TED2008
Philip Zimbardo: The psychology of evil
Philip Zimbardo: Jak zwyczajni ludzie stają się potworami ... lub bohaterami
Filmed:
Readability: 4
7,078,283 views
Philip Zimbardo doskonale wie, jak łatwo jest miłemu człowiekowi zejść na złą drogę. W swoim wykładzie dzieli się swoimi przemyśleniami i niepokazywanymi fotografiami pochądzącymi z procesu w Abu Ghraib. Mówi również o drugiej stronie medalu - jak łatwo jest stać się bohaterem oraz o tym jak stawiać czoła wyzwaniom.
Philip Zimbardo - Psychologist
Philip Zimbardo was the leader of the notorious 1971 Stanford Prison Experiment -- and an expert witness at Abu Ghraib. His book The Lucifer Effect explores the nature of evil; now, in his new work, he studies the nature of heroism. Full bio
Philip Zimbardo was the leader of the notorious 1971 Stanford Prison Experiment -- and an expert witness at Abu Ghraib. His book The Lucifer Effect explores the nature of evil; now, in his new work, he studies the nature of heroism. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Philosophers, dramatists, theologians
0
1000
3000
Filozofowie, dramatopisarze, teolodzy
00:16
have grappled with this question for centuries:
1
4000
2000
od wieków poszukują odpowiedzi na pytanie:
00:18
what makes people go wrong?
2
6000
2000
"Co sprawia, że ludzie schodzą na złą drogę?"
00:20
Interestingly, I asked this question when I was a little kid.
3
8000
2000
Ja też w dzieciństwie zadawałem sobie to pytanie.
00:23
When I was a kid growing up in the South Bronx, inner-city ghetto
4
11000
2000
Dorastałem w Bronksie, ubogim getcie Nowego Jorku.
00:25
in New York, I was surrounded by evil,
5
13000
2000
Otaczało mnie samo zło,
00:28
as all kids are who grew up in an inner city.
6
16000
2000
podobnie jak resztę dzieciaków z tej dzielnicy.
00:30
And I had friends who were really good kids,
7
18000
2000
Moi kumple, naprawdę dobre chłopaki,
00:32
who lived out the Dr. Jekyll Mr. Hyde scenario -- Robert Louis Stevenson.
8
20000
4000
żyli jak w historii o doktorze Jekyllu i panu Hyde.
00:36
That is, they took drugs, got in trouble, went to jail.
9
24000
4000
Brali narkotyki, wpadali w tarapaty i szli siedzieć.
00:40
Some got killed, and some did it without drug assistance.
10
28000
4000
Niektórzy zginęli, nawet bez pomocy narkotyków.
00:44
So when I read Robert Louis Stevenson, that wasn't fiction.
11
32000
3000
Dla mnie opowiadanie Stevensona
nie było fikcją literacką.
nie było fikcją literacką.
00:47
The only question is, what was in the juice?
12
35000
1000
Pytanie tylko: "Co jest w tej miksturze?"
00:48
And more importantly, that line between good and evil --
13
36000
5000
Gdzie przebiega granica między dobrem i złem?
00:53
which privileged people like to think is fixed and impermeable,
14
41000
3000
Uprzywilejowani sądzą,
że jest ustalona raz na zawsze:
że jest ustalona raz na zawsze:
00:56
with them on the good side, and the others on the bad side --
15
44000
3000
my po jednej stronie, ci źli po drugiej.
00:59
I knew that line was movable, and it was permeable.
16
47000
3000
Wiedziałem, że tę linię można przesunąć
lub przekroczyć.
lub przekroczyć.
01:02
Good people could be seduced across that line,
17
50000
2000
Dobrych ludzi można zwabić na złą stronę,
01:05
and under good and some rare circumstances, bad kids could recover
18
53000
3000
a w sprzyjających warunkach,
dzięki pomocy i reformie,
dzięki pomocy i reformie,
01:08
with help, with reform, with rehabilitation.
19
56000
3000
złe dzieciaki mogą wydobrzeć.
01:12
So I want to begin with this this wonderful illusion
20
60000
2000
Zacznę od cudownej iluzji optycznej
01:14
by [Dutch] artist M.C. Escher.
21
62000
2000
autorstwa holenderskiego artysty M. Eshera,
01:17
If you look at it and focus on the white,
22
65000
1000
Skupiając wzrok na bieli,
01:18
what you see is a world full of angels.
23
66000
2000
widzimy świat pełen aniołów.
01:20
But let's look more deeply, and as we do,
24
68000
3000
Wpatrując się głębiej, dostrzegamy demony,
01:23
what appears is the demons, the devils in the world.
25
71000
3000
zło tego świata.
01:27
And that tells us several things.
26
75000
1000
Wiele nam to mówi.
01:28
One, the world is, was, will always be filled with good and evil,
27
76000
3000
Po pierwsze, świat był, jest i zawsze będzie
pełen i dobra i zła,
pełen i dobra i zła,
01:31
because good and evil is the yin and yang of the human condition.
28
79000
3000
bo zło i dobro to jin i jang ludzkiego istnienia.
01:34
It tells me something else. If you remember,
29
82000
2000
Przypomina mi to również,
01:36
God's favorite angel was Lucifer.
30
84000
3000
że ulubionym aniołem Boga był Lucyfer.
01:39
Apparently, Lucifer means "the light."
31
87000
2000
Imię Lucyfer znaczy "światło".
01:42
It also means "the morning star," in some scripture.
32
90000
2000
W niektórych tekstach znaczy też "gwiazda poranna".
01:44
And apparently, he disobeyed God,
33
92000
3000
To właśnie on przeciwstawił się Bogu,
01:47
and that's the ultimate disobedience to authority.
34
95000
3000
a to największe wykroczenie wobec władzy.
01:50
And when he did, Michael, the archangel, was sent
35
98000
3000
W odpowiedzi Bóg wysłał archanioła Michała,
01:54
to kick him out of heaven along with the other fallen angels.
36
102000
3000
by zrzucić go z nieba
wraz z innymi upadłymi aniołami.
wraz z innymi upadłymi aniołami.
01:57
And so Lucifer descends into hell, becomes Satan,
37
105000
3000
Lucyfer zszedł do piekła i stał się Szatanem.
02:01
becomes the devil, and the force of evil in the universe begins.
38
109000
2000
Stał się diabłem, a na świecie pojawiło się zło.
02:03
Paradoxically, it was God who created hell as a place to store evil.
39
111000
5000
Paradoksalnie, to Bóg stworzył piekło
jako miejsce na zło,
jako miejsce na zło,
02:09
He didn't do a good job of keeping it there though.
40
117000
1000
ale go tam nie upilnował.
02:10
So, this arc of the cosmic transformation
41
118000
3000
Moim zdaniem ta kosmiczna transformacja,
02:13
of God's favorite angel into the Devil,
42
121000
2000
ukochanego anioła Boga w diabła,
02:15
for me, sets the context for understanding human beings
43
123000
4000
jest właściwym kontekstem dla zrozumienia ludzi,
02:19
who are transformed from good, ordinary people
44
127000
3000
którzy zmieniają się z dobrych,
02:22
into perpetrators of evil.
45
130000
2000
zwyczajnych ludzi w złoczyńców.
02:24
So the Lucifer effect, although it focuses on the negatives --
46
132000
4000
Chociaż efekt Lucyfera skupia się
02:28
the negatives that people can become,
47
136000
3000
na zakresie zła potencjalnego, a nie faktycznego,
02:31
not the negatives that people are --
48
139000
1000
pozwala mi sformułować definicję zła:
02:32
leads me to a psychological definition. Evil is the exercise of power.
49
140000
6000
zło to po prostu wykorzystywanie władzy,
02:38
And that's the key: it's about power.
50
146000
2000
chodzi właśnie o władzę,
02:40
To intentionally harm people psychologically,
51
148000
3000
po to, żeby ranić innych psychicznie,
02:44
to hurt people physically, to destroy people mortally, or ideas,
52
152000
3000
fizycznie, niszczyć ich moralność, ich poglądy,
02:47
and to commit crimes against humanity.
53
155000
2000
i żeby popełniać zbrodnie przeciwko ludzkości.
02:51
If you Google "evil," a word that should surely have withered by now,
54
159000
3000
W Google słowo "evil" (zło) da nam 136 mln adresów,
02:54
you come up with 136 million hits in a third of a second.
55
162000
4000
choć w dzisiejszych czasach nie powinno znaczyć nic.
02:58
A few years ago -- I am sure all of you were shocked, as I was,
56
166000
4000
Kilka lat temu zaszokowała nas wiadomość,
03:02
with the revelation of American soldiers
57
170000
3000
że amerykańscy żołnierze
03:05
abusing prisoners in a strange place
58
173000
3000
znęcali się nad więźniami w Abu Gharib,
03:08
in a controversial war, Abu Ghraib in Iraq.
59
176000
3000
podczas kontrowersyjnej wojny w Iraku.
03:11
And these were men and women
60
179000
1000
Zarówno mężczyźni jaki i kobiety
03:12
who were putting prisoners through unbelievable humiliation.
61
180000
5000
poddawali więźniów poniżającym praktykom.
03:18
I was shocked, but I wasn't surprised,
62
186000
1000
Byłem zszokowany, ale nie zaskoczony.
03:19
because I had seen those same visual parallels
63
187000
2000
Podobne sceny widziałem już wcześniej
03:22
when I was the prison superintendent of the Stanford Prison Study.
64
190000
3000
nadzorując stanfordzki eksperyment więzienny.
03:25
Immediately the Bush administration military said ... what?
65
193000
2000
A jak zareagowali na skandal
03:28
What all administrations say when there's a scandal.
66
196000
2000
urzędnicy administracji Busha?
03:30
"Don't blame us. It's not the system. It's the few bad apples,
67
198000
3000
"To nie wina systemu. To tylko kilka czarnych owiec,
03:34
the few rogue soldiers."
68
202000
1000
kilku niesubordynowanych żołnierzy".
03:35
My hypothesis is, American soldiers are good, usually.
69
203000
3000
Moim zdaniem żołnierze USA są raczej dobrzy.
03:38
Maybe it was the barrel that was bad.
70
206000
2000
Może to system przegnił.
03:40
But how am I going to -- how am I going to deal with that hypothesis?
71
208000
3000
Tylko czym poprzeć taką hipotezę?
03:43
I became an expert witness
72
211000
1000
Powołano mnie na biegłego
03:44
for one of the guards, Sergeant Chip Frederick,
73
212000
2000
w procesie sierżanta Chipa Fredericka,
03:46
and in that position, I had access to the dozen investigative reports.
74
214000
4000
co dało mi dostęp do wielu raportów z dochodzenia.
03:50
I had access to him. I could study him,
75
218000
3000
Mogłem go spotykać, obserwować,
03:54
have him come to my home, get to know him,
76
222000
1000
zaprosić do domu, poznać bliżej,
03:55
do psychological analysis to see, was he a good apple or bad apple.
77
223000
4000
przeprowadzić psychologiczną analizę osobowości.
03:59
And thirdly, I had access to all of the 1,000 pictures
78
227000
4000
Miałem również dostęp do tysiąca fotografii
04:03
that these soldiers took.
79
231000
1000
zrobionych przez samych żołnierzy.
04:05
These pictures are of a violent or sexual nature.
80
233000
2000
Wszystkie pokazywały sceny brutalne lub seksualne.
04:07
All of them come from the cameras of American soldiers.
81
235000
3000
Fotografowane przez amerykańskich żołnierzy.
04:11
Because everybody has a digital camera or cell phone camera,
82
239000
2000
Każdy ma albo cyfrowy aparat albo komórkę,
04:13
they took pictures of everything. More than 1,000.
83
241000
2000
więc fotografowali wszystko. Ponad tysiąc zdjęć.
04:16
And what I've done is I organized them into various categories.
84
244000
2000
Podzieliłem je na kilka kategorii.
04:18
But these are by United States military police, army reservists.
85
246000
5000
Zrobili je byli żołnierze rezerwiści
04:24
They are not soldiers prepared for this mission at all.
86
252000
3000
Nie przygotowano ich do takiej misji.
04:27
And it all happened in a single place, Tier 1-A, on the night shift.
87
255000
5000
Wszystko wydarzyło się na terenie 1-A,
podczas nocnej zmiany.
podczas nocnej zmiany.
04:32
Why? Tier 1-A was the center for military intelligence.
88
260000
3000
Teren 1A był centrum wywiadu wojskowego.
04:35
It was the interrogation hold. The CIA was there.
89
263000
3000
Prowadzono tam przesłuchania.
04:39
Interrogators from Titan Corporation, all there,
90
267000
2000
Byli tam agencji CIA i z Titan Corporation.
04:41
and they're getting no information about the insurgency.
91
269000
3000
Próbowali bez skutku
wydobyć informacje o powstaniu.
wydobyć informacje o powstaniu.
04:45
So they're going to put pressure on these soldiers,
92
273000
1000
Wywierali nacisk na żołnierzy, żandarmerię wojskową
04:46
military police, to cross the line,
93
274000
2000
kazali przekraczać granice,
04:49
give them permission to break the will of the enemy,
94
277000
3000
pozwalali łamać wroga, zmiękczyć go,
04:52
to prepare them for interrogation, to soften them up,
95
280000
2000
przygotować do przesłuchiwań.
04:54
to take the gloves off. Those are the euphemisms,
96
282000
2000
Tak brzmiały te eufemizmy,
04:56
and this is how it was interpreted.
97
284000
3000
a tak zostały zinterpretowane.
05:00
Let's go down to that dungeon.
98
288000
1000
Zobaczmy te podziemia.
05:01
(Camera shutter)
99
289000
37000
[Uwaga: zdjęcia drastyczne]
(Dźwięk migawki)
(Dźwięk migawki)
05:38
(Thuds)
100
326000
6000
(Dudnienie)
05:45
(Camera shutter)
101
333000
14000
(Dźwięk migawki)
05:59
(Thuds)
102
347000
10000
(Dudnienie)
06:09
(Breathing)
103
357000
8000
(Oddech)
06:17
(Bells)
104
365000
31000
(Dzwony)
06:49
So, pretty horrific.
105
397000
3000
Makabryczne.
06:52
That's one of the visual illustrations of evil.
106
400000
3000
Oto jedna z wizualnych ilustracji zła.
06:55
And it should not have escaped you that
107
403000
1000
Nie powinien umknąć waszej uwadze powód,
06:56
the reason I paired the prisoner with his arms out
108
404000
4000
dla którego zestawiłem ostatnie zdjęcie
07:00
with Leonardo da Vinci's ode to humanity
109
408000
3000
z odą do ludzkości Da Vinci.
07:03
is that that prisoner was mentally ill.
110
411000
2000
Ten więzień był psychicznie chory.
07:05
That prisoner covered himself with shit every day,
111
413000
2000
Obsmarowywał się gównem każdego dnia,
07:07
and they used to have to roll him in dirt so he wouldn't stink.
112
415000
3000
kazano mu się później tarzać w piachu,
żeby nie śmierdział.
żeby nie śmierdział.
07:10
But the guards ended up calling him "Shit Boy."
113
418000
2000
Strażnicy nazwali go "Gówniarz".
07:12
What was he doing in that prison
114
420000
2000
Co robił w tym więzieniu,
07:14
rather than in some mental institution?
115
422000
3000
zamiast przebywać w zakładzie psychiatrycznym?
07:17
In any event, here's former Secretary of Defense Rumsfeld.
116
425000
3000
To były sekretarz obrony narodowej - Rumsfeld.
07:20
He comes down and says, "I want to know, who is responsible?
117
428000
2000
Przyjechał i mówi: "Kto jest za to odpowiedzialny?
07:22
Who are the bad apples?" Well, that's a bad question.
118
430000
3000
Kto jest czarną owcą?". To niewłaściwe pytanie.
07:25
You have to reframe it and ask, "What is responsible?"
119
433000
3000
Trzeba zapytać: "Co jest za to odpowiedzialne?"
07:28
Because "what" could be the who of people,
120
436000
2000
Ponieważ "to" mogą być zarówno ludzie,
07:30
but it could also be the what of the situation,
121
438000
2000
jak i sytuacja w jakiej zostali postawieni,
07:32
and obviously that's wrongheaded.
122
440000
2000
i do tego właśnie zmierzam.
07:34
So how do psychologists go about understanding
123
442000
2000
Jak podchodzą psychologowie
07:36
such transformations of human character,
124
444000
2000
do takich przemian charakteru,
07:38
if you believe that they were good soldiers
125
446000
2000
jeśli założyć, że ci żołnierze byli dobrymi ludźmi
07:40
before they went down to that dungeon?
126
448000
1000
zanim trafili do lochów?
07:42
There are three ways. The main way is -- it's called dispositional.
127
450000
2000
Mamy 3 opcje.Pierwsza to predyspozycja.
07:44
We look at what's inside of the person, the bad apples.
128
452000
3000
Zaglądamy do wnętrza człowieka, czarnej owcy.
07:48
This is the foundation of all of social science,
129
456000
3000
Na tym opierają się wszystkie nauki społeczne,
07:51
the foundation of religion, the foundation of war.
130
459000
2000
religie i wojny.
07:55
Social psychologists like me come along and say, "Yeah,
131
463000
2000
Psycholog społeczny, taki jak ja, powie:
07:57
people are the actors on the stage,
132
465000
2000
"Ludzie to aktorzy na scenie,
07:59
but you'll have to be aware of what that situation is.
133
467000
2000
ale trzeba brać pod uwagę okoliczności.
08:01
Who are the cast of characters? What's the costume?
134
469000
3000
Jaka jest obsada? Jakie kostiumy?
08:04
Is there a stage director?"
135
472000
1000
Czy jest reżyser?"
08:05
And so we're interested in, what are the external factors
136
473000
2000
Interesują nas również czynniki zewnętrzne,
08:08
around the individual -- the bad barrel?
137
476000
2000
zły wpływ innych ludzi.
08:10
And social scientists stop there, and they miss the big point
138
478000
3000
Socjolodzy na tym poprzestają, tracąc coś ważnego,
08:13
that I discovered when I became an expert witness for Abu Ghraib.
139
481000
3000
co odkryłem będąc biegłym w sprawie Abu Ghraib.
08:16
The power is in the system.
140
484000
2000
Władza zawarta jest w systemie.
08:18
The system creates the situation that corrupts the individuals,
141
486000
3000
Demoralizujące sytuacje generuje system
08:21
and the system is the legal, political, economic, cultural background.
142
489000
5000
czyli środowisko prawne, polityczne,
ekonomiczne i kulturalne.
ekonomiczne i kulturalne.
08:26
And this is where the power is of the bad-barrel makers.
143
494000
3000
Stąd pochodzi władza twórców złego systemu.
08:29
So if you want to change a person, you've got to change the situation.
144
497000
3000
Żeby zmienić jednostkę, trzeba zmienić sytuację.
08:32
If you want to change the situation,
145
500000
1000
Jeśli chcemy zmienić sytuację
08:33
you've got to know where the power is, in the system.
146
501000
2000
musimy znaleźć centrum władzy systemu.
08:35
So the Lucifer effect involves understanding
147
503000
2000
Efekt Lucyfera polega na zrozumieniu
08:37
human character transformations with these three factors.
148
505000
5000
transformacji charakteru wobec tych 3 czynników.
08:43
And it's a dynamic interplay.
149
511000
1000
To bardzo dynamiczna współzależność.
08:44
What do the people bring into the situation?
150
512000
2000
Co do sytuacji wnoszą ludzie?
08:46
What does the situation bring out of them?
151
514000
2000
Do czego sytuacja ich doprowadza?
08:48
And what is the system that creates and maintains that situation?
152
516000
4000
Jaki system tworzy i utrzymuje tę sytuację?
08:52
So my book, "The Lucifer Effect," recently published, is about,
153
520000
2000
Moja najnowsza książka "Efekt Lucyfera"
08:54
how do you understand how good people turn evil?
154
522000
2000
mówi o tym, jak dobrzy ludzie schodzą na złą drogę.
08:57
And it has a lot of detail
155
525000
1000
Zawiera wiele detali,
08:58
about what I'm going to talk about today.
156
526000
2000
o których będę dzisiaj mówić.
09:01
So Dr. Z's "Lucifer Effect," although it focuses on evil,
157
529000
3000
Choć tematem "Efektu Lucyfera" jest zło,
09:04
really is a celebration of the human mind's
158
532000
2000
jest to w istocie apoteoza ludzkiego umysłu,
09:06
infinite capacity to make any of us kind or cruel,
159
534000
4000
nieprzebranego potencjału do dobroci i okrucieństwa,
09:10
caring or indifferent, creative or destructive,
160
538000
3000
troski i obojętności, tworzenia i zagłady.
09:13
and it makes some of us villains.
161
541000
2000
Z niektórych tworzy złoczyńców.
09:15
And the good news story that I'm going to hopefully come to
162
543000
2000
Na szczęście
09:18
at the end is that it makes some of us heroes.
163
546000
2000
z niektórych tworzy bohaterów.
09:20
This is a wonderful cartoon in the New Yorker,
164
548000
3000
Ta świetna satyra z pisma The New Yorker,
09:23
which really summarizes my whole talk:
165
551000
2000
idealnie podsumowuje moje wystąpienie:
09:25
"I'm neither a good cop nor a bad cop, Jerome.
166
553000
2000
"Nie jestem na dobrym ani złym gliną, Jerome.
09:27
Like yourself, I'm a complex amalgam
167
555000
2000
Tak jak ty, jestem złożonym amalgamatem
09:29
of positive and negative personality traits
168
557000
2000
pozytywnych i negatywnych cech,
09:32
that emerge or not, depending on the circumstances."
169
560000
3000
dobroci ujawniają się lub nie,
zależnie od okoliczności".
zależnie od okoliczności".
09:35
(Laughter)
170
563000
2000
(Śmiech)
09:37
There's a study some of you think you know about,
171
565000
3000
Być może słyszeliście o badaniach,
09:40
but very few people have ever read the story. You watched the movie.
172
568000
4000
ale niewielu o tym czytało. Może widzieliście film.
09:44
This is Stanley Milgram, little Jewish kid from the Bronx,
173
572000
3000
To Stanley Milgram, żydowski chłopiec z Bronksu,
09:47
and he asked the question, "Could the Holocaust happen here, now?"
174
575000
3000
którego zastanawiało
czy Holokaust mógłby się zdarzyć tu i teraz.
czy Holokaust mógłby się zdarzyć tu i teraz.
09:51
People say, "No, that's Nazi Germany,
175
579000
1000
Odpowiadano mu: "Nie, to nie nazistowskie Niemcy,
09:52
that's Hitler, you know, that's 1939."
176
580000
2000
tu nie ma Hitlera, to nie 1939".
09:54
He said, "Yeah, but suppose Hitler asked you,
177
582000
2000
"A gdyby Hitler kazał ci porazić kogoś prądem?"
09:56
'Would you electrocute a stranger?' 'No way, not me, I'm a good person.' "
178
584000
3000
"Skądże znowu, jestem dobrym człowiekiem".
10:00
He said, "Why don't we put you in a situation
179
588000
1000
Miligram: "Stwórzmy odpowiednią sytuację
10:01
and give you a chance to see what you would do?"
180
589000
2000
i zobaczmy, co zrobisz".
10:03
And so what he did was he tested 1,000 ordinary people.
181
591000
4000
Miligram przebadał tysiąc zwykłych ludzi,
10:07
500 New Haven, Connecticut, 500 Bridgeport.
182
595000
3000
500 z New Haven w Connecticut i 500 w Bridgeport.
10:10
And the ad said, "Psychologists want to understand memory.
183
598000
4000
Dał ogłoszenie: Psychologia i pamięć.
10:14
We want to improve people's memory,
184
602000
1000
Psycholodzy chcą usprawnić pamięć,
10:15
because memory is the key to success." OK?
185
603000
3000
gdyż pamięć to klucz do sukcesu.
10:18
"We're going to give you five bucks -- four dollars for your time."
186
606000
5000
Wynagrodzenie 5 dolarów za sesję.
10:24
And it said, "We don't want college students.
187
612000
1000
Studentom dziękujemy.
10:25
We want men between 20 and 50."
188
613000
2000
Szukamy mężczyzn między 20 a 50 rokiem życia".
10:27
In the later studies, they ran women.
189
615000
1000
Późniejsze badania objęły również kobiety.
10:28
Ordinary people: barbers, clerks, white-collar people.
190
616000
4000
Zwykli ludzie: fryzjerzy, urzędnicy.
10:32
So, you go down, and one of you is going to be a learner,
191
620000
3000
Na miejscu jedna osoba gra rolę ucznia
10:35
and one of you is going to be a teacher.
192
623000
1000
a druga nauczyciela.
10:36
The learner's a genial, middle-aged guy.
193
624000
2000
Uczeń to sympatyczny pan w średnim wieku.
10:38
He gets tied up to the shock apparatus in another room.
194
626000
3000
Przywiązują go do aparatury elektrowstrząsowej.
10:41
The learner could be middle-aged, could be as young as 20.
195
629000
3000
Czasem to dwudziestolatek.
10:44
And one of you is told by the authority, the guy in the lab coat,
196
632000
4000
Władza, facet w białym kiltu, instruuje:
10:48
"Your job as teacher is to give this guy material to learn.
197
636000
3000
"Masz dać uczniowi materiał.
10:51
Gets it right, reward him.
198
639000
1000
Jeśli zrozumie, daj mu nagrodę.
10:52
Gets it wrong, you press a button on the shock box.
199
640000
2000
Nie zrozumie - naciśnij przycisk elektrowstrząsu.
10:54
The first button is 15 volts. He doesn't even feel it."
200
642000
3000
Pierwszy przycisk daje 15 V. Nawet go nie poczuje".
10:58
That's the key. All evil starts with 15 volts.
201
646000
3000
W tym sedno. Całe zło zaczyna się od 15 V.
11:01
And then the next step is another 15 volts.
202
649000
2000
Kolejny krok to dodatkowe 15 V.
11:04
The problem is, at the end of the line, it's 450 volts.
203
652000
2000
Problem w tym, że na końcu jest 450 V.
11:06
And as you go along, the guy is screaming,
204
654000
3000
W trakcie eksperymentu facet zaczyna krzyczeć:
11:09
"I've got a heart condition! I'm out of here!"
205
657000
2000
"Mam chore serce. Wypuście mnie stąd!"
11:11
You're a good person. You complain.
206
659000
2000
Jako dobry człowiek zaczynasz narzekać:
11:13
"Sir, who's going to be responsible if something happens to him?"
207
661000
2000
"Kto będzie odpowiedzialny, jeśli coś mu się stanie?"
11:15
The experimenter says, "Don't worry, I will be responsible.
208
663000
3000
Laborant mówi: 'Nie martw się, biorę to na siebie.
11:18
Continue, teacher."
209
666000
1000
Kontynuuj naukę".
11:19
And the question is, who would go all the way to 450 volts?
210
667000
4000
Pytanie: kto posunie się do 450 woltów?
11:24
You should notice here, when it gets up to 375,
211
672000
2000
Zauważcie, że przy 375 V pojawia się napis:
11:26
it says, "Danger. Severe Shock."
212
674000
1000
"Niebezpieczeństwo. Silny wstrząs"
11:28
When it gets up to here, there's "XXX" -- the pornography of power.
213
676000
3000
Tutaj mamy XXX, pornografia władzy.
11:31
(Laughter)
214
679000
1000
(Śmiech)
11:32
So Milgram asks 40 psychiatrists,
215
680000
1000
Milgram pyta 40 psychiatrów:
11:33
"What percent of American citizens would go to the end?"
216
681000
3000
"Jaki procent Amerykanów doszedłby to końca skali?"
11:37
They said only one percent. Because that's sadistic behavior,
217
685000
3000
Odpowiadają: 1%, bo to sadyzm,
11:40
and we know, psychiatry knows, only one percent of Americans are sadistic.
218
688000
3000
a wiadomo, że tylko 1% Amerykanów to sadyści.
11:44
OK. Here's the data. They could not be more wrong.
219
692000
4000
Tu są dane. Nie mogli się bardziej pomylić.
11:48
Two thirds go all the way to 450 volts. This was just one study.
220
696000
5000
W jednym eksperymencie 2/3 doszło do 450 V.
11:53
Milgram did more than 16 studies. And look at this.
221
701000
3000
Milgram przeprowadził jeszcze 16 innych.
11:56
In study 16, where you see somebody like you go all the way,
222
704000
4000
W eksperymencie #16 90% zwykłych ludzi idzie na całość.
12:00
90 percent go all the way. In study five, if you see people rebel, 90 percent rebel.
223
708000
6000
W eksperymencie #5 - aż 90% się buntuje.
12:06
What about women? Study 13 -- no different than men.
224
714000
3000
Jak wypadają kobiety? Eksperyment #13: bez różnicy.
12:10
So Milgram is quantifying evil as the willingness of people
225
718000
3000
Milgram mierzy zło jako ludzką skłonność
12:13
to blindly obey authority, to go all the way to 450 volts.
226
721000
3000
do ślepego posłuszeństwa władzy, aż do 450 V.
12:16
And it's like a dial on human nature.
227
724000
2000
To jakby pokrętło ludzkiej natury,
12:18
A dial in a sense that you can make almost everybody totally obedient,
228
726000
4000
gdzie posłuszni mogą być wszyscy,
12:23
down to the majority, down to none.
229
731000
2000
potem większość a na końcu nikt.
12:25
So what are the external parallels? For all research is artificial.
230
733000
4000
Do czego można porównać te badania?
12:29
What's the validity in the real world?
231
737000
1000
Jakie mają znaczenie w świecie rzeczywistym?
12:30
912 American citizens committed suicide or were murdered
232
738000
4000
912 Amerykanów popełniło samobójstwo
12:34
by family and friends in Guyana jungle in 1978,
233
742000
3000
lub dali się zamordować bliskim, w 1978 r. w Gujanie,
12:37
because they were blindly obedient to this guy, their pastor --
234
745000
3000
ponieważ ślepo słuchali swojego pastora
12:40
not their priest -- their pastor, Reverend Jim Jones.
235
748000
2000
Jima Jonesa.
12:42
He persuaded them to commit mass suicide.
236
750000
3000
Namówił ich do masowego samobójstwa.
12:46
And so, he's the modern Lucifer effect,
237
754000
1000
Personifikacja współczesnego efektu Lucyfera:
12:47
a man of God who becomes the Angel of Death.
238
755000
3000
duszpasterz zmienia się w anioła śmierci.
12:52
Milgram's study is all about individual authority to control people.
239
760000
4000
Studium Milgrama dotyczy władzy i kontroli.
12:56
Most of the time, we are in institutions,
240
764000
3000
Większość życia spędzamy w instytucjach.
13:00
so the Stanford Prison Study is a study of the power of institutions
241
768000
3000
Stanfordzki eksperyment więzienny
13:03
to influence individual behavior.
242
771000
2000
bada wpływ instytucji na zachowanie jednostki.
13:05
Interestingly, Stanley Milgram and I were in the same high school class
243
773000
3000
Co ciekawe, Stanley Milgram i ja
chodziliśmy razem do liceum
chodziliśmy razem do liceum
13:08
in James Monroe in the Bronx, 1954.
244
776000
3000
im. Jamesa Monroe w Bronksie, w 1954 r.
13:13
So this study, which I did
245
781000
1000
Badanie, które przeprowadziłem
13:14
with my graduate students, especially Craig Haney --
246
782000
2000
ze swoimi studentami,
zwłaszcza z Craigiem Haneyem,
zwłaszcza z Craigiem Haneyem,
13:16
we also began work with an ad.
247
784000
1000
również zaczęliśmy od ogłoszenia.
13:17
We didn't have money, so we had a cheap, little ad,
248
785000
2000
Nie mieliśmy pieniędzy, więc ogłoszenie było małe:
13:19
but we wanted college students for a study of prison life.
249
787000
3000
"Szukamy studentów do badania życia w więzieniu".
13:22
75 people volunteered, took personality tests.
250
790000
3000
75 wolontariuszom daliśmy testy na osobowość.
13:25
We did interviews. Picked two dozen:
251
793000
2000
Wybraliśmy 24
13:27
the most normal, the most healthy.
252
795000
1000
najbardziej normalnych i zdrowych osób.
13:29
Randomly assigned them to be prisoner and guard.
253
797000
2000
Losowo dostali role więźniów i strażników.
13:31
So on day one, we knew we had good apples.
254
799000
2000
Zaczęliśmy bez czarnych owiec.
13:33
I'm going to put them in a bad situation.
255
801000
2000
Zamierzałem postawić ich w złej sytuacji.
13:35
And secondly, we know there's no difference
256
803000
2000
Wiedzieliśmy, że nie ma żadnej różnicy
13:38
between the boys who are going to be guards
257
806000
1000
między chłopcami w roli strażników
13:39
and the boys who are going to be prisoners.
258
807000
1000
a chłopcami w roli więźniów.
13:41
The kids who were going to be prisoners,
259
809000
1000
Chłopcom wytypowanym na więźniów powiedzieliśmy:
13:42
we said, "Wait at home in the dormitories. The study will begin Sunday."
260
810000
2000
"Czekajcie w akademiku. Zaczniemy w niedzielę".
13:45
We didn't tell them
261
813000
1000
Nie powiedzieliśmy, że miejscowa policja
13:46
that the city police were going to come and do realistic arrests.
262
814000
36000
przeprowadzi realistyczne aresztowania.
14:22
(Video) Student: A police car pulls up in front, and a cop comes to the front door,
263
850000
6000
Student: "Policyjny radiowóz podjeżdża pod drzwi,
14:28
and knocks, and says he's looking for me.
264
856000
2000
policjant puka i mówi, że mnie szukają.
14:30
So they, right there, you know, they took me out the door,
265
858000
2000
Wyciągają mnie z domu,
14:33
they put my hands against the car.
266
861000
3000
każą położyć ręce na masce samochodu.
14:36
It was a real cop car, it was a real policeman,
267
864000
2000
To był prawdziwy radiowóz i prawdziwy policjant
14:39
and there were real neighbors in the street,
268
867000
1000
i wszyscy sąsiedzi wyszli na ulicę,
14:40
who didn't know that this was an experiment.
269
868000
4000
nie wiedząc, że to tylko eksperyment.
14:44
And there was cameras all around and neighbors all around.
270
872000
3000
Wkoło były kamery i ludzie.
14:47
They put me in the car, then they drove me around Palo Alto.
271
875000
3000
Wsadzili mnie do wozu i zawieźli do Palo Alto.
14:52
They took me to the police station,
272
880000
3000
Zawieźli mnie na posterunek
14:55
the basement of the police station. Then they put me in a cell.
273
883000
10000
i wsadzili do celi.
15:05
I was the first one to be picked up, so they put me in a cell,
274
893000
2000
Byłem pierwszy, wsadzili mnie do celi,
15:07
which was just like a room with a door with bars on it.
275
895000
4000
takiego pokoju z zakratowanymi drzwiami.
15:12
You could tell it wasn't a real jail.
276
900000
1000
Było widać, że to nie prawdziwe więzienie.
15:13
They locked me in there, in this degrading little outfit.
277
901000
5000
Zamknęli mnie tam, w tym poniżającym ubraniu.
15:19
They were taking this experiment too seriously.
278
907000
2000
Traktowali ten eksperyment zbyt poważnie.
15:21
Philip Zimbardo: Here are the prisoners who are going to be dehumanized.
279
909000
2000
Philip Zimbardo: Ci więźniowie przestaną być ludźmi.
15:23
They're going to become numbers.
280
911000
1000
Staną się numerami.
15:24
Here are the guards with the symbols of power and anonymity.
281
912000
3000
Oto strażnicy z symbolami władzy i anonimowości.
15:27
Guards get prisoners
282
915000
1000
Będą zmuszać więźniów
15:28
to clean the toilet bowls out with their bare hands,
283
916000
2000
do czyszczenia toalet gołymi rękami
15:30
to do other humiliating tasks.
284
918000
2000
i innych upokarzających czynności.
15:32
They strip them naked. They sexually taunt them.
285
920000
2000
Obnażają ich, seksualnie kpią.
15:34
They begin to do degrading activities,
286
922000
2000
Zmuszają do poniżających czynności,
15:36
like having them simulate sodomy.
287
924000
2000
jak udawanie stosunku analnego.
15:38
You saw simulating fellatio in soldiers in Abu Ghraib.
288
926000
3000
Pamiętacie udawany seks oralny w Abu Ghraib.
15:41
My guards did it in five days. The stress reaction was so extreme
289
929000
5000
Moi strażnicy ciągnęli to przez 5 dni.
Reakcja na stres był tak skrajna,
Reakcja na stres był tak skrajna,
15:46
that normal kids we picked because they were healthy
290
934000
2000
że ci normalni, zdrowi chłopcy
15:48
had breakdowns within 36 hours.
291
936000
2000
przechodzili załamania nerwowe w ciągu 36 godzin.
15:50
The study ended after six days, because it was out of control.
292
938000
4000
Zamknęliśmy eksperyment po 6 dniach,
bo wymknął się spod kontroli.
bo wymknął się spod kontroli.
15:54
Five kids had emotional breakdowns.
293
942000
2000
Pięciu więźniów przeżyło załamanie nerwowe.
15:58
Does it make a difference if warriors go to battle
294
946000
2000
Czy ma znaczenie zmiana wyglądu
16:00
changing their appearance or not?
295
948000
2000
wojowników na polu bitwy?
16:02
Does it make a difference if they're anonymous,
296
950000
1000
Czy istnieje związek między anonimowością
16:03
in how they treat their victims?
297
951000
2000
a traktowaniem ofiar?
16:05
We know in some cultures, they go to war,
298
953000
1000
Pewne kultury
16:06
they don't change their appearance.
299
954000
1000
idąc na wojnę nie zmieniają wyglądu.
16:07
In other cultures, they paint themselves like "Lord of the Flies."
300
955000
2000
W innych, malują się jak bohaterowie "Władcy much".
16:09
In some, they wear masks.
301
957000
2000
W niektórych noszą maski.
16:11
In many, soldiers are anonymous in uniform.
302
959000
3000
W wielu, umundurowani żołnierze są anonimowi.
16:14
So this anthropologist, John Watson, found
303
962000
2000
Antropolog John Watson odkrył 23 kultury,
16:17
23 cultures that had two bits of data.
304
965000
2000
które dostarczyły mu takich oto danych.
16:19
Do they change their appearance? 15.
305
967000
2000
Zmiana wyglądu - 15 grup.
16:21
Do they kill, torture, mutilate? 13.
306
969000
2000
Zabijanie, torturowanie, okaleczanie - 13.
16:23
If they don't change their appearance,
307
971000
2000
Jeśli nie zmieniają wyglądu,
16:25
only one of eight kills, tortures or mutilates.
308
973000
2000
tylko jeden na ośmiu zabija, torturuje i okalecza.
16:27
The key is in the red zone.
309
975000
2000
Sedno tkwi w czerwonej strefie.
16:29
If they change their appearance,
310
977000
1000
Jeśli zmieniają wygląd,
16:30
12 of 13 -- that's 90 percent -- kill, torture, mutilate.
311
978000
4000
12 na 13, czyli 90%, zabija, torturuje i okalecza.
16:35
And that's the power of anonymity.
312
983000
1000
Oto siła anonimowości.
16:36
So what are the seven social processes
313
984000
2000
Jakie siedem procesów społecznych,
16:38
that grease the slippery slope of evil?
314
986000
2000
nadaje śliskość równi pochyłej zła?
16:40
Mindlessly taking the first small step.
315
988000
2000
Bezmyślne zrobienie pierwszego kroku.
16:42
Dehumanization of others. De-individuation of Self.
316
990000
3000
Dehumanizacja innych. Porzucenie indywidualności.
16:45
Diffusion of personal responsibility. Blind obedience to authority.
317
993000
3000
Rozproszenie własnej odpowiedzialności
Ślepe posłuszeństwo wobec władzy.
Ślepe posłuszeństwo wobec władzy.
16:49
Uncritical conformity to group norms.
318
997000
1000
Bezkrytyczna zgoda na normy grupy.
16:50
Passive tolerance to evil through inaction or indifference.
319
998000
3000
Pasywna zgoda na zło
poprzez bierność lub obojętność.
poprzez bierność lub obojętność.
16:54
And it happens when you're in a new or unfamiliar situation.
320
1002000
2000
To się zdarza w nowych lub nieznanych sytuacjach.
16:56
Your habitual response patterns don't work.
321
1004000
2000
Wzorce nawykowych reakcji nie działają.
16:59
Your personality and morality are disengaged.
322
1007000
2000
Osobowość i moralność są wyłączone.
17:01
"Nothing is easier than to denounce the evildoer;
323
1009000
3000
"Łatwo jest donieść na złoczyńcę,
17:04
nothing more difficult than understanding him," Dostoyevksy tells us.
324
1012000
3000
trudniej go zrozumieć" mówi nam Dostojewski.
17:07
Understanding is not excusing. Psychology is not excuse-iology.
325
1015000
4000
Zrozumienie to nie usprawiedliwienie.
Psychologia to nie wymówko-logia.
Psychologia to nie wymówko-logia.
17:12
So social and psychological research reveals
326
1020000
1000
Badania społeczne i psychologiczne pokazały,
17:13
how ordinary, good people can be transformed without the drugs.
327
1021000
4000
jak mogą się zmienić normalni ludzie.
17:17
You don't need it. You just need the social-psychological processes.
328
1025000
3000
Nie potrzeba narkotyków.
Wystarczą odpowiednie procesy społeczno-psychologiczne.
Wystarczą odpowiednie procesy społeczno-psychologiczne.
17:20
Real world parallels? Compare this with this.
329
1028000
4000
Przykłady z życia wzięte? Porównajmy.
17:26
James Schlesinger -- and I'm going to have to end with this -- says,
330
1034000
2000
Zakończę cytatem z Jamesa Schlesingera:
17:28
"Psychologists have attempted to understand how and why
331
1036000
2000
"Psychologowie próbowali zrozumieć,
17:31
individuals and groups who usually act humanely
332
1039000
2000
jak i dlaczego jednostki i grupy, zwykle przyzwoite,
17:33
can sometimes act otherwise in certain circumstances."
333
1041000
3000
w pewnych okolicznościach zachowują się inaczej".
17:37
That's the Lucifer effect.
334
1045000
1000
To własnie jest efekt Lucyfera.
17:38
And he goes on to say, "The landmark Stanford study
335
1046000
2000
"Przełom uczyniony przez eksperyment stanfordzki
17:40
provides a cautionary tale for all military operations."
336
1048000
4000
to przestroga dla wszystkich operacji wojskowych".
17:44
If you give people power without oversight,
337
1052000
2000
Powierzenie ludziom władzy bez nadzoru
to przepis na nadużycie.
to przepis na nadużycie.
17:47
it's a prescription for abuse. They knew that, and let that happen.
338
1055000
3000
Świadomie do tego dopuszczono.
17:50
So another report, an investigative report by General Fay,
339
1058000
5000
Wg raportu generała Faya
17:55
says the system is guilty. And in this report,
340
1063000
2000
winny jest system.
17:57
he says it was the environment that created Abu Ghraib,
341
1065000
3000
To środowisko stworzyło Abu Ghraib
18:00
by leadership failures that contributed
342
1068000
2000
poprzez nieudolne przywództwo,
18:02
to the occurrence of such abuse,
343
1070000
1000
które przyczyniło się do tych nadużyć,
18:03
and the fact that it remained undiscovered
344
1071000
2000
i do ich ukrywania przed przełożonymi
18:05
by higher authorities for a long period of time.
345
1073000
2000
przez dłuższy czas.
18:07
Those abuses went on for three months. Who was watching the store?
346
1075000
4000
Ten proceder trwał trzy miesiące. Kto pilnował interesu?
18:11
The answer is nobody, and, I think, nobody on purpose.
347
1079000
2000
Nikt. Jestem przekonany, że zrobiono to celowo.
18:14
He gave the guards permission to do those things,
348
1082000
1000
Dano strażnikom przyzwolenie i pewność,
18:15
and they knew nobody was ever going to come down to that dungeon.
349
1083000
3000
że nikt ich z tego nie rozliczy.
18:18
So you need a paradigm shift in all of these areas.
350
1086000
3000
Trzeba zmienić postępowanie na tych obszarach,
18:21
The shift is away from the medical model
351
1089000
2000
odsuwając się od modelu medycznego,
18:23
that focuses only on the individual.
352
1091000
2000
skoncentrowanego na jednostce,
18:25
The shift is toward a public health model
353
1093000
2000
a zbliżając do modelu zdrowia publicznego,
18:28
that recognizes situational and systemic vectors of disease.
354
1096000
3000
który rozpoznaje
sytuacyjne i systemowe nośniki choroby.
sytuacyjne i systemowe nośniki choroby.
18:31
Bullying is a disease. Prejudice is a disease. Violence is a disease.
355
1099000
4000
Znęcanie się jest chorobą.
Uprzedzenie i przemoc to też choroby.
Uprzedzenie i przemoc to też choroby.
18:35
And since the Inquisition, we've been dealing with problems
356
1103000
2000
Od czasów inkwizycji
mamy do czynienia z problemami
mamy do czynienia z problemami
18:37
at the individual level. And you know what? It doesn't work.
357
1105000
3000
na poziomie indywidualnym - z marnym skutkiem.
18:40
Aleksandr Solzhenitsyn says, "The line between good and evil
358
1108000
3000
Aleksander Sołżenicyn pisał:
"Linia podziału między dobrem a złem
"Linia podziału między dobrem a złem
18:43
cuts through the heart of every human being."
359
1111000
2000
przecina serce każdego człowieka."
18:45
That means that line is not out there.
360
1113000
2000
Oznacza to, że nie chodzi o siłę zewnętrzną.
18:47
That's a decision that you have to make. That's a personal thing.
361
1115000
3000
Chodzi o podejmowane decyzje. O sprawy osobiste.
18:50
So I want to end very quickly on a positive note.
362
1118000
3000
Zakończę trochę bardziej optymistycznie.
18:53
Heroism as the antidote to evil,
363
1121000
2000
Heroizm jako antidotum na zło,
18:56
by promoting the heroic imagination,
364
1124000
1000
poprzez pobudzanie bohaterskiej wyobraźni,
18:57
especially in our kids, in our educational system.
365
1125000
3000
w szczególności u dzieci.
19:00
We want kids to think, I'm the hero in waiting,
366
1128000
2000
Chcemy aby dzieci uważały się za przyszłych bohaterów,
19:02
waiting for the right situation to come along,
367
1130000
2000
czekających na właściwy moment
19:05
and I will act heroically.
368
1133000
1000
by zachować się bohatersko.
19:06
My whole life is now going to focus away from evil --
369
1134000
2000
Moje życie oddala się od zła, zaznanego w dzieciństwie
19:08
that I've been in since I was a kid -- to understanding heroes.
370
1136000
3000
w stronę zrozumienia bohaterów.
19:11
Banality of heroism
371
1139000
1707
Banalność heroizmu polega na tym,
19:13
is, it's ordinary people who do heroic deeds.
372
1140707
2293
że zwykli ludzie dokonują heroicznych czynów.
19:15
It's the counterpoint to Hannah Arendt's "Banality of Evil."
373
1143000
3000
To kontrapunkt dla "Banalności zła" Hanny Arendt.
19:18
Our traditional societal heroes are wrong,
374
1146000
3000
Nasi tradycyjni bohaterowie to zły przykład,
19:21
because they are the exceptions.
375
1149000
1000
bo stanowią wyjątki.
19:22
They organize their whole life around this.
376
1150000
2000
Poświecili całe swoje życie pewnej idei.
19:24
That's why we know their names.
377
1152000
1000
Dlatego znamy ich imiona.
19:25
And our kids' heroes are also wrong models for them,
378
1153000
2000
Dzieci uwielbiają swoich bohaterów
19:27
because they have supernatural talents.
379
1155000
2000
za ich nadprzyrodzonymi zdolności.
19:30
We want our kids to realize most heroes are everyday people,
380
1158000
2000
Trzeba przekonać dzieci,
że większość bohaterów to zwykli ludzie
że większość bohaterów to zwykli ludzie
19:32
and the heroic act is unusual. This is Joe Darby.
381
1160000
4000
zaś niezwykłym jest is heroiczny czyn.
19:36
He was the one that stopped those abuses you saw,
382
1164000
2000
To jest szeregowiec Joe Darby,
który powstrzymał tortury,
który powstrzymał tortury,
19:38
because when he saw those images,
383
1166000
2000
bo kiedy zobaczył zdjęcia,
19:40
he turned them over to a senior investigating officer.
384
1168000
3000
przekazał je starszemu oficerowi śledczemu.
19:43
He was a low-level private, and that stopped it. Was he a hero? No.
385
1171000
3000
Czy był bohaterem. Nie.
19:47
They had to put him in hiding, because people wanted to kill him,
386
1175000
3000
Musiał się ukrywać, bo ludzie chcieli zabić jego,
19:50
and then his mother and his wife.
387
1178000
1000
jego matkę i żonę.
19:51
For three years, they were in hiding.
388
1179000
2000
Ukrywali się przez trzy lata.
19:53
This is the woman who stopped the Stanford Prison Study.
389
1181000
3000
Ta kobieta zatrzymała eksperyment stanfordzki.
19:56
When I said it got out of control, I was the prison superintendent.
390
1184000
3000
Kiedy wymknął się spod kontroli,
ja byłem kierownikiem więzienia.
ja byłem kierownikiem więzienia.
19:59
I didn't know it was out of control. I was totally indifferent.
391
1187000
3000
Nie wiedziałem, co się dzieje.
Byłem całkowicie obojętny.
Byłem całkowicie obojętny.
20:02
She came down, saw that madhouse and said,
392
1190000
2000
Przyszła, zobaczyła rozmiar tego szaleństwa
i powiedziała:
i powiedziała:
20:04
"You know what, it's terrible what you're doing to those boys.
393
1192000
3000
"To potworne, co robisz tym chłopcom.
20:07
They're not prisoners, they're not guards,
394
1195000
1000
Nie są ani więźniami, ani strażnikami,
20:08
they're boys, and you are responsible."
395
1196000
2000
to po prostu chłopcy
i to ty jesteś odpowiedzialny".
i to ty jesteś odpowiedzialny".
20:11
And I ended the study the next day.
396
1199000
2000
Zakończyłem eksperyment następnego dnia.
20:13
The good news is I married her the next year.
397
1201000
2000
A rok później się z nią ożeniłem.
20:15
(Laughter)
398
1203000
3000
(Śmiech)
20:18
(Applause)
399
1206000
7000
(Oklaski)
20:25
I just came to my senses, obviously.
400
1213000
2000
Odzyskałem zmysły.
20:27
So situations have the power to do, through --
401
1215000
2000
Sytuacje mają moc sprawczą,
20:31
but the point is, this is the same situation
402
1219000
1000
ale ta sama sytuacja
20:32
that can inflame the hostile imagination in some of us,
403
1220000
4000
u niektórych wzbudzi wrogie instynkty,
20:36
that makes us perpetrators of evil,
404
1224000
2000
przemieniając nas w oprawców,
20:38
can inspire the heroic imagination in others. It's the same situation.
405
1226000
3000
a innych zainspiruje do bohaterstwa.
20:42
And you're on one side or the other.
406
1230000
1000
Stoisz po jednej albo po drugiej stronie.
20:43
Most people are guilty of the evil of inaction,
407
1231000
2000
Większość ludzi jest winna zła, jakim jest bierność,
20:45
because your mother said, "Don't get involved. Mind your own business."
408
1233000
3000
bo mama powiedziała:
"Nie mieszaj się. Pilnuj swoich spraw".
"Nie mieszaj się. Pilnuj swoich spraw".
20:48
And you have to say, "Mama, humanity is my business."
409
1236000
3000
Wtedy trzeba powiedzieć:
"Mamo, ludzkość jest moją sprawą".
"Mamo, ludzkość jest moją sprawą".
20:51
So the psychology of heroism is -- we're going to end in a moment --
410
1239000
2000
W psychologii heroizmu chodzi o to,
20:53
how do we encourage children in new hero courses,
411
1241000
4000
a są już warsztaty dla bohaterów,
20:57
that I'm working with Matt Langdon -- he has a hero workshop --
412
1245000
3000
nad którymi pracuję z Mattem Langdonem,
21:00
to develop this heroic imagination, this self-labeling,
413
1248000
3000
by rozbudzić w dzieciach bohaterską wyobraźnię,
21:03
"I am a hero in waiting," and teach them skills.
414
1251000
3000
poczucie "jestem przyszłym bohaterem" i umiejętności.
21:06
To be a hero, you have to learn to be a deviant,
415
1254000
2000
By zostać bohaterem,
muszą nauczyć się bycia odmieńcem,
muszą nauczyć się bycia odmieńcem,
21:09
because you're always going against the conformity of the group.
416
1257000
2000
bo zawszę będą przeciwstawiać się
konformizmowi grupy.
konformizmowi grupy.
21:11
Heroes are ordinary people whose social actions are extraordinary. Who act.
417
1259000
4000
Bohaterowie to zwykli ludzie,
których działania są nadzwyczajne.
których działania są nadzwyczajne.
21:15
The key to heroism is two things.
418
1263000
2000
Kluczem do heroizmu są dwie rzeczy.
21:17
A: you've got to act when other people are passive.
419
1265000
2000
A: Musisz działać, gdy inni nie robią nic.
21:20
B: you have to act socio-centrically, not egocentrically.
420
1268000
3000
B: Musisz działać socjocentrycznie, nie egocentrycznie.
21:23
And I want to end with the story that some of you know,
421
1271000
2000
Na koniec chcę wspomnieć o Wesleyu Autrey,
21:25
about Wesley Autrey, New York subway hero.
422
1273000
2000
bohaterze z nowojorskiego metra.
21:27
Fifty-year-old African-American construction worker.
423
1275000
2000
50-letni Afro-Amerykanin, budowlaniec.
21:29
He's standing on a subway in New York.
424
1277000
2000
Stoi czekając na metro.
21:31
A white guy falls on the tracks.
425
1279000
1000
Biały mężczyzna spada na tory.
21:32
The subway train is coming. There's 75 people there.
426
1280000
3000
Nadjeżdża metro.
21:35
You know what? They freeze.
427
1283000
1000
75 świadków zamiera.
21:36
He's got a reason not to get involved.
428
1284000
2000
Autrey ma powody, by się nie angażować.
21:38
He's black, the guy's white, and he's got two little kids.
429
1286000
2000
Jest czarny, ma dwójkę dzieci.
21:41
Instead, he gives his kids to a stranger,
430
1289000
1000
Zamiast tego, powierza dzieci obcemu,
21:42
jumps on the tracks, puts the guy between the tracks,
431
1290000
3000
wskakuje na tory, wpycha mężczyznę między tory,
21:45
lies on him, the subway goes over him.
432
1293000
2000
kładzie się na nim,
a metro przejeżdża nad nimi.
a metro przejeżdża nad nimi.
21:47
Wesley and the guy -- 20 and a half inches height.
433
1295000
3000
Razem z tym facetem mierzą 52 cm
21:51
The train clearance is 21 inches.
434
1299000
2000
Odstęp pociągu od torów to 53 cm.
21:53
A half an inch would have taken his head off.
435
1301000
2000
Pół cala mniej i ścięło by mu głowę.
21:56
And he said, "I did what anyone could do,"
436
1304000
3000
"Zrobiłem, co każdy mógł zrobić,
21:59
no big deal to jump on the tracks.
437
1307000
1000
nic wielkiego, wskoczyłem na tory".
22:00
And the moral imperative is "I did what everyone should do."
438
1308000
4000
Moralny imperatyw brzmi:
"Zrobiłem to, co każdy powinien był zrobić".
"Zrobiłem to, co każdy powinien był zrobić".
22:04
And so one day, you will be in a new situation.
439
1312000
2000
Któregoś dnia możecie się znaleźć w podobnej sytuacji.
22:07
Take path one, you're going to be a perpetrator of evil.
440
1315000
2000
Są 3 wyjścia. Możesz stać się sprawcą zła,
22:09
Evil, meaning you're going to be Arthur Andersen.
441
1317000
3000
które może przybrać różną formę, jak.Artur Andersen,
22:12
You're going to cheat, or you're going to allow bullying.
442
1320000
2000
Może będziesz oszukiwać, pozwalać na dręczenie.
22:14
Path two, you become guilty of the evil of passive inaction.
443
1322000
2000
Druga opcja: przysłużycie się złu biernością.
22:17
Path three, you become a hero.
444
1325000
1000
Trzecia: zostaniesz bohaterem.
22:18
The point is, are we ready to take the path
445
1326000
3000
Pytanie tylko czy stać nas
22:21
to celebrating ordinary heroes,
446
1329000
2000
na rolę zwykłych bohaterów,
22:23
waiting for the right situation to come along
447
1331000
2000
czekających na właściwą okazję
22:25
to put heroic imagination into action?
448
1333000
2000
by zaprząc heroiczną wyobraźnię do akcji?
22:27
Because it may only happen once in your life,
449
1335000
3000
Taka okazja może się zdarzyć tylko raz,
22:31
and when you pass it by, you'll always know,
450
1339000
1000
a jeśli ją przepuścisz, na zawsze zostanie poczucie,
22:32
I could have been a hero and I let it pass me by.
451
1340000
3000
że zaprzepaściłem szansę na bycie bohaterem.
22:35
So the point is thinking it and then doing it.
452
1343000
2000
Trzeba o tym pamiętać i działać.
22:37
So I want to thank you. Thank you. Thank you.
453
1345000
3000
Dziękuje bardzo.
22:40
Let's oppose the power of evil systems at home and abroad,
454
1348000
3000
Przeciwstawiajmy się władzy złych systemów,
22:43
and let's focus on the positive.
455
1351000
2000
skupmy się na pozytywach.
22:45
Advocate for respect of personal dignity, for justice and peace,
456
1353000
3000
Popierajmy poszanowanie godności osobistej,
sprawiedliwości i pokoju,
sprawiedliwości i pokoju,
22:48
which sadly our administration has not been doing.
457
1356000
2000
czego niestety nasza władza nie robi.
22:50
Thanks so much.
458
1358000
1000
Dziękuję bardzo.
22:51
(Applause)
459
1359000
13000
(Oklaski)
ABOUT THE SPEAKER
Philip Zimbardo - PsychologistPhilip Zimbardo was the leader of the notorious 1971 Stanford Prison Experiment -- and an expert witness at Abu Ghraib. His book The Lucifer Effect explores the nature of evil; now, in his new work, he studies the nature of heroism.
Why you should listen
Philip Zimbardo knows what evil looks like. After serving as an expert witness during the Abu Ghraib trials, he wrote The Lucifer Effect: Understanding How Good People Turn Evil. From Nazi comic books to the tactics of used-car salesmen, he explores a wealth of sources in trying to explain the psychology of evil.
A past president of the American Psychological Association and a professor emeritus at Stanford, Zimbardo retired in 2008 from lecturing, after 50 years of teaching his legendary introductory course in psychology. In addition to his work on evil and heroism, Zimbardo recently published The Time Paradox, exploring different cultural and personal perspectives on time.
Still well-known for his controversial Stanford Prison Experiment, Zimbardo in his new research looks at the psychology of heroism. He asks, "What pushes some people to become perpetrators of evil, while others act heroically on behalf of those in need?"
Philip Zimbardo | Speaker | TED.com