TEDGlobal 2014
Andrés Ruzo: The boiling river of the Amazon
Andrés Ruzo: Jak znalazłem mityczną wrzącą rzekę w Amazonii
Filmed:
Readability: 4
2,147,830 views
Kiedy Andrés Ruzo był młodym chłopcem w Peru, jego dziadek opowiedział mu historię z dziwnym szczegółem: głęboko w Amazonii, znajduje się rzeka, która gotuje się, jak gdyby płonął pod nią ogień. Dwanaście lat później, już jako wyedukowany geolog, Ruzo wyruszył w podróż w głąb południowoamerykańskiej dżungli w poszukiwaniu tej wrzącej rzeki. W czasach, gdy wydaje się, że nie ma już na mapach białych plam, a wszystko jest zmierzone i zrozumiane, dołącz do Ruzo w poszukiwaniu rzeki, która zmusza nas do zakwestionowania granicy pomiędzy znanym, a nieznanym ... i przypomina, że stale istnieją wielkie cuda, które czekają na odkrycie.
Andrés Ruzo - Geoscientist
Andrés Ruzo investigates the Earth's heat and the mystery of a boiling river in the Peruvian rainforest. Full bio
Andrés Ruzo investigates the Earth's heat and the mystery of a boiling river in the Peruvian rainforest. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
As a boy in Lima,
0
1023
1643
Kiedy byłem chłopcem w Limie,
00:14
my grandfather told me a legend
1
2690
2111
mój dziadek opowiedział mi legendę
00:16
of the Spanish conquest of Peru.
2
4825
2254
o hiszpańskim podboju Peru.
00:20
Atahualpa, emperor of the Inca,
had been captured and killed.
had been captured and killed.
3
8007
3539
Atahualpa, władca Inków,
został schwytany i zabity.
został schwytany i zabity.
00:23
Pizarro and his conquistadors
had grown rich,
had grown rich,
4
11570
2983
Pizarro i jego konkwistadorzy
wzbogacili się,
wzbogacili się,
00:26
and tales of their conquest
and glory had reached Spain
and glory had reached Spain
5
14577
3186
a opowieści o ich podboju
i chwale dotarły do Hiszpanii.
i chwale dotarły do Hiszpanii.
00:29
and was bringing new waves of Spaniards,
hungry for gold and glory.
hungry for gold and glory.
6
17787
5375
Przyniosły one nowe fale Hiszpanów,
głodnych złota i chwały.
głodnych złota i chwały.
00:36
They would go into towns and ask the Inca,
7
24055
2898
Wchodzili do miast i pytali Inków:
00:38
"Where's another civilization
we can conquer? Where's more gold?"
we can conquer? Where's more gold?"
8
26977
3775
"Gdzie jest kolejna cywilizacja,
którą można podbić?
którą można podbić?
Gdzie jest więcej złota?".
00:42
And the Inca, out of vengeance, told them,
9
30776
3379
Inkowie, z zemsty, odpowiadali:
00:46
"Go to the Amazon.
10
34648
1609
"Idźcie nad Amazonkę,
00:48
You'll find all the gold you want there.
11
36767
2646
znajdziecie tam złota ile dusza zapragnie.
00:51
In fact, there is a city called Paititi --
El Dorado in Spanish --
El Dorado in Spanish --
12
39437
4714
Jest tam miasto zwane Paititi,
po hiszpańsku El Dorado,
po hiszpańsku El Dorado,
00:56
made entirely of gold."
13
44175
2627
zbudowane w całości ze złota".
00:59
The Spanish set off into the jungle,
14
47303
1896
Hiszpanie wyruszyli do dżungli,
01:01
but the few that return
come back with stories,
come back with stories,
15
49223
3562
lecz garstka, która stamtąd wróciła,
przyniosła ze sobą opowieści.
przyniosła ze sobą opowieści.
01:05
stories of powerful shamans,
16
53904
3807
Opowieści o potężnych szamanach,
01:09
of warriors with poisoned arrows,
17
57735
2904
o wojownikach z zatrutymi strzałami,
01:12
of trees so tall they blotted out the sun,
18
60663
3778
o drzewach tak wysokich,
że przysłaniały słońce,
że przysłaniały słońce,
01:16
spiders that ate birds,
snakes that swallowed men whole
snakes that swallowed men whole
19
64465
4752
pająkach pożerających ptaki,
wężach połykających ludzi w całości
wężach połykających ludzi w całości
01:21
and a river that boiled.
20
69241
2284
oraz o wrzącej rzece.
01:25
All this became a childhood memory.
21
73795
1984
Stało się to wspomnieniem z dzieciństwa.
01:27
And years passed.
22
75803
1159
Lata mijały.
01:28
I'm working on my PhD at SMU,
23
76986
2475
Pracuję nad doktoratem w SMU,
01:31
trying to understand
Peru's geothermal energy potential,
Peru's geothermal energy potential,
24
79485
3904
próbując zrozumieć potencjał
geotermalny Peru.
geotermalny Peru.
01:35
when I remember this legend,
25
83413
2046
Kiedy przypomniałem sobie tę legendę,
01:37
and I began asking that question.
26
85483
1849
zacząłem zadawać sobie pytanie:
01:40
Could the boiling river exist?
27
88316
2547
"Czy wrząca rzeka rzeczywiście istnieje?".
01:44
I asked colleagues from universities,
28
92140
2199
Pytałem kolegów z uniwersytetów,
01:46
the government,
29
94363
1157
rząd, firmy górnicze,
01:47
oil, gas and mining companies,
30
95544
1493
oraz wydobywców ropy czy gazu.
01:49
and the answer was a unanimous no.
31
97061
2906
Odpowiedzią było jednogłośne "nie".
01:52
And this makes sense.
32
100459
2000
Ma to sens.
01:55
You see, boiling rivers
do exist in the world,
do exist in the world,
33
103070
2628
Wrzące rzeki istnieją na świecie,
01:57
but they're generally
associated with volcanoes.
associated with volcanoes.
34
105722
2459
ale są z reguły powiązane z wulkanami.
02:00
You need a powerful heat source
35
108649
2147
Potrzebujesz potężnego źródła ciepła,
02:02
to produce such a large
geothermal manifestation.
geothermal manifestation.
36
110820
3366
aby wytworzyć tak potężne
zjawisko geotermalne.
zjawisko geotermalne.
02:06
And as you can see from the red dots
here, which are volcanoes,
here, which are volcanoes,
37
114210
5204
Jak widzicie po czerwonych kropkach,
które oznaczają wulkany,
które oznaczają wulkany,
02:11
we don't have volcanoes in the Amazon,
38
119438
2818
nie mamy wulkanów ani w Amazonii,
02:14
nor in most of Peru.
39
122280
1818
ani w większej części Peru.
02:16
So it follows: We should not expect
to see a boiling river.
to see a boiling river.
40
124122
4268
W związku z tym nie należy oczekiwać,
że znajdziemy wrzącą rzekę.
że znajdziemy wrzącą rzekę.
02:21
Telling this same story
at a family dinner,
at a family dinner,
41
129660
4088
Kiedy opowiadałem tę historię
przy rodzinnym obiedzie,
przy rodzinnym obiedzie,
02:25
my aunt tells me,
42
133772
2470
ciocia powiedziała mi:
02:28
"But no, Andrés, I've been there.
I've swum in that river."
I've swum in that river."
43
136266
3982
"Ale Andrés, ja tam byłam.
Pływałam w tej rzece".
Pływałam w tej rzece".
02:32
(Laughter)
44
140898
3637
(Śmiech)
02:36
Then my uncle jumps in.
45
144559
1747
Wtedy wujek się dołączył:
02:38
"No, Andrés, she's not kidding.
46
146330
2730
"Andrés, ona nie żartuje.
02:41
You see, you can only swim in it
after a very heavy rain,
after a very heavy rain,
47
149084
3983
Widzisz, można w niej pływać tylko
po bardzo silnych opadach deszczu
po bardzo silnych opadach deszczu
02:45
and it's protected by a powerful shaman.
48
153091
3246
i jest strzeżona przez potężnego szamana.
02:48
Your aunt, she's friends with his wife."
49
156361
2317
Twoja ciocia przyjaźni się z jego żoną".
02:51
(Laughter)
50
159257
1805
(Śmiech)
02:53
"¿Cómo?" ["Huh?"]
51
161086
1151
Że jak?
02:54
You know, despite all
my scientific skepticism,
my scientific skepticism,
52
162261
2214
Mimo całego mojego
naukowego sceptycyzmu,
naukowego sceptycyzmu,
02:56
I found myself hiking into the jungle,
guided by my aunt,
guided by my aunt,
53
164499
4432
wybrałem się na wycieczkę do dżungli,
prowadzony przez ciocię.
prowadzony przez ciocię.
03:00
over 700 kilometers away
from the nearest volcanic center,
from the nearest volcanic center,
54
168955
3897
oddalony o ponad 700 kilometrów
od najbliższego obszaru wulkanicznego,
od najbliższego obszaru wulkanicznego,
03:04
and well, honestly,
mentally preparing myself
mentally preparing myself
55
172876
3618
i przygotowywałem się mentalnie
03:08
to behold the legendary
"warm stream of the Amazon."
"warm stream of the Amazon."
56
176518
4376
na ujrzenie legendarnego
"ciepłego strumienia Amazonki".
"ciepłego strumienia Amazonki".
03:14
But then ...
57
182671
1621
Lecz wówczas
03:16
I heard something,
58
184316
1322
usłyszałem coś,
03:19
a low surge
59
187255
1449
niski dźwięk kipieli,
03:22
that got louder and louder
60
190347
2695
który stawał się coraz głośniejszy,
03:25
as we came closer.
61
193792
1468
z każdym naszym krokiem.
03:28
It sounded like ocean waves
constantly crashing,
constantly crashing,
62
196300
3928
Brzmiało to jak walenie fal oceanu,
03:32
and as we got closer, I saw smoke, vapor,
coming up through the trees.
coming up through the trees.
63
200252
4685
a kiedy się zbliżyliśmy, ujrzałem dym,
parę wodną wznoszącą się nad drzewami.
parę wodną wznoszącą się nad drzewami.
03:36
And then, I saw this.
64
204961
3299
Potem ujrzałem to...
03:41
I immediately grabbed for my thermometer,
65
209791
2469
Momentalnie chwyciłem termometr
03:44
and the average temperatures in the river
66
212284
3277
i okazało się, że średnie
temperatury w rzece
temperatury w rzece
03:47
were 86 degrees C.
67
215585
1987
wynosiły 86 stopni Celsjusza.
03:51
This is not quite
the 100-degree C boiling
the 100-degree C boiling
68
219540
3267
Co prawda nie jest to wrzenie
jak przy 100 stopniach,
jak przy 100 stopniach,
03:54
but definitely close enough.
69
222831
2877
ale zdecydowanie coś bardzo bliskiego.
03:58
The river flowed hot and fast.
70
226296
3092
Rzeka płynęła gorąco i szybko.
04:02
I followed it upriver and was led by,
actually, the shaman's apprentice
actually, the shaman's apprentice
71
230181
3648
Poszedłem w górę rzeki za uczniem szamana,
04:05
to the most sacred site on the river.
72
233853
1784
do jej najświętszego rejonu.
04:07
And this is what's bizarre --
73
235661
1406
I to jest dziwne:
04:09
It starts off as a cold stream.
74
237091
1982
rzeka zaczyna jako zimny strumień,
04:11
And here, at this site,
75
239502
2237
a w tym miejscu,
04:13
is the home of the Yacumama,
76
241763
2167
znajduje się dom Yacumamy,
04:15
mother of the waters,
a giant serpent spirit
a giant serpent spirit
77
243954
3343
matki wód, wielkiego ducha węża,
04:19
who births hot and cold water.
78
247321
2073
który daje początek
gorącej i zimnej wodzie.
gorącej i zimnej wodzie.
04:22
And here we find a hot spring,
79
250015
4412
W tym miejscu znaleźliśmy gorące źródło,
04:26
mixing with cold stream water
underneath her protective motherly jaws
underneath her protective motherly jaws
80
254451
5358
mieszające się z zimnym strumieniem
pod opieką jej matczynych szczęk,
pod opieką jej matczynych szczęk,
04:31
and thus bringing their legends to life.
81
259833
3245
urzeczywistniających legendę.
04:36
The next morning, I woke up and --
82
264283
1978
Następnego poranka obudziłem się i...
04:38
(Laughter)
83
266285
2219
(Śmiech)
04:40
I asked for tea.
84
268528
2031
poprosiłem o herbatę.
04:42
I was handed a mug, a tea bag
85
270583
2240
Otrzymałem kubek, saszetkę herbaty
04:44
and, well, pointed towards the river.
86
272847
2328
i zostałem skierowany w stronę rzeki.
04:48
To my surprise, the water was clean
and had a pleasant taste,
and had a pleasant taste,
87
276075
4509
Ku mojemu zdziwieniu, woda była czysta
i miała przyjemny smak,
i miała przyjemny smak,
04:52
which is a little weird
for geothermal systems.
for geothermal systems.
88
280608
2994
co jest nieco dziwne
w przypadku źródeł geotermalnych.
w przypadku źródeł geotermalnych.
04:56
What was amazing
89
284441
1548
Zaskakujące było to,
04:58
is that the locals had always
known about this place,
known about this place,
90
286013
2984
że autochtoni od zawsze
wiedzieli o tym miejscu
wiedzieli o tym miejscu
05:01
and that I was by no means
the first outsider to see it.
the first outsider to see it.
91
289021
3704
i że wcale nie byłem pierwszą
osobą z zewnątrz, która je ujrzała.
osobą z zewnątrz, która je ujrzała.
05:05
It was just part of their everyday life.
92
293701
2937
Rzeka była po prostu częścią
ich codziennego życia.
ich codziennego życia.
05:09
They drink its water.
93
297115
2694
Piją z niej wodę.
05:11
They take in its vapor.
94
299833
2555
Wdychają jej parę.
05:14
They cook with it,
95
302412
1691
Gotują w niej,
05:16
clean with it,
96
304127
1510
zmywają w niej,
05:17
even make their medicines with it.
97
305661
1798
nawet wytwarzają z niej lekarstwa.
05:21
I met the shaman,
98
309094
1746
Spotkałem szamana,
05:22
and he seemed like an extension
of the river and his jungle.
of the river and his jungle.
99
310864
4189
a on wydawał się "przedłużeniem"
rzeki i dżungli.
rzeki i dżungli.
05:27
He asked for my intentions
100
315848
1824
Zapytał o moje intencje
05:30
and listened carefully.
101
318609
1579
i słuchał uważnie.
05:33
Then, to my tremendous relief --
102
321262
3111
Wtedy, ku mojej ogromnej uldze...
05:36
I was freaking out,
to be honest with you --
to be honest with you --
103
324397
3547
...byłem przerażony,
jeśli mam być szczery...
jeśli mam być szczery...
05:39
a smile began to snake across his face,
and he just laughed.
and he just laughed.
104
327968
4279
...uśmiech wkradł mu się na usta,
po czym szaman roześmiał się.
po czym szaman roześmiał się.
05:44
(Laughter)
105
332271
2297
(Śmiech)
05:47
I had received the shaman's blessing
to study the river,
to study the river,
106
335796
4595
Otrzymałem błogosławieństwo
szamana, aby zbadać rzekę,
szamana, aby zbadać rzekę,
05:52
on the condition that after I take
the water samples
the water samples
107
340415
3404
pod warunkiem, że gdy pobiorę próbki wody
05:55
and analyze them in my lab,
108
343843
1516
i zbadam je w laboratorium,
05:57
wherever I was in the world,
109
345383
1810
w dowolnym miejscu na świecie,
06:00
that I pour the waters
back into the ground
back into the ground
110
348265
3766
wleję wodę z powrotem do ziemi,
06:04
so that, as the shaman said,
111
352055
2047
aby mogła, jak rzekł szaman,
06:06
the waters could find their way back home.
112
354126
2745
znaleźć swoją drogę do domu.
06:11
I've been back every year
since that first visit in 2011,
since that first visit in 2011,
113
359272
3587
Wracałem tam rokrocznie
od pierwszej wizyty w 2011 roku
od pierwszej wizyty w 2011 roku
06:14
and the fieldwork has been exhilarating,
114
362883
3425
i praca w terenie była porywająca,
06:18
demanding and at times dangerous.
115
366332
3797
wymagająca, czasami niebezpieczna.
06:22
One story was even featured
in National Geographic Magazine.
in National Geographic Magazine.
116
370913
3215
Jedna historia znalazła się nawet
na łamach National Geographic.
na łamach National Geographic.
06:26
I was trapped on a small rock
about the size of a sheet of paper
about the size of a sheet of paper
117
374152
4087
Stałem uwięziony na skałce
wielkości kartki papieru,
wielkości kartki papieru,
06:30
in sandals and board shorts,
118
378263
2040
w sandałach i szortach,
06:32
in between an 80 degree C river
119
380327
2406
między rzeką o temperaturze 80 stopni C,
a gorącym źródłem, które wyglądało tak,
całkiem bliskim wrzenia.
całkiem bliskim wrzenia.
06:34
and a hot spring that, well,
looked like this, close to boiling.
looked like this, close to boiling.
120
382757
3729
06:39
And on top of that,
it was Amazon rain forest.
it was Amazon rain forest.
121
387070
3538
Ponadto, to był amazoński las deszczowy.
06:43
Pshh, pouring rain, couldn't see a thing.
122
391206
2506
Ulewa, nie widać niczego.
06:45
The temperature differential
made it all white. It was a whiteout.
made it all white. It was a whiteout.
123
393736
3562
Przez różnicę temperatur wszystko
wokół było białe. Niczym zamieć.
wokół było białe. Niczym zamieć.
06:50
Intense.
124
398956
1405
Intensywne.
06:54
Now, after years of work,
125
402158
2438
Teraz, po latach pracy,
06:56
I'll soon be submitting my geophysical
and geochemical studies for publication.
and geochemical studies for publication.
126
404620
5642
wkrótce będę publikował moje
geofizyczne i geochemiczne badania
geofizyczne i geochemiczne badania
07:03
And I'd like to share, today,
with all of you here, on the TED stage,
with all of you here, on the TED stage,
127
411047
3975
i chciałbym podzielić się
dziś tu na scenie TED,
dziś tu na scenie TED,
07:07
for the first time,
some of these discoveries.
some of these discoveries.
128
415046
3190
po raz pierwszy
wynikami niektórych odkryć.
wynikami niektórych odkryć.
07:11
Well, first off, it's not a legend.
129
419340
2531
Po pierwsze - to nie jest legenda.
07:14
Surprise!
130
422468
1174
Kto by przypuszczał!
07:15
(Laughter)
131
423666
2325
(Śmiech)
07:18
When I first started the research,
132
426015
2514
Kiedy rozpocząłem badania,
07:20
the satellite imagery was too
low-resolution to be meaningful.
low-resolution to be meaningful.
133
428553
2979
zdjęcia satelitarne
miały zbyt niską rozdzielczość.
miały zbyt niską rozdzielczość.
07:23
There were just no good maps.
134
431556
1628
Po prostu brakowało dobrych map.
07:25
Thanks to the support
of the Google Earth team,
of the Google Earth team,
135
433754
2391
Dzięki wsparciu ekipy Google Earth,
07:28
I now have this.
136
436169
1345
teraz mam to.
07:31
Not only that, the indigenous name
of the river, Shanay-timpishka,
of the river, Shanay-timpishka,
137
439251
5350
Nie tylko to, rdzenna nazwa rzeki,
Shanay-timpishka,
Shanay-timpishka,
07:37
"boiled with the heat of the sun,"
138
445538
2730
"ugotowana w żarze Słońca",
07:41
indicating that I'm not the first
to wonder why the river boils,
to wonder why the river boils,
139
449540
5379
wskazuje, że nie ja pierwszy
zastanawiam się, dlaczego rzeka wrze,
zastanawiam się, dlaczego rzeka wrze,
07:46
and showing that humanity
has always sought to explain
has always sought to explain
140
454943
3227
co pokazuje, że ludzkość od zawsze
poszukuje wytłumaczenia
poszukuje wytłumaczenia
07:50
the world around us.
141
458194
1539
dla świata wokół nas.
07:53
So why does the river boil?
142
461526
2398
Więc dlaczego woda się gotuje?
07:55
(Bubbling sounds)
143
463948
4413
(Bulgotanie)
08:00
It actually took me three years
to get that footage.
to get that footage.
144
468385
2495
Trzy lata zajęło mi
zdobycie tego materiału.
zdobycie tego materiału.
08:04
Fault-fed hot springs.
145
472879
1605
Gorące źródła z uskoków.
08:07
As we have hot blood running
through our veins and arteries,
through our veins and arteries,
146
475625
3633
Tak jak przez nasze żyły i tętnice
płynie gorąca krew,
płynie gorąca krew,
08:11
so, too, the earth has hot water
running through its cracks and faults.
running through its cracks and faults.
147
479282
5048
tak przez uskoki i pęknięcia
w Ziemi płynie gorąca woda.
w Ziemi płynie gorąca woda.
08:17
Where these arteries come to the surface,
these earth arteries,
these earth arteries,
148
485162
3595
Tam, gdzie te tętnice wychodzą
na powierzchnię, tętnice Ziemi,
na powierzchnię, tętnice Ziemi,
08:20
we'll get geothermal manifestations:
149
488781
2374
mamy zjawiska geotermalne:
08:23
fumaroles, hot springs
and in our case, the boiling river.
and in our case, the boiling river.
150
491179
4020
fumarole, gorące źródła,
a tutaj wrzącą rzekę.
a tutaj wrzącą rzekę.
08:28
What's truly incredible, though,
is the scale of this place.
is the scale of this place.
151
496459
4100
Co jest jednak naprawdę niesłychane,
to wielkość tego miejsca.
to wielkość tego miejsca.
08:33
Next time you cross the road,
think about this.
think about this.
152
501221
2346
Pomyśl, przechodząc
następnym razem przez ulicę.
następnym razem przez ulicę.
08:36
The river flows wider than a two-lane road
153
504527
2672
Rzeka jest szersza niż droga dwujezdniowa
08:39
along most of its path.
154
507223
1864
przez większą część swojej drogi.
08:41
It flows hot for 6.24 kilometers.
155
509674
5343
Gorąca płynie przez 6,24 kilometra.
08:48
Truly impressive.
156
516223
1509
Bardzo imponujące.
08:51
There are thermal pools
larger than this TED stage,
larger than this TED stage,
157
519077
3000
Są w niej baseny termalne,
większe od tej sceny TED.
większe od tej sceny TED.
08:54
and that waterfall that you see there
158
522101
2476
Wodospad, który tu widzicie,
08:56
is six meters tall --
159
524601
2038
ma sześć metrów wysokości.
08:59
and all with near-boiling water.
160
527384
3292
Wszystko to w temperaturze
bliskiej wrzenia.
bliskiej wrzenia.
09:04
We mapped the temperatures
along the river,
along the river,
161
532243
2056
Zmapowaliśmy temperatury wzdłuż rzeki
09:06
and this was by far the most
demanding part of the fieldwork.
demanding part of the fieldwork.
162
534323
3118
i jak dotąd była to najbardziej
wymagająca część pracy w terenie.
wymagająca część pracy w terenie.
09:09
And the results were just awesome.
163
537866
3687
Rezultaty były wręcz niesamowite.
09:13
Sorry -- the geoscientist
in me coming out.
in me coming out.
164
541577
3153
Wybaczcie, wychodzi ze mnie geolog.
09:16
And it showed this amazing trend.
165
544754
2426
Ukazały one tę niezwykłą zależność.
09:19
You see, the river starts off cold.
166
547204
2216
U źródła rzeka jest zimna.
09:21
It then heats up, cools back down,
heats up, cools back down,
heats up, cools back down,
167
549444
2995
Następnie podgrzewa się, schładza
podgrzewa i ponownie schładza,
podgrzewa i ponownie schładza,
09:24
heats up again, and then has
this beautiful decay curve
this beautiful decay curve
168
552463
2618
nagrzewa się znów, po czym
ma tę piękną krzywą zaniku,
ma tę piękną krzywą zaniku,
09:27
until it smashes into this cold river.
169
555105
2372
a w końcu wpada do tej zimnej rzeki.
09:30
Now, I understand not all of you
are geothermal scientists,
are geothermal scientists,
170
558539
2794
Rozumiem, że nie wszyscy
parają się geotermiką,
parają się geotermiką,
09:33
so to put it in more everyday terms:
171
561357
2225
więc, aby ująć to w prostszych słowach:
09:36
Everyone loves coffee.
172
564225
2133
każdy kocha kawę.
09:38
Yes? Good.
173
566382
1269
Tak? Dobrze.
09:40
Your regular cup of coffee, 54 degrees C,
174
568517
3683
Przeciętna kawa podawana jest
w temperaturze 54 stopni C.
w temperaturze 54 stopni C.
09:44
an extra-hot one, well, 60.
175
572224
2110
Bardzo gorąca, 60 stopni.
09:46
So, put in coffee shop terms,
176
574896
2171
Używając kawiarnianej terminologii,
09:49
the boiling river plots like this.
177
577091
2563
wrząca rzeka wygląda tak.
09:52
There you have your hot coffee.
178
580401
1499
Tutaj macie gorącą kawę.
09:54
Here you have your extra-hot coffee,
179
582906
1724
Tu bardzo gorącą kawę
09:56
and you can see
that there's a bit point there
that there's a bit point there
180
584654
2174
i widać, że jest tu duży punkt,
09:58
where the river is still hotter
than even the extra-hot coffee.
than even the extra-hot coffee.
181
586852
2988
gdzie rzeka jest gorętsza
niż bardzo gorąca kawa.
niż bardzo gorąca kawa.
10:01
And these are average water temperatures.
182
589864
1992
I to są średnie temperatury wody.
10:03
We took these in the dry season to ensure
the purest geothermal temperatures.
the purest geothermal temperatures.
183
591880
4199
Pobraliśmy je w suchym sezonie,
aby zapewnić najdokładniejsze temperatury.
aby zapewnić najdokładniejsze temperatury.
10:08
But there's a magic number here
that's not being shown,
that's not being shown,
184
596603
2620
Jest tu jednak magiczna liczba,
której nie widać,
której nie widać,
10:11
and that number is 47 degrees C,
185
599247
2530
a ta liczba to 47 stopni Celsjusza,
10:14
because that's where things start to hurt,
186
602856
2522
bo jest to miejsce, w którym
zaczynamy odczuwać ból
zaczynamy odczuwać ból
10:17
and I know this from very
personal experience.
personal experience.
187
605402
4173
i wiem to z własnego doświadczenia.
10:22
Above that temperature,
you don't want to get in that water.
you don't want to get in that water.
188
610186
2826
Powyżej tej temperatury,
nie chcesz wejść do tej wody.
nie chcesz wejść do tej wody.
10:25
You need to be careful.
189
613036
1662
Musisz być ostrożny.
10:26
It can be deadly.
190
614722
1315
Może być zabójcza.
10:28
I've seen all sorts of animals fall in,
191
616704
2291
Widziałem, jak wpadały tam różne zwierzęta
10:31
and what's shocking to me,
is the process is pretty much the same.
is the process is pretty much the same.
192
619019
4179
i, co mnie zaskoczyło, proces
za każdym razem jest niemal jednakowy.
za każdym razem jest niemal jednakowy.
10:35
So they fall in and the first thing
to go are the eyes.
to go are the eyes.
193
623898
2681
Po wpadnięciu najpierw tracą oczy.
10:38
Eyes, apparently, cook very quickly.
They turn this milky-white color.
They turn this milky-white color.
194
626603
3367
Oczy gotują się bardzo szybko.
Zmieniają kolor na mleczno-biały.
Zmieniają kolor na mleczno-biały.
10:41
The stream is carrying them.
195
629994
1350
Nurt ciągnie je ze sobą.
10:43
They're trying to swim out,
but their meat is cooking on the bone
but their meat is cooking on the bone
196
631368
3063
Zwierzęta próbują wypłynąć,
ale ich ciało gotuje się od zewnątrz,
ale ich ciało gotuje się od zewnątrz,
10:46
because it's so hot.
197
634455
1166
bo woda jest tak gorąca.
10:47
So they're losing power, losing power,
198
635645
1845
Tracą więc siły, tracą i tracą,
10:49
until finally they get to a point
where hot water goes into their mouths
where hot water goes into their mouths
199
637514
3390
aż dochodzą do punktu,
w którym połykają wodę
w którym połykają wodę
10:52
and they cook from the inside out.
200
640928
2221
i gotują się od środka.
10:55
(Laughter)
201
643440
5232
(Śmiech)
11:00
A bit sadistic, aren't we?
202
648696
2119
Nieco sadystyczni jesteśmy, co?
11:02
Jeez.
203
650839
1340
Jezu.
11:05
Leave them marinating for a little longer.
204
653362
2618
Pozostawmy je w wodzie nieco dłużej...
11:09
What's, again, amazing
are these temperatures.
are these temperatures.
205
657468
2728
Jak mówiłem temperatury są niesamowite.
11:12
They're similar to things that I've seen
on volcanoes all over the world
on volcanoes all over the world
206
660220
3478
Przypominają te, które można
zaobserwować na wulkanach,
zaobserwować na wulkanach,
11:15
and even super-volcanoes like Yellowstone.
207
663722
2537
nawet super-wulkanach jak Yellowstone.
11:18
But here's the thing:
208
666896
1308
Rzecz w tym,
11:22
the data is showing
that the boiling river exists
that the boiling river exists
209
670173
4999
że według danych wrząca rzeka istnieje
11:27
independent of volcanism.
210
675196
2290
niezależnie od wulkanizmu.
11:30
It's neither magmatic
or volcanic in origin,
or volcanic in origin,
211
678491
3420
Jej pochodzenie nie jest
ani magmatyczne, ani wulkaniczne.
ani magmatyczne, ani wulkaniczne.
11:35
and again, over 700 kilometers away
from the nearest volcanic center.
from the nearest volcanic center.
212
683722
6203
Powtarzam: najbliższe centrum aktywności
wulkanicznej leży 700 km dalej.
wulkanicznej leży 700 km dalej.
11:42
How can a boiling river exist like this?
213
690543
4366
Jak to możliwe,
że taka rzeka w ogóle istnieje?
że taka rzeka w ogóle istnieje?
11:47
I've asked geothermal experts
and volcanologists for years,
and volcanologists for years,
214
695790
3156
Pytałem ekspertów od geotermiki
i wulkanologów od lat
i wulkanologów od lat
11:50
and I'm still unable to find another
non-volcanic geothermal system
non-volcanic geothermal system
215
698970
4817
i do dziś nie znalazłem innego
niewulkanicznego systemu geotermalnego
niewulkanicznego systemu geotermalnego
11:55
of this magnitude.
216
703811
1567
tej wielkości.
11:59
It's unique.
217
707121
1524
Jest unikatowy.
12:01
It's special on a global scale.
218
709489
3442
Jest szczególny na skalę globalną.
12:06
So, still -- how does it work?
219
714708
2468
A więc, jak to działa?
12:10
Where do we get this heat?
220
718460
2136
Skąd bierze się to ciepło?
12:13
There's still more research to be done
221
721186
2093
Potrzeba ciągle większej ilości badań,
12:15
to better constrain the problem
and better understand the system,
and better understand the system,
222
723303
3189
aby wydzielić problem
i lepiej zrozumieć system,
i lepiej zrozumieć system,
12:18
but from what the data is telling us now,
223
726516
2326
ale z tego, co mówią nam dane,
12:20
it looks to be the result
of a large hydrothermal system.
of a large hydrothermal system.
224
728866
3364
wygląda to na efekt działalności
wielkiego systemu hydrotermalnego.
wielkiego systemu hydrotermalnego.
12:25
Basically, it works like this:
225
733151
1460
Działa to w taki sposób:
12:26
So, the deeper you go
into the earth, the hotter it gets.
into the earth, the hotter it gets.
226
734635
3308
im głębiej schodzisz pod ziemię,
tym wyższe stają się temperatury.
tym wyższe stają się temperatury.
12:29
We refer to this
as the geothermal gradient.
as the geothermal gradient.
227
737967
2628
Nazywamy to gradientem geotermicznym.
12:33
The waters could be coming
from as far away as glaciers in the Andes,
from as far away as glaciers in the Andes,
228
741460
4928
Woda może spływać z miejsc
tak dalekich jak lodowce Andów,
tak dalekich jak lodowce Andów,
12:38
then seeping down deep into the earth
229
746412
1999
następnie wsiąkać w ziemię
12:40
and coming out to form the boiling river
230
748435
2767
i wydobywać się w formie wrzącej rzeki,
12:43
after getting heated up
from the geothermal gradient,
from the geothermal gradient,
231
751226
3007
po podgrzaniu przez gradient geotermalny.
12:47
all due to this unique geologic setting.
232
755311
2239
Wszystko to dzięki
położeniu geograficznemu.
położeniu geograficznemu.
12:50
Now, we found
that in and around the river --
that in and around the river --
233
758587
2847
Teraz odkryliśmy, że w i wokół rzeki...
12:53
this is working with colleagues
234
761458
1493
My, czyli ja i koledzy
12:54
from National Geographic,
Dr. Spencer Wells,
Dr. Spencer Wells,
235
762975
2087
z National Geographic:
dr. Spencer Wells
dr. Spencer Wells
12:57
and Dr. Jon Eisen from UC Davis --
236
765086
2710
oraz dr. Jon Eisen z UC Davis
12:59
we genetically sequenced
the extremophile lifeforms
the extremophile lifeforms
237
767820
3262
dokonaliśmy sekwencjonowania
DNA ekstremofili
DNA ekstremofili
13:03
living in and around the river,
and have found new lifeforms,
and have found new lifeforms,
238
771106
4604
żyjących w rzece i okolicach
i odkryliśmy nowe formy życia,
i odkryliśmy nowe formy życia,
13:07
unique species living
in the boiling river.
in the boiling river.
239
775734
3415
unikatowe gatunki żyjące we wrzącej rzece.
13:12
But again, despite all of these studies,
all of these discoveries and the legends,
all of these discoveries and the legends,
240
780264
5243
Jednak mimo tych badań, odkryć i legend
13:18
a question remains:
241
786499
1000
pozostaje pytanie:
13:21
What is the significance
of the boiling river?
of the boiling river?
242
789704
2920
"Jakie jest znaczenie wrzącej rzeki?".
13:26
What is the significance
of this stationary cloud
of this stationary cloud
243
794601
4646
"Jakie jest znaczenie tej
nieruchomej chmury,
nieruchomej chmury,
13:31
that always hovers
over this patch of jungle?
over this patch of jungle?
244
799271
2876
która wiecznie pokrywa odcinek dżungli?".
13:35
And what is the significance
245
803333
2650
"Jakie jest wreszcie znaczenie
13:38
of a detail in a childhood legend?
246
806007
2983
detalu z legendy z czasów dzieciństwa?".
13:43
To the shaman and his community,
it's a sacred site.
it's a sacred site.
247
811547
3108
Dla szamana i jego społeczności
jest to święte miejsce.
jest to święte miejsce.
13:47
To me, as a geoscientist,
248
815414
2345
Dla mnie, jako naukowca,
13:49
it's a unique geothermal phenomenon.
249
817783
2843
jest to wyjątkowy geotermalny fenomen.
13:54
But to the illegal loggers
and cattle farmers,
and cattle farmers,
250
822074
3698
Jednak dla nielegalnych drwali
i farmerów bydła,
i farmerów bydła,
13:57
it's just another resource to exploit.
251
825796
3643
jest to kolejny surowiec do eksploatacji.
14:02
And to the Peruvian government,
it's just another stretch
it's just another stretch
252
830820
3787
Dla peruwiańskiego rządu z kolei
jest to kolejny kawałek
jest to kolejny kawałek
14:06
of unprotected land ready for development.
253
834631
5944
niechronionej ziemi, zdatnej pod zabudowę.
14:14
My goal is to ensure
that whoever controls this land
that whoever controls this land
254
842186
3596
Moim celem jest upewnienie się,
że każdy, kto kontroluje tę ziemię,
że każdy, kto kontroluje tę ziemię,
14:17
understands the boiling river's
uniqueness and significance.
uniqueness and significance.
255
845806
4118
będzie rozumiał wyjątkowość
i znaczenie wrzącej rzeki.
i znaczenie wrzącej rzeki.
14:22
Because that's the question,
256
850892
1738
Ponieważ to jest właśnie pytanie,
14:25
one of significance.
257
853853
1634
pytanie o znaczenie.
14:28
And the thing there is,
258
856568
2329
Rzecz w tym,
14:32
we define significance.
259
860110
2081
że to my definiujemy znaczenie.
14:34
It's us. We have that power.
260
862998
2660
To my. My mamy tę moc.
14:37
We are the ones who draw that line
261
865682
2728
To my rysujemy linię
14:40
between the sacred and the trivial.
262
868434
2348
między świętym a trywialnym.
14:43
And in this age,
263
871736
2276
I w tej epoce,
14:46
where everything seems mapped,
measured and studied,
measured and studied,
264
874036
3498
kiedy wszystko zdaje się zmapowane,
zmierzone i zbadane,
zmierzone i zbadane,
14:51
in this age of information,
265
879290
2466
w tej epoce informacji,
14:54
I remind you all that discoveries
are not just made
are not just made
266
882899
3572
przypominam wam wszystkim,
że odkryć nie dokonuje się
że odkryć nie dokonuje się
14:58
in the black void of the unknown
267
886495
4563
w czarnej pustce nieznanego
15:04
but in the white noise
of overwhelming data.
of overwhelming data.
268
892153
3409
lecz w białym szumie
przytłaczających danych.
przytłaczających danych.
15:09
There remains so much to explore.
269
897862
2985
Tak wiele pozostaje do odkrycia.
15:13
We live in an incredible world.
270
901958
3495
Żyjemy w niesamowitym świecie.
15:17
So go out.
271
905477
1519
Więc wyjdź z domu.
15:20
Be curious.
272
908306
1857
Bądź ciekawski.
15:23
Because we do live in a world
273
911711
3043
Ponieważ żyjemy w świecie,
15:27
where shamans still sing
to the spirits of the jungle,
to the spirits of the jungle,
274
915539
3280
w którym szamani ciągle śpiewają
dla duchów dżungli,
dla duchów dżungli,
15:32
where rivers do boil
275
920399
1841
gdzie rzeki wrą,
15:35
and where legends do come to life.
276
923299
2536
gdzie legendy stają się rzeczywistością.
15:39
Thank you very much.
277
927018
1181
Dziękuję wam bardzo.
15:40
(Applause)
278
928223
8586
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Andrés Ruzo - GeoscientistAndrés Ruzo investigates the Earth's heat and the mystery of a boiling river in the Peruvian rainforest.
Why you should listen
Andrés Ruzo is a tri-citizen who grew up among Nicaragua, Peru and Texas -- which helped him see that most of the world's problems are not confined by geographic or cultural borders. While trying to imagine solutions, he realized the way we produce and use energy lies at the root of many of our biggest issues. Combined with his memories of summers on his family's farm on Nicaragua's Casita volcano, playing in the fumarole fields, this prompted him to pursue a PhD in geophysics at SMU, focusing on geothermal studies. He is also a National Geographic Young Explorer.
Investigating a childhood legend led him to the Shanay-timpishka, the "Boiling River" of the Amazon, and a sacred site to the indigenous tribes, where the water can reach over 95 °C (203 °F). The greatest mystery of this place: How can a "boiling river" exist 700 km (435 miles) from the nearest volcanic center?
Ruzo is the author of the TED Book, The Boiling River: Adventure and Discovery in the Amazon.
Andrés Ruzo | Speaker | TED.com