TEDGlobal 2007
Chris Abani: Telling stories from Africa
Chris Abani opowiada o Afryce
Filmed:
Readability: 3.9
718,823 views
W głęboko osobistej prelekcji, nigeryjski pisarz Chris Abani mówi o tym, że nasza wiedza o tym, kim jesteśmy pochodzi z opowieści. Abani poszukuje serca Afryki wśród jej wierszy i opowieści, również własnych.
Chris Abani - Novelist, poet
Imprisoned three times by the Nigerian government, Chris Abani turned his experience into poems that Harold Pinter called "the most naked, harrowing expression of prison life and political torture imaginable." His novels include GraceLand (2004) and The Virgin of Flames (2007). Full bio
Imprisoned three times by the Nigerian government, Chris Abani turned his experience into poems that Harold Pinter called "the most naked, harrowing expression of prison life and political torture imaginable." His novels include GraceLand (2004) and The Virgin of Flames (2007). Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
I just heard the best joke about Bond Emeruwa.
0
0
3000
Właśnie słyszałem świetny dowcip
o Bondzie Emeruwa.
o Bondzie Emeruwa.
00:28
I was having lunch with him just a few minutes ago,
1
3000
3000
Jadłem z nim lunch kilka minut temu,
00:31
and a Nigerian journalist comes -- and this will only make sense
2
6000
2000
podszedł nigeryjski dziennikarz,
00:33
if you've ever watched a James Bond movie --
3
8000
3000
do tego trzeba znać filmy o Bondzie,
00:36
and a Nigerian journalist comes up to him and goes,
4
11000
2000
więc podchodzi dziennikarz i mówi:
00:38
"Aha, we meet again, Mr. Bond!"
5
13000
3000
"Znowu się spotykamy, panie Bond!"
00:41
(Laughter)
6
16000
2000
(Śmiech)
00:43
It was great.
7
18000
1000
To było świetne.
00:44
So, I've got a little sheet of paper here,
8
19000
4000
Mam tu ze sobą kartkę,
00:48
mostly because I'm Nigerian and if you leave me alone,
9
23000
2000
bo jestem Nigeryjczykiem
00:50
I'll talk for like two hours.
10
25000
2000
i bez niej gadałbym ze dwie godziny.
00:52
I just want to say good afternoon, good evening.
11
27000
6000
Najpierw się przywitam: dzień dobry, dobry wieczór.
00:58
It's been an incredible few days.
12
33000
2000
To było kilka niesamowitych dni.
01:00
It's downhill from now on. I wanted to thank Emeka and Chris.
13
35000
3000
Podziękowania dla Emeki i Chrisa
01:03
But also, most importantly, all the invisible people behind TED
14
38000
4000
Dziękuję wszystkim niewidzialnym ludziom z TED,
01:07
that you just see flitting around the whole place
15
42000
3000
którzy roją się wszędzie, żeby zapewnić nam
01:10
that have made sort of this space for such a diverse and robust conversation.
16
45000
6000
miejsce na różnorodne ważkie rozmowy.
01:16
It's really amazing.
17
51000
3000
To niesamowite.
01:19
I've been in the audience.
18
54000
2000
Byłem tu jako widz.
01:21
I'm a writer, and I've been watching people with the slide shows
19
56000
4000
Jestem pisarzem i obserwowałem ludzi wyświetlających slajdy,
01:25
and scientists and bankers, and I've been feeling a bit
20
60000
4000
naukowców, bankierów
01:29
like a gangsta rapper at a bar mitzvah.
21
64000
3000
i czuję się trochę jak gangsta raper na bar micwie.
01:32
(Laughter)
22
67000
2000
(Śmiech)
01:34
Like, what have I got to say about all this?
23
69000
4000
Co ja tu mam do powiedzenia?
01:38
And I was watching Jane [Goodall] yesterday,
24
73000
2000
Oglądałem wczoraj Jane Goodall.
01:40
and I thought it was really great, and I was watching
25
75000
2000
Bardzo mi się podobały
01:42
those incredible slides of the chimpanzees, and I thought,
26
77000
4000
te niesamowite slajdy o szympansach. Pomyślałem:
01:46
"Wow. What if a chimpanzee could talk, you know? What would it say?"
27
81000
5000
"A gdyby szympans umiał mówić? Co by powiedział?"
01:51
My first thought was, "Well, you know, there's George Bush."
28
86000
2000
Pierwsza myśl: "Przecież mamy George'a Busha",
01:53
But then I thought, "Why be rude to chimpanzees?"
29
88000
6000
ale po co takie grubiaństwo wobec szympansów?
01:59
I guess there goes my green card.
30
94000
2000
Mogę się już pożegnać z zieloną kartą.
02:01
(Laughter)
31
96000
2000
(Śmiech)
02:03
There's been a lot of talk about narrative in Africa.
32
98000
3000
Wiele się mówi o narracji na temat Afryki.
02:06
And what's become increasingly clear to me is that
33
101000
4000
Staje się dla mnie jasne,
02:10
we're talking about news stories about Africa;
34
105000
3000
że mówimy o wiadomościach o Afryce;
02:13
we're not really talking about African narratives.
35
108000
2000
a nie o narracji.
02:15
And it's important to make a distinction, because if the news is anything to go by,
36
110000
4000
To ważna różnica, bo jeśli ufać wiadomościom
02:19
40 percent of Americans can't -- either can't afford health insurance
37
114000
6000
40% Amerykanów nie stać na ubezpieczenia,
02:25
or have the most inadequate health insurance,
38
120000
3000
lub jest ono niedostateczne,
02:28
and have a president who, despite the protest
39
123000
3000
a ich prezydent, mimo protestów milionów obywateli,
02:31
of millions of his citizens -- even his own Congress --
40
126000
3000
nawet własnego Kongresu,
02:34
continues to prosecute a senseless war.
41
129000
3000
kontynuuje bezsensowną wojnę.
02:37
So if news is anything to go by,
42
132000
2000
Jeśli kierować się wiadomościami,
02:39
the U.S. is right there with Zimbabwe, right?
43
134000
3000
to USA mają się tak samo jak Zimbabwe, tak?
02:42
Which it isn't really, is it?
44
137000
4000
A przecież to nieprawda.
02:46
And talking about war, my girlfriend has this great t-shirt
45
141000
2000
Moja dziewczyna ma napis na koszulce:
02:48
that says, "Bombing for peace is like fucking for virginity."
46
143000
5000
"Bombardowanie dla pokoju
to jak pieprzenie dla dziewictwa".
to jak pieprzenie dla dziewictwa".
02:53
It's amazing, isn't it?
47
148000
3000
Zdumiewające, prawda?
02:56
The truth is, everything we know about America,
48
151000
9000
Nasze informacje o Ameryce
03:05
everything Americans come to know about being American,
49
160000
2000
i wszystko co Amerykanie wiedzą o sobie
03:07
isn't from the news.
50
162000
2000
nie pochodzi z wiadomości.
03:09
I live there.
51
164000
2000
Mieszkam tam.
03:11
We don't go home at the end of the day and think,
52
166000
2000
Nie wracam do domu myśląc:
03:13
"Well, I really know who I am now
53
168000
1000
"Teraz naprawdę wiem kim jestem,
03:14
because the Wall Street Journal says that the Stock Exchange
54
169000
4000
bo w dzienniku Wall Street przeczytałem,
03:18
closed at this many points."
55
173000
2000
iloma punktami zakończyła dziś giełda".
03:20
What we know about how to be who we are comes from stories.
56
175000
3000
Nasza tożsamość pochodzi z opowieści.
03:23
It comes from the novels, the movies, the fashion magazines.
57
178000
3000
Z książek, filmów, magazynów mody.
03:26
It comes from popular culture.
58
181000
2000
Z pop kultury.
03:28
In other words, it's the agents of our imagination
59
183000
2000
To agenci naszej wyobraźni
03:30
who really shape who we are. And this is important to remember,
60
185000
4000
kształtują to, kim jesteśmy.
03:34
because in Africa
61
189000
3000
Warto o tym pamiętać,bo w Afryce
03:37
the complicated questions we want to ask about
62
192000
4000
skomplikowane pytania na temat
03:41
what all of this means has been asked
63
196000
2000
znaczenia tego wszystkiego
03:43
from the rock paintings of the San people,
64
198000
4000
padają ze skalnych malowideł Buszmenów,
03:47
through the Sundiata epics of Mali, to modern contemporary literature.
65
202000
4000
z poematów Sundiata z Mali i literatury współczesnej.
03:51
If you want to know about Africa, read our literature --
66
206000
3000
Żeby poznać Afrykę, czytajcie naszą literaturę,
03:54
and not just "Things Fall Apart," because that would be like saying,
67
209000
4000
a nie tylko "Things Fall Apart".
To tak, jakbym powiedział:
To tak, jakbym powiedział:
03:58
"I've read 'Gone with the Wind' and so I know everything about America."
68
213000
4000
"Przeczytałem 'Przeminęło z wiatrem'
i wiem wszystko o Ameryce".
i wiem wszystko o Ameryce".
04:02
That's very important.
69
217000
2000
To bardzo ważne.
04:04
There's a poem by Jack Gilbert called "The Forgotten Dialect of the Heart."
70
219000
4000
Jack Gilbert napisał wiersz
pt.: "Zapomniany dialekt serca"
pt.: "Zapomniany dialekt serca"
04:08
He says, "When the Sumerian tablets were first translated,
71
223000
5000
Mówi: "Kiedy przetłumaczono tablice sumeryjskie,
04:13
they were thought to be business records.
72
228000
3000
uznano je za dokumenty handlowe.
04:16
But what if they were poems and psalms?
73
231000
2000
A jeśli to były wiersze i psalmy?
04:18
My love is like twelve Ethiopian goats
74
233000
4000
Moja miłość jest jak 12 etiopskich kóz
04:22
standing still in the morning light.
75
237000
4000
stojących nieruchomo w świetle poranku.
04:26
Shiploads of thuja are what my body wants to say to your body.
76
241000
5000
Statki załadowane tujami są jak wiadomość od mojego do twojego ciała.
04:31
Giraffes are this desire in the dark."
77
246000
4000
Żyrafy oznaczają pożądanie w ciemności".
04:35
This is important.
78
250000
1000
To ważne.
04:36
It's important because misreading is really the chance
79
251000
3000
Mylna interpretacja powoduje komplikacje
04:39
for complication and opportunity.
80
254000
2000
i możliwości.
04:41
The first Igbo Bible was translated from English
81
256000
4000
Biblię przetłumaczył z angielskiego na język ibu,
04:45
in about the 1800s by Bishop Crowther,
82
260000
2000
około 1800 roku biskup Crowther,
04:47
who was a Yoruba.
83
262000
1000
który pochodził z plemienia Joruba.
04:48
And it's important to know Igbo is a tonal language,
84
263000
3000
Ibo to język tonowy,
04:51
and so they'll say the word "igwe" and "igwe":
85
266000
4000
więc wyrazy "igwe" i "igwe"
04:55
same spelling, one means "sky" or "heaven,"
86
270000
4000
pisze się tak samo, ale jeden znaczy "niebo",
04:59
and one means "bicycle" or "iron."
87
274000
3000
a drugi "rower" lub "żelazo".
05:02
So "God is in heaven surrounded by His angels"
88
277000
4000
Więc " Bóg jest w niebie w otoczeniu aniołów"
05:06
was translated as --
89
281000
2000
przetłumaczymy jako:
05:08
[Igbo].
90
283000
4000
[Język ibo]
05:12
And for some reason, in Cameroon, when they tried
91
287000
2000
Z jakiegoś powodu, żeby przetłumaczyć biblię
05:14
to translate the Bible into Cameroonian patois,
92
289000
2000
na gwarę kameruńską,
05:16
they chose the Igbo version.
93
291000
2000
posłużono się wersją w języku ibo.
05:18
And I'm not going to give you the patois translation;
94
293000
2000
Nie przytoczę tłumaczenia w gwarze kameruńskiej,
05:20
I'm going to make it standard English.
95
295000
1000
tylko po angielsku. Brzmi tak:
05:21
Basically, it ends up as "God is on a bicycle with his angels."
96
296000
7000
"Bóg jest na rowerze w otoczeniu aniołów".
05:28
This is good, because language complicates things.
97
303000
5000
Język komplikuje różne rzeczy.
05:33
You know, we often think that language mirrors
98
308000
2000
Sądzimy, że język odbija nasz świat,
05:35
the world in which we live, and I find that's not true.
99
310000
4000
ale to nieprawda.
05:39
The language actually makes the world in which we live.
100
314000
5000
Język tworzy nasz świat.
05:44
Language is not -- I mean, things don't have
101
319000
2000
Rzeczy same w sobie nie mają zmiennej wartości;
05:46
any mutable value by themselves; we ascribe them a value.
102
321000
3000
to my przypisujemy im wartość.
05:49
And language can't be understood in its abstraction.
103
324000
3000
Nie da się zrozumieć języka jako abstrakcji.
05:52
It can only be understood in the context of story,
104
327000
2000
Można go zrozumieć w kontekście opowieści,
05:54
and everything, all of this is story.
105
329000
4000
a wszystko wokół nas jest opowieścią.
05:58
And it's important to remember that,
106
333000
2000
Trzeba o tym pamiętać,
06:00
because if we don't, then we become ahistorical.
107
335000
4000
bo inaczej zobojętniejemy na historię.
06:04
We've had a lot of -- a parade of amazing ideas here.
108
339000
3000
Słyszeliśmy o wielu zdumiewających ideach.
06:07
But these are not new to Africa.
109
342000
2000
To nic nowego dla Afryki.
06:09
Nigeria got its independence in 1960.
110
344000
3000
Nigeria odzyskała niepodległość w 1960 roku.
06:12
The first time the possibility for independence was discussed
111
347000
4000
Pierwsza okazja pojawiła się w 1922,
06:16
was in 1922, following the Aba women's market riots.
112
351000
4000
zaraz po zamieszkach na rynku kobiet Aba.
06:20
In 1967, in the middle of the Biafran-Nigerian Civil War,
113
355000
4000
W 1967, podczas wojny domowej w Nigerii,
06:24
Dr. Njoku-Obi invented the Cholera vaccine.
114
359000
4000
dr Njoku-Obi wynalazł szczepionkę przeciw cholerze.
06:28
So, you know, the thing is to remember that
115
363000
2000
Warto o tym pamiętać,
06:30
because otherwise, 10 years from now,
116
365000
2000
bo w inaczej za 10 lat
06:32
we'll be back here trying to tell this story again.
117
367000
4000
będziemy opowiadać tę historię od nowa.
06:36
So, what it says to me then is that it's not really --
118
371000
5000
Czyli że problem nie tkwi w historiach,
06:41
the problem isn't really the stories that are being told
119
376000
2000
ani nawet w tym,
06:43
or which stories are being told,
120
378000
2000
które historie opowiadamy.
06:45
the problem really is the terms of humanity
121
380000
3000
lecz w tym, że każdą z nich komplikujemy,
06:48
that we're willing to bring to complicate every story,
122
383000
3000
dodając wątek ludzki,
06:51
and that's really what it's all about.
123
386000
3000
i właśnie o to chodzi.
06:54
Let me tell you a Nigerian joke.
124
389000
2000
Opowiem wam nigeryjski dowcip.
06:56
Well, it's just a joke, anyway.
125
391000
2000
W sumie nieważne, że nigeryjski.
06:58
So there's Tom, Dick and Harry and they're working construction.
126
393000
4000
Tom, Dick i Harry pracują na budowie.
07:02
And Tom opens up his lunch box and there's rice in it,
127
397000
3000
Tom otwiera pudełko z lunchem - w środku ryż.
07:05
and he goes on this rant about, "Twenty years,
128
400000
2000
Tom mówi: "Od 20 lat
07:07
my wife has been packing rice for lunch.
129
402000
2000
żona daje mi ryż.
07:09
If she does it again tomorrow, I'm going to throw myself
130
404000
2000
Jeśli jutro będzie to samo,
07:11
off this building and kill myself."
131
406000
2000
to skoczę z dachu i się zabiję".
07:13
And Dick and Harry repeat this.
132
408000
2000
Dick i Harry mówią to samo.
07:15
The next day, Tom opens his lunchbox, there's rice,
133
410000
2000
Następnego dnia Tom otwiera pudełko, patrzy: ryż,
07:17
so he throws himself off and kills himself,
134
412000
2000
więc skacze i ginie,
07:19
and Tom, Dick and Harry follow.
135
414000
2000
tak samo Dick i Harry.
07:21
And now the inquest -- you know, Tom's wife
136
416000
2000
Podczas dochodzenia
07:23
and Dick's wife are distraught.
137
418000
1000
żony Toma i Dicka są w rozpaczy
07:24
They wished they'd not packed rice.
138
419000
2000
i żałują, że dawały im ryż.
07:26
But Harry's wife is confused, because she said, "You know,
139
421000
3000
Ale żona Harry'ego mówi z zakłopotaniem:
07:29
Harry had been packing his own lunch for 20 years."
140
424000
3000
"Harry od 20 lat sam sobie robił drugie śniadanie".
07:32
(Laughter)
141
427000
4000
(Śmiech)
07:36
This seemingly innocent joke, when I heard it as a child in Nigeria,
142
431000
5000
Ten pozornie niewinny żart
słyszałem w dzieciństwie w Nigerii,
słyszałem w dzieciństwie w Nigerii,
07:41
was told about Igbo, Yoruba and Hausa,
143
436000
2000
a bohaterami byli faceci z plemion
Ibo, Joruba i Hausa.
Ibo, Joruba i Hausa.
07:43
with the Hausa being Harry.
144
438000
2000
Hausańczyk to Harry.
07:45
So what seems like an eccentric if tragic joke about Harry
145
440000
4000
Ekscentryczny, choć tragiczny dowcip o Harrym
07:49
becomes a way to spread ethnic hatred.
146
444000
4000
staje się nośnikiem etnicznej nienawiści.
07:53
My father was educated in Cork, in the University of Cork, in the '50s.
147
448000
4000
Mój ojciec studiował
na Uniwersytecie w Cork w latach 50.
na Uniwersytecie w Cork w latach 50.
07:57
In fact, every time I read in Ireland,
148
452000
2000
Podczas moich odczytów w Irlandii
07:59
people get me all mistaken and they say,
149
454000
2000
ludzie ciągle nazywają mnie przez pomyłkę
08:01
"Oh, this is Chris O'Barney from Cork."
150
456000
2000
Chris O'Barney z Cork.
08:03
But he was also in Oxford in the '50s,
151
458000
4000
Był też w Oxfordzie w latach 50.,
08:07
and yet growing up as a child in Nigeria,
152
462000
2000
a mimo to, gdy dorastałem w Nigerii,
08:09
my father used to say to me, "You must never eat or drink
153
464000
3000
ojciec powtarzał: "Nigdy nie jedz ani nie pij
08:12
in a Yoruba person's house because they will poison you."
154
467000
5000
w domu ludzi Joruba, bo cię otrują".
08:17
It makes sense now when I think about it,
155
472000
2000
Dopiero teraz to rozumiem,
08:19
because if you'd known my father,
156
474000
1000
bo znając mojego ojca,
08:20
you would've wanted to poison him too.
157
475000
3000
też chcielibyście go otruć.
08:23
(Laughter)
158
478000
5000
(Śmiech)
08:28
So I was born in 1966, at the beginning
159
483000
4000
Urodziłem się w 1966 roku,
08:32
of the Biafran-Nigerian Civil War, and the war ended after three years.
160
487000
6000
na początku 3-letniej wojny domowej w Nigerii.
08:38
And I was growing up in school and the federal government
161
493000
3000
Kiedy chodziłem do szkoły,
08:41
didn't want us taught about the history of the war,
162
496000
3000
rząd federalny nie chciał, byśmy znali historię wojny,
08:44
because they thought it probably would make us
163
499000
3000
bo pewnie się bali, że wyrośnie z nas
08:47
generate a new generation of rebels.
164
502000
2000
kolejne pokolenie rebeliantów.
08:49
So I had a very inventive teacher, a Pakistani Muslim,
165
504000
3000
Miałem sprytnego nauczyciela,
muzułmanina z Pakistanu,
muzułmanina z Pakistanu,
08:52
who wanted to teach us about this.
166
507000
2000
który chciał nas uczyć o tej wojnie.
08:54
So what he did was to teach us Jewish Holocaust history,
167
509000
4000
Mówił nam o historii zagłady Żydów.
08:58
and so huddled around books with photographs of people in Auschwitz,
168
513000
5000
Wśród książek ze zdjęciami więźniów Oświęcimia
09:03
I learned the melancholic history of my people
169
518000
3000
poznawałem smutną historię własnego narodu
09:06
through the melancholic history of another people.
170
521000
2000
poprzez smutną historię innego.
09:08
I mean, picture this -- really picture this.
171
523000
2000
Wyobraźcie to sobie:
09:10
A Pakistani Muslim teaching Jewish Holocaust history
172
525000
5000
Pakistański muzułmanin uczy o zagładzie Żydów
09:15
to young Igbo children.
173
530000
1000
małe dzieci z ludu Ibo.
09:16
Story is powerful.
174
531000
2000
W opowieściach jest siła.
09:18
Story is fluid and it belongs to nobody.
175
533000
2000
Opowieść jest płynna i nie należy do nikogo.
09:20
And it should come as no surprise
176
535000
2000
Mając 16 lat napisałem pierwszą książkę.
09:22
that my first novel at 16 was about Neo-Nazis
177
537000
3000
Pewnie was nie zdziwi, że była o neonazistach,
09:25
taking over Nigeria to institute the Fourth Reich.
178
540000
3000
którzy zajmują Nigerię, żeby ustanowić IV Rzeszę.
09:28
It makes perfect sense.
179
543000
1000
Wszystko idealnie pasuje.
09:29
And they were to blow up strategic targets
180
544000
4000
Mieli wysadzić punkty strategiczne
09:33
and take over the country, and they were foiled
181
548000
2000
i przejąć władzę. Ich zamiary udaremnili
09:35
by a Nigerian James Bond called Coyote Williams,
182
550000
4000
nigeryjski James Bond zwany Coyote Williams,
09:39
and a Jewish Nazi hunter.
183
554000
3000
oraz żydowski łowca nazistów.
09:42
And it happened over four continents.
184
557000
1000
Działo się to na czterech kontynentach.
09:43
And when the book came out, I was heralded as Africa's answer
185
558000
3000
Po wydaniu książki okrzyknięto mnie
afrykańskim Fredrickiem Forsythem,
afrykańskim Fredrickiem Forsythem,
09:46
to Frederick Forsyth, which is a dubious honor at best.
186
561000
4000
w najlepszym wypadku to wątpliwy zaszczyt.
09:50
But also, the book was launched in time for me to be accused
187
565000
3000
Książka wyszła w czasie, kiedy zostałem oskarżony
09:53
of constructing the blueprint for a foiled coup attempt.
188
568000
4000
o zaplanowanie nieudanego zamachu stanu.
09:57
So at 18, I was bonded off to prison in Nigeria.
189
572000
5000
Mając 18 lat trafiłem do nigeryjskiego więzienia.
10:02
I grew up very privileged, and it's important
190
577000
1000
Dorastałem w klasie uprzywilejowanej,
10:03
to talk about privilege, because we don't talk about it here.
191
578000
3000
a trzeba mówić o przemilczanych przywilejach.
10:06
A lot of us are very privileged.
192
581000
2000
Wielu z nas jest uprzywilejowanych.
10:08
I grew up -- servants, cars, televisions, all that stuff.
193
583000
4000
Mieliśmy służbę, samochody, telewizory itd.
10:12
My story of Nigeria growing up was very different from the story
194
587000
3000
Historia dorastania w Nigerii znacznie się różniła
10:15
I encountered in prison, and I had no language for it.
195
590000
4000
od historii więzienia; nie umiałem tego opisać.
10:19
I was completely terrified, completely broken,
196
594000
4000
Byłem przerażony, kompletnie załamany,
10:23
and kept trying to find a new language,
197
598000
4000
i wciąż szukałem nowego języka,
10:27
a new way to make sense of all of this.
198
602000
3000
sposobu, żeby nadać wszystkiemu sens.
10:30
Six months after that, with no explanation,
199
605000
3000
6 miesięcy później, bez wyjaśnienia,
10:33
they let me go.
200
608000
1000
zostałem wypuszczony.
10:34
Now for those of you who have seen me at the buffet tables know
201
609000
2000
Ci, którzy widzieli mnie przy bufecie wiedzą,
10:36
that it was because it was costing them too much to feed me.
202
611000
3000
że po prostu za dużo kosztowało moje wyżywienie.
10:39
(Laughter)
203
614000
9000
(Śmiech)
10:48
But I mean, I grew up with this incredible privilege,
204
623000
2000
Dorastałem w uprzywilejowanych warunkach,
10:50
and not just me -- millions of Nigerians
205
625000
2000
Nie tylko ja, lecz miliony Nigeryjczyków
10:52
grew up with books and libraries.
206
627000
2000
dorastało wśród książek i bibliotek.
10:54
In fact, we were talking last night about how all
207
629000
4000
Wczoraj rozmawialiśmy o tym,
10:58
of the steamy novels of Harold Robbins
208
633000
2000
jak powieści erotyczne Harolda Robbinsa
11:00
had done more for sex education of horny teenage boys in Africa
209
635000
4000
edukowały seksualnie napalonych chłopców w Afryce,
11:04
than any sex education programs ever had.
210
639000
4000
lepiej niż jakikolwiek program edukacyjny.
11:08
All of those are gone.
211
643000
2000
Tego już nie ma.
11:10
We are squandering the most valuable resource
212
645000
2000
Tracimy najcenniejszy surowiec,
11:12
we have on this continent: the valuable resource
213
647000
2000
jaki posiadamy na tym kontynencie:
11:14
of the imagination.
214
649000
2000
cenne złoża wyobraźni.
11:16
In the film, "Sometimes in April" by Raoul Peck,
215
651000
3000
W filmie "Czasem w kwietniu"
w reżyserii Raoula Pecka,
w reżyserii Raoula Pecka,
11:19
Idris Elba is poised in a scene with his machete raised,
216
654000
4000
Idris Elba spokojnie podnosi maczetę.
11:23
and he's being forced by a crowd to chop up his best friend --
217
658000
4000
Tłum każe mu posiekać Tutsi, choć to jego przyjaciel,
11:27
fellow Rwandan Army officer, albeit a Tutsi --
218
662000
3000
kolega-oficer z armii rwandyjskiej.
11:30
played by Fraser James.
219
665000
2000
Tę rolę gra Fraser James.
11:32
And Fraser's on his knees, arms tied behind his back,
220
667000
4000
Fraser klęczy z rękami związanymi na plecach
11:36
and he's crying.
221
671000
2000
i płacze.
11:38
He's sniveling.
222
673000
1000
Chlipie.
11:39
It's a pitiful sight.
223
674000
1000
Żałosny widok.
11:40
And as we watch it, we are ashamed.
224
675000
5000
Wstyd nam to oglądać.
11:45
And we want to say to Idris, "Chop him up.
225
680000
3000
Chcemy powiedzieć Idrisowi: " Poćwiartuj go.
11:48
Shut him up."
226
683000
2000
Zamknij mu gębę".
11:50
And as Idris moves, Fraser screams, "Stop!
227
685000
4000
Gdy Idris robi zamach, Fraser krzyczy: " Przestań!
11:54
Please stop!"
228
689000
2000
Proszę przestań!"
11:56
Idris pauses, then he moves again,
229
691000
3000
Idris przerywa, ale za chwilę znowu robi zamach,
11:59
and Fraser says, "Please!
230
694000
3000
i Fraser mówi: "Proszę!
12:02
Please stop!"
231
697000
2000
Proszę, przestań!"
12:04
And it's not the look of horror and terror on Fraser's face that stops Idris or us;
232
699000
6000
To nie przerażenie Frasera
powstrzymuje Idrisa ani nas;
powstrzymuje Idrisa ani nas;
12:10
it's the look in Fraser's eyes.
233
705000
2000
To jego spojrzenie,
12:12
It's one that says, "Don't do this.
234
707000
4000
które mówi: "Nie rób tego.
12:16
And I'm not saying this to save myself,
235
711000
2000
Nie chodzi mi o ratowanie własnej skóry,
12:18
although this would be nice. I'm doing it to save you,
236
713000
4000
choć byłoby miło, tylko o ratunek dla ciebie,
12:22
because if you do this, you will be lost."
237
717000
4000
bo jeżeli to zrobisz, będziesz zgubiony".
12:26
To be so afraid that you're standing in the face
238
721000
3000
Przerażony, twarzą w twarz z nieuniknioną śmiercią,
12:29
of a death you can't escape and that you're soiling yourself
239
724000
2000
narobił w spodnie, płakał,
12:31
and crying, but to say in that moment,
240
726000
2000
ale powiedział do Idrisa:
12:33
as Fraser says to Idris, "Tell my girlfriend I love her."
241
728000
4000
"Powiedz mojej dziewczynie, że ją kocham".
12:37
In that moment, Fraser says,
242
732000
4000
Fraser dodaje:
12:41
"I am lost already, but not you ... not you."
243
736000
5000
"Ja jestem już zgubiony, ale nie ty".
12:46
This is a redemption we can all aspire to.
244
741000
3000
To wybawienie, do którego wszyscy dążymy.
12:49
African narratives in the West, they proliferate.
245
744000
4000
Opowieści afrykańskie rozchodzą się na Zachodzie.
12:53
I really don't care anymore.
246
748000
1000
Nie zależy mi już na tym.
12:54
I'm more interested in the stories we tell about ourselves --
247
749000
4000
Wolę historie, które opowiadamy o sobie samych.
12:58
how as a writer, I find that African writers
248
753000
5000
Jako pisarz odkryłem, że afrykańscy pisarze
13:03
have always been the curators of our humanity on this continent.
249
758000
3000
są kustoszami człowieczeństwa na tym kontynencie.
13:06
The question is, how do I balance narratives that are wonderful
250
761000
6000
Jak porównać wspaniałą narrację
13:12
with narratives of wounds and self-loathing?
251
767000
4000
z tą okaleczoną i budzącą odrazę?
13:16
And this is the difficulty that I face.
252
771000
3000
To trudne.
13:19
I am trying to move beyond political rhetoric
253
774000
2000
Staram się wyjść poza polityczną retorykę
13:21
to a place of ethical questioning.
254
776000
2000
i dojść do pytań etycznych.
13:23
I am asking us to balance the idea
255
778000
3000
Nakłaniam do równowagi
13:26
of our complete vulnerability with the complete notion
256
781000
4000
między naszymi słabościami
13:30
of transformation of what is possible.
257
785000
2000
a zdolnością do zmian, jeśli tylko są możliwe.
13:32
As a young middle-class Nigerian activist,
258
787000
2000
Jako nigeryjski aktywista w średnim wieku
13:34
I launched myself along with a whole generation of us
259
789000
3000
zaangażowałem się wraz z całym pokoleniem
13:37
into the campaign to stop the government.
260
792000
3000
w kampanię, która miała powstrzymać rząd.
13:40
And I asked millions of people,
261
795000
2000
Prosiłem miliony ludzi,
13:42
without questioning my right to do so,
262
797000
2000
nie myśląc, czy mam do tego prawo,
13:44
to go up against the government.
263
799000
2000
aby sprzeciwili się rządowi.
13:46
And I watched them being locked up in prison and tear gassed.
264
801000
2000
Patrzyłem, jak ich aresztują
i traktują gazem łzawiącym.
i traktują gazem łzawiącym.
13:48
I justified it, and I said, "This is the cost of revolution.
265
803000
3000
Tłumaczyłem sobie, że takie są koszty rewolucji
13:51
Have I not myself been imprisoned?
266
806000
2000
i że ja też siedziałem w więzieniu
13:53
Have I not myself been beaten?"
267
808000
2000
i też byłem bity.
13:55
It wasn't until later, when I was imprisoned again,
268
810000
3000
Dopiero kiedy zamknęli mnie po raz drugi
13:58
that I understood the real meaning of torture,
269
813000
2000
zrozumiałem, co to są tortury,
14:00
and how easy your humanity can be taken from you,
270
815000
3000
i jak łatwo odebrać nam człowieczeństwo,
14:03
for the time I was engaged in war,
271
818000
3000
w czasie gdy zaangażowałem się w wojnę,
14:06
righteous, righteous war.
272
821000
3000
sprawiedliwą wojnę.
14:09
Excuse me.
273
824000
3000
Przepraszam.
14:12
Sometimes I can stand before the world --
274
827000
2000
Czasem mogę stać przed całym światem,
14:14
and when I say this, transformation
275
829000
2000
a kiedy to mówię,
14:16
is a difficult and slow process --
276
831000
2000
przemiana to trudny i powolny proces,
14:18
sometimes I can stand before the world and say,
277
833000
3000
Czasem śmiało mówię:
14:21
"My name is Chris Abani.
278
836000
2000
"Nazywam się Chris Abani.
14:23
I have been human six days, but only sometimes."
279
838000
3000
Od 6 dni jestem człowiekiem, częściowo".
14:26
But this is a good thing.
280
841000
2000
Nic w tym złego.
14:28
It's never going to be easy.
281
843000
2000
Nigdy nie jest łatwo.
14:30
There are no answers.
282
845000
2000
Nie ma żadnych odpowiedzi.
14:32
As I was telling Rachel from Google Earth,
283
847000
2000
Mówiłem Rachel z Google Earth,
14:34
that I had challenged my students in America --
284
849000
2000
że nawrzucałem moim studentom w USA:
14:36
I said, "You don't know anything about Africa, you're all idiots."
285
851000
3000
"Nic nie wiecie o Afryce, idioci".
14:39
And so they said, "Tell me about Africa, Professor Abani."
286
854000
3000
Poprosili, żebym im o Afryce opowiedział.
14:42
So I went to Google Earth and learned about Africa.
287
857000
3000
Wszedłem na Google Earth, żeby się dowiedzieć.
14:45
And the truth be told, this is it, isn't it?
288
860000
3000
I o to chodzi, prawda?
14:48
There are no essential Africans,
289
863000
1000
Nie ma wzoru Afrykanina,
14:49
and most of us are as completely ignorant as everyone else
290
864000
2000
większość z nas nie ma pojęcia
14:51
about the continent we come from,
291
866000
2000
o kontynencie, z którego pochodzimy,
14:53
and yet we want to make profound statements about it.
292
868000
3000
choć chcemy o nim wygłaszać poważne opinie.
14:56
And I think if we can just admit that we're all trying
293
871000
2000
Przyznajmy, że wszyscy jedynie próbujemy
14:58
to approximate the truth of our own communities,
294
873000
3000
zbliżyć się do prawdy o własnych społecznościach.
15:01
it will make for a much more nuanced
295
876000
2000
Przyczyni się to do subtelniejszej
15:03
and a much more interesting conversation.
296
878000
3000
i bardziej interesującej rozmowy.
15:06
I want to believe that we can be agnostic about this,
297
881000
4000
Chcę wierzyć, że potrafimy wątpić,
15:10
that we can rise above all of this.
298
885000
2000
i wznieść się ponad to.
15:12
When I was 10, I read James Baldwin's "Another Country,"
299
887000
4000
Jako 10-latek czytałem
"Another country" Jamesa Baldwina,
"Another country" Jamesa Baldwina,
15:16
and that book broke me.
300
891000
2000
i ta książka mnie załamała.
15:18
Not because I was encountering homosexual sex and love
301
893000
3000
Nie przez wątki homoerotyczne i miłosne
15:21
for the first time, but because the way James wrote about it
302
896000
3000
ale dlatego, że narracja Jamesa
15:24
made it impossible for me to attach otherness to it.
303
899000
3000
nie pozwoliła mi się zdystansować.
15:27
"Here," Jimmy said.
304
902000
2000
Jimmy powiedział:
15:29
"Here is love, all of it."
305
904000
2000
"To wszystko jest miłością".
15:31
The fact that it happens in "Another Country"
306
906000
2000
Fakt, że dzieje się to w "Another Country"
15:33
takes you quite by surprise.
307
908000
3000
jest zaskakujący.
15:36
My friend Ronald Gottesman says there are three kinds of people in the world:
308
911000
2000
Mój kolega mówi, że są 3 rodzaje ludzi:
15:38
those who can count, and those who can't.
309
913000
3000
ci, którzy potrafią liczyć i ci, którzy nie potrafią.
15:41
(Laughter)
310
916000
4000
(Śmiech)
15:45
He also says that the cause of all our trouble
311
920000
3000
Mówi też, że nasze kłopoty biorą się stąd,
15:48
is the belief in an essential, pure identity:
312
923000
3000
że wierzymy w zasadniczą, czystą tożsamość:
15:51
religious, ethnic, historical, ideological.
313
926000
5000
religijną, etniczną, historyczną i ideologiczną.
15:56
I want to leave you with a poem by Yusef Komunyakaa
314
931000
3000
Zakończę wierszem Yusefa Komunyakaa,
15:59
that speaks to transformation.
315
934000
3000
który mówi o przemianie.
16:02
It's called "Ode to the Drum," and I'll try and read it
316
937000
3000
Tytuł: "Oda do bębna". Spróbuję przeczytać tak,
16:05
the way Yusef would be proud to hear it read.
317
940000
3000
żeby Yusef słuchał z dumą.
16:11
"Gazelle, I killed you for your skin's exquisite touch,
318
946000
6000
"Gazelo, zabiłem cię, bo kocham dotykać twej skóry,
16:17
for how easy it is to be nailed to a board
319
952000
3000
bo łatwo ją przybić do deski,
16:20
weathered raw as white butcher paper.
320
955000
4000
wyblakłą i surową jak biały papier rzeźnika.
16:24
Last night I heard my daughter praying for the meat here at my feet.
321
959000
5000
Wczoraj córka modliła się przy mnie o mięso.
16:29
You know it wasn't anger that made me stop my heart till the hammer fell.
322
964000
4000
Wiesz, że nie przez złość opuściłem młotek.
16:33
Weeks ago, you broke me as a woman
323
968000
3000
Kiedyś urzekłaś mnie jak kobieta
16:36
once shattered me into a song beneath her weight,
324
971000
4000
której pieśń powaliła mnie swoim ciężarem,
16:40
before you slouched into that grassy hush.
325
975000
3000
nim niedbale odeszłaś w ciszę traw.
16:43
And now I'm tightening lashes, shaped in hide as if around a ribcage,
326
978000
5000
Teraz zaciskam rzemienie jak żebra,
16:48
shaped like five bowstrings.
327
983000
2000
w kształcie pięciu cięciw.
16:50
Ghosts cannot slip back inside the body's drum.
328
985000
3000
Duchy nie przecisną się do serca bębna.
16:53
You've been seasoned by wind, dusk and sunlight.
329
988000
4000
Hartowały cię wiatr, zmierzch i blask słońca.
16:57
Pressure can make everything whole again.
330
992000
4000
Nacisk zmienia fragmenty w jedną całość.
17:01
Brass nails tacked into the ebony wood,
331
996000
2000
Mosiężne gwoździe wbite w hebanowe drzewo,
17:03
your face has been carved five times.
332
998000
3000
twoja twarz wyrzeźbiona pięć razy.
17:06
I have to drive trouble in the hills.
333
1001000
2000
Zabieram troski ze wzgórz.
17:08
Trouble in the valley,
334
1003000
2000
Troski z dolin
17:10
and trouble by the river too.
335
1005000
2000
i troski znad rzeki.
17:12
There is no palm wine, fish, salt, or calabash.
336
1007000
4000
Nie ma wina palmowego, ryb, soli czy dyni.
17:16
Kadoom. Kadoom. Kadoom.
337
1011000
4000
Kadoom.
17:20
Ka-doooom.
338
1015000
2000
Ka-dooom.
17:22
Now I have beaten a song back into you.
339
1017000
4000
Wygarbowałem ci na skórze pieśń.
17:26
Rise and walk away like a panther."
340
1021000
4000
Wstań i rusz jak pantera".
17:30
Thank you.
341
1025000
2000
Dziękuję.
17:32
(Applause)
342
1027000
13000
(Oklaski)
Reviewed by Rysia Wand
ABOUT THE SPEAKER
Chris Abani - Novelist, poetImprisoned three times by the Nigerian government, Chris Abani turned his experience into poems that Harold Pinter called "the most naked, harrowing expression of prison life and political torture imaginable." His novels include GraceLand (2004) and The Virgin of Flames (2007).
Why you should listen
Chris Abani's first novel, published when he was 16, was Masters of the Board, a political thriller about a foiled Nigerian coup. The story was convincing enough that the Nigerian government threw him in jail for inciting a coincidentally timed real-life coup. Imprisoned and tortured twice more, he channeled the experience into searing poetry.
Abani's best-selling 2004 novel GraceLand is a searing and funny tale of a young Nigerian boy, an Elvis impersonator who moves through the wide, wild world of Lagos, slipping between pop and traditional cultures, art and crime. It's a perennial book-club pick, a story that brings the postcolonial African experience to vivid life.
Now based in Los Angeles, Abani published The Virgin of Flames in 2007. He is also a publisher, running the poetry imprint Black Goat Press.
Chris Abani | Speaker | TED.com