het geheim was
17:37
of their extraordinary success, each in his own right.
292
1039000
3000
van hun uitzonderlijke succes, elk in zijn eigen recht.
17:40
And it lay precisely in that insatiable curiosity,
293
1042000
4000
En het lag precies in die onverzadigbare nieuwsgierigheid,
17:44
that irrepressible desire to know, no matter what the subject,
294
1046000
4000
dat ononderdrukbare begeren om te weten -- ongeacht het onderwerp,
17:48
no matter what the cost,
295
1050000
2000
ongeacht de kosten.
17:50
even at a time when the keepers of the Doomsday Clock
296
1052000
3000
Zelfs in een tijd wanneer de houders van de klok des doems
17:53
are willing to bet even money that the human race won't be around
297
1055000
3000
bereid zijn om zelfs geld te wedden dat het menselijke ras niet meer zal bestaan
17:56
to imagine anything in the year 2100, a scant 93 years from now.
298
1058000
5000
om iets in te beelden in het jaar 2100, een karige 93 jaar van nu verwijderd.
18:01
"Live each day as if it is your last," said Mahatma Gandhi.
299
1063000
4000
"Leef elke dag alsof het je laatste is", zei Mahatma Ghandi.
18:05
"Learn as if you'll live forever."
300
1067000
2000
"Leer alsof je voor eeuwig zult leven".
18:07
This is what I'm passionate about. It is precisely this.
301
1069000
5000
Dat is wat waarover ik gepassioneerd ben. Dat is het.
18:12
It is this inextinguishable, undaunted appetite for learning and experience,
302
1074000
9000
Het is deze onblusbare, onverschrokken lust naar leren en ervaring,
18:21
no matter how risible, no matter how esoteric,
303
1083000
2000
hoe lachwekkend, obscuur,
18:23
no matter how seditious it might seem.
304
1085000
3000
of opruiend het ook mag klinken.
18:26
This defines the imagined futures of our fellow Hungarians --
305
1088000
6000
Dit defineert de ingebeelde toekomsten van onze mede-Hongaren,
18:32
Robicsek, Teszler and Bartok -- as it does my own.
306
1094000
5000
Robicsek en Teszler en Bartok, alsook ik.
18:37
As it does, I suspect, that of everybody here.
307
1099000
4000
Alsook, vermoed ik, iedereen hier.
18:41
To which I need only add, "Ez a mi munkank; es nem is keves."
308
1103000
6000
Hier moet ik alleen maar aan toevoegen, "Ez a mi munkank; es nem is keves".
18:47
This is our task; we know it will be hard.
309
1109000
5000
Dis is onze taak. We weten dat het zwaar zal zijn.
18:52
"Ez a mi munkank; es nem is keves. Yo napot, pacak!" (Applause)
310
1114000
6000
"Ez a mi munkank; es nem is keves." Yo napot, pacak!
ABOUT THE SPEAKER
Bernie Dunlap - College presidentBernie Dunlap is a true polymath, whose talents span poetry, opera, ballet, literature and administration. He is the president of South Carolina’s Wofford College.
Why you should listen
Bernie Dunlap was a dancer for four years with the Columbia City Ballet, kicking off a life of artistic and cultural exploration. A Rhodes Scholar, he did his PhD in English literature at Harvard, and is now the president of Wofford College, a small liberal arts school in South Carolina. He has taught classes on a wide variety of subjects, from Asian history to creative writing.
He's also a writer-producer for television, and his 19-part series The Renaissance has been adopted for use by more than 100 colleges. He has been a Senior Fulbright Lecturer in Thailand and a moderator at the Aspen Institute.
Bernie Dunlap | Speaker | TED.com